Tuesday, August 29, 2006

Tregu i lirë është bash e kundërta e lirisë për të vjedhur

Një ndër akuzat që ka dalë në shtyp pas votimit tuaj nga PD si anëtar i KDRTSH ka qenë se për zgjedhjen e një intelektuali me bindje të majta në këtë vend ka ndikuar fakti se në krye të së djathtës është një i majtë tjetër: etatisti dhe autoritari Sali Berisha. Cili është komenti juaj?

Pyetja juaj më kujton një bisedë, ndër të paktat, që kam pasur para shumë vjetësh me Fatos Nanon. Ishte në muajt e parë të karrierës së tij si kryeministër. Kishte caktuar asokohe në një funksion të rëndësishëm që lidhej edhe me luftën kundër korrupsionit një person që ishte shumë i përfolur për korrupsion. (Nuk po ia përmend emrin jo për ta ruajtur, por thjeshtë sepse do të më duket si padrejtësi ndaj tij po të kesh parasysh se si ai më vonë u bënë thuajse të gjithë udhëheqësit socialistë me në krye Nanon.) E pra, meqë mu dha rasti të jem në atë tryezë ku qe një rreth disi i ngushtë me Nanon, i hapa muhabetin e këtij personi duke dashur t’i bëj një vërejtje që shpresoja t’i tërhiqte vëmendjen. I thashë se nuk e njihja personalisht personin në fjalë dhe se me çfarë ishte marrë, por se, nga sa kisha dëgjuar për punën e tij në pushtetin lokal, ishte një nga më të përfolurit për korrupsion. “Por pse është më i përfoluri e kemi vënë atje” ishte përgjigja që më dha serbes serbes ish kryeministri. Merre si të duash qe kuptimi, edhe se ne për atë punë kemi hyrë në politikë, për të bërë korrupsion, edhe se ne nuk merremi me thashetheme. Duke dashur të sjell një argument shtesë se ky nuk ishte thjeshtë një thashethem shtova: “Por, nga sa di unë, ata të partisë tënde nuk e kanë dashur atë si kandidat për deputet në 1996 mu për shkak të korrupsionit të tij.” Përgjigja e ish kryeministrit ishte “E mo, nuk e kanë dashur ata të majtët”. “Ore ç’kupton ti me “ata të majtët” ata të ndershmit?” ishte pyetja që i shtrova më shumë në formë retorike për ta mbyllur atë bisedë që as atij nuk i leverdisi ta vazhdojë më tej - dhe koha vërtetoi se pse.
Sa herë takoj apo lexoj njerëz që lirinë për të vjedhur e barazojnë me tregun e lirë dhe që i akuzojnë si me koncepte të majta tërë ata që i mëshojnë nevojës së ruajtjes së publikes nga grabitja në emër të liberalizimit më kujtohet kjo bisedë me socialistin Nano. Problemi është se këta duan e bëjnë sikur nuk e kuptojnë se ky nuk është treg i lirë, përkundrazi, mu e kundërta e këtij, treg i dështuar e i kapur. E çfarë kanë të përbashkët me tregun e lirë 70-80 televizionet tona private që nuk nxjerrin dot as gjysmën e asaj që shpenzojnë? Sikur të kishte vërtet treg të lirë dhe shtet të ligjit do të kishin falimentuar që nesër. Ato në fakt janë krijuar me logjikën komuniste të ndërtimit të mediave në regjimet komuniste ku këto sponsorizoheshin nga nomenklatura në fuqi dhe shpërndaheshin masivisht, shumëkund edhe falas, për tu përdorur si intrumente për shpëlarjen e truve të njerëzve dhe ruajtjen e pushteti të tyre. Ajo që ndryshon sot është nomenklatuara e re mafjoze që ka kapur shtetin e tregun e medias gjithashtu që jo rrallë është vazhduese direkte e asaj të vjetrës. Edhe paraja që përdoret për sponsorizimin e këtyre mediave jo rrallë është po para publike. Prandaj është qesharake, por edhe tragjike, që tërë kësaj katrahure në Shqipëri disa duan t’i veshin një petk të bukur ideologjik atë të liberalizimit dhe çdo rezistencë për të ruajtur publiken kërkojnë ta damkosin duke e quajtur punë të majtësh dmth. punë komunistësh të pandreqshëm që po na kërcënojnë lirinë. Në fakt ajo që u është kërcënuar është liria për të vjedhur.
Për të ardhur më afër pyetjes suaj. A ka një paradoks që një parti e djathtë ka votuar një person me qëndrime të majta në krye të Televizionit Publik? Mendimi im ka qenë dhe mbetet se në Shqipëri nuk ka ende parti vërtet të majtë në kuptimin evropian të fjalës dhe se Partia Socaliste me politikat që ndoqi ndaj publikes – ndjeshmëria ndaj së cilës është një nga karakteristikat dalluese të së majtës evropiane - ka qenë një parti e ekstremit të djathtë që dashur padashur ka ndërtuar një republikë bananesh me polarizim ekstrem midis një grushti të pasurish dhe pjesës tjetër të popullsisë, pa asgjë publike ndërmjet, çka, tek e fundit, përbën rrezik edhe për lirinë jo vetëm të tregut. A e keni dëgjuar Gjinushin që thotë gjithmonë “ne të majtët” (sepse Ramën rrallë herë e kam dëgjuar ta thotë), por asnjëherë nuk e kam dëgjuar të përmendë publiken. Ai nuk e ka parasysh publiken kur thotë “ne të majtët”, por ka parasysh vetëm veteranët e luftës dhe “oficerët patriotë” të ushtrisë popullore që votojnë partinë e tij e PS meqë e quajnë veten të majtë pa e ditur se ç’është në të vërtetë e majta, por thjeshtë për hir të vazhdimësisë së pushtetit. Sepse, sa për politika, kanë bërë e kanë mbështetur politika që s’kanë asgjë të përbashkët me të majtën. Edhe çështjen e Televizionit Publik asnjëherë nuk e kanë ngritur në këtë aspekt. Së fundi kanë pasur edhe probleme midis tyre, por të gjithë këto probleme kanë ardhur pse drejtori Zheji ka qenë me Nanon apo pse paska hequr nga puna gruan e Kryetarit të Këshillit Drejtues. Asnjë shqetësim nuk kanë shprehur për katandisjen e atij institucioni publik në gjendjen e mjeruar ku ndodhet. As për akuzat e Kontrollit të Shtetit për shpërdorimet e parasë publike atje nuk i kam dëgjuar të hapin një herë gojën. Për të mos folur për spitalet që janë gjëra publike në formë, por që punojnë si privatët më të egër në përmbajtje.
Nga ana tjetër lidhur me Berishën si “të majtë” mund të them se me çlirimin e oborreve të shkollave e spitaleve nga zaptimi i privatëve, dhe sot me një ndjeshmëri ndaj RTSH thjesht po tenton të normalizojë disi një situatë që kishte shkuar në ekstrem dhe sipas meje ka bërë mirë. Por në këtë aspekt nuk mund të them se kemi të bëjmë me një kthim për më majtas të imponuar nga ekstremi i djathtë ku e ka çuar gjendjen e publikes e ashtuquajtura e majtë, siç do të doja të ishte duke patur parasysh faktin se një vend normal demokratik politikat e majta dhe të djathta alternohen pikërisht për të shmangur teprimet në të dy anët. Çka është bërë deri më sot në këtë aspekt sipas meje ka të bëjë me korrigjime që kërkojnë të funksionojë disi shteti ligjor. Por jemi shumë larg etatizmit si produkt i një ideologjie të majtë sepse shteti është shumë shumë i dobët në vend për shkak të kapjes nga mafja. Shteti në kohën e socialistëve ka punuar si ndërmarrje private e atyre që e kishin kapur të cilët merrnin një rrogë të vogël shtetërore dhe shumëherëfishin e saj nëpërmjet sistemit të korrupsionit të ngritur prej tyre. Edhe atje ku ministrat (e pakët) nuk kishin bizneset e tyre – madje kishte syresh që ta thonin se kishin hyrë në politikë për t’i mbrojtur ato - ka qenë gati e ligjëruar praktika që për një tender që firmoste ministri duhet të merrte 10% në xhepin e vet. Po nga dilte ky 10%? Nga paraja pulbike se nuk kish se nga të dilte. Ai automatikisht rriste shpenzimin publik. E pse duhet ta merrte ministri këtë e të quhej e ligjëshme e jo vjedhje? Berisha ka tentuar ta frenojë këtë duke tentuar të ndërtojë një shtet të vogël, çka është shtet i ndërtuar sipas një koncepti të djathtë më shumë sesa të majtë dhe duke kërkuar që ministrat të mos kenë biznese dmth. konflikt interesash. Së fundi në emër të luftës kundër korrupsionit ka folur edhe për privatizim të disa shërbimeve që më parë i kryente shteti. Këto janë politika të djathta. Personalisht nuk jam i bindur se privatizimi i shërbimeve publike do të na shpëtojë nga korrupsioni. Vini re çka ka ndodhur me mediat që në një farë kuptimi janë (ose më saktë duhet të jenë) një shërbim si ai që deri dje e ka kryer vetëm Televizioni Publik. Në duart e privatëve ato u kthyen shpesh në një mjet grabitjeje të publikes që i bën qesharake shifrat e abuzimeve në RTSH. Sidoqoftë më vjen mirë që ky debat ekziston.


Kohët e fundit në Evropë ka pasur një zhurmë të madhe lidhur me pohimin e nobelistit gjerman Gunter Grass se në rininë e tij ka qenë SS. E kaluara vazhdon ta trondisë të sotmen në shumë vende. A gjeni ndonjë gjë të përbashkët me trajtimin tonë të së kaluarës?

Në një intervistë mbi jetën e tij prej letrari dhe intelektuali të angazhuar me rastin e daljes së shpejti të autobiografisë, Grass ka treguar edhe për rininë e tij. Që ai ka qenë i përfshirë në rininë hitleriane kjo dihej ashtu sikurse dihej se për një kohë të shkurtër edhe ai ka qenë i verbuar nga Reichu i Tretë. Kush pretendon se në adoleshencë nuk ka qenë kështu tregon vetëm përralla. Në atë moshë njeriu nuk i ka ende instrumentet kritike, madje as njohjen e realitetit, prandaj është shumë më i prirur t’u besojë më të mëdhenjve. Grass as nuk i kishte fshehur këto. Por në intervistën dhënë Frankfurter Allgemeine Zeitung shkrimtari zbulon se në moshën 16 – 17 vjeç ka qenë rekruturar vullnetarisht në SS-et, pra jo me detyrim sikurse mund të mendohej e se ky ka qenë një vendim i marrë për të ikur nga shtëpia, por edhe sepse në atë kohë ai ende besonte në fitoren finale. Ky pohim pra, që mund të dukej si pranimi i një gabimi të turpshëm të kryer në rini u transformua në një poloemikë që përfshiu gjysmën e Evropës. Shkaku është pse nuk e kishte thënë deri tani se ishte rekrutuar vullnetarisht. Qëndrimin më të ashpër e ka shprehur Les Valesa i cili i ka kërkuar qytetit të Dancingut që është në sfondin e librit më të famshëm të Grassit, “Tamburi prej teneqeje”, që t’i heqë titullin qytetar nderi. Brenda pak orësh zëdhënësi i Pen Clubit të Pragës njoftoi se po mendojnë t’i heqin titullin që i kanë dhënë në 1994. Pastaj u derdh një valangë editorialesh dhe komentesh në gazetat më të mëdha gjermane. Akuza ndaj Grassit, pra, nuk është aq ajo se është rekrutuar në Waffen – SS, çka ka qenë diçka që ka përfshirë shumë gjermanë që në atë kohë ishin të bindur se po i shërbenin atdheut, por që nuk e ka thënë për 60 vjet se ky ka qenë një gjest vullnetar. Tabloidi Beerliner Kurier ka arritur deri atje sa të thotë se ai duhet të kthejë edhe Nobelin.
Komentet që kam dëgjuar e lexuar janë të shumëllojshëm. Më të kënaqurit janë revizionistët në krye të të cilëve është historiani Nolte, dmth ata që kërkojnë të rishkruhet historia e Reichut të Tretë dhe e Luftës së Dytë sepse e shkruar nga fitimtarët ajo nuk është e vërtetë. Ka nga ata që e kanë quajtur tërë këtë intervistë si një marketing për librin. Ajo që më duket interesante për t’u komentuar e për t’u patur parasysh edhe kur flasim për të kaluarën tonë është pyetja pse Grass rrëfehet vetëm tani pas 60 vjetësh për këtë gjë? Me një fjalë pse kjo vështirësi për të pranuar të kaluarën edhe nga ana e atyre që në atë kohë ishin fëmijë të çoroditur dhe që, prandaj, nuk do të duhet të kishin asnjë problem për ta pranuar atë? Më duket se kjo e ka burimin tek një version i imponuar nga ajo kategori “fitimtarësh” miopë dhe sipërfaqësorë që kanë politizuar prirjen manikeiste të njeriut të ndarjes së gjërave në bardhë e zi duke i ridikulizuar e demonizuar kundërshtarët e duke i reduktuar ata në njolla të turpshme; duke ngritur pra një humnerë midis virtyteve të tyre të panjollosura dhe fëlliqësisë së humbësve. Tek ne lidhur me të kaluarën komuniste ka ndodhur në thelb i njëjti fenomen. U demonizua komunizmi dhe të qënit komunist dhe u “harrua” se të gjithë ose thuajse të gjithë në një mënyrë apo në një tjetër në një kohë apo në një tjetër i kishin shërbyer atij – ishin përgjegjës pra për çka kishte ndodhur. U krijua si të thuash një kategori fitimtarësh virtualë ku tentuan të hynin të gjithë duke lënë jashtë vetëm Enver Hoxhën. Ata më të ndershmit heshtën në këtë proces, ata më të paturpshmit filluan të ndërrojnë biografi. Kuptohet se kjo e bëri të vështirë pranimin e përgjegjësive. Kam vënë re se në fillim të viteve 90 ka pasur një gatishmëri shumë më të madhe për të folur për të vërteta të turpshme sesa më vonë. Përfundimisht ajo çka ka ndodhur tek ne është mbizotërimi i atyre heronjve virtualë të cilët, pa u penduar asnjëherë si në të ri ashtu dhe në moshë të rritur kanë qenë stalinistë, pastaj janë bërë hrushovianë pastaj maocedunistë, pastaj enveristë, pastaj disidentë e demokratë gjithë duke mbetur në krah të fitimtarëve dhe që sot na tregojnë vetëm për trimëritë e tyre jo vetëm duke heshtur për përgjegjësitë e tyre (jo të adoleshencës por të moshës së pjekurisë), por edhe duke e fallsifikuar historinë. Kuptohet se në këtë aspekt akti i Grassit, i cili në tërë veprën e tij letrare Grassi ka qenë ndër ata që më fort se kushdo ka shkruar për përgjegjësitë e të gjithë gjermanëve, duke akuzuar ata që thoshin “ne nuk ishim” “ne nuk dinim”, dhe kultura që rrezaton polemika rreth tij janë me vjet dritë larg kënetës sonë ku gëlojnë mashtruesit bizantinë.

Për dënimin e krimevet të nazizmit, siç e vërteton edhe polemika lidhur me Grassin është folur shumë dhe mund të thuhet se kjo punë vazhdon. Kurse për krimet e komunizmit flitet shumë më pak. Në Shqipëri ndoshta më pak se kudo. Akoma më pak për dënimin e atyre krimeve. Çfarë mendoni se duhet bërë për ta nxitur këtë?

Në Evropën Perëndimore paradoksalisht ka qenë nazizmi që i ka dalë si të thuash në mbrojtje krimeve të komunizmit. Kjo jo vetëm pse Evropa Perëndimore nuk e provoi komunizmin në kurriz (i cili mbeti në nivelin e një ideali), por edhe pse nazizmi është trajtuar si një mallkim kozmik, si e keqja absolute dhe, si e tillë, si një gjë e papërsëritëshme, që nuk do të mund të krahasohet me asgjë. Rezultati ka qenë ai që më një anë një episod rinor si ai i Grassit bëhet një njollë e pashlyeshme dhe e papohueshme kurse nga ana tjetër askush nuk është preokupuar sa dhe si duhet për të parë fashizmat e nazizmat e tjerë të mundshëm e midis tyre edhe format nacional komuniste të tij, siç qe ai i joni.
Ndoshta bën më shumë efekt futja e njerëzve në krematorium për t’i bërë sapun sesa asgjësimi i tyre me dekada nëpër burgje e kampe pune të detyruar. Por mund të shtrosh edhe pyetjen se çfarë është më mirë një jetë që fiket në krematorium aty për aty apo një jetë ku njeriu lind e vdes në internim, ku detyrohet të jetojë pa dinjtet e pa ato të drejta minimale që e bëjnë njeri, apo të donohet e ridënohet për të mos dalë më kurrë nga burgjet. Tek e fundit do të thoja se është njëfarë krimi në vetvete të bësh krahasimin.
Sipas meje deri tani nuk është bërë thuajse asgjë për dënimin e atyre krimeve në mënyrë serioze dhe të vërtetë. Edhe në faqe të tjera të kësaj rubrike kam shkruar për shkaqet pse ka ndodhur kjo. Pa dashur t’i përsëris do të thoja se, duke patur parasysh se shkaku më i thellë, ai më kryesori, është ndërgjegja e çoroditur e kësaj shoqërie, e dehur nga paraja, por edhe e kapur në grackën e pasigurisë së të ardhmes, gjëja e parë që duhet të bëjmë që të mund t’i kthehemi asaj të kaluare me tërë seriozitetin që meriton është të normalizojmë ndërgjegjen tonë të sotme. Kjo nuk do të thotë se duhet të presim sa të normalizohemi për të filluar të bëjmë diçka, por se normalizimi i ndërgjegjes është një proces që duhet të kryhet pikërisht edhe duke bërë diçka. Për këtë diçka duhet të mendojnë të gjithë, por aty për aty do të thoja se pjesë e kësaj diçkaje duhet të jetë patjetër edhe grumbullimi i dëshmive të asaj kohe e të atyre krimeve, rievidentimi i tyre me mjetet e shumta mediatike që ka sot, por mbi të gjitha futja e asaj historie tragjike në shkollat të cilat do të duhet të bëjnë edhe pelegrinazhe në ato vende ku janë konsumuar ato tragjedi ashtu sikurse bëhen sot në Auschwitz e gjetkë. (Rubrika Përpjekja, Standart, 19 gusht 2006)

Çfarë do vijë pas “Western Union”?

Një nga hobet e mija gazetareske është koleksionimi i përshtypjeve të të huajve që e vizitojnë për herë të parë Shqipërinë. Sa herë takoj të huaj që më thonë se është hera e parë që e shkelin vendin, më vjen natyrshëm kërkesa: të lutem a mund të më thuash, mundësisht me një fjalë apo shprehje të vetme, përshtypjen që pate sapo u pe me Shqipërinë. Këtë hobi e kam çprej shumë kohësh, që kur kam filluar të kem kontaktet e para me të huajt dhe më është zhvilluar për shkak se shpesh jo vetëm jam befasuar e impresionuar nga përshtypjet e tyre të para, por edhe argëtuar. Jo rrallë kam dëgjuar gjëra që as më kishin shkuar ndërmend, apo vëzhgime detajesh të papara. Prandaj dhe këtë hobi e vazhdoj edhe sot duke konstatuar, midis të tjerash, edhe ndryshimet e përshtypjeve të para të të huajve me kalimin e viteve.
Më kujtohet se përgjigjet që më vinin në fillim të viteve 90 mund të përmblidhen në një prej konstatimeve që më dha një amerikan, i cili, kur e pyeta, më tha shprehjen: “another epoch” (tjetër epokë). Ishte impresionuar shumë gjatë rrugës prej aeroportit të Rinasit për në Triranë kur kishte parë karroca që tërhiqeshin nga kuaj. Kanë qenë veçanërisht interesante përshtypjet e para të vitit 97 kur Shqipëria u vizitua si kurrë ndonjëherë me gazetarë të huaj. “Çdo të ndodhte me botën sikur Rusia të bëhej Shqipëria e 97-tës” më tha Thomas Friedmani që shkroi edhe një shkrim me këtë temë në New York Times.
Dy të huajt e fundit që kam pyetur në periudhën e tanishme kanë qenë një mjeke italiane që vinte për të ndihmuar sistemin mjeksor shqiptar të gjinekologjisë dhe një inxhinier polak që vinte për turizëm.
“Sorprendente” (“befasuese” apo edhe “e paparë” do të ishte përkthimi shqip) ishte përgjigja e mjekes italiana. “Çdo të thuash me këtë? - e pyeta, më duket një fjalë me ambiguitet.” “E zgjodha enkas ashtu sepse nuk e di se si mund t’i marrësh fjalët e mija; a të vjen mirë të dëgjosh keq për vendin tënd.” “Do të thuash se është “sorprendente” në mënyrë negative?” “Po” - më tha.”Dhe çfarë të befasoi kaq fort?” “Mënyra se si ndërtoni - më tha. Shoh pallate të mëdha që ngrihen ngjitur me shtëpi një ose dy katëshe, por edhe pallatet me njëri tjetrin janë aq afër dhe aq bllokues të njëri tjetrit. Nuk e imagjinoj dot se si mund të ndodhë kjo.”
I shpjegova se pasi kemi jetuar 50 vjet në një kolektivizim dhe rregull të imponuar me dhunë tani jemi në fazën e reaksionit ndaj kësaj, dmth. të individualizmit frenetik e se qyteti ishte një metaforë e mungesës së komunitetit. Nuk mu duk se e binda.
“Western Union” – ishte përgjigja që më dha polaku sapo mbarova pyetjen. Ishte habitur me numrin e zyrave të transfertave të parasë “Western Union” që ekzistonin në Shqipëri. Janë, më tha, njëlloj si zyrat ”Change” në qendrat historike të qyteteve turistike. Ishte hera e parë që e dëgjoja një përshtypje të tillë. Kuptohet, nuk mund të mos më shkonte mendja menjëherë tek shqiptarët e panumërt që ka në botë dhe ia shpjegova polakut këtë për t’i shpjeguar fenomenin e një ekonomie që mbahet kryesisht nga jashtë.


* * *
Zakonisht nuk i lidh njërën me tjetrën përshtypjet e të huajve të ndryshëm që intervistoj. Kjo edhe pse intervistimet ndodhin larg e larg, por kësaj here këto dy intervistime më ndodhën afër e afër. Megjithatë përsëri vështirë se do të kisha lidhur “Western Unionin” e polakut me ndërtimet “Sorprendente” të italianes sikur të mos shihja në televizion një njoftim disi të pazakontë. Ishte një si gjysëm njoftim e gjysëm denoncim që bënin kompanitë e betonit për ndonja njëzeteca kompani ndërtimi të cilat nuk paskan paguar betonin dhe që do të pasohet edhe me denoncimin e të tjerave që kanë paguar vetëm këstin e parë nëse këto nuk paguajnë të dytin. Nuk do shumë mend për të kuptuar se kjo do të thotë mungesë të hollash për shkak mungese shtijesh. Kur i kërkova shpjegime për këtë një njeriu që merret me ndërtime më tregoi se ka nja 5000 apartamente të pashitura në Durrës dhe se ekzistoka një stil kleringu në pagesën e kompanive të ndryshme që jetojnë me industrinë e ndërtimit që ka bërë që një shifër kolosale lekësh të qëndrojë në ajër në formën e betonit të papaguar, tullave të papaguara, pllakave të papaguara, bojrave të papaguara, sanitareve të papaguara, vetratave të papaguara etj. Western Union qënka në krizë thashë me vete. Ai më tha gjithashtu edhe nja dy gjëra të tjera. Më tha se një numër ndërtuesish i mbajnë apartamentet që i kanë mbaruar e nuk i shesin sepse kanë para sa të duash dhe nuk duan të ulet çmimi e shtoi gjithashtu, si me të qeshur si me seriozitet, se “ky Saliu” duhet ta marrë vesh se po nuk lejoi drogën do t’i kemi keq punët. Ndërkaq mua nuk mund të mos më kujtohej një deklaratë e Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë (që e kam komentuar në një shkrim para do kohësh) i cili paralajmëronte se rritja që i kanë bërë çmimit të ndërtimit paratë e ardhura nga krimi dhe nga emigracioni është një rritje artificiale që rrezikon një krizë financiare pasi burime të tilla vlerësohen se janë resurse financiare të përkohshme, të vështira për t’u parashikuar. Pra, gjithë sipas guvernatorit, duke patur parasysh se një pagë mesatare në Shqipëri është rreth 40 mijë lekë në muaj, shterrja e këtij burimi, do të ishte fillimi i një krize ekonomike dhe financiare për shkak të peshës që ka industria e ndërtimit në vend.
Problemi është se shumë pak, në mos aspak, flitet për këtë gjë. Edhe njoftimi i kompanive të betonit nuk kam parë të përbëjë lajm që mund të jepet apo komentohet në lajmet e ditës nga gazetarët, por duket se është paguar si reklamat dhe, nga sa kam parë, rrallë televizion e jep. Sipas meje më shumë sesa dritëshkurtësi kjo është çështje interesash të një pjese që nuk i intereson të flitet për këtë. Kam përshtypjen se ka një numër aktorësh që nuk u intereson të flitet për këtë çështje ashtu sikurse në 1996 kishte një numër aktorësh që nuk kishin interes të flisnin për natyrën e vërtetë të piramidave: qeveria ngase ishte përgjegjëse, opozita sepse kishte frikë se ndëshkohej nga elektorati, shtypit sepse merrte para nga piramidat, por mbi të gjitha sepse të gjithë qenë të përfshirë në atë sistem. Sot duket se përsëri qeveria ka arsye të mos flasë ngase mund të akuzohet për bllokim të ekonomisë, opozita sepse është ajo që e ka krijuar këtë sistem piramidal më të sofistikuar që shërben edhe për pastrimin e parave të pista, jo vetëm, por edhe pse për të rëndësi ka të bjerë qeveria paçkja se si e në kurriz të kujt, mediat sepse shumica e pronarëve të tyre janë ndërtues, gazetarët sepse janë të punësuar në këtë media. Por mbi të gjitha e përsëri pasi thuajse të gjithë janë të përfshirë në këtë sistem..
E ndërkaq. sipas meje, duke parë e dëgjuar për tërë këtë histori lekësh virtuale të papaguara që qarkullojnë në ajër si fantazma, e apartamentesh që mbahen pa shitur pse nuk ka lekë apo pse nuk duhen ulur çmimet nuk mund të mos ngresh shumë pikpyetje shqetësuese si për rolin e natyrën e shtetit ashtu edhe për rolin e natyrën e tregut në Shqipëri. Në kësi rastesh flitet për shtete të dështuara e tregje të dështura apo edhe më keq: të kapura. Uroj të kem ekzagjeruar, por më mirë të ekzagjerosh sesa të flesh gjumë përpara rreziqesh të tilla. Sepse mua më duket se po vazhdoi kështu do të jetë e vështirë të parashikohet se cila do të ishte përshtypja e parë e një të huaji pas disa vjetësh kur të mbarojë edhe epoka që e bëri inxhinierin polak të impresionohet nga numri i madh i zyrave të “Western Union”. (Korrieri, 17 gusht 2006)

Aleati më i madh për mbrojtësit e së vërtetës është koha ashtu sikurse armiku më i madh për mashtruesit e të pandershmit është po koha

Ka pasur disa sulme në shtyp ndaj jush ndër të cilët edhe ata me argumentet se, duke pranuar të bëheni antar i KDRTSH dhe pastaj kryetar i saj, keni legjitimuar Berishën dhe procedurën e parregullt etj.. Si do t’i komentonit?

Nuk i kam ndjekur të gjitha reagimet dhe “sulmet” siç i quajtët ju edhe për ekonomi kohe, por ato më kryesoret i kam lexuar dhe një pjese u jam përgjegjur. Kam përshtypjen megjithatë se një pjesë e sulmeve për të cilat flisni ju janë të orkestruara dhe shprehin interesa të caktuara klanesh politiko mediatike. Nuk është hera e parë që më ndodh kjo. Parimi im ka qenë gjithmonë: aleati më i madh për mbrojtësit e së vërtetës është koha ashtu sikurse armiku më i madhe për mashtruesit e të pandershmit është po koha. Këtë ma ka edukuar burgu i gjatë i cili më ka mësuar edhe të duroj gjatë për të parë triumfin e së vërtetës. Edhe në periudhën që jetojmë them se koha më ka dhënë të drejtë jo vetëm një herë për shumçka kam thënë e bërë kundër akuzave të të padrejtëve. Edhe kur kam gabuar ajo nuk ka nxjerrë ndonjë provë se gabimi ka qenë për hesape të mbrapshta, por sepse ashtu kam besuar. Shumë nga ata që nxitojnë të mos presin gjykimin e saj sot kam frikë se nxitojnë për qëllime të mbrapshta.
Por ajo që dua të theksoj në këtë përgjigje ka të bëjë me atë që më duket gjëja më tronditëse në frymën e një sërë reagimesh nga ato që përmendi ju dhe kjo është gjendja e ndërgjegjes shoqërore që ato shprehin pas 15 vjetësh postkomunizëm, gjendja e besimit që ka mbetur sot tek njeriu shqiptar veçanërisht tek njeriu publik shqiptar. Thuajse të gjithë kërkojnë të gjejnë “motivin e mbrapshtë”, “mendimin e lig”, “çelësin korruptiv”, shkurt interesin personal kundër interesit publik që e shtyn dikë të marrë një punë publike. Shpenzohet energji dhe një arsenal i pafundëm bozantinizmash për të të delegjtimuar me çdo mjet. Mund të shkojnë të kërkojën deri në themelet e shtëpisë ndonjë gur për të ta hedhur mbi kokë. Vetëm besimi dhe mbështetja e sinqertë janë ato që mungojnë. Ndonëse gjatë këtyre 15 vjetëve e kam dhënë ndonjë provë se nuk e kam bërë profesionin e gazetarit as për para as për korrupsion e as për t’u shërbyer të tretëve që nuk janë publiku dhe e vërteta, e po ashtu se nuk ia kam lejuar kërkujt të më cenzurojë mendimin, kjo nuk vlen asnjë grosh. Mirë mirë deri më sot, por tani mbarove – të thonë ata më të mirët, dmth të paorkestruarit.
Duke u larguar nga vetvetja do të thoja se kjo është çorba që kemi gatuar dhe ku notojmë. Ata që shkruajnë kështu tek e fundit nuk bëjnë tjetër veçse reflektojnë një situatë të krijuar nga të gjithë ne me në krye politikën. Dhe prandaj, sipas meje, sfida më e madhe për mua nuk është bërja e ndonjë mrekullie në ekranin e TVSH, por bërja e diçkaje dhe në atë mënyrë që të kthejë një farë besimi tek njerëzit publikë.
Po ashtu, duke parë këtë atmosferë të thellë mosbesimi e agresion delegjitimimi, dua të them se problemi nuk është tek unë që, tek e fundit, kam një përvojë, e kam duruar edhe herë të tjera kulturën e ndeshjes së personave dhe jo të ideve, akuzat e pambështetura në principet, por në përkatësitë klanore apo delegjitimimin me mjetet e shpifjes. Problemi është tek ata të rinj që do të synonin sot të hynin në politikë me njërën parti apo me tjetrën apo të krijonin ndonjë të re. A e merrni me mend se çfarë mesazhi u vjen atyre kur shohin energjinë e pafundme që derdhet për delegjitimimin e çdokujt që nuk është me ne: larg sa më larg kësaj foleje grerëzash, por po hyre pajisu mirë me të gjithë helmin e mundshëm dhe mos mendo se mund të kesh ndonjë pavarësi nga grupi ku ke hyrë.
Kemi të bëjmë me një situatë krejtësisht paranojake dhe të deformuar të raporteve të njeriut me njeriun. Këtë e dinë edhe vetë ata politikanë që pasi çirren në parlament e nëpër media duke mos i lënë gjë pa thënë “kundërshtarit” sillen krejt ndryshe, shpesh shumë buzëgazisht, por në fakt hipokrizisht, kur takohen pastaj në kafe. Shoqëria dhe politika do të normalizohen kur të mos ketë dy gjuhë kësisoj, por kur të përdoret e njëjta gjuhë si në publik ashtu edhe në takime private, pra kur të mbarojë kjo lloj hipokrizie e dyftyrësie. Dhe, sipas meje, një nga kushtet për këtë është përfaqësimi i vërtetë i interesave të njerëzve.
Lidhur me legjitimimin që i paskam bërë unë Berishës: së pari ata që mendojnë se janë më legjitimë se Berisha duhet të shohin votën e jo ëndrra me sy hapur. Së dyti, e shpjegoj edhe një herë se besimi më i madh apo më i vogël që ke në një forcë politike në një moment të caktuar dhe mbështetja që i jep asaj në një moment të caktuar duke pranuar një detyrë që ajo e voton duhet ndarë nga militantizmi për atë forcë. Nuk mohoet se pranova të jem antar i KDRTSH ngase kam një besim se mazhoranca ka një synim të sinqertë në luftën kundër korrupsionit e vendosjen e shtetit ligjor në Shqipëri sepse po të mendoja të kundërtën nuk do të pranoja. Këtë e kam shprehur prej kohësh, sëbashku me idenë se kjo është një thirrje e kohës që gjithsesi kërkon të materializohet e po ashtu sëbashku me idenë që edhe sikur të jetë mjet pushteti dhe jo qëllim, procesi dhe njerëzit me vullnet të mirë mund ta kthejnë në qëllim. Por nga ana tjetër kjo nuk do të thotë se kjo anësi duhet të të shtyjë të shkelësh ligjin, principet, moralin profesional, dhe as të të ndryshojë bindjet. Kjo është e palejueshme edhe për një militant të cilësdo parti e jo më për një intelektual që me ligj në atë detyrë nuk përfaqëson asnjë parti, por interesat e të gjithë publikut. Po vazhduam të mendojmë se çdo njeri që i përket njërës forcë politike është e do të jetë domosdoshmërisht i keq e i padrejtë me forcën tjetër, siç kam frikë se mendojnë shumë njerëz, atëhere kjo nuk na çon kërkund përveçse në sitauta antiligjore e antidemokratike.

Qëndrimi i ambasadorit të BE është interpretuar nga të dy palët në favor të tyre. Ju si e përktheni atë?

Perëndimorët në përgjithësi, për mirë dhe për keq, kanë përdorur gjuhën e orakullit të Delfit kur ka qenë puna për të ndërhyrë në konflitet midis palëve në Shqipëri. Gjuha e orakullit të Delfit është gjuha e ambiguitetit, e thënies së gjërave që mund të interpretohen edhe kështu edhe ashtu. Besoj se kjo ka ndodhur edhe për arësye diplomacie, por edhe, e mbi të gjitha, për arësye se në një konflikt kurdoherë është e vështirë të gjesh vetëm njërën palë përgjegjëse. Megjithatë kësaj here, sipas mendimit tim, theksi i kritikës binte mbi opozitën në një mënyrë më evidente. Mund të thuash, pra, se pala e mazhorancës kësaj here ka të drejtë të ndjehet më e qetë, por jo e paprekur. Them se edhe ofrimi i “karotës” po në atë ditë ishte mjaft kuptimplotë. Sikur BE ta kishte më së pari me mazhorancën assesi nuk do ta shoqëronte atë deklaratë me dhënien e këstit të dytë të kredisë. Prandaj mu duk krejt i paarsyeshëm qëndrimi politik që e shprehu për median Arta Dade se deklarata e ambasadorit të BE ishte “paralejmërim për Berishën”. Ky ishte një qëndrim që tregon se sa shumë ka nevojë opozita të ndërrojë kulturë politike, por edhe njerëz. Në atë deklaratë minimalisht mungonte njohja e pjesës që i takon opozitës në krizën e krijuar. Mund të bësh njëmijë arsyetime. Mund të thuash se ndërkombëtarët janë gjithmonë me qeveritë më shumë sesa me opozitën - dhe PD-ja e ka provuar këtë ashtu sikurse edhe socialistët – mund të thuash se ishte kritike për të dy palët dhe ne, nga ana jonë, jemi duke reflektuar e ftojmë edhe mazhorancën të reflektojë, por të thuash vetëm se ai ishte një paralajmërim për Berishën kjo të nxjerr jashtë loje tek at që kanë një minimum racionaliteti. Kjo tregon gjithashtu se hallin më të madh e ke të mos japësh shenja epjeje, sepse kjo të konsiderohet si dobësi përpara armikut, sepse jemi në gjendje lufte. Dhe në fakt po t’i hysh thellë politikës sonë e politikanëve tanë do të konstatojmë se kemi të bëjmë me një politikë që jeton në luftë dhe në sajë të luftës. Mirëpo, ndërkaq, kriza e sotme dhe reagimi i publikut të gjerë ndaj saj, sipas meje tregon se ka marrë fund kjo kohë, e prandaj duhen ndërruar shumëçka edhe në njerëzit që bëjnë politikë për t’iu përgjigur kohëve të reja që vijnë ndonëse plot me kontradikta dhe elementë të së vjetrës. Duhen nxjerrë nga politika ndoshta shumë “gjeneralë” e “kolonelë” e duhen futur civilë.
Po ashtu, ajo çka duket në mënyrë transparente në thellësi të kësaj krize që ka gjeneruar politika, e në rradhë të parë opozita, është mungesa e vërtetë e lidhjes me njerëzit, me elektoratin e gjerë, thuaj po deshe me popullin. Po ta vini re LSI gjatë gjithë periudhës pas zgjedhjeve problemin primar për të mos thënë të vetëm ka pasur komisionin zgjedhor se kush do t’i numërojë votën dhe jo punën tek zgjedhësit bërjen e një opozite konstruktive për shumçka që sipas meje do t’i rriste besimin dhe elektoratit. Problemi më i madhe që ka pasur PS ka qenë se si të pajtohet me LSI që të rrisë numrin e votave. Problemi se kush do t’u numërojë votën sot është shumë më i madhe se problemi për të fituar vota. Problemi se cili do tua paraqisë në TV fytyrën është shumë më i madhe se sa problemi se si ta pastrojnë e t’i japin dinjitet fytyrës. Duket pra sikur rezultatin e zgjedhjeve do ta caktojë komisioni zgjedhor dhe televizionet dhe jo votuesi shqiptar; duket sikur e tërë loja zhvillohet në atë numër të kufizuar njerëzish që fare mirë mund ta quajmë kastë dhe sikur jashtë saj nuk ka as lidhje dhe as lojë politike. E në tërësi ky mosbesim e moslidhe është mosbesim e moslidhje e vërtetë me popullin.

Bota duket se u trondit nga zbulimi i një atentati të ri terrorist që do të godiste shoqëritë e fluturmit anglo amerikane. Tonet e luftës sikur janë rritur. Bushi deklaroi se jemi në luftë me ”fashistë muslimanë”. Cili është komenti juaj?

Ishte një lajm shqetësues, shumë shqetësues për fatet e të gjithëve do të thoja. Për fatet e planetit. Niveli i urrejtjes dhe i dhunës nuk ka njohur prej kohësh një temperaturë të tillë në planet. Rreziku i përdorimit të armëve bërthamore nuk ka qenë asnjëherë më i madh. Do të thoja se gjendja e Luftës së Ftohtë si pasojë e ndarjes së botës në dy kampe, jepte shumë më tepër siguri sesa kjo gjendje e sotme kaotike ku ka shumë aktorë një pjesë e të cilëve të pakontrollueshëm.
Edhe pas kësaj që ndodhi në Angli unë mbetem i principit se dhuna gjeneron dhunë prandaj duhet bërë gjithshka për të frenuar spiralen e saj. Jonesko ka një skenar filmi të shkurtë mbi inatin njerëzor që fillon me disa njerëz që dalin nga kisha e që në fillim janë shumë të sjellshëm me njëri tjetrin, flasin për motin e bukur, pastaj fillojnë e grinden për një shkak banal dhe sespe qeni i njërit kafshon e pastaj inati dhe urrejtja e lindur si ët thuash nga kjo shëkëndi fillon e rritet e rritet; kalohet në skena demostratash të dhunshme gjersa në fund të filmit del një spiker që paralajmron shpërthimin e planetit. Është një metaforë e spirales së dhunës. Edhe Spilbergu në filmin e tij të fundit që tregon për eliminimin nga izraelitët të organizatorëve të atentatit të 9 Shtatorit në Olimpiadën e Munichut po këtë mesazh përcjell. Pra jam kundër idesë së atyre që mendojnë se ekuilibrin dhe qetësinë e vendos ushtrimi i dhunës dhe i pushtetit të më të fortit mbi më të dobëtit. Veçanërisht në kohën tonë kjo është e pamundur, jo vetëm pse është jo demokratike, por edhe sepse sot mjetet e reagimit të më të dobëtit janë shumë më të ndryshme sesa kohët kur gjithshka vendosej pas betejash ku rreshtoheshin përballë njëra tjetrës dy ushtri e nënshkruheshin akte kapitullimi e traktate paqeje. Prandaj nuk kam pasur dhe nuk kam shumë besim tek lufta parandaluese e Bushit dhe nuk më entuziazmon shumë fakti që policia britanike, fatmirësisht, kësaj here ka arritur të kapë terroristët. Mjafton të mendosh koston që ka jeta nën frikën e terrorit për të kuptuar se nuk është kjo rrëgëzgjidhja. Rezulton se shumica e të arrestuarve janë nënshtetas britanikë me fe muslimane të lindur në Britani identikiti i të cilëve nuk dallon nga ajo e të rinjve të tjerë britanikë. A mund të jetohet me paranojën se prapa çdo fytyre të ulur në vagon metroje apo në një aeroplan apo në një tren qëndron një terrorist? Ajo ku duhet ngulmuar sipas mendimit tim është eliminimi i shkaqeve më të thella prej kah gjeneron urrejtja e një pjese të madhe të botës muslimane ndaj SHBA dhe Anglisë veçanërisht. E pa dyshim zgjidhja në mënyrë përfundimtare e konfliktit izraelo palestinez, që është një nga vatrat kryesore prej nga ka gjeneruar urrejtja, jo nën diktatin e më të fortit, por në mënyrë të tillë që të gjitha palët të mbeten të kënaqura është shumë e rëndësishme. (Rubrika Përpjekja, Standart, 12 gusht 2006)

Sunday, August 20, 2006

Pse shmanget thelbi i problemit të mediave

Pas zgjedhjes si kryetar i Këshillit Drejtues të RTSH kam dhënë një numër intervistash ku, duke dashur të shpjegoj motivin e zgjedhjes së kësaj sfide, kam shtjelluar midis të tjerash një analizë që e kam përsëritur dhe ripërsëritur në shtyp prej disa vitesh lidhur me gjendjen e sëmurë të mediave tona. Kam rivënë pra në dukje faktin se “tek ne ekzistojnë afro 80 televizione private [...] ngritja e të cilëve (fatkeqësisht të tërët gjatë kohës që në pushtet qe opozita e sotme) nuk është bërë për qëllime që lidhen me funksionin e medias në një vend normal demokratik, por për qëllime të përdorimit të mediave nga pronarët në funksion të interesave të bizneseve të tyre dhe në përgjithësi këto janë mbajtur jo nga tregu, por nga fitimet që pastaj sillnin këto biznese shpesh të lidhur direkt me grabitjen e parasë publike.” (Shqip 3 korrik 2006). Kam thënë po ashtu se “Ky lulëzim mediash ka pasur edhe ndonjë anë të vetën pozitive, sepse u investua në mënyrë të jashtzakonshme në mediat, por në tërësi ka gjeneruar më shumë se çdo gjë imoralitet në media, keqpërdorim të medias e të gazetarëve, depersonalizim të tyre, shumë disinformacion e manipulim të publikut.” dhe se, sipas meje, “ka ardhur koha që të gjithë, por mbi të gjitha politikanët, gazetarët dhe pronarët e mediave private ta kuptojnë se kjo është një gjendje e sëmurë, se mazhoranca dhe opozita në këtë pikë duhet të konvergonin dhe se forcimi i televizionit publik është dhe duhet të jetë një nga mjetet e shërimit të gjendjes së mediave në vend, në funksion të normalizimit të ndërgjegjes shoqërore tepër të çoroditur e në kaos vlerash.” Merret me mend se kam pritur shumë ragime lidhur me shpjegimet që dhashë në atë intervistë, jo vetëm nga politika por edhe nga shtypi, por kuptohet se reagimet kryesore i kam pritur në drejtim të këtyre propozimeve që kam shpalosur dhe që janë, sipas meje, thelbi i çështjes kur flitet për reformë në media. Por për fat të keq vetëm kjo nuk ka ndodhur deri më tani. Pa folur për politikanët që janë mjaftuar me deklarimet se nuk na njohin – ndërkohë që mendoj se është me rëndësi që ata të përgjigjen ndaj këtyre çështjeve sepse janë gatuesit kryesorë të kësaj gjendje - shkrimet e gazetarëve që e kundërshtojnë këtë zgjedhje të Këshillit Drejtues kanë qenë të mbushura me të gjitha llojet e hamendjeve se pse ka hyrë Lubonja në këtë ndërmarrje (përveç besmit se mund të jetë i sinqertë motivimi për të cilin bëj fjalë); të gjitha llojet e skenarëve që Berisha ka bërë dhe do të bëjë për t’i përdorur këta njerëz, kam gjetur një mosrespekt për emrat dhe punën e kolegëve të cilët paragjykohen si ushtarë e militantë të armikut ose thjeshtë si gjethe fiku vetëm pse pranuan të venë kandidaturë për Këshillin Drejtues të dy institucioneve të mbaruar. Kam gjetur tërë argumentet e sofistikuara se çfarë metodash janë përdorur për zgjedhjen e këtyre, nëse janë apo nuk janë legjitim, se sa do ta kenë jetëgjatësinë ky Këshill etj. por, për besë, asnjë frazë të vetme nuk kam gjetur për çështjet që kam ngritur lidhur me gjendjen e sistemit mediatik në Shqipëri, lidhur me përgjegjësitë e atyre që e kanë ngritur atë në këtë mënyrë dhe lidhur me rrugët alternative që këta mund të propozojnë për të dalë nga kjo gjendje. Ky problem për ta çuditërisht dhe aspak çuditërisht nuk ekziston dhe kjo vërtetohet edhe nga fakti se qoftë në shkrimet e qoftë në debatet e shumta që kanë bërë përpara kësaj ngjarjeje, gjatë gjithë kësaj periudhe që e ndjek shtypin e median private, nuk më rezulton të kenë ngritur një herë të vetme këtë çështje që, sikurse dihet, e kam ngritur në mënyrë të vazhdueshme në shtypin shqiptar. Si shpjegohet kjo, të jenë kaq të pandjeshëm për diçka që lidhet direkt me profesionin dhe punën e tyre apo mos vallë kjo heshtje është autocenzurë që lidhet me çka thoja në intervistën time se “sot për sot pushteti më i frikëshëm për lirinë e gazetarëve dhe pavarësinë e tyre nuk është ai i qeverisë apo i Berishës, por i pronarëve të mediave ku ata punojnë”, që i drejtojnë ato pa asnjë filtër dhe pa asnjë bord, pa asnjë lloj politike editoriale të përcaktuar dhe pa asnjë transparencë të burimeve financiare. As politikanët që e kundërshtojnë me të madhe këtë Këshill në emër të ligjit asnjë fjalë nuk thonë për këtë çështje dhe as se sa e kanë zbatuar apo kërkuar ata ligjin lidhur me këto çështje - sikur të duan të provojnë edhe ata atë që them në intervistë se këto media i kanë kthyer shpesh politikanët thjeshë në “kukullat që luajnë për interesat e tyre”. Asnjë lloj komenti. Si shpjegohet? Pse gazetarët trima që çirren natë e ditë kundër Sali Berishës nuk guxojnë t’i përballojnë këto probleme? A kanë ata ndonjë shqetësim për gjendjen e mediave tona dhe ndonjë shpjegim se si ka mundësi që një ndër vendet më të vogla e më të varfëra të Evropës ka televizione thuajse sa tërë Evropa? A kanë pasur ata ndonjë shqetësim që kolegët e tyre në TVSH paguhen deri pesë herë më pak sesa ç’paguhen ata në mediat private? A kanë pyetur ndonjëherë ata, që presupozohet se duhet t’i shërbejnë publikut duke i thënë të vërtetën se nga dhe si dalin ato para të majme që paguajnë rrogat e tyre? Mua më rezulton se shumica e atyre parave burojnë në një mënyrë apo në një tjetër nga burime të paqarta në rastin më të mirë ose të pista dhe se po të zbatohet ligji shumë nga ato media nuk mund të qëndrojnë në këmbë. Në një raport të vitit 2005 të bërë nga ndërkombëtarët të titulluar”Television across Europe: regulation, policy and independence” (Televizion nëpër Evropë : rregullimi, politikat dhe pavarësia) për rastin e Shqipërisë thuhet: “Sipas raportit të KKRT rezulton se asnjë nga stacionet televizive nuk ka rezultur me fitim në vitin 2003. Të gjithë ata mbahen me burime të tjera ndërkohë që e ardhmja nga reklamat mbulon vetëm gjysëm e shpenzimeve të tyre. Në fakt tregu i mediave është shumë i mbingarkuar dhe krejtësisht i deformuar, me 21 të përditshme, 45 radio dhe 73 televizione në një vend që është një vend në zhvillim e që ka vetëm 3.5 milion banorë. Megjithëse shumica e këtyre bizneseve nuk mund të mbahen numri i mediave që janë mbyllur është më i vogël sesa ai i atyre që kanë lindur. Ky paradoks shpjegohet me një akuzë shumë të përfolur - por gjer tani të paprovuar - se një pjesë e pronarëve e përdorin median e tyre si mjet për të ndihmur bizneset e tyre të tjera. Në të njëjtën kohë, megjithëse flitet kaq shumë për transparencë, duket se nuk ka aktorë që të kenë vullnetin për më shumë transparencë ndërkohë që legjislacioni, po ashtu, nuk jep shumë dorë në këtë fushë.” Konkluzioni është i qartë: pushteti i mediave nuk mund të jetë i pakontrolluar, por, ashtu sikurse edhe pushteti i Sali Berishës, e pushtete të tjera duhet të jenë të kontrolluara nga institucione e nga ligji?
Mendimi im të cilin e kam shprehur jo vetëm në shtyp, por shumë më tepër edhe në biseda personale me mjaft kolegë, ka qenë dhe mbetet se kjo gjendje nuk mund dhe nuk duhet të vazhdojë jo vetëm sepse media dhe shtypi janë si të thuash pasqyra e ndërgjegjes dhe e moralitetit të një vendi e se kjo gjendje duhet të normalizohet “edhe në funksion të normalizimit të ndërgjegjes shoqërore tepër të çoroditur e në kaos vlerash.” por edhe në funksion të ndërgjegjes e profesionalizmit të gazetarit. Më mirë me rroga më të ulta, por me nder më të lartë përpara publikut. Mendimi im ka qenë dhe mbetet se Shqipëria duhet të ketë një sistem mediatik pak a shumë si ay i vendeve evropiane ku në përgjithësi ka një apo dy televizione publike që kanë peshën më të rëndësishme e që mbahen me paratë e taksapaguesit dhe një numër të kufizuar televizionesh private që i përcakton tregu. Ngulmoj se një porojekt i tillë do t’i jepte vendit dinjitet, por do t’u jepte dinjitet edhe gazetarëve që trajtohen sot si punëtorë në të zezë e si mercenarë pa bindje e pa ideale. Mendimi im ka qenë dhe mbetet se kjo politikë e mbajtjes së vendit në terr ligjor - sepse në terr të gjitha delet janë të zeza, - kjo politikë e “vazhdimit të betejës finale pa fund”, e ruajtjes së kaosit e të paligjshmërisë edhe në media i intereson vetëm asaj pakice që e ka gjeneruar e që jeton në sajë të saj. Për fat të keq më rezulton se ndoshta pse një pjesë nuk kanë besim se këtë sistem mediatik mund ta ndryshojmë e prandaj mund të përfundojnë pa bukën e gojës, apo pse një pjesë janë ndërtuesit e këtij sistemi apo tepër të komprometuar nga ai këta kolegë gazetarë duke heshtur për këtë çështje madhore të medias i shërbejnë kësaj strategjie të territ e paligjshmërisë në media duke i shërbyer interesave që asgjë nuk kanë të përbashkët me interesat e publikut dhe me interesat e karierës, dinjitetit dhe integritetit të tyre profesional. (Korrieri, 8 gusht, 2006)


Fantazma e 97-tës dhe realiteti i 2006

Një fjalë e urtë thotë se njerëzit e mënçur mësojnë nga gabimet e të tjerëve kurse budallenjtë mësojnë vetëm nga gabimet e veta, pra pasi përplasin kokën më ndonjë mur. Kjo fjalë e urtë më është kujtuar gjatë këtyre ditëve duke dëgjuar të thirret e rithirret fantazma e vitit 97-ta për ta futur në jetën politike të 2006-tës. Vetëm se problemi më del se, duke dashur të aplikoj proverbin që citova në krye të shkrimit, nuk e gjej se në cilën kategori duhet t’i fus ata që evokojnë 97-tën sepse jo vetëm nuk më hyjnë tek të mënçurit që mësojnë nga gabimet e të tjerëve, por as tek budallenjtë që mësojnë nga gabimet e tyre sepse më rezultojnë më keq se kaq. Ndoshta mund të futen në kategorinë e atyre që e kanë humbur mendjen. Sepse, për këdo që i ka jetuar ato ngjarje, qoftë në njërin krah qoftë në krahun tjetër, qoftë fitues qoftë humbës, humbës dhe fitues ky është një vit që kërrkush nuk do të donte të përsëritej. Pra është një vit që duhet trajtuar ashtu siç trajtohen luftrat, ku pavarësisht shkaktarit dhe viktimës, fituesit dhe humbësit mësimi kryesor që nxirret është se duhet bërë gjithshka është e mundur që të mos përsëritet sepse ikin jetë njerëzish.
Nga 97-ta mund të nxirren sigurisht shumë mësime, në shumë plane; mund të nxirren përgjegjës më të mëdhenj e më të vegjël, fajtorë e të pafajshëm, por besoj se mësimi thelbësor që na jep ay vit është se përdorimi i dhunës për t’iu përgjigjur dhunës, politikat dhëmb për dhëmb janë tejet negative sepse çojnë në përshkallëzime të spirales së dhunës e pastaj deri në situata iracionale dhe shpërthyese që nuk kontrollohen më. Prandaj duhet bërë maksimumi i përpjekjeve për të evituar ato situata. Aq më tepër kur bëhet fjalë për të njëjtin popull të vogël e të varfër. Kam qënë dhe mbetem i mendimit se përgjegjësinë kryesore për përshkallëzimin e dhunës së atij viti e ka pasur Berisha dhe qeveria e tij, sepse ishte përgjegjëse për piramidat e se prandaj duhet të ishte dy herë më e gatëshme të ulej në dialog sikurse i kërkonte opozita në muajt janar shkurt ashtu sikurse, pas asaj që ndodhi në muajt mars prill maj, kur vendi u bë pre e bandave, shpesh herë kam menduar (si pjesëtar i opozitës së asaj kohe) se po ta kishim ditur se puna do të vinte këtu shumëçka duhet ta kishim bërë ndryshe e shumëçka nuk duhet ta kishim bërë.
Por 97-ta ka nxjerrë edhe një mësim tjetër. Viktimat e atij viti tragjik ishin njerëzit e thjeshtë kurse klasës politke që në një farë mënyre u bë promotorja e saj por që edhe i iku nga kontrolli, nuk i hyri asnjë gjëmb në këmbë. Ndërkohë që shumë nëna të njerëzve të thjeshtë u veshën me të zeza klasa politike vazhdoi të lulëzojë në mazhorancë dhe në opozitë, vazhdoi të pasurohet dhe paradoksalisht të shkëputet gjithnjë e më shumë nga ata njerëz. Vitin 97 dhe tragjedinë e tërë tyre njerëzve ajo nuk e ka menduar dhe nuk e ka kujtuar kurrë përveçse kur i është dashur ta përdorë politikisht.
Sot më 2006, duke ndjekur opinonin e njerëzve të thjeshtë, kam krijuar bindjen se nëse klasa jonë politike nuk i ka nxjerë këto dy mësime, populli i thjeshtë ai “budallai” që mëson nga gabimet e veta, i ka nxjerrë e prandaj ajo që mund të ndodhë më 2006 nuk është më tragjedia e 97-të, por farsa e saj në Parlament. (Korrieri, 1 gusht 2006)

Të bëjmë diçka që nuk mban erë korrupsion e përfitim personal, por shërbim i sinqertë ndaj publikut.

Jeni zgjedhur në krye të KDRTSH. Janë ngritur zërat se keni humbur pavarësinë, por mbi të gjitha akuzoheni se procedura dhe kontestimi i opozitës e zvenit legjitimitetin e zgjedhjes suaj.

Lidhur me pavarësinë duhet sqaruar se kurrë nuk kam qenë gjatë kësaj periudhe që jam njeri publik pa një pozicionim pro ose kundra një force politik dhe po ashtu edhe pro ose kundra veprimeve të caktuara të një force apo një force tjetër politike. Nuk kam qenë militant partiak asnjëherë, por kam qenë në pozicionin e intelektualit të angazhuar gjithherë. Duke mos hyrë në një parti apo në një tjetër i kam lejuar vetes më shumë liri për të zgjedhur e po ashtu edhe për të mos e mbështetur më një parti apo një tjetër në momentin që kam ndryshuar mendje e bindje. E në këto kontekst vitet e fundit besoj se kam qenë krejt transparent në mbështetjen që i kam dhënë PD në luftën kundër sistemit të korrupsionit sepse kam pasur dhe vazhdoj të kem bindjen se e keqja dhe rreziku më i madh vendit i ka ardhur e po i vjen nga ky sistem i shtetit të kapur që ngritën e sofistikuan socialistët dhe jo nga autoritarizmi i Berishës e se ka një vullnet për këtë luftë nga ana e mazhorancës ndërkohë që opozita në rastin më të mirë kërkon të na kthejë atje ku ishim para 3 korrikut. Dhe i kësaj mendje u tregua edhe shumica e elektoratit më duket.
Por, nga ana tjetër, kush i ka lexuar shkrimet e mija shpresoj se ka parë se kryesisht jam marrë me fenomenet e jo me partitë apo individët, kam kërkuar ndryshimin e sistemit po ashtu dhe jo të njerëzve e nuk kanë munguar edhe gjatë kësaj kohe kritikat dhe paralajmërimet ndaj PD. Nëse nga pozicioni ku jam unë që pretendoj, modestisht, të jetë shprehës i pozicionit të opinionit më të gjerë publik, sot për sot i jap më shumë pikë PD sesa PS, kjo nuk do të thotë se qënkam i varur nga PD-ja. Të thuash kështu është sikur ta kthesh një fotografi në negativ. Janë një numër gazetarësh që duke ushtruar këtë teknikë të kthimit të gjërave në negativ çuditërisht tregojnë një mungesë kujtese që i zbeh profesionalisht apo i bën jo kredibël kur më akuzojnë se tani humba pavarësinë. Shkruajnë psh. se Lubonja u bë për herë të parë me pushtetin dhe kështu u bë pis. Ata “harrojnë” se nuk është hera e parë që unë “jam bërë” me pushtetin sipas logjikës së tyre të bërjes me pushtetin. Në 1997 kam qenë po antar i Këshillit të RTSH, madje nga pikpamja e qënies pjesë atëhere kjo “anësi” ishte më e fortë sepse u propozova nga mazhoranca e atëherëshme, jo nga shoqëria civile sikurse jam propozuar kësaj here. Ata harrojnë gjithashtu se e kam mbështetur për disa vjet me rradhë atë pushtet më shumë sesa opozitën, gjithë duke e kritikuar përherë e më shumë e pa u bërë pjesë e tij dhe e korrupsionit të tij derisa u binda se degradimi i tij dhe sistemi që ata ngritën ishte bërë e keqja më e madhe e Shqipërisë. Është e drejta e tyre të mendojnë se Berisha është një e keqe më e madhe sesa shteti i kapur që ngritën socialistët, por që të mos i akuzojnë siç do të mund t’i akuzoja unë, që mendoj ndryshe, se janë të varur nga mafja që ende ka kapur shtetin, le t’i bëjnë së paku kritika edhe fenomenti të kapjes së shtetit.
Tani le të shpjegohem lidhur me atë nëse e konsideroj veten legjitim apo jo meqënëse votimi u bë në një sallë tjetër e pas mesnate meqë opozita kishte pushtuar parlamentin. Ose më mirë të shpjegoj pse nuk e refuzova zgjedhjen time në atë mënyrë, sikurse sugjerojnë një pjesë kolegësh në shtyp? Sipas meje sikur gjërat të kishin shkuar në rrjedhën normale atë ditë opozita, meqë nuk ishte dakort, do të votonte kundër antarit të KQZ të propozuar nga PD e pastaj do të votonte pro ose kundër emrave tanë dhe projekt buxhetit shtesë. Po në rrugë normale, për anëtarin e KQZ që u bë shkaku i sherrit, opozita, sipas meje, do të duhej të shkonte në Gjykatën Kushtetuese. Kurse opozita bëri një sulm fizik ndaj kryetares dhe sallës së parlamentit duke e mbajtur të pushtuar atë. Ndaj kësaj dhune mazhoranca u përgjegj duke ndërprerë seancën e pastaj duke vazhduar punimet e votimet në një sallë tjetër. Tani, një pjesë gazetarësh, pa thënë asnjë fjalë të vetme për aktin e turpshëm të sulmit fizik ndaj Topallit, ulërijnë vetëm për votimin që u bë natën dhe jo ditën e më thonë mua se edhe ti duhet të jesh solidar me opozitën që të tregosh pavarësinë tënde. Pa dyshim unë do të kisha dashur të votohesha ndryshe e mendoj se të gjithë ne që u zgjodhëm meritonim të votoheshim ose të mos votoheshim ndryshe. E për këtë ka përgjegjësi e tërë klasa politike, por mbi të gjitha sipas gjykimit tim ka opozita që po praktikon një obstruksionizëm krejt iracional. Nuk mund të hidhet në erë shteti sepse raporti në KQZ është 4:3 për mazhorancën ndërkohë që kur ti ke qenë në pushtet ai ka qenë në shumicën e kohës 5:2 dhe vetëm në fund 4:3 në favorin tënd. Shkurt mua më kërkojnë të bëhem pjesë e obstruksionizmit të opozitës ndërkohë që kam një vjet që flas e them se ajo duhet të heqë dorë nga politikat obstruksioniste e të fillojë të shikojë edhe mëkatet e veta; e ndërkohë që mendoj se sherri ishte pjesë e kësaj politike obstruksioniste.

Keni folur kundër formulës së propozoar nga socialistët ku pjesëtarët e shoqërisë civile të ishin si të thuash përfaqësues të partive. Mund ta sqaroni çdo të thotë kjo: a mund të ketë shoqëri civile sterile në kuptimin e mosanimit partiak?

Nuk ka as më të voglin dyshim se ajo që quhet shoqëri civile nuk mund të jetë e depolitizuar. Po e përdor në kuptimin pozitiv termin “politizim” dhe në sensin negativ atë “depolitizim” duke dashur kështu të thyej një kuptim të ndryshëm që iu dha këtyre dy termave konteksti ynë i viteve të para pas rënies së komunizmit ku “depolitizimi” u përdor si sinonim i pastrimit të një pjesë të institucineve, veçanërisht të policisë, nga ndjenja e shërbimit partisë në pushtet dhe jo ligjit. Kurrsesi nuk mund të flitet për depolitizim të shoqërisë civile se atëhere kjo vërtet do të barazohej me sterilitet. Shoqëria civile bën edhe ajo politikë, por bën politikat e veta që nuk mund kurrsesi të identifikohen me partitë dhe politikat partiake dhe as me pushtetin i cili alternohet midis partive. Sigurisht ka pjesë të shoqërisë civile që janë më afër ideologjisë e programeve të një partie le të themi konservatore e shoqëri civile që janë më afër programit e ideologjisë të një partie le të themi liberale. E njëjta gjë mund të thuhet edhe për shtypin e median si një nga përbërësit kryesorë të shqërisë civile. Por, nga ana tjetër, këto nuk mund të kuptohen si rripa transmisioni të partive, nuk mund pra të identifikohen me partitë. Ato kanë autonominë e vet dhe kjo autonomi është më e rëndësishme sesa përkatësia në frymën apo ideologjinë e njërës parti apo tjetrës. Të mos harrojmë gjithashtu se në shoqërinë civile bëjnë pjesë edhe institucione, që për specifikat e tyre janë e duhet të jenë krejt asnjëanës përsa i përket partive të ndryshme.
Duke patur parasysh se tek e fundit çdo formulë duhet parë brenda kontekstit, në kontekstin shqiptar, sipas meje, problemi kryesor i raportit të shoqërisë civile me partitë, qoftë në pushtet qoftë në opozitë, ka qenë problemi se pushteti politik qoftë i mazhorancës qoftë i opozitës (e cila të mos harrojmë se ka edhe pushtete lokale), ka ndjekur politikat e demonizimit të atij që kundërshton duke e hedhur në llogoren e kundërshtarit apo të blerjes së tij për ta futur në llogoren e vet. Këto kanë qenë praktikat e përdorura në mënyrën më të rëndomtë gjatë vjetëve që Shqipëria u nda në dy kampe politike edhe, si reflektim i praktikave të përdorimit në kohën e komunizmit të organizatave të ndryshme si leva e rripa ransmisioni të partisë. Në këtë frymë është trajtuar gjatë këtyre vjetëve ajo që duhet të ishte shoqëria civile që midis të tjerave, sipas meje, do duhej të luante edhe rolin e zbutësit të ndeshjeve politike. Kjo frymë një pjesë i ka terrorizuar duke i mbyllur në guackën e vet, kurse të tjerë më aktivë i ka futur në një llogore a në një tjetër duke lënë të mbizotërojë gjendja e një fushëbeteje me dy ushtri përballë njëra tjetrës. Ata që ndjehen mirë, pra, janë ata që ndjehen pjesë e njërës ushtri apo tjetrës. Kush qëndron në mes plitikanët tanë i qëndrojnë me pushkë ngrehur e i thonë ik në llogoren e armikut ose hajde në tonën se përndryshe e hëngre. Duke qenë se mbizotëron kjo mendësi të gjithë janë të prirur të të shohin si pjesë e njërës llogore apo tjetrës, veçanërisht kur konfliktualiteti ashpërsohet e fillojnë të bijen plumbat. Pakkush sheh principet që ti mbron e se sa je koherent me to dhe as të respekton, madje, nëse thua dua të rri në mes të kësaj fushe e të tund flamurin e principeve e të paqes sepse ky është vendi im. Çështja që shtrohet është: a do të dalim ndonjë ditë nga kjo situatë apo do të vazhdojmë gjithherë kështu? Pa folur për nevojnë e mediave me kredibilitet po sjell një shembull shumë domethënës për të ilustruar se taktika e rreshtimit në dy llogore pa asgjë të parreshtuar andej ose këtej krijon vetëm luftë e kaos. Sikur ne të kishim vërtet institute që mund të bënin anketime serioze e të besueshme sot partitë politike do të mund të masnin se sa kanë fituar apo humbur pikë në elektorat me veprimet e tyre e do të mund të korrigjonin në mënyrë konstante veten. Gjërat do të ishin shumë më të thjeshta sesa ashtu siç zhvillohen sot kur shpenzohen energji pafund për të manipuluar për të kundërshtuar, për të zgjedhur anëtarë të komisionit të zgjedhjeve sa më besnikë, për të nxjerrë njerëzit në rrugë që të protestojnë etj. Ja pra se si duhen insitucione të shoqërisë civile që të mos jenë të njërës parti apo të tjetrës. Por ne nuk i kemi.
Jo vetëm kaq, por formula e balancimit të siguruar nëpërmjet partive, sikurse kanë kërkuar socialistët, bën sipas meje që t’i nënshtrohemi përherësisht partitokracisë së këtyre dy partive. Dhe kjo, ndër të tjera, pengon jo vetëm autonominë e shoqërisë civile, por edhe përfaqësimin e gjithshkaje qëndron jashtë këtyre partive e ndër të tjera edhe krijimin e partive të tjera që nesër mund ta shohin veten të shtypur sikurse e pa LSI psh.
Duke qenë se unë kam këmbëngulur për këtë formulë, madje edhe kur ka qenë fjala për KQZ, me bindjen se vetëm kështu mund të fillojë të funksionojë demokracia, duke menduar se ndoshta ia vlen të jepet një shembull vendosa të them po. Pa u dhënë shembulli asgjë nuk fillon. Le ta provojmë një herë se mund të bëjmë diçka që nuk mban erë korrupsion e përfitim personal, por shërbim i sinqertë ndaj publikut.


Nëse PS vendos të radikalizojë qëndrimet dhe PD të mos tërhiqet nga ushtrimi i pushtetit si e shihni të ardhmen e afërt politike?

Mua më duket se aftësia e të dy palëve për të ulur e dialogur ka qenë gjthnjë në nivele të ulta, por në këtë periudhë ka arritur një pikë minimale. E përsëris: nuk më duket se shkaqet apo pretekset e gjetura nga opozita janë ata më seriozët e bindësit për të bërë thirrje për vazhdim të politikës me mjete të tjera nga ato parlamentare deri në mosbindje apo lënie të pushtetit vendor. Shqipëria në fakt mu në sajë të papërgjegjshmërisë së socialistëve noton në mosbindje në kuptimin e mosnjohjes e mosrespektimit të ligjit e në krye të kësaj “mosbindje” për fat të keq kanë qenë liderët socialistë me shkeljet e abuzimet e panumërta që kanë bërë. Në këto kushte, të thuash se e dua komisinin 4 me 3 në favorin tim edhe pse jam opozitë, ndërkohë që kur ke qenë në pushtet e ke pasur 5 me 2 në favorin tënd në pjesën më të gjatë të kohës e vetëm së fundi e ke zbritur në 4 me 3; të thuash se duke vënë kryetar të KKRT Ledi Bianku i shoqërisë civile ndërkohë që atje ishte Halil Lalaj deputet i PS, kërcënohen zgjedhjet; të thuash se ky kërcënim shtohet duke u venë Lubonja, po i shoqërisë civile, në Këshilin e RTSH ndërkohë që atje ishte Kiço Blushi që ka qenë deputet socialist atëhere më së pari duhet të pranosh se formulat e tua të deritanishme paskan qenë vetë manipulimi. E kjo fton për reflektim e mirëkuptim jo për përshkallëzim të konfliktualitetit.
Mendimi im është se publiku i gjerë e kupton mungesën e peshës së këtyre argumenteve. Ai është nuhatësi më i mirë i asaj se kur ka ardhur momenti i konsumimit të një force politike e i pjekurisë së asaj tjetrës për tu rikthyer në pushtet. Kam përshtyjen se opozita ka humbur kontaktin e vërtetë me këtë publik.
Kjo nuk do të thotë që mazhorancës i do lënë fusha shtruar. Unë jam shumë i kënaqur kur shoh se Berishës i tunden letra në Parlament e i kërkohet llogari në emër të principeve që ai thërret se po kërkon t’i mbrojë. Kjo sigurisht është në të mirë të të dy palëve por mbi të gjitha në favor të publikut sepse kjo shtrëngon vidat e ligjit që janë krejtësisht të zhvidhosura. Por kjo do luftë politike racionale. Kurse kalimi në iracionlitet të plotë është e kundërta e kësaj.
Sipas meje në kushtet aktuale qeverisë i duhet të ulë në maksimum nxitjen e konfliktualitetit nga ana e saj dhe të rrisë në maksimum punën për të cilën është atje ku është, menazhimi i interesit publik, kurse opozitës të qetësohet e të mos kërkojë ta rrotullojë botën më shpejt nga ç’i ka ajo parametrat e rrotullimit me dëshirën hakmarrëse për të dalë sa më shpejt mbi, sepse ky mbirrotullim mund të jetë i dëmshëm për të gjithë. (Rubrika Përpjekja, Standart, 5 gusht 2006)

Saturday, August 5, 2006

Jam atje ku kam qenë, në mbrojtje të interesit publik

Përfitimi nga kjo ndërmarrje publike nuk është rritja e pasurisë, por gëzimi i një emri të mirë në publik

Zoti Lubonja, si e pritet emërimin në krye të Këshillit Drejtues të RTSH? A e shihni këtë si një barrë apo obligim?

Më shumë sesa si barrë apo obligim e shoh si një sfidë. Ndoshta sfida i përmban të dyja brenda edhe obligimin edhe barrën, por tek pranimi i sfidës duhet të dominojë obligimi. Në momentin kur në një sfidë fillon e dominon barra ajo mund të konsiderohet si një sfidë e humbur.

Propozimi për kandidaturën tuaj ka ardhur nga Shoqata e ish- të përndjekurve politikë. Por ekziston një lloj perceptimi se pavarësisht se nga është bërë propozimi i anëtarëve të KD të RTSH dhe KKRT, ai ka qenë formal pasi më parë është dashur të merret pëlqimi politik i mazhorancës? A është e vërtetë kjo në rastin tuaj?

Nuk e di sa të saktë jeni në pyetjen tuaj. Unë e di se jam propozuar nga shoqata e gazetarëve profesionistë. Ndoshta ka pasur më shumë se një propozim. Ndërsa që mazhoranca e ka pëlqyer këtë kandidaturë besoj se kjo është bërë e njohur prej kohësh në media sepse emri im është përmendur më shumë se një herë nga Ylli Pango si një kandidaturë e mundëshme edhe në debatet që i është dashur të zhvillojë për të provuar se nuk kanë ndërmend të vendosin në atë vend militantë partiakë. Ndërkaq mazhoranca mendoj se e ka pasur në dorë deri në fund për ta lënë apo për ta hequr emrin tim pasi ishte ajo që e votoi. Argumentet publike të mazhorancës për mua dihen. Argumentet e opozitës nuk dihen ose më mirë të them janë kontradiktore. Ditën e konstituimit përfaqësia e opozitës erdhi e bëri një deklaratë ku tha se nuk e ka me emrat, por me mënyrën se si janë zgjedhur. Por kjo përgënjeshtrohet nga gazeta e Partisë Socialiste ZP. Të nesërmen e votimit në Parlament të emrave tanë si antarë të këshillit drejtues të TVSH, pra ende pa u marrëvesh mirë se ç’bëhej e çdo të bëhej, kjo gazetë botoi në faqen e saj të parë një sulm kundër nesh nën titullin “të zgjedhurit e KDRTV urrejnë gjenetikisht opozitën”. Nën të ishte vendosur faksimilja e një karikature fyese që kryetari aktual i kësaj partie Edi Rama më ka bërë mua para disa vjetësh. Vlen të rikujtohet historia e asaj karikature, sepse lidhet shumë me çka po debatohet sot lidhur me median e trajtimin e gazetarëve nga pushteti. Pas një debati televiziv ku Edi Rama ishte i ftuar në studion e Top Chanell kurse unë i ftuar për të bërë gazetarin që ka vërejtje për politikat kryetarit të Bashkisë, pasi nuk i pëlqyen të vërtetat e mija, të nesërmen, që qëlloi data 1 qershor, i zëmeruar shumë që nuk ia kishte mbyllur dot sa duhet gojën një gazetari, kur shkoi të vizitojë një grup fëmijësh, e pa të udhës t'u tregojë atyre fytyrën e demonit dhe kështu vizatoi në mur fytyrën time, i vuri edhe dy brirë dhe shkroi përbri Fatos Lubonja.
Kjo karikaturë ku demonizohet një gazetar pse nuk mendon ashtu si pushtetari, që e paraqet deri si dordolec për të trembur fëmijët e që u botua në disa nga të përditshmet e asaj kohe, ishte vendosur përsëri pra në faqen e parë të ZP nën titullin “të zgjedhurit e KDRTV urrejnë gjenetikisht opozitën” si për të provuar se nga buron në të vërtetë urrejtja për shtypin e lirë. Kurse poshtë saj ishte shkruar “Fatos, tërhiqu pa turp nga grushti i shtetit” duke përdorur pra emrin jo mbiemrin, çka tregon, sipas meje, një mungesë edukate në komunikim që nuk i lejohet kurrsesi një partie që pretendon të marrë drejtimin e vendit nesër e të komunikojë normalisht dhe me respekt si me kundërshtarët politikë, si me pjestarët e shoqërisë civile ashtu edhe me qytetarët e thjeshtë. Mendoj se kjo opozitë e çoroditur ka nevojë të reflektojë thellë se pse shumë njerëz nuk e duan më e jo të çirret si fëmija pse nuk i japin karamele.

Opozita e ka quajtur të parregullt procedurën e ndjekur nga mazhoranca për votimin e emrave tuaj dhe ka kërkuar rishikimin e kësaj çështje, si një nga tri kushtet për zgjidhjen e krizës politike. Si e vlerësoni këtë? A mund të ndikojë kjo në kredibilitetin e punës së institucionit që ju do të drejtoni tani e tutje?

Pa dyshim kjo është një vështirësi plus për mbarëvajtjen e punës sonë që e bën edhe më të rëndë peshën e barrës tek sfida që përmenda në krye. Vazhdimisht e kam shprehur se ndryshimi për mirë i këtij vendi do të fillojë atëhere kur dy forcat kryesore politike do të kenë më së pari një vullnet të mirë për ta ndryshuar këtë vend dhe atëhere kur luftën politike do ta bëjnë në emër të asaj se kush e bën më mirë këtë punë për vendin. Kurse, për fat të keq, tek ne vullneti dhe lufta politike për të kapur pushtetin e për ta përdorur atë për interesa shpesh të kundërta me të vendit, është më e rëndësishme sesa vullneti për të ndryshuar për mirë këtë vend. Si rrjedhojë vullneti politik bëhet destruktiv dhe jo konstrutiv. Mendimi im ka qenë dhe mbetet se rolin më destruktiv madje obstruksionit në situatën aktuale po e luan opozita e cila që në krye të herës në vend se të njohë zgjedhjet dhe të fillojë reformimin e vet, gjithë duke bërë një opozicion konstruktiv, e kapur nga paniku se maxhoranca kërkon ta eliminojë duke përdorur dosjet e korrupsionit, apo edhe ngase ende nuk i ka dalë dehja e të qënit në pushtet, nuk po bën asnjë lloj opozite konstruktive, por vetëm destruktivitet. Nga sa e kam ndjekur parlamentin përveç ndonjë akti si ai që ka të bëjë me stabilizim asociimin nuk mbaj mend të jetë votuar pro ndonjë ligji a të jetë përshëndetur ndonjë punë e mirë. E vetmja gjë e arsyshme që kam dëgjuar nga opozita kohët e fundit ka qenë fjala e deputetit të LSI Zabit Brokaj lidhur me buxhetin ku të paktën reflektohej një njohje e diçkaje nga ato që ka bërë mazhoranca e propozohej bashkpunimi për të punuar për t’i bërë më mirë disa gjëra. Por mbizotëruese është fryma e nxitjes së konfliktualiteti dhe e futjes në llogore që të bën të mendosh se Brokaj mund të futet tek liberalët që kanë kërkuar të zbutet lufta kundër armkut.
Do të thoja se edhe rasti ynë është një shembull sesi klasa jonë politike në vend se t’i ndihmojë disa procese i pengon ato dhe i vonon me konfliktualitetin permanent që krijon. Në këto kushte ne do ta kemi dy herë më të vështirë për të punuar për të mirën e TVSH, por le të shpresojmë se kokat e nxehta të politikës do të ftohen e ndërkaq le të mos harrojmë se ne nuk përfaqësojmë në atë këshill interesat e partive politike por interesa shumë më te gjera: të të gjithë shqiptarëve që paguajnë taksë për TVSH e teke fundit do të përpiqemi që të fitojmë besimin e tyre.

Ju keni qenë një ithtar i vjetër i teorisë se forcimi i RTSH do të rrisë konkurencën në tregun e medias elektronike dhe, për rrjedhojë, kjo do të ndikojë në rritjen profesionale dhe të pavarësisë së mediave në përgjithësi. A mund ta shtjelloni për lexuesit tanë këtë ide?

Më saktë, unë kam qenë dhe mbetem i teorisë se Shqipëria duhet të normalizohet përsa i përket gjendjes së mediave në përgjithësi pasi gjendja e mediave është një gjendje e sëmurë. Me këtë dua të them se Shqipëria duhet të ketë një sistem mediatik pak a shumë si ay i vendeve evropiane ku në përgjithësi ka një apo dy televizione publike që kanë peshën më të rëndësishme e që mbahen me paratë e taksapaguesit dhe një numër të kufizuar televizionesh private që i përcakton tregu. Kjo pa dyshim do të rriste edhe cilësinë. Kurse tek ne ekzistojnë afro 80 televizione private (gati sa çka gjithë Evropa) ngritja e të cilëve (fatkeqësisht të tërët gjatë kohës që në pushtet qe opozita e sotme) nuk është bërë për qëllime që lidhen me funksionin e medias në një vend normal demokratik, por për qëllime të përdorimit të mediave nga pronarët në funksion të interesave të bizneseve të tyre dhe në përgjithësi këto janë mbajtur jo nga tregu, por nga fitimet që pastaj sillnin këto biznese shpesh të lidhur direkt me grabitjen e parasë publike. Ky lulëzim mediash ka pasur edhe ndonjë anë të vetën pozitive, sepse u investua në mënyrë të jashzakonshme në mediat, por në tërësi ka gjeneruar më shumë se çdo gjë imoralitet në media, keqpërdorim të medias e të gazetarëve, depersonalizim të tyre, shumë disinformacion e manipulim të publikut. Sipas meje, ka ardhur koha që të gjithë, por mbi të gjitha politikanët, gazetarët dhe pronarët e mediave private ta kuptojnë se kjo është një gjendje e sëmurë. Ja pse mendoj se mazhornca dhe opozita në këtë pikë duhet të konvergonin dhe ja pse mendoj se forcim i televizionit publik është dhe duhet të jetë një nga mjetet e shërimit të gjendjes së mediave në vend. Kjo edhe në funksion të normalizimit të ndërgjegjes shoqërore tepër të çoroditur e në kaos vlerash. Kurse ajo që po ndodh me këtë politikë llogoresh është tentativa për t’i rreshtuar në llogore edhe mediat edhe shoqërinë civile për të vazhduar betejën finale pa fund. Kjo nuk na çon kërkund përveçse në ruajtjen e kaosit që, kuptohet, i intereson vetëm asaj pakice që e ka gjeneruar e që jetonë në sajë të tij.

RTSH, historikisht ka qenë një instrument në duart e forcave politike që kanë qenë në pushtet në Shqipëri. A është e mundur që pas kësaj kjo histori mos përsëritet. Çfarë do bëni ju konkretisht për t’ia arritur kësaj?

Sikurse e shtjellova më lart sipas meje me sistemin mediatik që ngritën socialistët problemi më i madh që iu krijua TVSH nuk është kapja e tij nga forca politike që ka pushtetin, por thuajse asgjësimi i tij nga mediat private. Sikurse mund ta keni vënë re lufta politike në tërësi është transferuar në mediat private. Atje (dhe midis tyre) mund të thuash se është zhviluar beteja politike, atje ka shumë më tepër kapje dhe militantizëm politik, kurse TVSH ka qenë do të thoja më i balancuar në këtë aspekt. Nëse do të ndodhë ajo që unë mendoj se duhet të ndodhë: normalizimi i mediave dhe TVSH do të zerë peshën që duhet të ketë në jetën publike atëhere mund të flitet për rrezikun që përmendi ju: të rritet interesi për ta kapur e përdorur e për këtë duhet të vigjëlojmë ne të parët.

Një nga detyrat e Këshillit Drejtues të RTSH është zgjedhja e drejtuesve të saj të rinj. Si do të procedohet për këtë? A do të përsëritet historia që në krye të së vetmes media publike të rikthehen figura që janë identifikuar si njerëz të afërt të Kryeministrave dhe liderëve të mazhorancave?

Mendoj se Shqipëria në këtë aspekt ka bërë disa hapa gjatë viteve të tranzicionit. Dmth ata që janë vënë në krye të këtij institucioni ndonëse kanë qenë të lidhur me forcën politike që i ka vënë në pushtet apo me liderin e mazhorancës në pushtet e u kanë bërë edhe shërbime, kanë qenë disi më të balancuar se në krye të herës. Ndoshta për këtë ka ndikuar edhe fakti që, siç e thashë më lart, pesha e këtij televizioni, në kuptimin e përdorimit të tij si instrument pushteti, ra shumë. Ne do të përpiqemi që pesha t’i ngrihet e njëherësh që njerëzit që do të vihen atje të identifikohen me interesat e publikut e të informacionit sa më të vërtetë dhe jo interesat e forcave plitike cilatdo qofshin ato. Mendimi im është se kush punon drejt e me ndershmëri duhet të kërkojë thjeshtë dhe vetëm gazetari të ndershme që t’i pasqyrojë drejt punën e ta ndihmojë për t’i vënë në dukje problemet. Kush punon mbrapsht ka nevojë të kapë mediat që t’ia kthejë për mbarë punën e mbrapshtë që bën. Ne na takon tua bëjmë këtë të qartë politikanëve. Pra do të përpiqemi që RTVSH të jetë një pasyrë ku forcat politike të shohin veten dhe jo një film që ato e xhirojnë dhe e shfaqin për të promovuar veten.

Sipas jush kush janë simtomat më kryesore të sëmundjes që po vuan RTSH dhe a keni ju ndonjë recetë për shërimin e shpejtë të tyre?

Simptoma kryesore është zbehja, zvetënimi, asfiksimi gjithnjë e më i madh. Ne sapo kem marrë kontaktin e parë me atë realitet. Pamë se jemi, si të thuash, një bord menazherësh i zgjedhur për të menaxhuar një ndërmarrje publike, aksionerët e së cilës janë taksapaguesit që duket se është në falimentim. Për fat të kreq ajo çka ka ndodhur deri tani është se menaxherët e mëparshëm e kanë lënë në gjendje thellimi falimentimin. Sikur ata ta kishin atë pronë private nga e cila do të sillnin fitimin e tyre privat menaxhimi do të kishte qenë krejt tjetër edhe motivimi, po ashtu, por kjo nuk ka ekzistuar sepse, pa dashur t’i fajësoj si individë, klima e krijuar do të demoralizonte edhe më optimistin. Unë mendoj se klima edhe në sajë të zhvillimeve politike që kanë evidentuar faktin se në rrugën ku ishim futur nuk mund të ecet më gjatë, ka ndryshuar. Në këtë klimë të re ne do të përpiqemi të fusim një motivim të ri që nuk udhëhiqet nga fitimi privat, por nga ndjenja e shërbimit ndaj këtij publiku. Përfitimi që ke nga kjo ndërmarrje publike nuk është rritja e pasurisë, por gëzimi i një emri të mirë në publik. Njerëzit që janë zgjedhur kësaj here më duket se e kanë këtë motivim. Ky motivim, me njohjen më hollësisht të realiteteve atje, besoj se do të na bëjë të propozojmë recetat më efikase.

Nëse idetë për të cilat ju pranuat që të viheshit në krye të KD të RTSH nuk zbatohen në kohën dhe cilësinë që mendoni ju, si do të veproni? Në fund të fundit, sa është propabiliteti që ju të realizoni objektivat tuaja dhe kush është garancia që keni për këtë?

Realizimi i atyre që thashë në kuptimin e gjerë, atë të normalizimit të sistemit tonë mediatik, kuptohet se kërkon një projekt më të gjerë të cilin nuk e bëj unë dhe as këshilli ku bëj pjesë, por forcat politike, shoqëria civile gazetarët etj. Mua më takon të them publikisht se pa një projekt për shërimimin e së tërës bëhet shumë më e vështirë shërimi i pjesës sepse pjesa do të infektohej vazhdimisht nga e tëra e se probabiliteti i shërimit do të rritej sikur për një sërë çështjesh nga ato që ngrita do të kishte bashkëpunim midis forcave të ndryshme politike dhe jo konfliktualitet midis tyre. Më takon gjithashtu të punoj që tek pjesa ku jam angazhuar të jepet shembulli se shërimi është i mundur. Gjykimi im i deritanishëm është se ka një vullnet të mazhorancës që më ka votuar për shërimin ashtu sikurse ka një rezistencë të madhe të sëmundjes. Unë me këtë punë kam ndërmarrë riskun e futjes më direkt në këtë ndeshje me sëmundjen, pa harruar se kam qenë pjesë e saj edhe si gazetar. Nuk dua të bëj parashikime se kur do të tërhiqem pa filluar mirë, por besoj se do të tërhiqesha kur të shikoja se pas përpjekjeve tona RTSH do të mbetej gjithaq i sëmurë. Këtë mund ta garantoj sëbashku me garancinë se përpjekja ime për shërimin do të jetë e sinqertë dhe jo për qëllime të sëmundjes.

Edhe një pyetje e fundit, por jo për nga rëndësia: Duke pranuar të jeni kreu i Këshillit Drejtues të RTSH a është i saktë perceptimi që përflitet këto ditë se me këtë veprim, për herë të parë në jetën e tij, Fatos Lubonja "u bë me pushtetin"? Si do t’u përgjigjeni këtyre zërave? A do të ndikojë kjo në fund të fundit në pavarësinë tuaj gazetareske dhe intelektuale? A do të na marrë malli pra për antikomformistin Lubonja pas kësaj?

Nëse unë do të isha bërë me pushtetin mund të kisha pranuar ndonjë propozim për të qenë vërtet pjesë e pushtetit e të binin kështu rehat të gjithë ata që duan politikën e llogoreve dhe e stimulojnë atë edhe me këto insinuata. Ky perceptim niset nga përvoja e deritanishme se po të emëroi pushteti diku je detyrimisht vegël e tij sepse ai përndryshe të heq. Mirëpo po ta vini re formula e zgjedhjes së Këshillit Drejtues të Radiotelevizionit Publik është një formulë që duhet të ekzistojë në një mënyrë apo në një tjetër sepse ai vend publik do menaxhuar. Dhe formula, të paktën në teori, është zgjedhur në mënyrë të atillë që ky bord nuk përfaqëson interesat e partisë që ka mazhorancën, por të tërë publikut, tërë shoqërisë. Pra unë jam atje ku kam qenë sepse pretendoj se në tërë aktivitetin tim si gazetar kam punuar në interes të publikut dhe jo për hesap të njërës parti apo tjetrës dhe as të njërit pronar mediash apo tjetrit. Sikur mua të më ishte propozuar emri nga PD apo nga PS nuk do të kisha pranuar sepse nuk e identifikoj veten me asnjërën nga këto parti ashtu skurse prej kohësh nuk kam pranuar të jem pjestar bordesh të mediave private. Pranova, pra, sepse jam i propozuar nga shoqëria civile. Po të kisha marrë edhe votat e një pjese të deputetëve të opozitës do të ndjehesha edhe më mirë kuptohet, ndonëse sipas meje zgjedhja e një bordi të tillë do të duhej të ishte bërë thejshtë nga komisioni i mediave pas një shoshitje të gjerë e pas një votimi me pikë, sikurse kam propozuar edhe ndonjë formulë në shtyp. Pra, tek e fundit, formula ligjore aktuale ne na garanton pavarësinë maksimale të mundëshme. Nëse do të pranojmë të varemi kjo është puna jonë jo e atyre që do të duan të na varin.
Së fundi, por shumë me rëndësi, dua të them se, sikurse e shtjellova edhe më lart, unë nuk mendoj se sot për sot pushteti më i frikëshëm për lirinë e gazetarëve dhe pavarësinë e tyre është ai i qeverisë sikurse bërtasin me të madhe disa ku bëjnë pjesë edhe ata që thonë se Lubonja humbi pavarësinë. Sot pushteti më kërcënues për lirinë dhe pavarësinë e gazetarëve është ai që i paguan ata: i pronarëve të mediave ku ata punojnë, i atyre pra që kanë ndërtuar sistemin e sotëm mediatik dhe që në një farë mënyre janë ose një pushtet paralel me pushtetin aktual ose synojnë ta drejtojnë atë siç e kanë drejtuar në kohën e socialistëve duke i kthyer shpesh politikanët në kukullat që luajnë për interesat e tyre dhe gazetarët në skllevër të tyre.
(Intervistë për gazetën SHQIP, 3 korrik 2006)

Wednesday, August 2, 2006

Shpërhapja e shëmtimit

Shkrimtari, regjizori, poeti italian Pier Paolo Pasolini, duke u shprehur në vitet 50 për bukurinë e pasurive kulturore dhe natyrore të Italisë shkruante se kishte shpresë vetëm te varfëria që ato të mund të ruheshin. Ideja e tij ishte se, përndryshe, nëse do të binin para në duart e italianëve injorantë e të babëzitur të pasluftës ata do të shkatërronin bukuritë e Italisë me shpenzimin e pamend të kësaj paraje.
Sa herë udhëtoj nëpër Shqipëri më vijnë gjithnjë e më shpesh ndërmend këto fjalë të Pasolinit. Sot mund të thuash se nëse ka vend ku mund të ilustrohet në mënyrën më dramatike kjo ide e Pasolinit kjo është Shqipëria. Vetëm paraja në duart e injorantëve, e në duart e kriminelëve të babëzitur do të mund të bënte këtë masakër shëmtimi që të sheh syri. Një shëmtim që po shpërhapet në mënyrë galopante nga qytetet për në rrethinat e tyre veçanërisht në zonën bregdetare të Shqipërisë me qendër pulsimi Tiranën e Durrësin.
Për të mos folur më për qytetet, ku ndërtimet janë bërë vetëm me një kriter: nxjerrja e maksimumit të metrave katrorë ndërtim/fitim në një truall, pa llogaritur më as stile e koherencë stilesh, as harmoni e proporcion me pjesën tjetër, pale ruajtje vlerash kulturore e historike, një nga masakrat më pak të folura, por gjithaq dramatike, është ajo që po i bëhet ambjentit e pejsazhit natyror, veçanërisht në zonat midis qyteteve e në bredgdet. Kush ka udhëtuar në rrugët Tiranë - Durrës, Tiranë - Elbasan, Tiranë - Shkodër e përgjatë vijës së bregdetit për në Vlorë ka asistuar në mënyrë të vazhdueshme në këtë shpërhapje të shëmtimit. Ndërtime pa kriter dhe pa stil ngrihen ku të munden, duke mos lënë më një zonë të gjelbër, një kodër, një pyll, një korie, një copë fushë pa e ndotur me beton. Lumenjtë që kanë qenë aq të bukur me ujrat e tyre të gjelbra në të kaltërt sot, për shkak të lavatriçeve pa numër apo dhe përdorimit si vendhedhje mbeturinash gjithfarsoj, shëmbëllejnë me copa shkretëtire dhe pejsazhi hënor të flakura mbi Shqipëri siç mund të flaken gjërat në një vend plehërash. Vijat e pejsazheve kodrinore në horizont, që kudo nuk lejohen të thyhen e ndryshohen, tek ne i sheh të gjymtuara vazhdimisht nga ndërtimet. Nuk po flas këtu për fshatrat ku shtëpitë e vjetra në vend se të restaurohen janë shembur në masë e janë zëvendësuar me të reja krejt njëlloj me njëra tjetrën në tërë vendin, pa asnjë lloj stili, duke humbur shumë e shumë vlera të arkitekturës lokale.
Kemi të bëjmë me një shëmtim galopant që të kujton tumorret e lëkurës që shpërbëjnë si fizikisht edhe estetikisht një pamje njeriu normal. Brenda 15 vjetësh ky tumorr është shpërhapur dramatikisht në lëkurën e Shqipërisë. Dhe, për fat të keq, e paradoksalisht, një nga shkaqet është mu paraja e keqpërdorur. Puna është se e tërë paraja që kanë akumuluar shqiptarët, para e pastër dhe e pisët (më së shumti), emigrantësh të jashtëm dhe të brendshëm, korrupsioni dhe pune të ndershme është kanalizuar për të ushqyer këtë turmorr. Dhe, pa dyshim, injoranca dhe babëzia në bashkveprim me njëra tjetrën po e ushqejnë atë. Mënyra se si veprohet më shpesh në funksion të këtij shëmtimi është kjo: nëse ka ndonjë zonë të bukur sepse aty ka edhe gjelbërim, edhe det të pastër edhe pejsazh magjepës rrotull, apo një kodër, një shpat mali, një pyll apo një breg lumi të këndshëm, gjëja e parë që u vjen në mend shqiptarëve është se atje duhet ndërtuar. Dhe shumë shpejt ajo çka shohim të ndodhë është shkatërrimi i këtyre zonave, kthimi i tyre nga të bukura në të shëmtuara sepse, përveç faktit që shkatërrohet ambjenti e pejsazhi janë pikërisht ndërtesat e stërshumta prej betoni e të ngritura pa asnjë stil e kriter urban e masë ato që e kthejnë atë vend të bukur në një shëmtim. Ndërkohë që duhet të ndodhte pikërisht e kundërta: njerëzit, meqënëse venë dorë dhe presupozohet se zbukurojnë kur venë dorë, i bëjnë ndërtimet mu atje ku sa më pak prishen këto bukuri e ekuilibre ekologjike dhe prej ku ato mund t’i kundrojnë e shijojnë apo vizitojnë dhe, jo vetëm, por, kur bëhet fjalë për jetesë, ato lihen për tu shfrytëzuar si toka buke, pyje apo burime hidrike, por edhe si nevojë e ruajtjes së atij ekuilibri ekologjik në të cilin jeta e njeriut shihet si pjesë dhe jo si dhunuese e natyrës.
Kurse, përkundrazi, në ndjekje të atij arsyetimi sa dritëshkurtër aq edhe kriminal sipas të cilit të bukurën nuk duhet ta jetojmë, por ta bëjmë pronë tonën, që, në fakt, është arsyetimi me të cilin manipulohen njerëzit që blejnë, kemi arritur në situata si ato të Durrësit e Sarandës. Brenda 15 vjetësh nga zona ideale për cilësinë e jetës, ku bashkohej natyra, peisazhi me klimën bregdetare me detin e rërën e pastër, por edhe me traditën e gjallë kulturore e me vlerat tradicionale e arkeologjike që zhvillojnë turizmin kulturor, ato u shndruan shpejt e shpejt në zona turizmi masiv dhe pastaj në zona banale banimi që, më në fund, kanë arritur në një shëmtim masiv.
Thelbi i problemit është se kemi të bëjmë me para të hedhura keq të menaxhuara keq sepse janë fituar keq, sepse janë para që nuk kanë ecur paralel me kulturën dhe as nuk janë produkt i saj, por i antikulturës. Janë para të rëna në duar injorantësh e të babëziturish. Dhe ajo më e tmerrshmja është se kjo injorancë nuk duket se po pakësohet. Ajo çka vazhdon të mbizotërojë në vend duket se është një rendje e ethëshme e këtij brezi shqiptarësh për të shfrytëzuar në mënyrën më barbare tërë burimet që ka ky vend e për të lënë prapa shkretëtirë qoftë kjo edhe shkretëtirë në trajtë ndërtimesh prej betoni e investimesh natyrëshkatërruese. Me një fjalë vazhdon llogjika e fillimiviteve 90, kur u prenë drurët e pemëve anësh rrugëv, për tu ngrohur në shtëpi. Veçse, nëse dje priteshin pemë e digjeshin për tu ngrohur në sobën vetiake, sot shkatërrohet çdo gjë natyrore për të ngritur shtëpinë vetiake, por edhe për të larë paratë e pista, pa kuptuar se po shkatërrohet e tëra ku bën pjesë edhe e jotja e pra në thelb po shkatërrohet edhe e jotja.
Po të përpiqemi ta përkthejmë këtë injorancë ajo do të thotë munges e atyre vlerave që lartësojnë cilësitë e jetës, e bëjnë atë më të bukur, më me kuptim më të larmishme; do të thotë po ashtu mungesë e shikimit afatgjatë të jetës, deri edhe e të ardhmes së fëmijëve, do të thotë mospërfillje e tjetrit e shum të tjera si këto. Dhe prandaj, tek e fundit, kjo që ne po bëjmë me shëmtimin e vendit ku jetojmë në thelb nuk është tjetër vese një pasqyrë e shëmtimit të jetës sonë të brendshme, e mungesës së atyre vlerave sociale dhe etike që e bëjnë njeriun një qënie sociale.

* * *
Ky shëmtim i yni i brendshëm nuk mund të bëhet pa bashkëveprimin në nivele politikash shtetërore sepse, tek e fundit, shteti nuk bën gjë tjetër veçse shpreh dhe menaxhon interesat e individëve e, kur këto janë kaq banale, ato do të ndikojnë edhe në programe politike banale. Madje politikanët tanë janë përhapësit dhe menaxhuesit më të mëdhenj të këtij shëmtimi në rritje. Mjaft të kesh parasysh marifetet e panumërta që kanë sajuar ata për të grabitur tokat në bregdet. Nuk mund të mos reflektohet tek politika edhe dritshkurtësia e atyre që mendojnë thjeshtë e vetëm për mbijetesë, edhe etja e një pjese për tu pasuruar shpejt e pandershmërisht edhe nevoja e ca të tjerëve për të pastruar paratë e drogës. Në vitet 90 zbritja e njerëzve nga mali, ku Shqipëria ka bukuri të rralla, por edhe burime të jashtzakonshme dhe përqendrimi i tyre në zonat bregdetare, u fut deri në programin e PD. Pasojat shihen sot në mënyrën më dramatike. Sot mund të ritregohet, si një variacion mbi temën e politikave të mbrapshta, një anekdotë që tregohej në kohën e komunizmit: Kur filloi reforma agrare doli një këngë që thoshte: “Dukagjinas zbrit nga mali, merre tokën që ta fali…” Pas ca kohësh, kur filloi kooperativizimi, dukagjinasit, të tmerruar nga ajo që po ndodhte në fushë, filluan të këndojnë vetmevet një këngë tjetër: “dukagjinas ik nga fusha, ngjitju malit si arusha.” Është koha për t’iu ngjitur malit, por ku të shkosh. Politikat shtetërore e programet partiake kanë ndjekur logjikën e mbrapshtë të prerjes e djegjes atypëraty të pemëve të rrugës pa menduar për pasojat afatgjata.
Për të mos folur për masakrën që ka bërë industria e ndërtimit e lidhur si mishi me thoin me politikën, si dhe për nevojën urgjente të kanalizimit të energjisë së saj në sektorë të tjerë të ekonomisë, (çka e kam trajtuar në shkrime të tjera) le të sjellim ndërmend projektet e njëpasnjëshme që i janë vërtitur dhe i vërtiten Gjirit të Vlorës dhe zonës përreth. Para do kohësh u fol për ndërtimin atje të një grupi tecesh që do të prodhonin energji për Italinë e Jugut. Ende nuk dihet se ç’do të ndodhë. Së fundi në këtë strategji të dritëshkurtësisë flitet edhe për ndërtimin në gjirin e Vlorës të një terminali të AMBOs, një naftësjellësi që do të vijë nga Lindja. Edhe ky është një projekt tjetër kriminal ndaj Gjirit. Le ta lemë mënjanë shkatërrimin që do t’i bënte pejsazhit gjatë tërë rrugës nga lindja e Shqipërisë për në Vlorë ky naftësjellës. Le të kemi parasysh vetëm se në këtë terminal planifikohet të vijnë anije çisterna që do të marrin 40 milion ton ne vit naftë bruto ose 1 milion fuçi në ditë. Kjo do të thotë se, sipas rregullit të lundrimit të këtyre anijeve, kur të vijnë atje, ato do të derdhin në det nga rezervuarët e tyre të naftës që quhen “ujrat e balancimit”, me të cilat duhet të mbushen çisternat që të lundrojnë pa u përmbysur. Pa llogaritur avujt që do to lëshojë nafta, vetëm masakra ekologjike që do të kryhet atje nga këta ujra të ndotur me naftë do të thotë të kthehet gjiri ende i bukur i Vlorës në një naftëhane e plehërhane të madhe.
Mirëpo politikanëve tanë duket se u mungon ndjenja e së bukurës e jo vetëm, por këtë vend e shohim vetëm si vend plehërash nga i cili kanë fitim të atypëratyshëm. Si plehëranë fitimprurëse e kanë parë Shqipërinë edhe ata shtetarë që lejuan shkatërrimin e bregut të Himarës me anije që merrnin rërën për ta çuar në plazhet greke. Si plehërane e shohin edhe ata që duan që Karaburuni të bëhet poligon qitje e Sazani vend eliminimi minash.
Rastet janë aq të panumërt sa të kap dëshpërimi po të shtrihesh edhe më gjerë në Shqipëri. Si plehërane e shohin Shqipërinë ata që kanë dashur të ndërtojnë këtu djegës plehërash ku do të digjeshin plehërat e tërë jugut të Italisë, që italianët vetë nuk i lejojnë të ndërtohen në vendin e tyre. Po si plehërane e shohin Shqipërinë edhe ata që kanë lejuar që në Bizë të Martaneshit të bëhet vit për vit asgjësim municionesh, çka, mes tjerash, rrezikon edhe ujrat nëntokësore. Le të flasësh pasataj për lejimin e masakrës së pyjeve në Lurë e në tërë Shqipërinë e Veriut. Kush merret me tregëtim duri mund të të thotë se tashmë gjithë materiali drusor vjen nga jashtë sepse nuk ka më material vendi ngaqë pyjet janë rrafshuar. Nuk di se ku mund të ndalojë ky numërim katastrofash kaq të mëdha në një vend kaq të vogël.
Duke shijuar bukuritë e rralla të bragdetit Jon, sa herë kam kaluar atje, edhe përpara se të lexoja idenë e Pasolinit për varfërinë si shpëtimtare, kam thënë me vete: do zoti nuk zgjerohet rruga Vlorë Sarandë që kalon nga Llogaraja sepse me këtë etje dhe këtë injorancë dhe me këto para droge e korrupsioni, po u zgjerua ajo rrugë e të mund të kalojnë atje lirisht kamionat e ndërtimit, do të shkatërrohet edhe kjo copë mrekulli që po i mbetet Shqipërisë, do të shkatërohen edhe fshtatra e bukur të bregdetit. Kam mësuar me dëshpërim se kjo rrugë ka filluar të zgjerohet dhe përsëri më janë kujtuar fjalët e Pasolinit. Në mungesë të njerëzve largpamës e adhurues të bukurive të këtij vendi duket se duhet bërë vërtet një lutje që të na mbarojnë paratë e fëlliqura, që të mund të ndalojë shpërhapja e këtij shëmtimi të jashtëm e të brendshëm. (Korrieri 25 Korrik 2006)

Shqiptarizimi i perëndimorëve ose globalizim alla shqiptarçe

Para disa kohësh ka qarkulluar në internet një anekdotë përmbajtja e së cilës është pak a shumë e tillë: kur më në fund vjen viti që Shqipëria dhe disa vende simotra të saj hyjnë në Komunitetin Evropian, fillon një proces invers: vendet iniciatore të krijimit të Komunitetit Evropian si Franca, Gjermania, Italia fillojnë njëri pas tjetrit të kërkojnë largimin nga Komuniteti për shkak të bëmave që fillojnë të ndodhin në Bruksel e Strasburg e kudo në komunitet.
Nuk mund të mos më kujtohej kjo anekdotë ditën e djelë pas disa përvojimeve që provova në Aeroportin e Rinasit, ndryshe, siç i thonë, Nënë Tereza.
E pra u nisa për të përcjellë për në Itali shoqen time së bashku me vajzën tonë të vogël në një fluturim me biletë të paguar për në Firence. Udhëtimi duhet të kryhej në orën 11 të paradites. Arritëm atje sipas rregullave në orën 10 me një taksi.
E para gjë që na ra në sy në ca rregullime që po ndodhnin në aeroport ishte se ndryshe nga çdo aeroport evropian qëkam parë taksia që na çoi nuk mund të ndalte në peronin përbri portës së sallës së Check-in, por nja dyzet metra prej andej sepse rrugën e makinës që të çonte atje e pengonte një bar restorant i madh i ri fringo. Si mund të lihen njerëzit 40 metra në shi e në diell nga vend ndalimi më i afërt i makinës për në strehën e hyrjes së check-init pa qenë shqiptarë? – thashë me vete. Thashë kështu sepse nuk mund, pa dyshim, të mos të më vinte ndërkaq ndërmend fakti se tani e kanë gjermanët menazhimin e atij vendi, se, po të qe se do ta kishin shqiptarët, as që do të më kishte shkuar ndërmend ta ngrija çështjen.
Kur i shpreha pakënaqësinë dikujt aty duke i thënë se po të kishin të bënin me qytetarët e vet atyre gjermanëve të aeroportit tonë as do t’u shkonte në mendje kjo punë e mbrapshtë ai mu përgjegj: mos u mërzisni se po bëhet i riu, atje gjithshka do të jetë në rregull. Ndërkaq nxitoj, të dashur lexues, t’ju ve në dijeni se vendparkimi dhe hyrja komode e udhëheqjes ishte në rregull si në kohën e Xhaxhi Enverit.
Me “ngushëllimin” e aeroportit të ri dhe sigurisht me ngushëllimin që shokët e udhëheqjes e kanë dinjitetin të pacënuar – sepse, tek e fundit, dinjiteti i tyre është dinjiteti i Shqipërisë – u nisëm nëpër diell për në check-in. Por atje na priste një befasi shumë herë më befasuese që na bëri t’i harrojmë në çast 40 metrat me diellin mbi kokë duke tërhequr zhag valixhet e rënda. Përfaqësuesi i Club-Airit, kompanisë me të cilën supozohej se do të fluturonim, na tha: Na vjen keq, nuk mund të fluturoni për në Firence, kishte pak pasagjerë kështu që fluturimi i sotëm është për Verona. Prandaj ju kemi rezervuar një mundësi tjetër: të fluturoni në orën dy e gjysëm me Kompaninë Albatros, por jo për Firence, por për në Piza dhe prej atje do t’ju çojmë në Firence me autobuz. Duhej pra të prisnim në aeroport edhe katër orë për tu nisur e duhej shtuar edhe një orë e gjysëm me autobuz nga Piza pra nja pesë orë e gjysëm kohë për të udhëtuar deri në Firence. Nuk mund të mos kujtoheshim se në fluturimin e ardhjes për në Tiranë me Club Air shoqja ime me vajzën u nisën për në aeroportin e Firences dhe për të njëjtën arësye – sepse nuk kishte mjaftueshëm pasagjerë, mesa duket, por athere u thanë se kishte difekt avjoni – i nisën nga Firence për Verona me autobuz në një udhëtim që zgjati nja tre katër orë dhe si përfundim, në vend se në orën 7 e gjysëm të mbrëmjes, siç ishte llogaritur, mbrritën në Rinas në orën 3 pas mesnate.
Po t’i shtosh mërzisë që na pushtoi edhe vapën edhe qarjet e vajzës kuptohet se të vinte për të ulëritur, por ku të ankoheshe?
Vendosëm të ktheheshim për në Tiranë e të rivinim përsëri. Kërkuam të lemë të paktën valixhet. Shih për ndonjë punonjës të aeroportit, por xhan xhin asnjë nuk dilte për zot të thoshte se ishte punonjës i shërbimit të aeroportit e të të tregonte ndonjë vend se ku mund të lije valizhet. Qenë me shumicë vetëm ca që thoshin: ne jemi të “security”. Dhe s’është për tu çuditur të dashur lexues, ne shqiptarët e kemi për zakon, vetëm pushkën kemi ditur të mbajmë, çjanë këto shërbime. Mirëpo, ta hajë dreqi, mua m’i ngatërronte mendimet gjithmonë ideja se atë vend e menaxhonin gjermanët dhe dihet respekti që kemi ne shqiptarët për rregullin dhe organizimin gjerman, aq sa disa adhurojnë sot e kësaj dite edhe Hitlerin për këtë punë. Po qe se kemi arritur, thashë me vete, të shqiptarizojmë edhe gjermanët Komuniteti Evropian ka marrë fund. E këtu mu kujtua ajo anekdota që përmenda në hyrje sëbashku me një sërë ngjarjesh si puna e asaj të vizave e trajtimeve nëpër ambasada që tregojnë se procesi i shqiptarizimit të perëndimorëve është tashmë në rrugë të mbarë.
Aty gjithashtu mësova se ata që thonë se janë të “security” qenë punonjës të shoqërisë gjermane që menaxhon aeroportin e cila e paskësh emrin TAP që do të thotë Tirana Airport Partners. Ku i ka zyrat TAP-i kërkova të di në kërkim të një vendi ku të lija valixhet. Më thanë me dorë se i kishte diku tutje krejt larg prej andej, si të më thonin në Gjermani. Më në fund një punonjës i Club Airit na tha se mund t’i fusnim valixhet në kthinën që ishte në fakt zyrë e kompanisë.
Rrugës së kthimit për në Tiranë, ndërsa vajzën e vogël e zuri gjumi, pa u shqetësuar fare për çka po ndodhte me procesin e globalizimit në Rinas, mua filloi të më zjejë koka e të bluaj vetmevete disa pikëpyetje: Si është puna, i kemi shqiptarizuar të huajt derin në këtë shkallë, apo fajin e kemi ne shqiptarët që duke na parë se jemi kaq të nënshtruar na trajtojnë kështu, si qen, e na hedhin nga autobuzi në autobuz e nga avjoni në avjon si topa lecke? Apo mos vallë këtyre perëndimorëve sapo vijnë në Shqipëri u ringjallet kushtrimi i të parëve? Apo mos vallë është faji i globalizimit që i ka përzjerë kartat në atë farë feje sa nuk mund të dallosh më gjermanin dhe italianin nga shqiptari? Në fakt tërë kompanitë me emra globalë janë: Club Air, Albatros, TAP. Edhe punonjësit me siguri të përzjerë janë. Ky Club Airi, sipas të dhënave, na del kompani italiane, por ama në bashkëpunim me Albatrosin që thuhet se është shqiptare, por ama edhe ai me emër global. Edhe TAP emër global, në anglisht ma thonin: Tirana Airport Partners që do me thënë Partnerët e Aeroportit të Tiranës (se cilët janë këta partnerë një zot e di) Hëm! Veçse të përbashkëtën globalizuese kanë rendjen pa skrupul për para: për ca euro të qelbura i marrin shqiptarët e gjorë i degdisin nga t’u dalë më lirë duke bërë që udhëtimi nga një orë e gjysëm tu dalë gjashtë orë sikur të shkojnë jo në Itali, por në SHBA. Mirë që nuk ua bëjnë një copë rrugë edhe me karro. Dias atje më thanë se të tëra këto kompani kanë vetëm një avjon që i bën tërë ditën e natën qilizëm qiellit mbi Adriatik, prandaj ndodhin këto degëdisje. Atëhere vetëm kur të bjerë ky gomar i lodhur e i bërë telef – thashë me vete - do të shpëtojmë nga këto histori shtegëtimesh në kërkim të avjonit dhe nga ky lloj globalizimi alla shqiptarçe, po kujt do t’i bjerë për hise të martirizohet? Se globalizimi nuk njeh as tituj si puna e atij “nderi i kombit”.
Teksa bluaja vetmevete kësisoj mbrrita në Tiranë, piva një kafe dhe sikur e mblodha mendjen. Taksinë e dytë ata të Club Airit më thanë se do të ma paguanin. Dhe të them të drejtën sikur ngjarjet të ishin ndalur deri këtu dhe kthimi i dytë në Rinas të kishte shkuar mirë nuk do të isha ulur t’i shkruaja këto ndodhi. Por problemi është se durimi im i lodhur prej ngjarjeve të mëparëshme kapërceu çdo kufi kur, pasi bëra për së dyti rrugën Tiranë Rinas dhe ato 40 metrat nën diellin djegës të orës 13 për tek hyrja e sallës së check- init, pasi mora edhe valizhet e rënda, kur arrita më në fund tek hyrja nuk e gjeta atë të hapur si në çdo aeroport gjerman, i dashur lexues, por me një të ngushtuar në maksimunimin e mundshëm dhe, vini re!, me një gardian tek dera i cili kërkonte pasaportat që të të linte të hyje. Ndrysha nga çdo aeroport gjerman pra atje, në shi e në djell ishte vendi i ndarjes me të dashurit që të përcjellin dhe jo në sallën e check – init. Por nuk ishte këtu e keqja më e madhe se puthjet mund t’i jepnim edhe aty, por puna ishte se sipas rregullit të atij zotërisë unë nuk mund të hyja të ndihmoja shoqen time për të çuar dy valixhet dhe karrocën e vajzës sepse nuk kisha për të udhëtuar. Ato duhet t’i merrte të gjitha në krah sëbashku me vajzën shoqja ime.
Pa e hapur mirë gojën për të shprehur pakënaqësinë gardiani që kishte edhe një si shirit në qafë më tha: flet shumë ti. Kur pyeta ç’është ky? më thanë se këta janë ata të “security” dmth policët e TAPit dmth të Tirana Airport Partners. Kërkova shpëtim më ndonjë anë dhe, me çlirimin e atij që po sheh një fytyrë bashkëpatrioti në mes të gjermanëve, ose, më keq akoma, të shqiptarëve të gjermanizuar, kapa të parin polic shqiptar që mu shfaq aty të më shpjegonte se ç’punë kishte ai gardiani i TAP-it atje e kërkova të më thoshte se për kë punonte ai, por polici shqiptar më tha: të lutem shumë mos më provko, shko pyete vetë për kë punon. Shkova tek ai gardiani dhe i thashë: jam gazetar e dua të di se për kë punon ti e nga kush e ke marrë urdhërin të kontrollosh pasaportat e shqiptarëve në këtë portë ku s’ka aeroport në botë që kontrollohen. Më tha: shko pyet kë të duash.
Edhe ju do të thoni, të dashur lexues, po ç’punë kanë këta të TAPit të kontrollojnë pasaportat e shqiptarëve, madje a e kanë kompetencë këtë punë apo jo e do të vini ndoshta në dyshim këto që them. Por mos të harrojmë: jemi në epokën e globalizmit, çka do të thotë jetojmë në vende me sovranitet të kufizuar dmth. mund të kemi edhe dy, tre, katër, pesë, lloje të ndryshme policije dhe ushtrish në vend dhe kjo të mos duket anormale. Do të thoni ju po athere kështu duhet të jetë edhe në Gjermani. Të them të drejtën unë në aeroportet gjermane nuk kam parë dy lloj policësh akoma, por ju kujtoj se edhe në Gjermani njëfarsoj ndodhin gjëra të ngjashme. A nuk e keni par ç’u ka bërë CIA gjermanëve dhe italianëve u ka fluturuar mbi qiell dhe u ka rrëmbyer qytetarët pa i pyetur fare. Pastaj këtu tek ne duhet të llogarisim se jemi vend me rrezikshmëri të lartë, duhet të llogarisim nesër edhe rojet e biznesmenëve e ku di që punojnë në kushte super të vështira. Shkurt edhe pesëmbëshjetë lloj policësh po t’ju kërkojnë pasaportën duhet tua jepni. E po bëtë fjalë ai polici ka të drejtë t’ju thotë, siç më tha mua ai polici i TAPit: ke shumë llafe ti! E po kundërshtuat edhe më keq mund t’ju ndodhë.
Që t’i bije shkurt, të dashur lexues, i ndodhur midis dy palë policësh mu riaktivizuan traumat e kohës së burgjeve dhe fillova të shaj me zë të lartë, por aty u ndodh një i njohur profesor universitetit që më tha; Fatos, je dhe intelektual, qetësohu mos bërtit kështu. Ktheva kokën i revoltuar për të gjetur ndonjë përkrahës në revoltën time, por i dyti që ndesha më tha: po pse mor burrë për herë të parë e ke që të ndodhin këto gjëra, akoma nuk je mësuar? Dhe kështu s’më mbeti veçse të nxitoj t’u jap puthjet e ndarjes shoqes dhe vajzës së vogël e të iki nga ai ferraeroport duke sharë vetmevete në heshtje. (Korrieri 19 Korrik 2006)