Tuesday, February 28, 2006

Procedura ekziston për t’i shërbyer demokracisë kurse demokracia nuk ekziston për t’i shërbyer procedurës

Në median shqiptare, veçanërisht të shkruar, gjen thuajse përditë deklarime në formë intervistash apo recensa librash apo artikuj në favor të Enver Hoxhës dhe të kaluarës komuniste nga protagonistë të asaj kohe apo fëmijë apo të afërm protagonistësh. E gjykoni si një shprehje demokracie dhe lirie të shprehjes apo keni një gjykim tjetër për këtë fenomen?

Përgjigjen do ta jap duke ju përmendur më së pari faktin se para disa ditësh një historian anglez u dënua në moshën 83 vjeçare me tre vjet burg në Austri për disa deklarime te tij të bëra më shumë se dhjetë vjet më parë se Holokausti nuk paskësh ekzistuar. Çfarë do të thotë kjo, po ta krahasojmë me përvojën tonë: se ne jemi më demokratë se austriakët; se diktatura jonë dhe pasojat e saj nuk janë të krahasueshme me nazizmin apo se mosreagimi ynë ndaj buthtimit të simboleve të diktaturës - sepse të tilla mund të konsiderohen disa figura si Enver Hoxha e jo vetëm – është shenjë e një sëmundjeje në vazhdim? Gjykimi im është se në rastin e Perëndimit kemi të bëjmë me një sëmundje të kuruar ndaj së cilës shoqëria ka krijuar imunitetin dmth. antikorpet që e luftojnë sa herë që kjo sëmundje kërkon të shfaqet e ta godasë. (Jo më larg se tre javë më parë skuadra e Romës u dënua të luante një ndeshje në stadium të mbyllur sepse në tribunën e stadiumit Olimpico në ndeshjen paraardhëse u varën disa parrulla me simbole naziste.) Dhe këto antikorpe janë edhe ligjet ndaluese siç është rasti i dënimit në historianit apo ky i Romës, edhe mbajtja gjallë e kujtesës historike, edhe krijimtaria artistike që e merr dhe rimerr atë temë. Kurse në rastin tonë kemi të bëjmë me një sëmundje në vazhdim, me një sëmundje kronike që nuk është shëruar dhe prandaj nuk ka krijuar antikorpet e veta. Mungesa e ndjenjës së drejtësisë, mungesa e ndjeshmërisë ndaj atye që u është shkatërrua jeta dhe familja dhe fëmijët nga terrori komunist, ose thënë ndryshe mungesa e empatisë ndaj tyre, mungesa e ndjenjës së përgjegjësisë individuale në atë krim kolektiv, hedhja e fajit gjithmonë jashtë vetes, janë simptoma që shfaqen sot rëndom në raportet e shqiptarëve me shqiptarët e që reflektohen edhe në mënyrën se si i kanë ndërtuar marrëdhëniet me njëri tjetrin dhe me drejtësinë edhe në kapitalizëm. Pra absolutisht nuk kemi të bëjmë me shprehje lirie dhe demokracie, as tolerance, por kemi të bëjmë me një paaftësi reagimi të një trupi që, ashtu si ai i të sëmurit me SIDA, e ka të shkatërruar sistemin imunitar.
Ndërtimi i një sistemi imunitar ndaj asaj të keqeje që shfaqet e rishfaqet në forma të ndryshme është i domosdoshëm dhe nevojë urgjente do të thoja, për rizgjimin moral të shoqërisë. Mbetem i mendimit se ndotja e së tashmes është vepër e së kaluarës dhe se, nga ana jetër, e kaluara nuk mund të pastrohet dot pa u pastruar e tashmja. Personalisht nuk jam skeptik për vënien e ligjeve kufizuese sepse besoj më shumë në ligjet morale të shkruara në ndërgjegjet e njerëzve, por nga ana tjetër jam për marrjen e inisiativave që do t’i vinin përpara përgjegjësisë, qoftë edhe thjeshtë morale, pa përjashtuar ato ligjore, ata që fyejnë kujtimin e mijëra viktimave të pafajshme duke nxjerrë përditë në faqet e para të gazetave fytyrat e xhelat[ëve të tyre madje edhe duke na folur për humanizmin e këtyre kriminelëve.


Në një debat televiziv të së enjtes keni akuzuar opozitën se po merret vetëm me "procedurën": "procedura e shkarkimit të KRRTSH", "procedura e votimit për mocionin ndaj Topallit". dhe se po shmanget nga thelbi i përmbajtjes së problmeve. Nga ana tjetër a nuk mund të themi se demokracisa është procedurë ose më saktë se po nuk u respektua procedura nuk kemi demokraci?

Më saktë kritika ime është se opozita kërkon ta përqendrojë debatin politik mbi procedurën duke tentuar të shmangë kështu qëllimisht debatin mbi problemet që kanë bërë të lindë ky debat mbi procedurën. Le ta ilustroj me një shembull ndër të shumtit: Sistemi i korrupsionit apo shteti i kapur nga mafja ka bërë të lindë nevoja e ndryshimeve në Prokurori sepse për këdo është e qartë se Prokuroria dhe Prokurori i Përgjithshëm nuk kanë punuar me ndershmëri dhe përkushtim dhe duke respektuar ligjin, por si të kapur. Çështja e parë që shtrohet ndaj forcave politike është kjo: a duhet apo nuk duhet shkarkuar Prokurori i Përgjithshëm. Ky është thelbi i çështjes sipas meje. Forcat politike që mendojnë se lufta kundër korrupsionit nuk mund të bëhet pa një Prokurori efikase, energjike, duhet të shprehen qartë mbi këtë problem. Dhe po të jetë i qartë ky vullnet zgjidhet shumë më lehtë edhe problemi i mënyrës së shkarkimit të Prokurorit, i procedurave të cilat pa dyshim duhen respektuar, por edhe ndryshuar kur përvoja na tregon se ligji ka boshllëqe apo ambiguitete që mund të shfrytëzohen për bllokime të tjetërqëllimshme. Sipas meje taktika e opozitës është që duke qenë kundër shkarkimit të Prokurorit sepse e ka pjesë të sistemit të vet, ta mbajë debatin politik të mbërthyer në procedurat e shkarkimit të tij, duke vënë theksin tek rreziku që mund të paraqesë ndonjë shkelje proceduriale apo ndonjë interpretim i ligjit si shkelje, duke thërritur në ndihmë edhe Perëndimin të cilit i kujtojnë Berishën e 1997-tës, për të penguar kështu të hidhet hapi i ndryshimit mu pse ata, në thelb, nuk duan ndryshimin. Kështu ne mund të rrimë tre vjet pa e ndryshuar dot prokurorin e ndërkohë të shkojmë në zgjedhje të reja pa hedhur asnjë hap në luftën kundër korrupsionit. Debati mbi procedurën në këtë rast shfrytëzohet për obstruksion; si penguese dhe frenuese i ndryshimit dhe madje si fshehës i qëllimit të vërtetë të përdorimit të tij. Edhe ky shembull tregon se demokracia nuk mund të reduktohet në procedurë. Procedura ekziston për t’i shërbyer demokracisë kurse demokracia nuk ekziston për t’i shërbyer procedurës.


Kur keni kaluar së fundi në një librari dhe a mund të na thoni një libër të fundit që keni blerë apo që ju ka bërë përshtypje në stendë?

Përgjithësisht në librari shkoj mbas rekomandimit të ndonjë miku për ndonjë libër apo leximit në ndonjë gazetë të recensionit të ndonjë libri që më duket se mund të më interesojë dhe jo nga një ritual i kalimit herë pas here në librari për të parë se çfarë ka dalë. Kjo ndoshta edhe pse libraritë tona në përgjithësi nuk janë ashtu dhe aq ndjellëse me vendosjen që kanë dhe hapësirat e mjediset që kanë dhe pluhurin përreth që kanë. Shumica e tyre kanë hapësira të ngushta kioskash mjerane, veçanërisht po t’i krahasosh me kafe baret tona. Kam përshtypjen, madje, se, ashtu si kinematë, janë më të pakta në numër sesa ç’ishin në kohën e diktaturës, ndonëse qyteti është katër pesë fishuar në numër banorësh. Dhe kjo është fatkeqësi do të thoja veçanërisht duke patur parasysh të rinjtë sepse, nëse ne tashmë e kemi krijuar një raport me librin dhe e kërkojmë atë kudo, të rinjtë duhet të kenë edhe tërheqjen e jashtëme. Por, nga ana tjetër, kjo pamje e jashtëme është shfaqje e botës dhe vlerave të brendshme të shoqërisë sonë.
Për herë të fundit në Tiranë kam blerë dy libra në Librarinë Bardha që është një librari e mirë: “Historia e një të pafati” të Imre Kertesz dhe një libër me ese të poetëve të njohur të shekullit 20-të mbi Danten. Pas tyre kam blerë në Itali “Homo Poeticus” një libër me ese dhe intervista të Danillo Kish dhe një libër mbi filozofen Anna Harendt. Tani kam marrë nëpërmjet e-mailit njoftimin se është botuar në shqip libri i shkrimtarit polak Andrzej Stasiuk “Rrugës për në Babadag”, dhe do të shkoj ta ble. Është një shkrimtar shumë i mirë i kohës një reportazh i gjatë i të cilit mbi Shqipërnë e viteve 2000, shumë interesant, do të botohet në numrin e ardhshëm të Përpjekjes, me temë “Si na shohin”.
Nga çka thashë mund të bjerë në sy mungesa e kontaktit me autorët shqiptarë, por nuk është kështu sepse qoftë edhe nëpërmjet botimit të tyre në revistën Përpjekja e ruaj këtë kontakt, që, sigurisht, ka preferencat e veta. (Standart, 25 shkurt 2006)

Një jetë për jetën

Nuk gjeta titull më të bukur dhe më domethënës për këtë shkrim në kujtim të Prof. Dr. Shefqet Ndroqit sesa titullin që i ka vënë vetë doktori librit të tij me kujtime. Sepse ky titull flet jo vetëm për të vërtetën e jetës së tij, por të ngacmon shumë më tepër kur ke parasysh vendin dhe kohën ku rrodhi pjesa më e madhe e jetës së doktorit - duke na bërë ta krahasojmë atë me shumë jetë që nuk u vunë në shërbim të jetës dhe njerëzimit, por të vdekjes dhe çnjerëzimit.
U ula, pra, të shkruaj këtë rradhë në përkujtim të tij jo thjeshtë i nisur nga kujtimet dhe mbresat personale që i kam të shumta, sepse e kam njohur që në fëmijërin time, por sepse kujtimi i një jete si ajo e doktor Ndroqit nuk mund të mos të të ngacmojë nga ato mbresa e reflektime që ndjen nevojën t’i ndash me shoqërinë shqiptare sepse prekin thelbin e ekzistencës sonë në këtë vend. Jeta e tij prej mjeku të shquar, njëherësh aq publike dhe e heshtur, duke qenë një shembull i veçantë jete dhe një pikë e vyer dhe e rrallë referimi, ngjall plot reflektime për përvojat që kemi kaluar dhe për përvojat që po kalojmë, për vlerat që kemi nderuar e vlerat që nderojmë, për çka kemi harruar e çka duhet të kujtojmë.
Me 23 shkurt u mbushën pesë vjet që doktori është ndarë nga jeta. Doktori lindi në një vit me Shqipërinë e pavarur, më 1912 dhe ka vdekur më 2001. Një jetë e gjatë që u shua në moshën 89 vjeçare e që ka kaluar nëpër tre periudhat kryesore të historisë së Shqipërisë së pavarur: periudhën e Zogut, atë të komunizmit dhe një dekadë të Shqipërisë pas komuniste. I përket pra atij brezi shqiptarësh që rininë e ushqyen me ëndrra të bukura e të shumta për veten dhe shoqërinë shqiptare, që i panë shumë syresh të rrënohen gjatë 45 vjetësh diktaturë, por që edhe luftuan për t’i ruajtur dhe transmetuar, e që, në fund të jetës, mund të thoshin pa frikë se ishin mbijetues.
Nuk ka qenë e lehtë jeta nën diktaturë. Nuk ka qenë e lehtë veçanërisht të jetoje duke i shërbyer të mirës dhe jo të keqes. Nëse do të mendosh për fatin e shumë profesioneve dhe profesinistëve në Shqipëri do të thoja se ndër më fatlumët kanë qenë pikërisht mjekët, që nuk u është dashur as të dhunojnë, as të burgosin e të vrasin jetë; as të dhunojnë apo manipulojnë shpirtra njerëzorë, as t’i këndojnë gënjeshtrës, por të shpëtojnë jetë.
Ndër mjekët që kam njohur, nëse ka njeri që ka zhvilluar deri në përsosuri këtë art të shërbimit të jetës dhe së mirës në një regjim të së keqes ky është doktor Ndroqi. Siç tregon në librin e tij kur në Shqipëri filloi ndarja e atij që quhej Këshilli i Përgjithshëm Nacional Çlirimtar që çoi më pas në vëllavrasje e diktaturën komuniste, ai si mjek që i kuronte të gjithë, madje edhe të plagosurit e ushtrisë armike kur i qëllonte, vendos t’u shërbejë jetës dhe njeriut dhe jo t’u kundërvihet jetës dhe njeriut.
Dhe kështu filloi luftën kundër tuberkulozit në një vend analfabet dhe të mbytur nga sëmudjet e varfëria. Pa dyshim arma e tij e mbijetesës ka qenë profesionalizmi, kombinur me vullnetin dhe energjinë e pashoqe, por edhe humanizmi i thellë që kishte në rrënjët e vet edhe besimin fetar. Ndër kujtimet e shumta personale që kam me doktorin, falë faktit se me të birin e dytë, Petritin, jam rritur si shok i ngushtë klase, kujtoj dashurinë për dijen për shkencën për gjuhët e huaja që nuk reshtte së na i frymëzuari duke ia frymëzuar ato fëmijëve të tij më së pari, por edhe kur më rastiste ta takoja këtë njeri që e kujtoj gjithherë të zënë me punë. Kujtoj, po ashtu, vitin 1973-1974 kur familja ime u shpall familje armiku, ku shumë dyer na u mbyllën njëra pas tjetrës, kur shumë të njohur e miq bënin sikur nuk na shihnin e shumë të tjerë na shanin nëpër gazeta. Kurse familja e doktor Ndroqit mbeti gjithmonë e hapur deri ditën kur erdhën e më arresuan. Asokohe duke e ditur se shpejt a vonë policët do të vinin të na trokisnin në derë donim të ruanim librat që kishim si më të vyerit dhe ndër ta ishin 11 volume të Grand Larousse (Enciklopedia e Madhe Franceze) dhe tre vëllime “L’art e L’homme” (Arti dhe Njeriu). Nuk qe e lehtë tu gjeje strehë. Ato libra ndejtën 17 vjet në shtëpinë e dokor Ndroqit që ia dinte vlerën dhe kur ra diktatura na i kthyen të mirëmbajtur si një gjë të shtrenjtë.
Sot ka njerëz që thonë se diktatura ka bërë edhe punë të mira. Ka të tjerë që thonë se koha e saj ka qenë një kohë më e mirë sesa ky tmerr që po përjetojmë. Nëse është kështu, sikurse nuk besoj, sepse atë që po ndodh sot në tërësinë e vet e shoh si një vazhdimësi të së keqes që mbolli diktatura, alibia e saj do të ishte jeta dhe puna e palodhur dhe e heshtur e njerëve si doktor Ndroqi.

Jeta e doktor Ndroqit nuk mund të mos nxisë reflektime edhe për atë që sot mund të quhet kriza e vlerave e shoqërisë shqiptare, e ndër këto kriza ajo më tronditësja, mungesa e dashurisë për punën e vërtetë: një punë e cila fillon me studimin e thellë dhe serioz, dhe vazhdon tërë jetën si një ngritje e vazhdueshme e dijeve dhe arritjeve profesionale që të jep kënaqësi dhe që bëhet kuptimi i jetës.
Kështu ka qenë puna për Dr Ndroqin që nga dita kur vdekja e së ëmës në moshë të re e bëri të marrë vendimin të bëhet mjek e filloi pastaj studimet në universitetet franceze. Aq e thellë është kjo simbiozë e Ndroqit me punën e tij sa kush e ka njohur nuk mund të harrojë dy nga gishtat e tij të prerë për shkak të dëmtimit nga rrezet rëngen prej radioskopive të pafundme që ka bërë në jetën e tij në luftë me tuberkulozin. Dhe, kush ka lexuar librin e tij, do të shohë se ka kaluar edhe sëmundjet kundër të cilave luftonte si një ushtar në front, si tifua e tuberkolozi, sepse pashmangshmërisht ato qenë “vendi i tij” i punës dhe i luftës. Edhe i rezistencës ndaj diktaturës do të thoja. “Puna krijon një kallo kundër dhimbjes”, thotë Ciceroni. Edhe për doktorin, kundërshtar i heshtur i diktaturës, veç tjerash ajo ka qenë një kallo kundër dhimbjeve të mungesës së lirisë, edhe kundër dhimbjeve të ndarjes nga Franca ku jo vetëm kishte miqtë e rinisë e të studimeve universitare, por edhe një vajzë që e pa vetëm dy herë në jetë.
Sot Shqipëria po kalon ditë të vështira, sepse ka pak njerëz si doktori që punën serioze e bëjnë kuptim të jetës personale sa edhe të asaj publike. E kjo fatkeqësisht mund të thuhet edhe për mjekësinë së cilës ai i dedikoi jetën. Sot Shqipëria ka prirjen t’i harrojë njerëzit e saj më të mirë ngase vallja dhe muzika e së keqes vazhdon të thërrasë në skenë turlilloj sharlatanësh, imoralësh, mashtruesish e të paturpshmish.
Kur të mbarojë kjo valle dhe kjo muzikë e zhurmshme, e gjithë të dehurit nga vaniteti e shtirja do të treten në përbuzjen që meritojnë, figura të vërteta si dokor Ndroqi do të mbeten në skenë për të dëshmuar se e mira nuk e ka braktisur këtë vend edhe në kohët më të vështira. (Korrieri, 23 shkurt 2006)

Tuesday, February 21, 2006

Sistem demokratik apo “regjim mediatik”?

Më datë 15 në gazetën Tema kishte dy shkrime kryesore editoriale të Blendi Fevziut dhe të Andi Bushatit që i dedikoheshin një nga çështjeve më të nxehta të lufës politike të ditës në vend: debatit mbi një projektligj të qeverisë që synon ndryshimin e bordit të RTVSH dhe të KKRT.
Fevziu shprehte idenë se ky është një debat i kotë sepse bordet as nuk kanë qenë ndonjëherë të rëndësishëm as kanë për të qenë dhe se liria e mediave nuk mund të konsiderohet e kërcënuar nga ky projekt, mjafton të kesh parasysh numrin e tyre të madh.
Kurse Bushati hidhte dyshim mbi shpjegimet që ka dhënë Berisha mbi arsyet e këtyre ndryshimeve që atij nuk i duken bindëse sepse, kështu siç është bërë projektligji, i le mundësi mazhorancës të kontrollojë këto institucione dhe prandaj kërkonte që ai të tërhiqet për tu rishikuar.
Që të dy, pra, e përqëndronin debatin atje ku e ka përqendruar edhe opozita në shqetësimin për lirinë e mediave shqiptare, ku i pari thotë se kjo është një arritje që nuk mund të kthehet pas kurse i dyti sheh se ajo mund të rrezikohet e të bijem në kthimin të mediave në kohën e parë të Berishës.
Edhe pse shoh disa të vërteta në shkrimet e të dy analistëve: atë të kotësisë së bordeve të Fevziut, por edhe të rrezikut për të cilin flet Bushati, interpretimi i tyre më çon në konkluzione të tjera që nisen nga vlerësimi se nuk e konsideroj arritje dhe liri atë gjendje që kem sot në mediat dhe se, po ashtu, problemin kryesor që kërkon refromë nuk e shoh të lidhur me ndryshinin e numrit të përfaqësuesve në borde, as në atë se qeveria mund të kontrollojë mediat me metodat e vjetra autoritare, siç shprehet opozita. Problemi kryesor që ka media jonë është nevoja e ndryshimit të atij që Umberto Eco, duke iu referuar përvojës Berluskoni në Itali, e ka quajtur “regjimi mediatik”. Thelbi i këtij regjimi është ky: klasa apo shtresa që ka pushtetin duke pasur në dorë mediat mbron pushtetin e saj pa qenë nevoja të vendosë një “regjim ushtarak” sepse, nëpërmjet mediave, ajo jo vetëm manipulon, por edhe mbrohet edhe i bën shantazh politikës edhe futet e promovohet në politikë. Të diskriminuarit apo të shtypurit e këtij regjimi janë ata që nuk kanë zë në këto media apo nuk gjejnë në to ato informacine që duhet t’i kenë për mbrojtjen e interesave të tyre nga interesat e shtresës që mbron regjimi mediatik. Gazetarët shqiptarë e dinë më mirë se kushdo se janë të pafund lajmet që filtrohen, cenzurohen, interpretohen manipulohen në mënyrë të atillë që tu shërbejnë këtyre interesave. Prandaj kush flet sot për media të lirë ose është pjesë e regjimit mediatik, ose është nën presionin e këtij regjimi ose ka një koncept jo të qartë për lirinë. Rasti më flagrant, që flet për instalimin e këtij regjimi dhe dëmin e tij është bumi i një industrie si ajo e ndërtimit që ka sjellë pasoja të papara katastrofike në vend, por që shumë pak ka gjetur trajtim në media sepse ndërtuesit janë edhe pronarë mediash. Por ky nuk është rasti i vetëm. Ka shumë e shumë përfitime të tjera që dëmtojnë shumicën që mbrohen nga regjimi mediatik. Është e vërtetë se shpesh herë konkurrenca brenda kësaj shtrese ka krijuar, le të themi, një lloj lirie, por shpesh kjo liri është vetëm e kësaj shtrese, nuk është e kontrolluar nga ligji dhe nuk mbaron atje ku fillon liria e atyre që kanë të drejtë të informohen për interesat dhe bëmat e kësaj shtrese. Kjo ka bërë që mediat tona të kenë thjeshtë fytyrën e interesave të pronarit, dhe jo një identiet dhe koherencë që buron nga bindjet që ndajnë së bashku një grup i caktuar gazetarësh të cilët duan të përfaqësojnë edhe interesa të tjera nga ato të pronarëve dhe në përgjithësi që demokracia jonë të jetë reduktuar thjeshtë në lojën e interesave të kësaj shtrese.
Duke folur me një administrator gazete këto ditë i shtrova atij pyetjen: Nëse jemi dy vetë që duam të hapim një gazetë pak a shumë si gazeta që administron ti, me rrogat që paguan ti për gazetarët dhe me aq faqe sa ç’është gazeta jote dhe që të na sjellë një fitim midis 500 mijë dhe 1 milion lekëve (të reja) në muaj, - por fitim nga tregu jo nga trafiqet e influencave e më the të thashë, - si duhet të jetë kjo gazetë? Sipas tij duhet të shitej 50 lekët të reja, të kishte një numër shitjesh që i kalon 20 mijë kopjet, si dhe të siguronte 13-15 mijë euro në muaj reklama.
Kurse në vendin tonë ka afro 30 gazeta të përditëshme me një shitje midis 50 dhe 100 mijë kopje gjithsej me çmime që shumica i kanë 20-30 lekë.
Pra, duke patur parasysh këtë numër blerësish, po t’i referohesh shifrave që më dha administratori ne duhet të kishim rreth 4-5 gazeta të përditëshme që duhet të shiteshin 50 lekë. Pyetja që shtrohet është: pse kemi 30 që shiten nën kosto? Nuk do mend se ato janë një anomali sepse janë “ushtare” të “regjimit mediatik”. Dhe nuk do mend se ky regjim nuk siguron dot një shtyp të lirë, por shpesh bëhet shtypës i lirisë. E njëta gjë mund të huhet edhe për televizonet ku numri i tyre sot është afro 80.
Pra, nëse do të duhej të kishte një projekt reforme ky duhet të ishte një projekt se si të çlirojmë demokracinë dhe lirinë të kapur nga “regjimi mediatik”, çka, në thelbin e vet, do të thotë hartimi i një projekti që do të synonte ndarjen e pushtetit politik nga pushteti mediatik dhe ndarjen e parasë së fituar në mënyrë të paligjshme nga paraja e investuar pastër në media. Sipas mendimit tim, të shprehur edhe herë të tjera, ky projekt duhet të mbështetej mbi tre shtylla kryesore: mbi forcimin e televizonit publik, mbi futjen në ligjësinë e tregut të medias private dhe krijimin e gazetave me identiet, që i kanë, pra, të identifikueshme interesat e cilës shtresë shoqërore përfaqësojnë.
Ndërkaq, ajo që vihet re sot pas disa muajsh qeverisje të Berishës, është shtimi i numrit të gazetave të reja që po dalin me të njëjtën logjikë, atë të regjimit mediatik. Ajo që vihet re sot është se opozita, që e ka krijuar këtë regjim, flet për kërcënim të arritjes së saj. Nuk mohoet se Berisha e ka ngritur zërin, edhe së fundi, për transparencën e parasë së investuar në media, por ajo çka po ndodh tregon se Berisha ose është i pafuqishëm ndaj regjimit mediatik ose bën demagogji. (Korrieri, 17 shkurt 2006)


Pse jemi më katolikë se Papa

"Eshtë e vërtetë se Shqipëria është një vend me shumicë popullsie myslimane, dhe gjate bisedimeve kemi trajtuar edhe këtë problematikë të ekseseve që po ndodhin në Botën Arabe ndaj këtyre botimeve (të profetit Muhamed)", tha shefi i diplomacise së Madridit kryediplomati spanjoll Miguel Angel Moratinos, i cili i ka kërkuar Shqipërisë që, si anëtare e Konferencës Islamike, të luajë një rol moderator në krizën e shkaktuar së fundmi me rastin e botimit të karikaturave të Muhametit nga një gazetë daneze.
Një deklarate të tillë dhe sugjerimi se Shqipëria mund të luante një rol moderator u kundërshtua menjëherë nga dy ish ministra të jashtëm socialistë, Meta dhe Milo, njëherësh edhe shefa të dy partive të majta, me pretekstin se Shqipëria nuk ka fuqi diplomatike për të ndërhyrë. Madje, sipas shtypit, ata veshën me përgjegjësi edhe ministrin aktual të jashtëm Mustafaj, që nuk ka sqaruar pozicionin e Shqipërisë në Konferencën Islamike. Jo vetëm, por në shtypin tonë nuk munguan edhe dyshime për qëllimet e mira të ministrit spanjoll. E me kaq propozimi i tij u hodh në pusin tonë të madh të heshtjes.
Me siguri spanjolli është çuditur nëse ka mësuar reagimet shqiptare – sepse për një vend një rol i tillë do të ishte rritje e prestigjit ndërkombëtar. Do të jetë çuditur edhe më shumë kur ka parë se janë ish ministra të majtë ata që e kanë kundërshtuar kërkesën e tij - duke patur parasysh se e majta evropiane ka qenë më shumë për dialogun dhe më pak për përdorimin e forcës në konfliktin me botën arabe sesa e djathta dhe, në përgjithësi, ka kundërshtuar shumë më me forcë politikat e ndeshjes së qytetërimeve.
Le të përpiqemi t’ia shpjegojmë këtë reagim atëhere spanjollit.
Në fakt ajo që meriton t’i shpjegohet atij dhe nëpërmjet atij edhe vetes sonë është pse ne nuk e pranuam propozimin e tij përtej argumenteve që dhanë dy ish ministrat.
Ky mosporanim nuk mund të mos na çojë edhe një herë prapa në kohën e qeverisjes së parë të Berishës kur Shqipëria u bë antare e Konferencës Islamike. Asohere brenda vendit pati reagime të forta për këtë pjesëmarrje, veçanërisht nga elita. U trajtua si një hap i gabuar sepse sikur binte ndesh me ëndrrën tonë evropiane drejt së cilës elita jonë kishte marrë rolin të na udhëhiqte. Ç’punë kishim ne me botën muslimane nga e cila ishim ndarë me kohë dhe në të cilën në fakt nuk kishim bërë pjesë asnjëherë seriozisht pavarësisht se jo pak, por 500 vjet?
Pjesëmarrja u trajtua si hap i gabuar edhe me idenë se mund ta përdornin armiqtë tanë serbët dhe grekët të cilët, duke qenë të krishterë, kështu mund të kishin një gur më shumë në favor të tyre për çështjen e Kosovës. Dhe në këtë kontekst u pa me shqetësim edhe një mbjellje artificaile me xhamija e vendit në ato vite.
Kurse mbështetësit e Berishës, të ndodhur nën këtë presion, e argumentuan pjesëmarrjen duke thënë (kuptohet jo zyrtarisht) se kështu do t’i bënim xhelozë të dy palët dhe do të thithnim qumështin e dy nënave.
I takon Berishës të shpjegohet se çfarë e shtyu ta bëjë Shqipërinë antare të Konferencës Islamike, por, sipas meje, gjatë këtyre dhjetë vjetëve kanë rrjedhur shumë ujra dhe kanë ndodhur shumë ngjarje që duhet të na bëjnë ta rivlerësojmë atë pjesëmarrje duke rivlerësuar edhe bojkotin që i kemi bërë për tetë vjet Konferencës Islamike. Dhe rastin na e dha ministri spanjoll, por ne as nuk e kuptuam dot si të tillë.
Kuptohet se, pavarësisht nga argumentet që paraqitëm, ne nuk e pranuam kërkesën e spanjollit nga frika se po të marrim përsipër atë rol do të thotë të pranojmë se jemi një vend me shumicë muslimane, siç pranoi “gabimisht” Berisha kur e antarësoi Shqipërinë në Konferencën Islamike, dhe, po pranuam këtë, kemi frikë se bota ne sheh me sy të keq. Në fakt dënimi i pjesëmarrjes në Konferencën Islamike ishte një çështje identiteti më shumë se gjithshka, më saktë i refuzimit të një identiteti, atij lindor dhe atij musliman, nga ana e shqiptarëve, veçanërisht nga ana e shumicës së elitës shqiptare që, pasi kishte tundur flamurin e një Shqipërie kështjellë graniti që ishte në luftë si me Lindjen dhe Perëndimin dhe që fetë i quante agjentë të tyre nuk u ndal një çast të mendonte, por filloi të tundte menjëherë flamurin e identitetit të krishterë perëndimor.
Shkurt, sipas mendimi tim, refuzmi i një roli të tillë bazohet mbi një perceptim të rremë të vetes sonë, të Perëndimit nga ana e jonë e po ashtu në një perceptim të rremë të asaj se çfarë mendon Perëndimi për ne - perceptime të rrejshme që i gjen par exellence në fjalën e famshme të presidentit në Oksford, por edhe në idenë, sipas meje dy herë të gabuar, të dërgimit të trupave shqiptare në Irak. Ka një numër kundërthëniesh që i demaskojnë këto perceptime duke zbuluar gjithashtu edhe dëmin e tyre.
Kundërthënia e parë është se çfarë do t’i konsiderojmë ne muslimanët që kemi në vendin tonë dhe jo vetëm, por edhe në Kosovë dhe Maqedoni nëse ngulmojmë ta refuzojmë identitetin musliman si pjesë të identitetit tonë? A do t’i konsiderojmë ata qytetarë të dorës së dytë në krahasim me të krishterët që kemi në vendin tonë? Apo do tu themi që mundësisht ta ndërrojnë fenë ta bëjnë të krishterë? Ka edhe që e kanë bërë, por ndrrimi i përkatësisë dhe identitetit fetar ka rezultuar shumë më i vështirë sesa ndrrimi i ideve mu pse rrënjët e fesë janë më thellë njeriut sesa rrënjët e ideve racionale. Poende, çfarë do të bëjmë me ata që janë gjysëm muslimanë në origjinë dhe gjysëm të krishterë? Apo edhe ata do t’i seleksionojmë siç seleksioninin gjrmanët çifutët me gjak gjysëm të pastër. Mirë me ata po me ateistët çfarë do të bëjmë? Apo do t’u themi të gjithëve se meqë feja e shqiptarit është shqiptaria më mirë ta harrojnë fare besimin e tyre fetar apo ta lenë në plan të dytë? Mirëpo ndjenja fetare dhe ndjenja kombëtare janë dy gjëra të ndryshme. Feja është edhe një gjë shumë më individuale sesa ndjenja e përkatësisë kombëtare. Ajo me ritet e saj është një mënyrë jetese që e ndihmon besimtarin që nga lindja deri në vdekje në shumë forma që nuk ia plotëson dot ndjenja kombëtare. Prandaj nuk ka kuptim, veçanërisht në demokraci, që ndjenjën kombëtare dhe atë fetare t’i kundërvesh ndaj njëra tjetrës dhe as t’i sakrifikosh në emër të njëra tjetrës.
Kundërthënie tjetër është ajo se çfarë duhet të themi për tërë ato vende që janë me shumicë muslimanë e antarë të Konferencës Islamike, ndër të cilët edhe vende të tilla si Turqia, Algjeria, Bosnje Hercegovina, Maroku, Egjypti etj. A do të themi se ne jemi më të mirë se ata? Apo se bota muslimane është e do të jetë pandryshueshmërish inferiore ndaj botës së krishterë? Po të aplikojmë këtë princip (racist) a nuk do të duhet ta pranomin edhe për veten tonë ndëshkimin racor meqënëse shumica, duam s’duam, jemi muslimanë?
Problemi tjetër është: pse mendojmë se Perëndimi do të na donte e vlerësonte më shumë sikur të ishim të krishterë? Duke dalë në mbrojtje të Bosnjës dhe të Kosovës a nuk tregoi ai se nuk ishte përkatësia fetare pesha me të cilën i mat gjërat? Dhe, për më tepër, mos vallë ky (i muslimanit) ka qenë perceptimi që kanë pasur perëndimorët për ne? Aspak, në Perëndim perceptimi që kanë perëndimorët për ne është se jemi shqiptarë dhe për fat të keq na vënë në listën e popujve më të padëshiruar, shumë më poshtë se turqit, arabët, kurdët, iranianët, etj. jo për çështje të fesë, por për çështje të kriminalitetit që kemi çuar në Evropë. Madje, përkundazi, ndoshta do të fitonim pak më shumë respekt në këtë kohë duke treguar se muslimanët shqiptarë, pikërisht për shkaqe të caktuara historike, janë ndër ata muslimanë që kanë mësuar të jetojnë në harmoni me fetë e tjera dhe të respektojnë frymën laike të shteti të tyre.
Problemi tjetër është: pse duhet ta identifikojmë identitetin evropan me identitetin kristian? Nëse do të kërkonim ta përkufizonim me një fjalë të vetme identitetin evropian edhe si ëndërr evropiane duke thjeshtëzuar një gjë shumë më të komplikuar ky do të ishte laicizimi dhe dialogu i pluralitetit dhe jo dhe dominimi i një feje. E me laicizëm do të kuptojmë një shtet që respekton njëlloj të gjitha fetë ashtu sikurse edhe ata që nuk besojnë. E pikërisht ky princip demasokohet me qëndrimet islamofobe që shfaqim ne duke e treguar veten joevropianë mu në sajë të përjekjeve për tu treguar më katolik se Papa.
Që kur doli artikulli i Hungtingtonit i jam kundërvënë idesë së atyre që propagandojnë ndeshjen e qytetërimeve e të cilët sikur na thonë se nuk mund ta ndërtojmë shtëpinë mbi një humnerë, se duhet të hidhemi ose më këtë anë ose më atë anë. Kam mbrojtur idenë se ne jemi aty ku jemi e se, duke qenë në një udhëkryq qytetërimesh dhe duke patur në kulturën tonë ndikimin e tre qytetërimeve nuk duhet kurrsesi të eliminojmë dy prej tyre për të mbajtur njërin, por t’i hapim ato ndaj njëri tjetrit dhe kështu mund të shërbejmë edhe si urë.(Shih Përpjekja 1, 1994). Pra ajo që shumëkush e ka quajtur një disavatazh në fakt mund të ishte një avantazh nëse ne do të dimin ta shfrytëzonim. Ashtu siç është një avantzh për një njeri që rrethana të caktuara e detyrojnë që qysh në vegjëli të mësojë tre gjuhë. Dhe të kthyerit në avantazh apo disavantazh të rrethanve ku ndodhemi është një çështje diturie dhe mënçurie. Për fat të keq ne nuk po tregohemi, siç nuk jemi treguar edhe më parë, ashtu dhe aq të ditur e të mençur në gjetjen e rrugës sonë, çka e treguam edhe me reagimet e fundit ndaj minstrit spanjoll. (Korrieri, 14 shkurt 2006)

Thelbi i çështjes së një këshilltari

Ngjarja me këshilltarin e Berishës që i ka sevrirur kryeministrit të njëjtin fjalim për energjitikën me atë që ka mbajtur Nano në kohën e tij, ka qenë çështja e ditës në opinionin publik, veçanërisht në kafenetë e qytetit, por edhe në shtyp.
Kuptohet se vetë fakti që zbulimin e bëri një televizion si Top Chanel, i angazhuar hapur kundër Berishës, tregon se ngjarja nuk qe në favor të tij. Ajo e ve kryeministrin e vendit në një pozitë qesharake. Dhe pjesa më e madhe ndalen deri këtu, tek aspekti tallës e qesharak i çështjes. Kundërshtarët qeshin e tallen duke theksuar edhe një herë paaftësinë e ekipit të Berishës e fillojnë e numërojnë me rradhë vështirësitë që po kalojmë për shkak të kësaj qeverie; kurse simpatizantët, si të zënë gafil, shajnë këshilltarin për poshtërsi apo televizionin në fjalë për lidhjet e tij të vjetra korruptive me socialistët, pa munguar të përmendin se programet e tij kryesore janë edhe ato kopje ekzakte të programeve italiane.
Kritikat më të hidhura e më provokuese i bënte Mero Baze në gazetën Tema i cili arrin deri atje sa të thotë se socialistët po vazhdojnë qeverisjen e tyre me administratën e Berishës; duke akuzuar thellë thellë Berishën, se, me shqetësimin e tij për të treguar moderacion (për shkak të kompleksit të së kaluarës) ka emëruar apo lënë në administratë njerëz të socialistëve që punojnë për ta e jo për Berishën. Shembulli i këshilltarit që, sipas Bazes, është vetë personi që ia ka çuar televizionit skandalin, jepet si më ekspliciti.
Nga ana tjetër këto kritika të Bazes nuk mund të mos të të sjellin ndërmend britmat e socialistëve për pastrim të administratës nga njerëz të aftë që janë vendosur në kohën e tyre dhe për mbushje të saj me militantë të PD-së.
Atëhere, cila është e vërteta, të lind natyrshëm pyetja. Kemi pastrime apo kemi lënie në vende kyçe të njerëzve të socialistëve. Apo mos çështja duhet parë nga një tjetër kënd vështrimi?
Sipas meje do t’i afroheshim më shumë të vërtetës nëse do ta shikonim çështjen nga një distancë prej së cilës duken të dyja partitë dhe jo vetëm njëra apo tjetra. Nga kjo distancë çështja në fjalë shfaqet si një çështje e atmosferës dhe mendësisë që mbizotëron në vend, e veçanërisht mes njerëzve që merren me çështjet publike.
Duke dashur të jesh mirëkuptues për këshilltarin e kryeministrit mund të thuash se problemi ynë nuk ka qenë guna e politikanëve, por puna e tyre. Pra ay mund të ketë këshilluar ide të drejta në letër edhe atëhere kur punonte për Nanon dhe s’është faji i tij se Nano të tjera thoshte e të tjera bënte. E në këtë aspekt qeveria duhet të gjykohet më shumë për ato që bën dhe jo për ato që thotë. Megjithatë, fakti që një këshilltar nuk merr as mundimin t’i parafrazojë ato që ka shkruar më parë flet keq; e mbi të gjitha flet keq mbi atmosferën që ekziston në rrethet e njerëzve që kanë premtuar të ndryshojnë vendin pasi PD-ja ka ardhur me premtimin e ndryshimit sepse vërtet vendi është në krizë dhe duhet të dalë nga kriza, kurse një fjalim i kopjuar fjalë për fjalë e tall ndryshimin.
Dhe ja ku vijmë në thelbin e çështjes që përmban, sipas meje, kjo ngjarje: një krizë dhe dalja prej saj nënkuptojnë reforma radikale. Dhe reformat radikale kërkojnë njerëz aktivë dhe me pasion për idetë e tyre e besim e këmbëngulje për realizimin e tyre. Dhe ky pasion u jep edhe guxim edhe krijimtari gjithashtu në ndjekjen e situatave hap pas hapi dhe jo prirjen për të imituar e kopjuar e ripësëritur.
Mungesën e këtij besimi, e të këtij pasioni duket se rrezaton më shumë se gjithshka akti i këshilltarit. Dhe këtu, pa dyshim, ka të drejtë Baze kur i akuzon këta njerëz se nuk punojnë për PD-në – do të doja të shtoja në kuptimin e premtimeve të PD për ndryshim për mirë. Sepse, si mund ta kenë këtë besim e pasion për ndryshim njerëz që kanë shërbyer pa ngritur një herë kokë nën thundrën e socialistëve apo që kanë ngritur kokë vetëm kur u janë prekur interesat e tyre? Por, megjithatë, pyetja më shqetësuese është: a ka vërtet Partia Demokratike dhe aleatët rreth saj njerëz që ushqejnë këtë besim e pasion e prandaj kanë edhe krijimtari e guxim? Dhe më gjerë akoma: a ka shoqëria shqiptare njerëz që ushqejnë këtë besim e pasion e guxim? Poende a le ky sistem i ekonomisë kriminale e të korrupsionit që është krijuar të ushqehen këto pasione apo i kastron ata pa lindur mirë? Sepse, më shumë sesa ashtu siç thotë Baze, se këta punojnë për PS-në të vjen të mendosh se ata punojnë për sistemin e korrupsionit, i cili, më shumë se për emrat e partnerëve të tij në krye të politikës i intereson që strukturat e tij të mos ndryshojnë. E frika ka qenë e mbetet që edhe njerëzit që do Baze të punojnë për të, pra pa besim e pasion për ndryshimin e Shqipërisë, por thjesht për pushtetin e PD në emër të partneritetit me sistemin e korrupsonit e të ndryshimit të mirëqënies së tyre personale.
Ajo çka mjerisht reflekton akti i këshilltarit është se në shoqërinë tonë ka pak njerëz me pasion dhe këmbëngulje për ndryshimin e vërtetë të vendit. Aq më tepër duke patur parasysh se ndryshimi i vërtetë nënkupton operacione të thella që do të shkaktojnë në krye edhe plagë të thella do do të kërkonin durim për tu mbyllur e për të filluar rigjenerimi i vërtetë. Mjafton të kesh parasysh se shumica e ekonomisë sonë është e zezë e se sikur ajo të futej në shinat e ligjit e në rregullat e tregut - sikurse do të duhej për të filluar shëndoshjen – do të përjetonin falimentime pa fund. E kjo mund të kryhet vetëm kur ekipi që merr përsipër operacionin rrezaton besim e pasion. Akti i këshilltarit rrezaton të kundërtën, në rastim më të mirë mendësinë e atyre njerëzve që, duke mos ndjerë besim, struken në atë që kanë e në punë rutinë pa inspirim e pa pasion. Njëlloj si një mjek që nga mosbesimi tek vetja apo tek ekipi preferon të zgjasë edhe ca jetën e pacientit e jo të marrë përsipër operacionin.
Mirëpo pa këtë besim e pasion dhe kurajon për të rrezikuar e marrë parasysh kostot vështirë se do të dalim nga gjendja e krizës. Më shumë gjasë ka që nesër të shohim këshilltarin e Berishës të shkruajë fjalime për një kryeministër socialist me të njëtat fraza e me të njëjtin mosfrymëzim.(Korrieri, 4 shkurt 2006)

Lubonja: Arti i vërtetë është kombëtar dhe ndërkombëtar njëherësh


Lubonja, një zgjidhje e papritur në Kosovë për lidershipin e ri "Post - Rugova". Kandidati për president është zgjedhur Fatmir Sejdiaj, një profesor i të drejtës me një profil të ulët politik. Një kandidaturë dukshëm e mbështetur dhe nga ndërkombëtarët dhe e sponsorizuar prej tyre. Do të thotë se në Kosovë për ndërkombëtarët duket se "shkon" një profil i dobët politik në krahasim me lider të tille historikë si Rugova?

Ju e cilësoni Rugovën “lider historik” dhe pa dyshim kështu është nëse do të kemi parasysh se ai ka qenë për 15 vjet violinë e parë e Kosovës. Por kjo nuk do të thotë se tingujt që ka nxjerrë kanë qenë gjithmonë të fortë e të këndshëm. Pavarësisht nga fjalët e mëdha që ne shqiptarët kemi zakon të themi pas vdekjes - që të bëjnë të mendosh se ajo thënia “vdis që të të dua” lidhet më shumë me atë se i vdekur nuk je më rrezik për mua - e po ashtu faktit se vdekja dhe varrimi i Rugovës ishin vërtet, ashtu sikurse është komentuar në shtyp, një shërbim i fundit që i bëri ai çështjes së Kosovës, nuk mund të thuhet se Rugova ka qenë një udhëheqës i zoti e aktiv. Nga kontaktet që kam pasur në Kosovë, nga çfarë kam lexuar dhe kam parë mua më rezulton se ndaj tij ka pasur shumë pakënaqësi për mefshtësi. Të mos harrojmë se UÇK-ja lindi dhe u rrit dhe kontribuoi në çlirimin e Kosovës edhe duke akuzuar Rugovën për mefshtësi. Edhe fakti që ai nuk diti t’i qaset thuajse fare Shqipërisë nuk i bën nder si politikan. Për mua ka qenë gjithnjë intrigues fakti se pse Rugova gëzonte mbështejen më të madhe të shqiptarëve, madje edhe pas takimit të përfolur me Millosheviçin mu në kohën kur Nato bombardonte Serbinë. Aq sa ndonjëherë kam menduar se karizma e Rugovës më shumë se gjithshka i dedikohet faktit se më shumë nuk ka bërë se ka bërë sepse politikanët shqiptarë që “bëjnë” më shumë se të mira bëjnë të këqija. Por nuk është thjesht kjo. Eshtë edhe karakteri patriarkal i shoqërisë kosovare që e ruan të parin e vendit derisa vdes edhe dobësia e partive të tjera e ndoshta edhe më shumë se kaq.
Në këtë kontekst më duket se çështja nuk duhet shtruar sikur Perëndimi ka nevojë për një “profil të ulët” ngase pati telashe me Rugovën. Sipas meje, zgjedhja e Sejdiajt që duket me profil të ulët pasi është një emër që nuk ka dalë në pah si emra të tjerë të politikës shqiptare është, para së gjithash, një çështje shqiptarësh. Edhe kur u zgjodh Rugova, me sa mbaj mend, u tha se i ngeci LDKja në dorë sepse të tjerë, më me emër, ose u tutën ta marrin kryesinë e saj ose nuk donin njëri tjetrin.

Tregues të rinj të publikuar nga burime zyrtare së fundmi kane rrëfyer se problemi i ndotjes në Tiranë, jo vetem nuk zvogëlohet, por po rritet. Ndërkohë lëvizja ambientaliste duket ende anemike në Shqipëri. Lubonja, si e shpjegoni një shproporcionin mes problemeve aq te mëdha ekologjike dhe në rritje dhe një levizjeje ambientaliste anemike?

Shkaqet janë më shumë se një do të thoja. Do t’i ndaja në dy llojesh: ato të injorancës dhe ato të manipulimit të cilët janë të lidhur ngushtë me njëri tjetrin si dy anë të së njëjtës medalje.
Kur bëhet fjalë për lëvizje ambjentaliste të vërtetë – dhe jo për OJQ të sponsorizuara nga perëndimorët dhe as për ndonjë pseudolëvizje të vënë në lëvizje nga ndonjë biznesmen për hesapet e veta – duhet të kemi parasysh një ndjeshmëri të popullsisë e cila organizohet vetë për të mbrojtur interesat e veta. Ky është edhe kuptimi i vërtetë i shoqërisë civile që tek ne mungon e në këtë kontekst edhe lëvizja ambjentaliste.
Tek shkaqet e injorancës kam parasysh mosndjeshmërinë e njerëzve sa dhe si duhet lidhur me rrezikshmërinë e ndotjeve (e jo vetëm të ajrit, por edhe të detit, por edhe të lumenjve, edhe të tokës) që vjen nga fakti se dëmi nuk është një gjë e dukshe në mënyrë të menjëherëshme si psh. dëmi i tërmeteve apo përmbytjeve, por diçka që vjen më padukshmrisht dhe më ngadalë prandaj kërkon më shumë informim, më shumë imagjinatë dhe dije dhe mendje kritike.
Të gjitha këto mungojnë për fat të keq për shumë arësye por edhe sepse ndikon for shkaku tjetër, ai që e quajta i manipulimit të njerëzve. Si mund të jetë ndryshe kur një pjesë e mirë e pushtetit politik, mediatik dhe financiar sot është në duart e shkaktarëve kryesorë të kësaj katastrofe ekologjike? E kam fjalën për industrinë e ndërtimit e cila është ajo që me ndërtimet jashtë çdo përvoje normale urbane dhe jashtë respektimit të çdo nevoje për gjelbërim e për ajër e për numër të caktuar banorësh për km katror po helmon qytetet. Eshtë po ashtu ajo që po shkatërron pyjet, që po shkatërron lumenjtë, që po shkatërron bregdetin. E pra kjo industri, për fat të keq, ka në dorë edhe pushtetin mediatik edhe financiar edhe atë politik. Tirana është shembulli më dramatik i kësaj situate. Por edhe gjetkë vazhdon e njëjta dramë. Ajo që është bërë në Sarandë, Durrës, Velipojë nuk i ka shërbyer as turizmit, as rritjes së cilësisë së jetës të banorëve vendas, i ka shërbyer vetëm një kategorie individësh që përbëjnë një pjesë shumë të vogël të popullsisë që kanë grumbulluar nëpërmjet industrisë së ndërtimit paranë e shqiptarëve.. Dhe, duke patur, siç thashë, tre pushtetet këta kanë bërë çmos që ta fshehin të vërtetën e ndotjes të shpëlajnë trutë e shqiptarëve të cilët ende nuk e kanë marrë vesh se megandërtesa si ato që ndërtohen në Tiranë psh. nuk i ndërton kush në botë për banim veçse për më të varfërit e në vendet më katrahurë.
Në këtë kontekst drama e Ibsenit Armiku i Populit është dy herë e vërtetë edhe në kuptimin metaforë edhe si ngjarje e përshkruar. Doktor Stokmani i informoi njerëzit e qytetit të tij se ujësjellësi që donin të ndërtonte një kompani private e lidhur me pushtetin ishte i dëmshëm sepse uji nuk qe i mirë. Mirëpo këta arritë t’i manipulojnë njerëzit nëpërmjet pshtetit mediatik e financiar dhe t’i bëjnë të shkojnë t’i thyejnë xhamat e shtëpisë me gurë e ta shpallin armik.



Kur është hera e fundit qe keni vënë kembën në një premiere të Teatrit Kombetar në Tiranë Lubonja dhe cili është gjykimi juaj mbi një debat të hapur fort në shtypin shqiptar për venien e theksit dhe inkurajimin e dramës shqipe në teatrin kombëtar në Shqipëri?

Për herë të fundit kam parë një shfaqje të vënë në skenë nga Arben Kumbaro, por jo në skenën e Teatrit Kombëtar; në një sallë të Estradës. Ishte me temën shqiptare të trafikimit të femrave dhe fëmijëve dhe më pëlqeu.
Në Teatrin Kombëtar për herë të fundit kam qenë në rolin e aktorit në një shfaqje Ajsberg që organizoi Artur Çani për mbrojtjen e ndërtesës nga një projekt i kryetarit të bashkisë (i cili qe edhe ai aktor në skenë sëbashku me ministrin e athershëm të kulturës) që synonte ndërtimin atje të një 25 katëshi. Ngjarja ka vite çka tregon se kam kohë që nuk e ndjek teatrin tonë. Por jo për faktin se atje mungon drama shqiptare.
Çështja e vënies së theksit në kombëtaren është një çështje delikate dhe shumëplanëshe do të thoja. Mbi kombëtaren e vuri theksin edhe regjimi i Hoxhës dhe rezultoi në krijimin e një kulture autarkike që e izoloi Shqipërinë. Ne kohën paskomuniste, siç na ka ndodhur edhe në fusha të tjera, kaluam në ekstremin tjetër, në vënien e theksit tek ndërkombëtarja, por sipas mendimi tim gjithë duke mbetur të izoluar. Megjithëse kemi mundësi të lexojmë apo të shohim filma apo drama e të dëgjojmë muzikë pa kufizim përsëri kemi mbetur autistë e vetreferencialë si në më të humburën e provincave. Shkaku në thelb ka të bëjë me dallimin midis kulturës së vërtetë dhe kulturës së kiçit, të imitimit dallim që, tek e fundit, ka të bëjë me ekzistencën apo jo në vend të krijuesve të vërtetë me ndjeshmëri, individualitet e personalitet të vetin. Sipas mendimitr tim, që e kam shprehur dhe gjetkë, kultura që u zhvillua në komunizëm nuk e lejonte krijimin e kësaj kategorie krijuesish, (por edhe njerëzish në përgjithësis) prandaj ishte shterpë prandaj dhe nuk polli dot një kulturë që t’i përgjigjej kohës kur jetojmë. Dhe kjo nuk shprehet vetëm në dramaturgji. Dramaturgjia është edhe më e vështirë sepse është një art kolektiv, ku pra nuk mjafton talenti i një individi për të bërë një shfaqje të mirë, por duhet një kolektiv i tërë dhe po ashtu kërkon edhe më shumë të holla.
Që t’i bije shkurt kësaj teme, që është shumë e gjerë, mendimi im është se më shumë sesa vënia e theksit tek drama shqipe ne na duhet të vemë theksin tek nevoja e një kulture tjetër që do të na bënte ta interpretonim e kuptonim shumë më me thellësi dramën e huaj, duke gjetur atje thelbin tonë, e, njëherësh, që do të na bënte të gjenim dramat tona të vërteta në shoqëri e t’i shkruanim e pastaj t’i vinim ato me art në skenë. Arti i vërtetë është kombëtar dhe ndërkombëtar njëherësh. (Standart, Rubrika "Perpjekja", 4 shkurt 2006)

Lubonja: Nuk do t’i botoja karikaturat e Muhametit

Një numrin tuaj të fundit të Revistës PERPJEKJA keni botuar një dosje rreth çështjeve të gjuhës dhe kulturës, një pjesë të së cilës dhe gazeta STANDARD e ka promovuar. Flitet për një fakt të ri, apo të pozuar rishtaz rreth një prej miteve të albanologjisë sonë, Eqerem Çbejt, i cili i konvertoi tezat e tij shkencore pasojë e koniukturës politike të komunizmit.
Më thoni Lubonja, a keni parë të pasohet gjetke debati që hapi Përpjekja ne numrin e ri, apo është një ndër "gjërat që kalon" në mjedisin tonë intelektual?

Besoj se edhe ju e kuptoni se është një ndër “gjërat që kalon” prandaj ndoshta më saktë pyetja duhet shtruar: pse këto gjëra lihen të kalojnë? Pse kjo shoqëri pra nuk “ndjen” kur i preken plagët e vjetra? Apo, pse në Shqipëri mungon kultura e debatit shkencor që shtyn përpara dijen? Shkaqet janë shumë. Ato kryesisht lidhen me rezistencën e inteligjencës së vjetër më njërën anë dhe me mungesën e një brezi t
Ndër dy faktorët më i kuptueshëm është i pari. Inteligjencës së vjetër nuk i intereson të vihet në diskutim e kaluara e saj, vepra e saj dhe mitet e saj. Dhe kur them inteligjencë e vjetër kam parasysh tërë atë brez më të vjetrish e më të rinjsh që ka punuar e krijuar në kohën e komunizmit në fushën e kulturës. Kjo është çështje nostalgjie për veprën e jetën në atë kohë, çështje formimi, çështje psikologjie të thyer, çështje lodhjeje dhe moshe, por edhe çështje ruajtje pushteti e mbijetese. Në këtë kontekst injorimi, bërja sikur nuk ekziston e atyre që mendojnë ndryshe, (e këtu e kam fjalën jo vetëm për studiues shqiptarë, por edhe për studiues të huaj bashkëkohorë) ose nënvleftësimi apo denigrimi janë më të kuptueshme nga ky brez.
Përpara se të kaloj tek rinia le të hap një parantezë duke shtuar edhe dy faktorë frenues. I pari është hipertrofizimi i politikës dhe i parasë në jetën tonë. Politika dhe komercializmi synojnë “mazhorancën” dhe rruga më e lehtë për të siguruar këto është ruajtja e miteve të vjetra sepse shumica është konservatore, e ka vështirë të përqafojë të renë. I dyti, fakti se për fat të keq Shqipërisë i ka munguar gjatë komunizmit ajo shkallë minimale lirie që në vende të tjera të Lindjes lejonte ata që atje quheshin “disidentë” të kishin shumë më tepër kontakte me botën dhe po ashtu të kontestonin politikat dhe kulturën zyrtare duke hedhur kështu ura drejt së ardhmes.
Prandaj dhe dominimi i politikës dhe parasë, mungesa e urave të disidencës (si dhe ikja e trurit) ka çuar tek problemi më i madh sipas meje: mungesa tronditëse e ideve dhe qëndrimeve të reja nga ana e rinisë dhe mungesa e kurajos (kur i kanë) për t’i ballafaquar ato me kulturën e vjetër. Kjo shpjegon atë kulturë dominuese nëpër mediat tona ku sheh një mori gazetarësh (pale politikanësh) që nuk kanë lexuar asnjë rresht nga Çabej, apo mite të tjera e që e mbushin injorancën që kanë për ta dhe për atë kohë duke i trajtuar si mite, duke përdorur në çdo dy fraza epitetin “i madh”, por duke mos na sjellë asgjë nga idetë e tyre, nga kontradiktat që kanë edhe veprat e tyre, nga ndikimet e kohës etj. Aq më pak pastaj një kënvështrim të tyrin. Përdorimi i figurave vetëm si krenari dhe identitet kombëtar dhe jo si burim njohjeje, zhvillimi dialektik të mendimit, me një fjalë kulturimi, është kundërkulturë sepse kultura, historikisht, nuk është zhvilluar duke adhuruar monumente, por duke studiuar e njohur veprat që kanë shkruar autorët të clëve u janë ngritur monumente, shpesh edhe duke i kritikuar ato.

Një çështje etike globale: Sikur të ishit kryeredaktor i një medie shqiptare, në këtë rast i një gazete të përditshme, do t’i botonit apo do t’i censuronit karikaturat për Muhamedin.

Eshtë një pyetje jo e lehtë sepse vë më njërën anë të balancës lirinë e shprehjes dhe më anën tjetër respektin për tjetrin. Por përgjigja është “jo”, nuk do t’i botoja. Le të shpjegohem.
Gazeta që i ka botuar pretendon se e ka bërë për të sfiduar frikën e vecenzurimit për shkak të presionit të terrorizmit islam e deri këtu mund t’i japësh pjesërisht të drejtë në emër të lirisë, por çështja vjen e komplikohet.
Çështja në thelb sipas meje shtrohet në kontekstin e asaj thënies së vjetër “sipas vendit edhe kuvendi”. Besoj se po të kemi parasysh kontekstin shqiptar karikaturat e Muhameti nuk do të botoheshin ashtu sikurse nuk do të botoheshin karikatura të Krishtit. Ky është “kuvendi” që bëjme ne sipas “vendit” tonë. Kurse në Danimarkë mund edhe të botoheshin duke patur parasysh kontekstin danez e më gjerë kontekstin evropian ku procesi dyshekullor i laicizimit dhe ai i zhvilimit të frymës kritike e të dyshimit ka bërë që sensibilitetet ndaj simboleve fetare të jenë shumë më të ulta se në botën arabe. Mirëpo këtu del vështirësia sepse konteksti i sotëm është bërë global. Sot “vendi” ynë është bërë e gjithë bota, prandaj “kuvendi” i duhet përshtatur këtij ‘vendi” të ri të madh ku Perëndimi nuk shihet nga të gjithë si prurës qytetërimi dhe demokracie, por shihet edhe si prurës luftrash, edhe si neokolonizator edhe si imperializëm kulturor.
Mirëpo nga ana tjetër mund të shtrohet pyetja: po dikush që nuk e do Krishtin apo Muhametin sepse psh. është ateist dhe mendon se në emër të tyre po ndrydhen liritë, a nuk ka të drejtë ta shprehë mendimin e tij? A nuk ka thënë Marksi psh. që në shek XIX “feja është opium për popullin” dhe nuk është cenzuruar. A nuk duhet që edhe fanatikët muslimanë të hapen ndaj mendimit ndryshe nga ai i Kuranit, ndaj laicitetit ndaj atij principi të lartë të qyetërimit që thotë me fjalët e Volterit: “Nuk jam dakort me atë që thua, por do të luftoj deri në vdekje që askush të mos të të pengojë ta thuash”? Çka më thellë do të thotë: a nuk synojmë ne që jo vetëm t’i përshtatemi “vendit”, por edhe ta ndryshojmë atë? Sigurisht që po.
Këtu vimë tek çështja e formës me të cilit thuhen gjërat që i mendon ndryshe, por edhe tek qëllimi pse ato i thua. Nëse ke dëshirë të komunikosh e të bashkjetosh me tjetrin e ndryshëm apo edhe për të nxitur procese kulturore atëhere do të përdorësh tjetër stil nga tallja dhe përqeshja e tjetrit për t’iu qasur atij e për t’i shprehur gjërat që i mendon ndryshe nga ai. Para së gjithash duke e respektuar çka do të thotë duke i njohur ekzistencës së tij të njëjtën vlerë si tëndes.
Dhe kjo nuk ka të bëjë vetëm me fenë, por edhe me ndjenjën kombëtare psh. sepse feja ashtu si dhe ndjenja kombëtare janë diçka para racionale tek njeriu, e kanë vatrën më thellë se arsyeja, atje ku është matrica e identitetit, e përkatësisë, dhe kur ia prek njeriut i duket sikur e asgjëson. Më kujtohet psh, se Adam Miçniku thoshte se në Gazeta Wiborsha ai preferonte që kur gazeta shkruante gjëra negative për Rusinë këto të vinin nga autorë rusë, duke patur parasysh sensibilitetet polako ruse, ashtu sikurse gazeta ruse me të cilat ai bashkëpunonte, preferonin të botonin autorë polakë që ishin kritikë ndaj gjërave që ndodhnin në Poloni.
Ja kjo është një formë e mënçur botimi psh.
E në kontekstin e sotëm global, kur është bërë shqetësim i madh rreziku i ndeshjes së qytetërimeve gazeta daneze duket se i ka fryrë zjarrit të luftës dhe jo dëshirës për bashkjetesë; aq më tepër kur ke parasysh se është një gazetë e ekstremit të djathtë e cila tre vjet më parë ka refuzuar të botojë karikatura për Krishtin dhe që dikur ka botuar karikatura antisemite.

Këto ditë ndërroi jete Ibrahim Kodra, një prej piktorëve shqiptarë që ka krijuar në Itali, i cili, sidomos pas viteve 90-të, ka patur një emër të madh në Shqipëri. A korrespondon fama e tij në Shqipëri sipas jush, një i apasionuar i pikturës, me vlerën e artit të tij, apo ai thjeshtë është një jehonë e vonuar pikaso-iane në mjedisin shqiptar?

Për Ibrahim Kodrën kam dëgjuar që në rini, në kohën e komunizmit, sepse kishte qenë edhe shok i dy dajallarëve të mij, veçanërisht i më të madhit që e shkoi jetën edhe ai, si Kodra, jashtë. Ishte një mit që asokohe, aq më tepër po të kesh parasysh se një nga karakteristikat e mitit është pikërisht disatanca e tij prej nesh e le pastaj qënia në Perëndim i cili ishte dhe mbetet një mit më vete tek ne. Kisha dëgjuar se ishte i famshëm në Itali e se diku ishte shprehur se në artin e tij ishte frymëzuar edhe nga baltrat e rrugëve të Tiranës. Kjo më kishte bërë që përfytyrimi im për pikturën e tij, duke patur parasysh pellgjet e rrugëve të Tiranës, të ishte një lloj pikture abstraksioniste.
Kur e njoha pikturën e tij, me aq pak sa e njoh, sepse edhe ai ka me siguri periudhat e tij, nuk i gjeta dot baltrat e Tiranës, por gjeta një piktor evropian, plot dritë mesdhetare që më shumë i përket periudhës kubiste e, me aq sa kam parë, mund ta konsideroj si ndjekës i kësaj shkolle më shumë sesa krijues shkolle apo zë i veçantë. Për një artist nuk është mirë të thuhet “është si Pikaso”, por edhe qënia pjesë e një shkolle me origjinalitetin tënd është gjë normale. Vetë Pikaso i ka krijuar, përdorur, dhe tejkaluar shkollat me origjinalitetin e tij. Nuk di ta them këtë për Kodrën por di të them se ndjeva një zhgënjim që nuk i kam gjetur baltrat e Tiranës të cilat ndoshta janë diku në krijimtarinë e tij që ne nuk e njohim.
Problemi që kam unë me pyetjen tuaj është se jam kundër gjykimit apo vlerësimit semplist dhe shpesh superficial të krijuesve duke u nisur thjeshtë nga fama, suksesi apo mosuksesit - qoftë ky edhe në Perëndim. Mjaft të kesh parasysh mossuksesin dhe suksesin e Van Gogut. Po për këtë jam edhe kundër përdorimit të epiteteve “i madh” “i vogël” kur bëhet fjalë për artin e vërtetë. Mund të ketë art dhe jo art, e jo art të madh e të vogël. Sepse arti është shumë subjektiv. Vlera e tij qëndron pikërisht tek larmia e personaliteteve që e krijojnë dhe larmia e komunikimeve që këta krijojnë me publikun nëpërmjet veprës së tyre. Sepse as ne vetë nuk dimë të themi deri në fund se pse na pëlqen një pikturë apo një muzikë psh. e nuk na pëlqen një tjetër. Sikurse thotë Paul Valery “kur flasim për artin duhet të kërkojmë ndjesë”.
Kështu që, duke kërkuar ndjesë dy herë, së pari se po flas për artin dhe së dyti se po flas për një piktor që nuk e njoh edhe aq mirë, do të thoja se gjëja më e rëndësishme që duhet të bëjmë kur marrim në analizë figura të artit si Kodra apo të tjerë është të kërkojmë t’i njohim, të kuptojmë konteksitin e tyre krijues, të njohim gjuhën që kanë përdor, materialin që kanë përdorur, t’i krahasojmë, të gjejmë pse na ngacmojnë apo nuk na ngacmojnë, psh. të gjejmë pellgjet e Tiranës në veprën e Kodrës që nuk e njohim e cila për ne do të ishte më e rëndësishme sesa piktura të inspiruara nga tjetër kontekst. Pra të kërkojmë të komunikojmë me to dhe nëse na pëlqen ky komunikim të krijojmë dashurinë dhe vlerësimin tonë, përndryshe të mos i pëlqejmë. Çdo mënyrë tjetër qasjeje është superficiale dhe nuk ka të bëjë me artin. (Standart, 11 shkurt 2006)

Wednesday, February 1, 2006

Të dënosh apo të mos dënosh?

Të dënosh apo të mos dënosh, kjo është çështja. Duke perifrazuar fjalët e famshme të Hamletit, mund të përkufizohet dilema në të cilën ndodhet mazhoranca në lufën kundër korrupsionit e do të vazhdojë të ndodhet edhe më fort në vitin 2006. Thua mazhoranca dhe menjëherë del problemi i parë i dilemës. Pse është mazhoranca ajo që duhet ta ketë këtë dilemë? Pse jo Prokuroria, pse jo Gjyqsori? Përgjigja që të vjen është: sepse është mazhoranca ajo që në një farë mënyre mori përsipër të luftojë korrupsionin, ajo që ka në dorë mjetet më të forta politike, por dhe ligjore, për të vënë në lëvizje Prokurorinë dhe Gjyqsorin. Mirëpo, a nuk do të thotë kjo se, nëse gjyqsori dhe prokuroria janë në dorë të mazhorancës, atëhere ne nuk kemi garantuar pushtete të pavarura? Kjo është e vërtetë. Dje ishin socialistët që kishin nën kontroll Gjyqsorin dhe Prokurorinë dhe ato nuk lëvizën sepse ishte e qartë se nuk dhanë asnjë sinjal politik që ato të lëviznin përveç një pseudosinjali që dha Nano kur lëshoi katarsisin. Kurse sot mazhoranca po jep sinjale, por prap duket qartë se duhet të verë një prokuror të vetin që Prokuroria të lëvizë. E kjo lë në fuqi dilemën: të dënosh apo të mos dënosh?
Kjo dilemë ka në themel të saj një kontradiktë që buron nga një fakt shumë dramatik: shtrirja në një nivel të paparë e korrupsionit që e bën atë një krim që mund të krahasohet me ato që quhen krime kolektive. Kontradikta qëndron në atë se krimi kolektiv gati sikur i shfajëson individët ndërkohë që drejtësia kërkon përgjegjësi individuale për krimet. Pra kontradikta më thjeshtë shtrohet në pyetjen: pse u dashka dënuar x-i apo y-ni kur të njëjtën gjë e ka kryer edhe z-ta? Po të vesh re reagimet e gazetës së socialistëve ZP ajo nuk tenton të përgënjeshtrojë akuzat që i bëhen të vetëve për korrupsion, por të provojë se edhe akuzuesit janë të korruptuar. Të njëjtën logjikë e kemi gjetur edhe në raste të tjera kur qeveria ka goditur biznesmenë të caktuar të cilët janë mbrojtur duke thënë: pse nuk përdoret e njëjta peshore për miqtë e Berishës? Në këto kushte çështja duket sikur shtrohet: o të dënohen të gjithë ose asnjëri, e, meqënëse të gjithë nuk i dënon dot, atëhere të mos dënohet asnjëri, sepse, përndryshe, nuk do të bëjmë drejtësi, por padrejtësi. E gjen edhe në Ungjill një situatë të tillë kur Krishti tha: “të qëllojë i pari ai që nuk ka asnjë mëkat” dhe të gjithë të eturit për të lapiduar Maria Magdalenën u larguan. Por e gjen edhe në historinë tonë të vonë kur Berisha tha në fillim të viteve 90: jemi të gjithë bashkëfajtorë.
E megjithatë bon sensi, i cili nuk gjykon nisur nga formula të ngrira morale, as thjeshtë duke kërkuar aplikimin e ligjit sikur qameti të bëhet, por nga kontekste të caktuara, ta thotë se situata ku ndodhemi ne me korrupsionin kërkon dënim dhe jo mëshirë.
Dhe ja ku vijmë tek çështja kruçiale që e bën të fortë dilemën “të dënosh apo të mos dënosh”: ajo e selektivitetit. Eshtë e qartë se të gjithë nuk i dënon dot, por edhe të mos dënosh asnjë nuk pranohet sepse, përndryshe, do të jemi të detyruar të jetojmë në një vend ku nuk ka drejtësi dhe atje ku nuk ka drejtësi jeta nuk ka kuptim. Sepse dënimi nuk duhet për të pastruar shoqërinë nga çdo individ i keq, por për të mbajtur gjallë në këtë shoqëri ndjenjën e drejtësisë, për t’i dhënë kuptim dhe garanci jete atyre që nuk duan të jetojnë duke grabitur të tjerët. Por edhe për t’i dhënë kuptim ekzistencës së ligjit si rregullatori më i mirë i mundshëm i marrdhënieve midis individëve. Historia është e mbushur me raste krimesh kolektive ku ndëshkimi nuk ka rënë mbi të gjithë fajtorët, ndonëse, po të zbatohej ligji, do të duhet të ndodhte kështu. Le të kemi psh. parasysh Gjermaninë e pas luftës ë Dytë dhe Nurebergun, por edhe historinë me krimet e komunizmit.
Pra, tek e fundit, pasi na duhet të pranojmë selektivitetin si një domosdoshmëri (por edhe fatkeqësi) çështja shtrohet: mbi çfarë kriteresh të bëhet ky selektivitet. Ç’duhet bërë që të ketë dënime selektivive dhe njëherësh drejtësi e pastërti morale, dhe jo dënime selektivite dhe nga ana tjetër rritje padrejtësie e vazhdimësi korrupsioni?
Mbi të gjitha kjo shtrohet duke patur parasysh një histori tonën shumë të vjetër: atë ku drejtësia binte mbi “fajtorët” jo nisur nga qëllimi i mirë i dënimit të së keqes, por nisur nga qëllimi i keq i përdorimit të saj për të pastruar rrugën nga kundërshtarët. Kjo është një histori e stërprovuar në Shqipëri jo vetëm në kohën e komunizmit, por edhe më parë edhe më pastaj. Përgjithësisht është frymëzuar nga një mendësi sipas së cilës drejtësinë e bën më i forti i cili mbron të vetët dhe godet kundërshtarët, paçka se të dy mund të jenë njëlloj fajtorë apo të pafajshëm. Le të kujtojmë se si dosjet në kohën e Berishës u hapën vetëm për kundërshtarët; le të kujtojmë pastaj katarsisin e Nanos kur akuzat u përdorën për tjetër qëllim nga ai i bërjes drejtësi.
Shkurt seleksionimi në luftën kundër korrupsionit duhet bërë duke patur parasysh rrezikun që është shprehur shpesh si vetmbrojtje nga opozita: se lufta kundër korrupsionit mund të instrumentalizohet njëlloj sikundër u instumentalizua antikomunizmi në kryre të herës për të larë hesapet me pjesën e komunistëve që nuk kaluan në anën e Partisë Demokratike. E kjo do të ishte pa dyshim në dëm të luftës për vendosjen e shtetit ligjor e të luftës kundër korrupsionit sepse do t’i tjetërsonte ato, madje do të kthehej në të kundërtën e tyre. Por, nga ana tjetër, gjetja strehë ndaj veprimit të ligjit nga ana e opozitarëve mëkatarë tek pretendimi se po goditen politikisht është po kaq e papranueshme. Ja pse sillesh e vërsillesh dhe vjen tek dilema: të dënosh apo të mos dënosh? Ja pse sillesh e vërsillesh e kupton se sa e rëndësishme është të kesh një sistem drejtësie me autoritet dhe pushtet të padiskutueshëm nga palët.
Në një shoqëri bashkëfajtorësh nuk është e lehtë zgjidhja. Nuk është e lehtë edhe sepse selektiviteti në një farë mënyre të detyron të dalësh mbi ligjin, ose të bësh një ligj që qëndron mbi ligjin ose që disa fajtorë të marrin rolin e gjykatësit kurse të tjerë të viktimës çka e degjeneron drejtësinë në hakmarrje. Megjithatë procesi duhet të fillojë. prandaj dhe, tek e fundit, çështja shtrohet në nevojën e përcaktimit të disa kritereve të selektivitetit.
Me këto rreshta synova të ve në dukje se sa e vështirë dhe e komplikuar është çështja, prandaj dhe se me sa përgjegjësi duhet trajtuar, e jo të marr përsipër të caktoj kriteret e selektivitetit. Specialistët e drejtësisë mund të jenë më të aftë për këtë punë. Intuitivisht do të thoja se ato duhen caktuar ndoshta me të njëjtën logjikë me të cilën bëhen amnistitë. Në përgjithësi amnistohen krimet më të lehta dhe nuk amnistohen krimet më të rënda. Krimi duhet rrethuar nga ligji në një mënyrë që mund të quhet e rrathëve koncentrikë. Duhet goditur ai krim që është shtrirë më larg e më me pasoja në shoqëri e që mban brenda vetes më shumë krime. Dhe kjo përcaktohet kryesisht mbi dy kritere; mbi dëmin që ka sjellë dhe mbi rrezikshmërinë që paraqet në një moment të caktuar duke përfshirë këtu rrezikshmërinë e personit që e ka kryer që përcaktohet edhe nga përgjegjësia që ka pasur edhe nga lidhjet e mundësitë që ka krijuar apo mund të krijojë. E këtu vijmë përsëri tek vështirësitë sepse tek ne mund të goditet më lehtë një hajdut xhepash që vjedh pesë lek në kuletën e një individi sesa një grabitës me miliona i pronës publike që ka mundur të shtrijë kthetrat e tij e të kriminalizojë politikën, mediat, gjyqsorin, shoqërinë civile e kë jo tjetër.
Ja pse përsëri të vjen të thuash: Të dënosh apo të mos dënosh, kjo është çështja dhe të vazhdosh me vargun e dytë të monologut të famshëm të Hamletit: “Apo më e lehtë është vallë të durosh?”(Korrieri, 31 janar 2006)

Emancipimi i vertete nuk behet duke mohuar te kaluaren, por duke e integruar ate ne vetedije

Vdekja e Rugovës ka pushtuar vemendjen e botës shqiptare, diplomacise ndërkombëtatare dhe medias shqiptare. Nje aspekt pak i rrahur rreth Rugovës, edhe pse i prekur si episod, eshte "konvertimi i tij ne katolik", ndonse nje akt jo zyrtar. Disa kohe me pare ai vendosi gurin e parë të një katedraleje katolike në Prishtine, edhe pse në Prishtine ka një prani simbolike katolike, dhe ka patur kishë katolike. Po t’i shtojmë këtyre edhe ligjerimin e tij pro – oksidental çfarë mund të themi nen kete drite: se kemi nje Rugove "viktime te orientalizmit" apo me shume një politikan që thjesht punon me Perëndimin dhe për hir të kësaj ai përdor shenja dhe simbole që i pëlqejne atij?

Të dy variantet që parashtroni ju nuk e përjashtojnë njëri tjetrin, përkundrazi mund ta shpjegojnë njëri tjetrin. Psikanaliza trajton një fenomen që e quan “uni tjetër”. Eshtë fjala për ato raste kur një individ merr në mënyrë të pavetëdijshme tiparet e një superiori të vet që mund të jetë një udhëheqës apo edhe një frymë mbizotëruese dhe fillon e flet, e mendon dhe krijon në mënyrë që t’i pëlqejë atij duke ndrydhur unin e tij të vërtetë. Përmendet psh. rasti i arkitektit të Reich-ut të III, i cili nga një arkitekt me një stil të përkorë dhe elegant filloi të projektojë një arkitekturë që rrezatonte madhështi dhe pushtet në mënyrë që t’i pëlqente asaj që mendonte e kërkonte Hitleri të ndërtohej. Përgjithësisht kjo ndodh në njerëz me individualitet dhe personalitet të dobët, por edhe kur presioni i të fortit është i madh apo shumë jetik për mbijetesën, le pastaj në shoqëritë me struktura patriarkale ku individualiteti i personit është në shpërbim të identitetit të klanit.
Ne shqiptarët e kemi përjetuar këtë fenomen në mënyrën më tragjike në kohën e komunizmit, Vetëm ky fenomen mund të shpjegojë psh. atë frymëzim, që na tingëllon i sinqertë, të shumë poetëve që i këndonin partisë dhe socializmit me figura emocionante. Dhe them se po e përjetojmë ende, si vazhdimësi kulturore e psikologjie. Ajo që ndryshon janë udhëheqësit e rinj. Nuk mund të them me bindje se ky është edhe rasti i Rugovës, pa harruar se edhe ai ka jetuar në një regjim të ngjashëm, sepse nuk kam pasur rastin as ta njoh nga afër dhe as të bisedoj për këtë me intelektualë kosovarë që e njohin. Por, përsa i përket qëndrimeve të inteligjencës shqiptare të adoptimit të qëndrimeve orientaliste ndaj Lindjes, duke qenë vetë me origjinë dhe identiet lindor, mund të them se sigurisht kemi të bëjmë me fenomenin e krijimit të “unit tjetër”. Dhe nëse në kohën e rilindasve kjo ishte më e kuptueshme sepse bëhej fjalë për krijimin e një identiteti të ri në kohën tonë nuk është një punë intelektuale. Aq më pak intelektuale bëhet tek ata që Perëndimin e identifikojnë me fenë e krishterë dhe edhe më pak kur ai reduktohet në fenë katolike duke patur parasysh edhe rolin e protestantizmit në prurjen e kohëve moderne. Orientalizmi në fakt është një mënyrë e të parit të Lindjes nga perëndimorë që venë në dukje epërsinë e tyre ndaj lindorëve. Por në epërsinë e pretenduar theksi nuk vihet tek epërsia e fesë, por në zhvillimin e qytetërimit perëndimor të bazuar në arsye, shkencë, teknologji, tolerancë, laicizëm, demokraci, të drejtat e njeriut, etj. te cilat shihen si rezultat i aftësisë së Perëndimit për të përparauar (kjo edhe si atribut i një vështrimi teleologjik të historisë që ka rrënjë fetare, por mbi të gjitha në sajë të Iluminizmit) ndërkohë që Lindja shihet si e palëvizshme dhe nën injorancë e despotizëm, pasi e bazuar në fanatizëm fetar, bestytni, misticizëm,.
Krijimi i “unin tjetër” duke inhibuar/ndrydhur unin e vërtetë është problematik sepse, po të flas me terma psikanalize, pikërisht se është i inhibuar uni i vërtetë “hedh shkelma” dhe e demaskon unin tjetër si artificial. Emancipimi i vërtetë nuk bëhet duke inhibuar të kaluarën tënde, duke e ndryshuar apo “harruar”, por duke e integruar atë në vetëdije si pjesë e historisë tënde. Kjo vlen si për individët edhe për një shoqëri.

Në Itali përgatiten zgjedhjet e reja këtë pranverë. Zgjedhjet në Itali janë një temë shumë e gjerë, por, përmes krahasimit, ato na kujtojnë edhe një debat politik në Shqipëri. A ju ben përshtypje se të paktën në tre palë zgjedhje në Itali, të paktën që nga 1994- 1995 kemi të njejtat figura që dominojnë jetën politike Berluskoni, Prodi apo në një plan të dytë Fini, Kazini, D'Alema, Fasino apo Rutelli? Ndoshta nuk është kaq e pazakonte as në Perëndim "Nano- Berishizmi" nëse me këtë term do të quajme domiminin e jetës politike prej të njejtave figura.

Jo më larg se dy ditë më parë duke folur me një intelektual italian lidhur me këtë fenomen ai u ankua se klasa politike italiane ka ngritur një mur ndaj “prurjeve” të reja në politikë jo vetëm në kuptimin e njerëzve të rinj, por edhe në kuptimin e formave të reja të të bërit politikë, veçanërisht të integrimit psh. të lëvizjeve të ndryshme. Italia është një vend ku mbizotëron partitokracia me prirje për krijim oligarkish çka shoqërohet me humbjen e rrënjëve që duhet të lidhin një parti me terrenin. Po ashtu identitetet e partive më shumë sesa mbi programe dhe ide ndërtohen mbi personalitetete dhe karizma individësh të cilët kuptohet se nuk para i kanë qejf ata që i venë në diskutim. Edhe e majta që historikisht konsiderohet me rrënjë të forta në terren akuzohet se po i humbet këto kurse e djathta, veçanërisht partia më e madhe Forca Italia, ka rrënjë shumë më të dobëta dhe është e mbështetur kryesish në figurën paratë dhe mediat e Berluskonit. Eshtë një vend që pikërisht për këtë krijimtari jo fort të spikatur në politikë të kombinuar me faktin se Berluskoni ka hyrë në politikë për të shpëtuar bizneset e tij dhe jo për të shërbyer, duke hartuar deri ligje ad personam, po përjeton edhe një krizë jo të lehtë ekonomike gjithashtu. Prandaj them se nuk është për tu marrë për shembull sikurse bëjmë ne shpesh duke justifikuar të metat tona duke iu referuar asaj se “këto ndodhin edhe në Perëndim”, përkundrazi ajo çka duhet të marrim si shembull është reagimi shumë më i fortë i shoqërisë italiane dhe format e këtij reagimi ndaj të këqijave që i përmenda e të tjera, siç është psh. lidhja e politikës me mafjen në Jug – që ne i kemi të ngjashme, por shumë shumë herë më të mëdha.
Në këtë kontekst, lidhur me pyetjen për kohëzgjatjen e qëndrimit në politikë të liderve do të thoja se përgjithësish shoqëritë ku politikanët qëndrojnë gjatë në skenën politike janë shoqëri që ecin më ngadalë drejt demokracisë dhe lirisë sesa shoqëritë ku këta ndrrohen më shpejt. Pa harruar se nuk është e lehtë të nxjerrësh figura, them se më e rëndësishme se kjo është të kesh institucione, pjesëmarrje aktive të shoqërisë në politikë çka rrit, tek e fundit, edhe aftësinë për të nxjerrë figura.

Akademia e Shkencave eshte duke i rezistuar nje projekti qe ka qeveria per ta shndërruar këtë akademi ne nje akademi honorifike kurse institutet për t'i dërguar në universitete. Nga njera ana kemi nje prirje për të kërkuar më shumë investim të shtetit ne shkence, sic pretendojnë akademiket, nga ana tjeter kemi një përpjekje për ta "efikasizuar kërkimin shkencor", gjë që është qëllimi i shpallur i qeverisë në këtë reformë? Shihni një objekt konflikti në këtë mes Lubonja?

Sipas meje Akademija e Shkencave ka kohë që funksionon si një akademi honorifike pa shumë honor do të thoja sepse shumica e figurave që qëndrojnë aty i kanë nderet për shkak të aktivitetit të tyre në kohën e regjimit komunist kur kjo akademi u konceptua dhe funksionoi si instrument që duhet t’i shërbente dhe i shërbeu ideologjisë së pushtetit. Kam parasysh mbi të gjitha punët në lëmin e historisë dhe të gjuhësisë apo të ekonomisë e legjislacionit ku dhe kontributi ka qenë më i madh dhe më i lidhur me ideologjinë e pushtetit. Në tetevjeçarin postkomunist të socialistëve Akademija ka shërbyer, sipas meje, më shumë se gjithshka për të ruajtur mitin e kulturës dhe figurave të krijuara në kohën e komunizmit, si mite në shërbim të vazhdimësisë së pushtetit, kombinuar kjo me politika klienteliste dhe korruptimi të intelektualëve. Për këtë ndikoi shumë, do të thoja, edhe fakti se një pjesë “akademikësh” që tentoi të promovojë Berisha në periudhën e pushtetit të tij të viteve 92 - 97 u shfaqën me të njëjtën frymë, por të një niveli edhe më të dobët shkencor sesa akademikët e komunizmit dhe po ashtu me një prirje të fortë për t’i shërbyer politikës dhe jo shkencës. Ikja e truve gjithashtu e ka bërë edhe më të pafuqishme punën shkencore në Shqipëri. Tani do të thoja se ka ardhur vërtet koha për ndryshim jo thjeshtë në kuptimin e ndryshimit të formës së organizmit të punës shkencore në vend, - e në këtë kontekst më duket pozitive ideja e transferimit të instituteve pranë universiteteve përkatese sepse kjo mund t’i rivitalizonte ato e njëherësh do të çonte pak më shumë stimul në universitetet që janë në gjendje të mjerë - por mbi të gjitha në ndryshimin e frymës dhe metodave të punës shkencore, çka kërkon edhe njerëz të rinj që vijnë nga shkolla të reja. Kjo nënkupton edhe çlirimin nga megallomania e kohës kur u krijua Akademia, apo nga veshja e saj me atribute projektuesish të politikave zyrtare të së ardhmes së kombit. Do të ishte mirë që inisiativa të tilla të lindnin nga rrethet shkencore të vendit, nën presionin e kërkuesve të rinj. Por edhe vetë fakti që ato nuk lindin kështu tregon për sterilitetin e institucioneve ekzistuese, duke bërë që reforma kështu të bartë rrezikun që në vend të rritjes së efikasitetit të punës shkencore të përfundojë thjesht në pastrimin e një foleje të rehatëshme e të sklerotizuar mbështetësisht të PS për të ndërtuar fole të rehatëshme e të sklerotizuar mbështetësish të PD-së. (Standart 28 janar 2006)

Perpjekja - Interviste me Standart

Sot, të enjten më 19 janar gazetat kishin një histori tronditëse: Babë e bir marrin divorcin në gjykatën e Beratit me shkak sherrin të njejtën grua. Historia e koklavitur mund të zdridhet pak a shumë kështu: Djali është në emigracion merr fjalë se nusja e tij shkonte në shtrat me babain dhe kur kthehet kërkon divorcin. Nga ana tjetër nënë e djalit, për të njëjten arsye kërkon divorcin nga burri i saj, me akuzën se e reja e djali shkonte me burrin e vet. Brenda dhe jashtë fabulës konkrete Lubonja, a mendoni se familja shqiptare po i nënshtrohet një problematike të re që lidhet me emigracionin apo thjesht po dalin në sipërfaqe pjesë më të mëdha të aisbergut të familjes shqiptare?

Mbi këtë ngjarje mund të bëhen shumë komente që lidhen dhe nuk lidhen me institucionin e familjes. I pari koment që do të bëja është: së paku çështja ka përfunduar në gjyq civil me shpallje divorci dhe jo në ndonjë gjyq penal për vrasje me thikë apo me kazëm prapa koke të babës nga i biri apo të birit nga baba apo ndonjë varianti tjetër vrasjeje.
Komenti i dytë është se ngjarje të tilla jo domosdoshmërisht reflektojnë kriza të ngjashme. Ngjarje të tilla ndodhin gjithandej e mund të kenë njëqind shkaqe të ndryshme të mosfunksionimit të mardhënieve midis çifteve. Raste të tilla i gjejmë edhe në telenovelat hollivudiane të tipit Beautifull psh. Edhe brenda vendit çdo rast duhet parë në veçansinë e vet, ku gjithsesi duhet thënë se kemi të bëjmë me një dramë të fortë sepse kemi të bëjmë me shkelje tabush nga më të lashtat e më të fuqishmet.
Po të vijë puna për përgjithësime nisur nga ky rast do të thoja se duke patur parasysh kontekstin shqiptar qasja ndaj kësaj ngjarje nuk mund të jetë e tipit të filmave holllivudianë. Në kontekstin shqiptar fakti që nusja shkon me vjehrrin psh. mund të të çojë më afër idesë se kemi të bëjmë me një familje të mbyllur me strukturë patriarkale ku mungon liria e individit se përndryshe një grua që e ka burrin larg për një kohë të gjatë e nuk reziston dot, apo e ka humbur dashurinë për të, normalisht, për të plotësuar nevojat e veta seksuale apo afektive, mund të gjente dikë tjetër jashtë familjes. E njëjta gjë mund të thuhet edhe për vjehrrin e saj që, gjithë sipas kësaj llogjike, duket se ka gjetur rrugën më të lehtë për të kënaqur epshet e tij seksuale duke ushtruar autoritetin që i jep në familje një strukturë e tillë. E këto janë fenomene që ndodhin pikërisht më shumë në kësi strukturash të mbyllura, me ndrydhje seksuale për thellimin e së cilës ndikon edhe i famshmi kod i nderit. Në këto kontekst dy variantet që shtroni ju nuk përjashtojnë njëri tjetrin. Kemi të bëjmë sipas meje me takimin e institucionit të familjes patriarkale me fenomenin e emigracionit e në përgjithësi të hapjes së Shqipërisë ndaj botës. E njëjta gjë që mund të thuhet edhe për fenomenin e trafikimit të femrave për t’i hedhur në tregun e prostitucionit. Edhe aty vërehet mendësia patriarkale maçoiste e trajtimit të gruas si mall që blihet dhe shitet nga burrat, e vendosur, tashmë, në kontekstin e hapjes ndaj Perëndimit dhe ekonomisë së tregut. Nuk ka kontradiktë, kemi të bëjmë me një formë të adoptimt në kushte të reja të një strukture të vjetër.
Tjetër çështje, shumë më e gjerë për trajtim, është ajo nëse po ndryshon dhe si dhe sa po ndryshon familja shqiptare pas rënies së komunizmit me hapjen, edhe nëpërmjet emigracionit, ndaj Perëndimit ku, krahas lirisë shumë më të madhe seksuale dhe krahas një tjetër personaliteti të gruas, gjejmë edhe forma shumë më të larmishme të krijimit të çifteve e të martesave.

Na ra në duar numri 22 i Përpjekjes, revistës që e drejtuar ju dhe që e boton Qendra Përpjekja. Lajmi i mirë është se "Përpjekja" po vazhdon dhe nga ana tjetër në fokus keni problemin e gjuhës. Një pyetje: a ndan edhe Lubonja idenë se "shqipja është dialekt i imponuar politikisht nga regjimi komunist me kongresin e 72"?

Ky numër i Përpjekjes nuk merret me këtë çështje megjithatë me sa kujtoj nuk ka munguar edhe trajtimi i kësaj teme tek Përpjekja. Me dy fjalë mendimi im për këtë çështje është ky: Përgjithësisht gjuhët standarte janë krijuar me vendime politike dhe shpesh duke u ushtruar vullneti i më të fortit dhe po ashtu në kontekste centralizimi pushteti dhe unifikimi. Shqipëria këtë proces e kreu shumë vonë sepse e vonuar ka qenë edhe në procesin e kombformimit. Për fat të keq e kreu në një formë shumë të egër dhe të dhunshme sepse në një nga diktaturat më të egra të kohës. Krijimi i gjuhës standart apo zyrtare ka pasur të mirat dhe të këqijat e veta kudo ku ky ka ndodhur, varet nga këndvështrimi. Nevoja për të pasur një gjuhë me të cilën të merren vesh sa më shumë njerëz ka çuar deri në idenë e krijimit të një gjuhe të të gjithëve si Esperantoja psh. Kujtoj me këtë rast edhe mitin e lashtë të kullës ës Babilonisë sipas të cilit njerëzit flisnin të njëjtën gjuhë, por ngase treguan ambicie duke dashur të ngrihen në lartësinë e Zotit ai i ndëshkoi duke i bërë me shumë gjuhë që të mos merren vesh me njëri tjetrin, e kështu nuk e ngritën dot kullën e cila u shemb. Krijimi i një gjuhe të përbashkët kombëtare sigurisht është shoqëruar edhe me krijimin e një identiteti të përbashkët për tërë ata që ndanin një gjuhë. Nga ana tjetë sa më shumë që piqeshin shoqëritë që krijuan gjuhët kombëtare apo standarte, sa më demokratike e tolerante bëheshin ato aq më shumë filluan të kuptojnë se humbja e dialekteve ishte një humbje e madhe kulturore, se komunikimi më i mirë nuk vendoset nëpërmjet njesimit, por nëpërmjet ruajtjes së diversitetit të mjeteve shprehëse gjithashtu. Ky është vlerësimi i përgjithshëm i sotëm në botën postmoderne lidhur me asgjësimin e dialekteve – gjë që në Francë psh. ka ndodhur në mënyrë dramatike. Për Shqipërinë ka qenë një humbje e madhe kulturore sepse gegërishtja ishte gjuha e gjysmës së shqiptarëve, gjuhë e një tradite të lashtë, por edhe gjuhë e autorëve të shquar të shekullit XX. Edhe më i keq është fakti se komunizmi e luftoi këtë gjuhë politikisht. Po të keni parasysh edhe e demonizoi duke e bërë në filmat e Kinostucios edhe gjuhë të armikut. Shpesh perzonazhet e kulakut të spiunit të fashzmit apo të priftit raksionar që mbante lidhje me diversantët flisnin gegërisht. Ky është një krimi i madh që i është bërë jo vetëm kulturës shqiptare, por edhe tërë atyre shqiptarëve që si gjuhë të nënës kanë pasur gegërishten.
Në kushtet e sotme, në pamundësi për tu kthyer prapa dhe për ta zgjidhur ndryshe, në mënyrë demokratike dhe konsensuale, problemin e krijimit të një gjuhe ztandarte apo zyrtare, mendoj se një nga detyrat e kulturës shqiptare është që, gjithë duke ruajtur e zhvilluar standartin, të përpiqet të rabilitojë e kultivojë gegërishten dhe jo vetëm, por edhe tërë ato dialekte të krahinave të ndryshme që përbëjnë një pasuri kulturore të paçmueshme.

Përfundoi vizitën në Tiranë presidenti i Kongresit të Autoriteteve lokale të Këshillit të Europës, i cili erdhi edhe për të trajtuar konfliktin pushtet lokal- pushtet qëndror, të ashtuquajturin Zogu i zi, pak a shumë me atributet e një "arbitri". A ju duket paradoks Lubonja që ndërkohë që tendohet të rritet autonomia lokale në fakt për të arbitruar një çështje të tillë kalohet në nivel ndërkombëtar?

Pyetja juaj është retorike, e ka brenda përgjigjen. Është një temë që e kam trajtuar më shumë se një herë. Kemi të bëjmë me një ngjarje që tregon mjerimin e institucioneve tona në përgjithësi: veçanërisht atyre që duhet të jenë arbitrit e vendit Prokuroria dhe Gjyqsori, por jo vetëm, edhe të politikanëve shqiptarë, edhe të medias shqiptare edhe të biznesit shqiptar e me rradhë. Shkurt është një ngjarje që na zhvleftëson të gjithëve dhe që, më anë tjetër, evropianëve u shërben si test shumë i mirë për të parë se sa përpara jemi në ndërtimin e shtetit të së drejtës. Aq më qesharake bëhet puna kur shikon se “arbitrat” që vijnë të na arbitrojnë ndeshjen flasin si orakulli i Delfit me një gjuhë që mund të interpretohet edhe kështu edhe ashtu. Ligjet qënkan shkelur, por nuk janë ligje të mira. Dhe s’kanë si flasin ndryshe sepse na trajtojnë si fëmijë që nuk jemi rritur ende, prandaj dhe pa arritur ende moshën kur jemi të përgjegjshëm për aktet tona e prandaj duhet të përgjigjemi përpara ligjit. Fëmijët nuk ndëshkohen, vetëm këshillohen.
Gjithashtu, në këtë kontekst, mund të them se, ndoshta pse ka dashur tu ikë përegjigjeve konkrete, ose pse nuk e njeh realitetin shqiptar kjo çështje u trajtua nga “arbitri” që erdhi në mënyrë shumë teorike. Kurse një nga avantazhet e decentralizimit është pikërisht se problemet zgjidhen nga ata që janë në vend e i njohin ato më konkretisht e më mirë. Trajtimi i deklaratës së tij la shijen sikur të keqen e kemi nga ligjet dhe se po rregulluam ligjet çdo gjë do të shkojë vaj. Ky është një iluzion ashtu sikurse është iluzion se sherret tona mund të na i zgjidhin të huajt. Problemi ynë më i madh nuk kanë qenë ligjet e këqija, por nëpërkëmbja e ligjit, vënia e pushtetit të personit mbi pushtetin e ligjit. Edhe problemi i policisë ndërtimore nuk ka qenë pasja e mbikompetencave, por mospunimi i saj për shkak të bllokimit të ligjit nga sistemi i korrupsionit që, pa dyshim, ka pas kapur edhe ndërtimoren. Si mund të shpjegohen ndryshe tërë ato ndërtime pa leje për të cilat është ankuar deri edhe vetë kryebashkiaku? Nuk mohoet se shumë ligje janë bërë keq duke krijuar përplasje ose boshllëqe, herë nga paaftësia e herë nga qëllimi i mbrapshtë. Mjafton të kujtosh ligjet që lejuan manipulimin elektoral të Dushkut, por ngulmoj se në rastin tonë e keqja më e madhe ka ardhur nga vullnetet e mbrashta dhe jo nga ligjet e këqija.Tani shoh edhe disa që kanë qenë idhtarë të idesë që ligji nuk duhet shkelur në asnjë rast që e quajnë arrogancë madje edhe padrejtësi zbatimin e ligjit në rastin e Zogut të Zi sepse ky qënka i keq sepse kështu tha De Siati. Kjo është shumë shqetësuese. Unë nuk di të ketë ligj të përsosur, por di se sa kohë që ai është ligj duhet zbatuar veçanërisht në një vend, siç e thashë, ku sëmundja krysore ka qenë mosbatimi i ligjit.
Ashtu sikundër është po ashtu e vërtetë se çdo ligj nuk është tjetër veçse një instrument që varet se si e përdor. Është diçka si bisturi i kirurgut i cili mund të përdoret për të bërë operacione të shkëlqyera, por mund edhe të përdoret si thikë për të vrarë. Një polic ndërtimor mund ta përdorë ligjin për të marrë rryshfet mund ta përdorë edhe për të mbrojtur territorin në emër të intreresave të komuniteti. Një politikan mund ta përdorë atë për të shkatërruar kundërsharin, por edhe për të ndërtuar shtetin ligjor. Për këtë ndikon mbi të gjitha, moraliteti, vullneti dhe profesionalizmi i atyre që e përdorin atë. (Standart, 21 janar 2006)