Friday, August 31, 2012

Do të isha i kënaqur nëse opozita do të fliste me gjuhën time




Intervistë dhënë gazetarit Aristir Lumezi (Panorama, 31 gusht 2012) 

Zoti Lubonja, një shqetësim juaji i shprehur përmes një shkrimi në gazetën Panorama për ndërtimin pa kriter në të gjithë Shqipërinë të HEC-eve, gjeti një reagim nga kryeministri Berisha gjatë mbledhjes së qeverisë. Si u ndjetë ndaj këtij reagimi?
(qesh)… nga e dinit ju se reagimi i Kryeministrit kishte të bënte me shkrimin tim, sepse ai thotë "një eksponent i opozitës", unë nuk jam eksponent i opozitës; thotë për titullin "hidrocentralizimi i Berishës", ndërkohë që titulli i shkrimit tim ishte "Hidrocentralizimi i Shqipërisë"…
Por tema e trajtuar është juaja..
Po, tema është imja. Dhe, pa humor, besoj se reagimi ishte bash ndaj shkrimi tim. E prita me trishtim. Pavarësisht nga gjuha që përdor unë si gazetar, që më lejohet të përdor edhe satirën, apo ironinë dhe provokimin, thelbi i artikullit meritonte një përgjigje serioze, institucionale, dhe jo përgjigje plot me insinuata dhe sulme ndaj personit. E para gjë që dua të them është se unë ka shumë kohë që e ngre këtë shqetësim. Thelbi i shkrimit tim ishte që në Shqipëri nuk ka një vizion zhvillimi të qëndrueshëm afatgjatë, por interesa klientelare biznesesh të tipit “kafsho dhe ik” që kanë kapur dhe komandojnë politikën me pasoja katastrofike për territorin.  Këtë e kam denoncuar në mënyrë të vazhdueshme edhe gjatë kohës që në pushtet ishin socialistët. Në atë kohë e kam vënë veçanërisht theksin tek industria e ndërtimit që shkatërroi shumçka në bregdetin tonë, në qytetet tona, në tokat tona të bukës me pasoja që sot i sheh kushdo. I kujtoj kryeministrit që edhe ai vetë kur ishte në opozitë, e sulmonte këtë industri të Edi Ramës, si industria e pastrimit të parave të pista. Unë them se po aplikohet me lejet për HEC-et i njëjti model falimentar i lejeve të ndërtimit, po kalohet nga politika “një pallat një votë” në “një HEC një votë”, apo “një fabrikë çimentoje një votë”. Meqë më cilëson si eksponent i opozitës, unë do t'i përgjigjesha Kryeministrit se do të isha shumë i kënaqur sikur opozita të fliste me gjuhën që flas unë, por fatkeqësisht nuk është kështu.
Mendoni se ka një handikap mes prioritetit për turizmin dhe zhvillimit industrial në zonat turistike?
Unë nuk them se nuk kemi nevojë për energji, por se, nëse ke prioritet turizmin, nuk mund të ndërtosh HEC mbi gjiret më të bukura të bregdetit shqiptar, apo deltat e lumenjve apo në Lurë si kanë bërë këta, se Shqipëria ka nevojë për energji, por me masë, sipas nevojave që kanë shqiptarët dhe jo ta kthesh vendin në një platformë HEC-esh që do të prodhojnë energji që do të shitet në të gjithë Ballkanin e më gjerë e që rrezikon të na çimentojë territorin. HEC-i i Ashtës psh. që përmendte Berisha do t'i shesë Keshit për 35 vjet energji. Unë ngre pyetjen: cili është përfitimi nëse ne e blejmë energjinë nga jashtë apo e blejmë nga austriakët e Ashtës dhe, edhe nëse ka ndonjë përfitim, a ia vlen ky në krahasim me humbjet ambjentale, pejsazhike, turistike, etj që sjell ky çimentifikim. Shikoni këtë foton që tregon pamjen nga Vau i Dejës për në Shkodër çfarë mrekullie pejsazhike është. Kjo deltë është kthyer në një kanal çimentoje sot nga HEC-i i austro-berishistëve. Atje ka pasur ngjala me një sasi të tillë sa thuhej se vendasit ia jepnin derrave. Ka pasur trofta. Ato janë zhdukur. A nuk është krim ky? Unë kam këtu një letër që Qendra Ekolëvizja e Xhemal Matos i ka drejtuar Kryeministrit dhe tërë autoriteteve mbi pasojat mjedisore të HEC-eve që po ua jap me lutjen që ta botoni bashkë me këtë intervistë. Pasi të lexosh edhe atë mund të ngresh edhe një herë pyetjen: përse këta austriakët nuk ndërtojnë HEC-e në Austri për t'ua shitur botës, por i ndërtojnë në Ashtë, Devoll e ku di unë?
Por zoti Berisha ju akuzon si antiglobalist
Dihet se një nga problemet e mëdha që ka nxjerrë globalizmi sot në botë është mungesa e institucioneve globale që të kontrollojnë ekspansionin e pakontrolluar të kapitalit. Vende si Shqipëria janë të predispozuar për të qenë viktima kryesore të këtij ekspansioni; sepse janë vende ku nuk ka politikanë që përfaqësojnë realisht interesat e shumicës, ka pak reagim qytetar, shoqëri civile, medie të ndershme. Kështu kryeministri ynë ia jep terrenin tonë pa kontroll ekonomisë globale, madje duke nxjerrë edhe një parrullë "Shqipëria një euro". Ju kujtoj se pak kohë më parë i ftoi italianët për ndërtimin e një centrali bërthamor në Shqipëri ndërkohë që po në atë kohë Niki Ventola, guvernatori i Pulias, deklaroi se qeveria italiane vetëm me ushtri mund ta ndërtonte një central bërthamor në Pulia. Pra shikoni se çfarë diference. I them po ashtu Kryeministrit se sipas studimeve del se, nëse të gjithë duhet të jetojnë në standartet e SHBA, siç aspirojmë, do të duhen 5 planete përsa i përket burimeve. Kjo e ka vënë botën në alarm lidhur me atë se çfarë po bëjmë ne me planetin, e të kërkojë ndryshime rrënjësore të zhvillimit në emër të mbrojtjes së planetit. Kjo duhet të na bëjë ne të ndjehemi të përgjegjshëm për këtë planetin tonë të vogël, Shqipërinë, me të cilin kemi lidhur jetën tonë dhe të fëmijëve tanë. Ti skartosh këto shqetësime duke përdorur në mënyrë mistifikuese fjalën "antiglobalist" këtë mund ta hanë injorantët, por kam përshtypjen se Kryemistri e ka humbur kontaktin me njerëzit.
Megjithatë shoqëria civile duket se është inegzistente, por si gjykoni edhe mungesën e një reagimi të fortë nga opozita, e cila e ka detyrim dhe për shkak të votës që ka marrë nga qytetarët për të bërë oponencën e qeverisë në interes të publikut?
Kjo pyetje meriton të ndalemi në dy çështje. Së pari, për fat të keq, siç tregon edhe reagimi i Kryeministrit ndaj meje, në Shqipëri klasa politike ka krijuar një bipolarizim llogoresh, duke futur dhe mediat në këtë lojë, sipas mendësisë staliniste “ose me mua, ose kundër meje” sipas të cilit po nuk je me Berishën je me Ramën dhe e kundërta e duke e asgjësuar edhe shqërinë civile si kundërpart i pushtetit. Unë jam një njeri i shoqërisë civile, i shtypit, që kam mbrojtur disa tema të caktuara të cilave mendoj se i qëndroj dhe do t'i qëndroj koherent kushdo që të jetë në pushtet. Kurse Kryeministri në vend se të merret me argumentet kërkon të më deligjitimojë si pjesë e armikut të tij. Për fat të keq këtë ka bërë opozita me mua edhe kur kritikoja ndërtimet në Tiranë, bregdet e gjetkë.
Këta kanë harruar se ne jetojmë në demokraci që do të thotë: ekzistenca e shumë palëve, shumë ideve, shumë pushteteve (jo vetëm një apo dy) dhe mbi të gjitha ekzistencë e "check and balance" e sundimit të ligjit/së drejtës ndaj të cilit të gjithë janë të barabartë. Këta duan ta reduktojnë demokracinë në alternim i pushtetit të Sali Berishës dhe Edi Ramës si dy kryetarë bandash që s'pyesin as për drejtësi as për opinion publik. Nëse nuk ekziston drejtësia, media e pavarur, shoqëria civile atëherë llogorizimi në dy ushtri që kërkojnë të asgjësojnë njëra tjetrën do të çojë tek eleminimi përfundimtar i njërit dhe në një regjim putinist - siç po ndodh.
Si e vlerësoni qëndrimin e opozitës?
Lidhur me heshtjen e opozitës unë ngulmoj se ajo që trajtoj s'ka të bëjë thjesht me emrat Rama-Berisha, por është çështje sistemi, i marrëdhënies biznes - politikë që kemi ndërtuar dhe se opozita eviton të merret me këtë së pari pasi është ndërtuesja e këtij sistemi, e dyta sepse është peng e tij dhe e protagonistëve të tij. Shikoni se ç'ndodh në Durrës, në Vlorë, në Korçë ku qeveris opozita, shikoni Tiranën e Edi Ramës - është e njëjta praktikë ekonomie të paqëndrueshme shkatërruese të territorit, të trashëgimisë kulturore etj.. Prandaj akuza e kryeministrit se unë punoj për llogari të Edi Ramës, tenton të manipulojë ato mendje militantësh sipas të cilëve nëse je kundër kryeministrit, je me Edi Ramën. Unë i kam rezistuar dhe do t'i rezistoj këtij manipulimi që kërkon të na imponojë një realitet sipas të cilit nuk kemi asnjë shpresë tjetër veçse të punojmë për njërën bandë apo për tjetrën. Me këtë rast dua t'i tërheq vëmendjen kryeministrit, dhe jo vetëm atij, në faktin se në të gjitha ato vende që janë në një lloj krize të besueshmërisë ndaj kastës politike në pushtet dhe opozitë, si Greqia, Italia, Spanja, do të vesh re sot një rritje të jashtëzakonshme të atyre që kontestojnë tërësisht këtë kastë duke mbështetur forca të tjera. Në Greqi është Syriza, partia që ka marrë më shumë vota se edhe vetë PASOK-u, në Itali është lëvizja e Pepe Grillos që, sipas sondazheve, ka shkuar në 20%, në Spanjë janë të indinjuarit, lëvizje transversale që kritikon tërë klasën politike, që mbështeten në masën 80% nga opinioni publik. Sot më tepër se kurrë ndjehet edhe në Shqipëri nevoja për këto forca të reja.
Ju keni qenë edhe kundër lëvizjes importimit të plehrave. Kërkesa juaj për referendum u shty deri në bllokim të saj për shkak të zgjedhjeve të ardhshme, ndërsa kryeministri po bëhet gati të verë në lëvizje të gjithë institucionet për të nisur me shpejtësi një referendum për imunitetin. Shikoni në këtë rast një standart të dyfishtë?
Për fat të keq ky fakt është treguesi më elokuent i asaj që kryeministri nuk arrin dot më as ta ruajë formalisht aparencën e funksionimit të institucioneve që, me ligj, duhet të jenë të pavarur, jashtë diktatit të tij. KQZ-ja bëri të gjitha manovrat e mundëshme për ta shtyrë referendumin tonë në kalendat greke, kurse sot Kryeminstri flet sikur ta ketë Restanin apo zëvendësin e tij në xhep. Meqë ra fjala edhe kritika jonë për plehrat është në koherencë me çka them për HEC-et, pra që nuk po bëjmë ekonomi të qëndrueshme për vendin, por ekonomi për interesa të një pakice  të papërgjegjëshme, për të mos thënë kriminale. Po ju bëj unë një pyetje juve? Ku janë baronët e drogës sot, të cilët kryeministri i kishte të skeduar? Jo vetëm që në burg nuk kanë hyrë, por kam përshtypjen se një pjesë e mirë kanë ndërruar kostumet dhe e kanë bërë blu!
A është momenti për një rotacion dhe a vjen zgjidhja pas saj?
Unë jam i mendimit që kjo qeveri duhet ndëshkuar sepse ka dështuar dhe po i del situata gjithnjë e më shumë jashtë kontrollit. Nuk po kontrollohen dot më as zjarret e le më kriminaliteti që është bërë i frikshëm. Ndoshta Kryeministri takon vetëm njerëz të kënaqur dhe xhepaplot, por mua më rezulton se pasiguria e së ardhmes dhe pyetja gjithë frikë: "Ku po i rrisim fëmijët?" po pushton një pjesë gjithnjë e më të madhe të shoqërisë. Ndërkaq jam shumë i vetëdijshëm se duhet një projekt i besueshëm nesër, që të mos ndërrojmë vetëm shoferin e makinës, ndërkohë që makina vazhdon të ecë drejt humnerës. E kam thënë edhe në shkrimin e fundit  dhe e përsëris që, për fat të keq, nuk shohim projekte bindëse nga opozita e vjetër dhe opozita e re që të ndryshojë rrugën e kësaj makine. Në këtë aspekt mendimi im është se duhet kushtëzuar fort opozita për të ndërtuar një projekt të tillë, duhet bërë luftë politike që nesër, nëse ikën kjo qeveri, të mos përsëritet e njëjta situatë me pasoja të njëjta.
Si mund të bëhet ky kushtëzimi?
Kjo është e vështirë kur ke parasysh se opinioni bombardohet nga mediat që të votojë për fitoren e njërit apo për humbjen e tjetrit dhe jo një projekt bindës ndryshimi. Opozita ka deklaruar se do t'i anullojë konçesionet e HEC-eve. Kjo jep vetëm pak shpresë sepse s'mund të harrosh se edhe Berisha bëri propozime të tilla ndaj projekteve të opozitës dhe nuk i mbajti pasi  fjalët në opozitë bëhen për të mashtruar popullin, por veprat në pushtet pastaj bëhen për ata që të kanë paguar fushatën elektorale sipas modelit klientelar e korruptiv për të cilin po flas. Prandaj unë kam ngulmuar se duhet sulmuar sistemi në thelbin e vet dhe se figurat përgjegjëse për këtë sistem duhet të ikin nga skena politike duke përfshirë edhe Ramën, se duhet të dalin njerëz të rinj që nuk janë peng i lidhjeve të vjetra dhe i të njëjtit model. Mirëpo kjo, realisht, duket e pamundur pasi është bërë manipulimi llogorizues prapa këtyre liderëve, por edhe sepse duket sikur s'ke ku t'i gjesh njerëzit e rinj në këtë  këtë realitet ku e keqja në mënyrë kapilare prek çdo njeri. Unë nuk bëhem dot as mbështetës i AK e cila më duket sikur kërkon t'i mbulojë me një flamur kuq e zi tërë këto probleme që ka vendi, apo t'i transferojë në Greqi apo tek ruajtja e gjakut shqiptar të pastër. Çdo ndryshim është ndryshim thotë një fjalë e urtë. Ndoshta një kombinim aleancash bashkë me rritjen e ndjeshmërisë me thellimin e krizës, mund të na sjellë ndryshim pozitiv. Por duhet të kemi parasysh se ndryshimi i një ekonomie, që për mua është në koma, mbetet tejet problematik sepse, dashur pa dashur, ai mund të këpusë edhe tubat e fundit që e mbajnë të sëmurin në jetë. Por ndoshta është më mirë kështu sesa ky ngulmim terapeutik për ta mbajtur të sëmurin gjallë në gjendje kome. 

Fund i intervistës

Letra e EkoLevizjes drejtuar Kyeministrit

 

DREJTUARKryeministrisë
Ministrisë së Mjedisit
                        Këshillit Kombëtar të Ujërave
                        Ministrisë së Ekonomisë, Tregëtisë dhe Energjitikës
                        Këshillit Europian
                        Komisionit Europian
                       

OBJEKTI:      Mbi pasojat mjedisore të ndërtimit të hidrocentraleve



I nderuar Z./Zj.,


Rrjedhat ujore mund te konsiderohet pasuria natyrore me e madhe per Shqiperin. Qeveria shqiptare ka vendosur si objektiv  të shfrytëzojë ekstremisht lumenjte me ndërtimin e HEC-eve për prodhimin e energjisë elektrike. Përpos 108 hidrocentraleve të vjetër që kanë qenë në funksionim që përpara viteve 90, në periudhën 2007-2011 janë dhënë 120 konçencione për ndërtim HEC-esh dhe numri i pergjitheshem i licensave te reja per hidrocentrale te vegjel i kalon  400 h/c-et. Ky numur i madh i H/C-ve, i vendosur vetem ne 7 lumenjte kryesore te vendit tregon se kjo veprimtari perben nje shfrytezim  te deformuar te ketyre burimeve natyrore.
Ne e vleresojme prodhimin e energjise nga hidrocentralet si nje energji e paster dhe me ndikime më të vogëla në mjedis, në krahasim me energjinë e prodhuar nga termocentralet, por ndikimi kumulativ i ketyre h/c-eve, ne teresine e tyre do jete mjafte i larte si per mjedisin dhe ekonomine
Ndikimet e priteshme do te jene:
Ne ujin e pijshem, ujitjet, rezervate, industrit, etj.), te cilat ndodhen ne pjesen e poshteme te rrjedhes
Punimet hidro-teknike te nevojshme si (iga, vepra e marrjes, kanalet e rrjedhjes së ujit, tunelet, linjat e tubacioneve, godina e centralit, etj), prekin parametrat baze jetesor te gjallesave qe rriten ne to, ne teresi do te perbejne nje ndikim mjedisor mjafte  te larte ne biodiversitetin e ketyre ekosistemeve te medhenj
Ekonomia e peshkut ne keto ekosisteme demtohet mjafte rende (vecanereshisht peshqit migrues si njala dhe trofta). Kujtojme se para viteve ’90 ne lumenjte tane ekonomia e peshkut nxirte mbi 1100 kv peshk ne vit dhe punësonte shume njerëz.
Do të ketë pakësim të prurjeve të lumenjve poshtë HEC-eve dhe për pasojë humbje dhe varfërim të tokave në grykat dhe brigjet e lumenjve poshtë HEC-eve (psh. në Lezhë janë humbur 42 ha tokë për shkak të ndërtimit të HEC-it),
Kjo merr më shumë rëndësi në kushtet e ndryshimeve klimatike që do të rrisin thatësirat në periudhën e verës dhe nuk tregon nje maxhim te integruar te burimeve ujore duke përfshirë natyrën dhe përdoruesit,  ne menyre qe te maksimizoje rezultatin ekonomik dhe mireqenien shoqerore ne nje menyre te barabarte, pa kompromentuar qendrueshmerine e ekosistemeve jetesore.
Për arësyet e sipërpërmendura kërkojmë nga institucionet përgjegjëse që të bëhet një vlerësim strategjik mjedisor i strategjisë energjitike të prodhimit të hidroenergjisë, sikurse kërkon dhe ligji nr. 8990, datë 23.1.2003 “Për vlerësimin e ndikimit në mjedis “.
Sugjerojmë vëmendje të veçantë ndaj basenit të Vjosës, ndër lumenjtë kryesorë të vendit.

Sugjerojmë që vlerësimi strategjik mjedisor të përfshijë:

a. një përshkrim të gjendjes aktuale të biodiversitetit në basenet e lumenjve;
b. ndikimet e mundshme negative ne mjedis të HEC-eve të reja, duke përfshirë ndikimet ne biodiversitet,  toke, uje, peisazh;
c. masat e parashikuara për të shmangur, apo zbutur sa më shumë të jetë e mundur pasojat e ndikimeve ne mjedis të HEC-eve;
d. parashikimin e masave për monitorimin e ndikimeve ne mjedis të HEC-eve;



Në pritje të përgjigjes suaj,

Me nderime,




Qendra e Grupimit “Ekolëvizja”



Thursday, August 30, 2012

Ndotjet


Para disa kohësh televizioni Klan ndërmorri një fushatë kundër plehërave që kanë pushtuar territorin shqiptar që u duk se ishte në funksion të sezonit turistik e që përmbante edhe denoncime për komuna të caktuara. Pejsazhi që shpalosej ishte dëshpërues: plehëra, kryesisht në formë turrash me plasmase gjithfarëshe, qeska mbi të gjitha, ku dominojnë ato me atë ngjyrën blu të hapur të keqe dhe transparentja e pisët, shishe plasmasi, bidona gjithfarësh që, duke u mpleksur me llumin, pluhurin e gjithfarë kalbësirash e mbeturinash të tjera vijnë e derdhen në bregdet pas një rrugëtimi të gjatë nëpër lumenjtë e tërë Shqipërisë ku, gjatë rrugës, kanë takuar shoshoqet e tyre. Vende vende ato as arrijnë të derdhen pasi pllakosin tërë anët e daljes së lumit. Pastaj plehëra që dergjen rrugëve rreth e rrotur vendeve të banimit; plehëra që shkarkohen nëpër rrëpira; plehera gjithandej. Dhe ne që jetojmë mes tyre pa na bërë përshtypje. Për të na rritur ndjeshmërinë disa të huaj organizuan para disa kohësh edhe aksione ku më spektakolari ishte ai i ca të rinjve suedezë që u vunë të pastrojnë plerëhrat në Lushnje ndërkohë që shqiptarët rrinin e i shihnin me habi; apo ai i disa amerikanëve në Tiranë – medemek për të na vënë në sedër.
Por, duke udhëtuar nëpër rrugët e Shqipërisë këto ditë vere, mund të them se as kërcënimet e denoncimet e disa kryetarëve të komunave nga Klan dhe as vënia në sedër nuk ka funksionuar për të ndryshuar ndonjë gjë në pejsazhin tonë plehëror që vazhdon të mbetet tejet deshpërues. Imazhi që të përçohet është se ne rrezikohemi nga plehërat; se ato kanë zaptuar gjithandej ambjentin jetën tonë jo vetëm në kuptimin e shëmtimit të pejsazhit urban apo natyror, të shëndetit, por edhe deri mbijetesën ekonomike. Pra plehërat janë bërë protagoniste kërcënues të jetës sonë duke na bërë ne viktima në vend se ato të jenë thjesht objekte të pastrimit tonë.
Për plehërat ekzistojnë edhe fjalë të tjera të afërta si mbeturina, jashtëqitje, bajga, kalbësira etj. që kanë të përbashkëtën dhe të veçantën e tyre. Për shembull qeveritarët tanë, veçanërisht kur i referohen ligjit që kanë aprovuar për t'i sjellë ato nga jashtë për riciklim, meqë këtu brenda nuk i mbledhin dot, preferojnë fjalën "mbetje" të cilën kanë filluar ta urrejnë të gjithë ambjentalistë me të drejtë. Sipas meje kur plehërat apo mbeturinat apo mbetjet zaptojnë dhe kërcënojnë jetën e një komuniteti atëhere ato kthehen në ndotje. Prandaj unë po preferoj të përdor kryesisht fjalën ndotje për to. Do të përdor këtë fjalë  edhe pse ndotja është një fjalë që e tejkalon plehërat me qeska e shishe plasmasi. Flitet për ndotje akustike për shembull dhe ne kemi një ndotje akustike skandaloze. Ashtu siç hedhim plehërat në vendin më të afërt jashtë pragut tonë ashtu edhe ndërtojmë pranë shtëpive disko e lokale që të çajnë timpanët e veshit. Ashtu siç i hedhim qeset nga makina duke ecur ashtu edhe e ngremë muzikën e saj në kupë të qiellit pa pyetur për çka jashtë. Por flitet edhe për ndotje të ajrit psh. dhe mjafton të kalosh nëpër Tiranë, por edhe të shkoshë në ato vendet nga Kruja e përtej, ku janë ngritur fabrikat e çimentove rradhë, për të thithur me mushkëri ndotjen kërcënuese/vrastare. Flitet për ndotje industriale psh. dhe mjaft të kalosh andej nga Ballshi apo nga ish Superfosfati i Laçit për t'i parë e për t'i ndjerë efektet.  Për ndotje urbane po ashtu ku personalisht, krahas atyre që derdhen ku të munden rrugëve e rrëpirave do të fusja edhe shëmtimet e vazhdueshëm të pejsazhit me ato ndërtimet monstruoze ricikluese parash që po shpërhapen si metastaza tumorrale trupit të bukur të këtij vendi gjysma e të cilëve janë edhe në gjendje të pambaruar.
Pyetja që ngrihet është: si ka mundësi që ne nuk arrijmë ta shohim e kuptojmë një gjë kaq të thjeshtë? Sa më shumë thellohem për t'i gjetur përgjigjen kësaj pyetjeje aq më shumë më duket se arrij në përfundmin se ndotjet që shohim e ndjejmë me shqisat tona janë thjesht e vetëm pamja e jashtme e një fenomeni që do ta quaja ndotja jonë e brendëshme.
Të më lejojë lexuesi të bëj një digresion në kujtimet e shkollës së mesme për ta shpjeguar se për çfarë e kam fjalën kur them "ndotje e brendëshme". Një nga kujtimet që kam prej asaj kohe ishte kur mësuesi im i letërsisë, i ndjeri Rinush Idrizi, na komentonte Makbethin e Shekspirit duke tentuar të na shpjegonte mes tjerash edhe se ç’kuptim kishin magjistricat që i hedhin fall Makbethit duke i parathënë atij fatin. Mësuesi im i dashur, përpiqej të na shpjegonte një shprehje të Nolit për to: "shtrigat - na thoshte - janë vizualizata e jashtëme e impulseve të brendëshme të Makbethit." Ne që ishim ende fëmijë e kishim vështirë të lidhnim pamjen e jashtme të magjistricave, që na dukej se ekzistonin vërtet, me kuptimin abstrakt që merrnin ato si pamje e dëshirave të brendëshme të Makbethit. Ishin mësimet e para që merrja për metaforën që sot po rrekem ta përdor në këtë shkrim duke folur për ndotjet si metaforë. 
E pra duke parafrazuar këtë thënie të Nolit për magjistricat e Makbethit do të thoja se ndotja që  ne shohim, dëgjojmë, prekim, nuhasim e shijojmë me shqisat tona në trajtën e plehërave, mbeturinave, kalbësirave, bajgave, dioksinës etj. nuk është tjetër veçse vizualizata e jashtëme e ndotjes sonë të brendëshme.
E kam fjalën psh. për ndotjen tonë morale. Shikoni ç'bëhet: të duket sikur jemi një popull që e ka të natyrshme - ashtu sikurse të hedhë plehërat nëpër rrugë - të pasurohet duke vjedhur, mashtruar, gënjyer, trafikuar, korruptuar e jo duke punuar me ndershmëri.
E kam fjalën për ndotjen politike. Shikoni ç'bëhet: nuk gjen dot një politikan që t'i përmendësh emrin pa menduar se është i ndotur e megjithatë emrat e tyre përmenden natë e ditë me respekt të madh - pale kur lenë ndonjë koalicion e kalojnë në ndonjë tjetër.
E kam fjalën për ndotjen mediatike. Shikoni çbëhet.: gazetat e televizionet në vend se të informojnë  e të investigojnë për t'i shërbyer publikut, riciklojnë e amballazhojnë ndotjet e politikës e të korrupsionit të pronarëve të tyre për t'ia shitur publikut, nëpërmjet gaztarësh/kamarierë që të paraqesin menunë të veshur me papijon, si ushqim "bio".
Ndotje e drejtësisë. Shkoni ç'bëhet me gjyqet dhe jo gjyqet e shumta që të bëjnë të mendosh se drejtësia në vend se të jetë fshesë e pastrimit të krimit kullon krim e korrupsion vetë.
Ndotje në atë pikë sa, sikurse e thashë, nuk jemi ne që mund ta pastrojmë ndotjen, por është ndotja ajo që na "pastron" ne. A e dëgjuat kryeministrin se si tha ditë e fundit se po u bë ndotje akustike turistët nuk vijnë më. Por po ta marrim ndotjen si metaforë do të shohim se si nuk po ikin vetëm turistët nga ndotja akustike por po ikin edhe shqiptarët (fizikisht apo nga mentë e kokës)  nga ndotja, ndotja, ndotja që ua ka zaptuar jetën gjithandej.
Shkurt dua të them se nuk ka shans që ne të pastrojëmë plehërat e rrugëve pa pastruar ndotjen në rrugët tona të brendëshme të trurit. Sepse fakti që ne krijojmë ndotjen në rrugën e përbashkët, në sheshin e përbashkët, në lumin e përbashkët, në parkun e përbashkët, në bukurinë e përbashkët, na buron nga e njëjta ndotje me të cilën kemi shkatërruar qytetet tona, bregdetet tona, malet tona, pyejte tona, politikën tonë drejtësinë tonë, gazetarinë tonë etj.. Gjithë duke folur metaforikish për "vizualizatën e jashtme të ndotjes sonë të brendëshme" fatkeqësia është se prodhuesit më të mëdhenj të ndotjes po vazhdojnë të prodhojnë me egërsi të paparë ndotje duke e quajtur këtë, kur ua ua do nevoja, "efekt kolateral të zhvillimit".
Në fakt këta njëzet vjet ndotje kanë treguar se që të kontrollojmë ne ndotjen dhe jo ndotja ne duhet të bëhjmë një ndryshim në ADN tonë kulturore që vlen si për atë fshatarin në majë të malit që hedh plasmaset në përroin më afër shtëpisë për t'a larguar nga shtëpia e vet edhe për kryeministrat e ministrat tanë që kanë punuar e punojnë vetëm për të pasuruar familjet e tyre me "efekt kolateral" masakrimin e të tjerëve. Por paradoksalisht këtë "ndryshim" nuk mund ta arrijmë duke hequr tej diçka nga ne, siç bëjmë kur hedhim nga ballkoni qeskat e plehërave në ndonjë shesh apo rrugë që s'është pronë e jona. Ky ndryshim mund të arrihet duke futur diçka të re brenda trurit që s'kemi arritur dot ta bëjmë deri tani: Problemi ynë kulturor është se ne kemi arritur deri tek familja si institucion i menaxhimit të intersit të përbashkët, por jo përtej saj. Prandaj dhe shtëpitë i mbajmë pastër e bukur kurse përtej kemi një hapësirë të shëmtuar që vjen e degradon përditë duke shëmtuar, zhvlerësuar dhe kërcënuar përditë e më shumë shtëpinë tonë të vogël. Ajo që na mungon dhe që interesat e ndotësve familjarë po bëjnë çmos ta largojnë me shembulin e tyre ndotës, është fitimi i vetëdijes se ai sheshi ku hedhim plehërat nga pragu i shtëpisë sonë dhe ai pragu i institucionit publik që drejtojmë janë më të rëndësishëm sesa shtëpia jonë mu pse, pa vlerësimin dhe mirëfunksionimin e tyre, edhe shtëpija jonë do të rrethohet, deri në mbytje, nga ndotjet. (Panorama, 30 Korrik 2012)

Monday, August 27, 2012

Hidrocentralizimi i Shqipërisë



Ka disa që thonë se Berisha tashmë e ka humbur pusullën dhe po shkon në mënyrë irracionale drejt humnerës duke na marrë edhe ne me vete, sepse nuk është në gjendje më as të shohë se sa afër është ajo dhe as se sa e thellë është. Kur e dëgjoj të flasë me pasion për projektin e hidrocentralizimit të Shqipërisë, më duket se është vërtet kështu, por kur kërkoj t’i hyj pak më thellë diskursit të tij më rezulton se do të ishte e keqja më e vogël sikur të kishim të bënim thjesht me lajthitjen e një shoferi, i cili, edhe në kohën e kulmit të tij, s’ka ditur t’i japë drejtimin e duhur makinës së këtij vendi (mjaft të kesh parasysh piramidat). Për fat të keq, hidrocentralizimi i sotëm i vendit më rezulton se është pasojë zinxhir e një sistemi të ngritur, sigurisht prej njerëzish të sëmurë nga etja e panginjëshme për pushtet e për para e që s’dinë se ç’është përgjegjësia ndaj të tjerëve, por ai nuk më rezulton kurrsesi vepër e një njeriu të vetëm, përkundrazi, është modeli i marrëdhënies midis biznesit dhe pushtetit që kemi ngritur e që kurrkush nuk po jep shenja dhe shpresa se kërkon ta ndryshojë.

Pra, sipas meje, Berisha nuk beson me gjithë mend se hidrocentralizimi i gjithë vendit nëpërmjet mbjelljes së hidrocentraleve është një hap përpara në rrugën e duhur i Shqipërisë. Shikoni foton që po i bashkëngjis këtij shkrimi. E kam bërë në një nga gjiret më të bukur të Jugut tonë, atë të Bunecit, para ndonjë viti. Kur e pashë për herë të parë, nuk po isha në gjendje të kuptoja se çfarë qe ajo si digë e madhe që kishte betonizuar e çimentizuar një pjesë të madhe të atij plazhi. Ishte pamje krejtësisht absurde, sepse nuk dukej as si ndërtim pallati. Pastaj u informova dhe më thanë se ai ishte një hidrocentral. Po po, një hidrocentral! Shikojeni me vëmendje foton. Në mes të digës duket edhe kanali nëpërmjet të cilit derdhen ujërat e hidrocentralit direkt në det.


E pra, sado i lajthitur të jetë Doktori, nuk mund të mos e shohë se kjo është një katastrofë për ambientin, për turizmin, për peizazhin, për të mos thënë një çmenduri e vërtetë. Të vjen turp që je shqiptar kur ndodhesh përpara veprave të tilla në kohën kur jetojmë, pikërisht se s’mund të thuash kurrsesi se janë produkt i një njeriu, por se shprehin një kolerë masive. Madje, dikush për ta mbrojtur më tha se Berisha nuk mund të dijë çdo gjë, se nuk ia ka marrë mendja kur e ka dhënë lejen. Jo, kjo s’është e vërtetë, Doktori mori pjesë vetë në inaugurimin e këtij hidrocentrali dhe a e dini se për çfarë foli midis të tjerash? Për vlerat e mëdha turistike të Shqipërisë dhe për ato që po bënte qeveria për turizmin. Unë personalisht e interpretova këtë si shprehje të ndjenjës së fajit që ndien Kryeministri kur sheh se çfarë po bëhet në këtë vend jo thjesht nga ai, por nga modeli për të cilin fola më lart, i të cilit edhe ai është sa autor, aq edhe instrument i bindur. Ka nga ata që e urrejnë Doktorin, aq sa e zhveshin atë nga çdo lloj ndjenje estetike e pale më njerëzore dhe ia veshin atij çdo të keqe. Por unë përsëri ngulmoj se vërtet ai ka në zemër e në mendje vetëm parullën “çdo gjë për pushtetin”, e prandaj për këtë mund t’i thurë sot himn turizmit dhe nesër shkatërruesve të tij më të mëdhenj, por ama jo se nuk e ka vetëdijen e masakrës që po bëhet. M’u përforcua kjo ide kur e pashë para ca ditësh që, teksa mbronte bunkerizmimin – më falni hidrocentralizmimin e Shqipërisë – përmendi togfjalëshin “ekonomi e qëndrueshme”. Për mua ai e përdori këtë, meqë nga nënvetëdija i trokiti ndjenja e fajit, pasi e di shumë mirë se vetëm “e qëndrueshme” nuk është kjo që po bëhet në këtë vend. T’i thuash e qëndrueshme kësaj ekonomie, është sikur të thuash për një kalë që e kanë ngrënë ujqit dhe po ia hanë kërmën e mbetur çakejtë se po kujdesen për ta ngritur atë në këmbë. Mirëpo, kjo ndjenjë faji i zgjat Doktorit vetëm një çast, të cilin e kapërcen shpejt e shpejt me demagogjinë e radhës. Kështu, në diskursin e fundit, na e përshkroi procesin e hidrocentralizimit si atë të kërpudhave që dalin pas shiut: kur po fliste me ministrat memecë të kabinetit të tij (a e keni vënë re që s’kemi parë një mbledhje të kabinetit nga ato që japin mediat, ku të shohim të flasë qoftë edhe një ministër?), tha se, ndërkohë që ai fliste, mund të kishte mbaruar së ndërtuari edhe ndonjë hidrocentral tjetër. Pastaj na njoftoi se në shtator do të mbarojë ai i Ashtës. E bukura është se këto hidrocentrale Doktori na i përshkruan me një retorikë që të kujton fjalimet e Hoxhës, sepse duket sikur flet për hidrocentralet që po ia ndërton partia popullit të vet për të kryer elektrifikimin e plotë të vendit. Hidrocentrali i Ashtës, nga sa jam i informuar, po ndërtohet nga një kompani private austriake – për turpin publik të austriakëve sipas meje – e cila do të prodhojë energji që do ta shesë ku të mundë me çmimet e tregut. Mund t’ua shesë edhe shqiptarëve, nëse ata do të kenë lekë për ta blerë. Dhe kjo do të vazhdojë ndonja 25-30 vjet dhe pastaj hidrocentrali do t’u mbetet shqiptarëve – kuptohet se në ç’gjendje. Pra, po të kesh parasysh impaktin e tmerrshëm ambiental që ka një vepër e tillë, e vetmja arsye pse austriakët nuk kanë zgjedhur ta bëjnë në vendin e tyre, por e bëjnë në Shqipëri, është sepse atje nuk i lejon kush të bëjnë gjëra të tilla, kurse këtu kanë gjetur një qeveri gangsterësh që jeton duke grabitur qytetarët e vet dhe që e trajton pronën e përbashkët si ta ketë bahçen e vet. Fakti është që, nga sa di, komunat përreth nuk janë pyetur, siç e kërkon ligji dhe konventat e një shteti demokratik, nëse e duan apo jo këtë çimentifikim të derdhjes së bukur të Drinit. Ndërkaq, përfitimi i vetëm që kanë pasur ato, ka qenë punësimi i banorëve të tyre. Nuk e di se sa janë paguar, por ma merr mendja se maksimumi ndonja 200-300 euro në muaj. Dhe nuk mund të mos ngresh pyetjen: po a nuk do të kishte qenë më mirë që këta të punonin tokën e tyre dhe jo të çimentifikonin peizazhin përreth tyre. Ose ose, në mungesë të kësaj mundësie, a nuk do të kishte qenë më mirë që këta të punonin si emigrantë jashtë shtetit, ku marrin edhe më shumë dhe territori e peizazhi t’u mbetej i pastër e i bukur fëmijëve të tyre dhe gjithë Shqipërisë, sesa të kthehen në emigrantë në vendin e tyre për një çapë bukë? Është i njëjti arsyetim që kam bërë për fabrikat e çimentove që janë edhe ato bash e kundërta e zhvillimit të qëndrueshëm sepse, me të mbaruar ndërtimi i veprës, ata njerëz do të mbeten shumica edhe pa punë, edhe pa mundësitë natyrore e peizazhore që u ofronte terreni i tyre, edhe me ndotjet e paevitueshme që prodhojnë vepra të tilla.

Por do të thoni ju: a nuk i di Doktori këto? Për mua, ngulmoj, kjo që po ndodh nuk duhet parë thjesht si lajthitje e Doktorit. Kush mendon se me ikjen e doktorit do të mbarojë kjo masakër, ose gabohet, ose kërkon të na mashtrojë. Kjo që po ndodh me ekonominë tonë, është rezultati thuajse i pashmangshëm i një modeli biznes-politikë bazuar në shfrytëzimin maksimal dhe pa asnjë vizion të burimeve të vendit nga një lukuni njerëzish që kanë njëzet vjet që kafshojnë ku të munden e si të munden këtë vend vetëm për të ushqyer vetveten. Periudha e socialistëve në pushtet ishte ajo kur shteti u kap kryesisht nga ata që zotëronin industrinë më të madhe përfituese për momentin: ndërtimi. Ishte kjo kryesisht që prodhoi para për shtetin, për korrupsionin e politikanëve dhe punë për bukën e gojës së njerëzve të thjeshtë. Burimet ekonomike të saj ishin kryesisht paratë e emigrantëve që kërkonin ndonjë shtëpi, si dhe pastrimi i parave të pista të trafiqeve dhe korrupsionit. Tashmë dihet se çfarë dëmi ka shkaktuar kjo industri në kuptimin e asaj që quhet cilësi jete e qytetarëve, por dihet se ka disa vjet që kjo industri është në krizë, ashtu sikurse edhe paratë e emigrantëve. Kjo e ka shtyrë Doktorin dhe të tijtë të kërkojnë rrugë alternative në emër të mbijetesës së tyre politike dhe përfitimeve të shpejta e maksimale për xhepat e tyre. E duke qenë se industria e ndërtimit pjesërisht ishte gati me makineritë e saj, ajo ka kaluar kryesisht në rrugë dhe hidrocentrale. Sigurisht copat më të majme i kanë biznesmenët e lidhur me PD-në. Për rrugët merren para borxh duke na e rritur këtë nuk dihet se sa, sepse s’kemi asnjë të dhënë të besueshme. Për hidrocentralet kërkohen paratë e të huajve të cilët, përveç parave, të sigurojnë edhe mbështetje politike nëpërmjet ambasadave dhe ambasadorëve.

A ka nevojë Shqipëria për energji? Mendoj se po – duke parë se sa kemi vuajtur këta njëzet vjet. Por projekti i hidrocentralizimit nuk synon absolutisht këtë. Po të ishte kështu, qeveria do të duhej të na paraqiste me shifra bindëse se sa janë nevojat e shqiptarëve – duke mos harruar se një e treta janë jashtë shtetit – dhe të zgjidhte projektin më efikas për plotësimin e mungesave ku, sipas meje, nëse turizmi dhe zhvillimi i qëndrueshëm do të ishte prioritar, sikurse nuk mungon të thotë Doktori, atëherë pa dyshim që do të preferohej ndërtimi sa për të plotësuar nevojat e vendit dhe madje, blerja nga jashtë përpara ndërtimit të hidrocentraleve në plazhet më të bukura të vendit.

Në fakt, me projektin e hidrocentralizimit po ndodh e njëjta gjë ashtu si me industrinë e ndërtimit të banesave, apo ashtu si me ndërtimin e karburanteve absurde që kanë zaptuar territore pa fund jo për shkak të nevojave, por për shkak të përfitimit të atypëratyshëm të individëve të papërgjegjshëm dhe të babëzitur e njëherësh të paaftë për të ndërtuar një ekonomi vërtet të qëndrueshme. Pra, thjesht jepen leje ndërtimi hidrocentralesh si dikur jepeshin leje ndërtimi pallatesh, mundësisht me sa më shumë kate, për të marrë para nën dorë ndërkohë që, sipas specialistëve, studimi i eficiencës tregon se prurjet e lumenjve, ashtu sikurse edhe tregu, s’mund ta ushqejnë dot kurrsesi këtë oreks. Shumë hidrocentrale, po qe se do të ndërtohen, do të mbeten gërmadha shkatërruese të ambientit, ashtu siç kanë mbetur e do të mbeten shumë ndërtime. Mirëpo Doktori dhe të tijtë nuk duan t’ia dinë. Më mirë një vezë sot se pula nesër mund të ngordhë, thonë ata. Pastaj po afrohen edhe zgjedhjet që s’të lënë as të mendosh për projekte afatgjata. Kundërshtari ka punuar sipas parullës “një pallat, një votë”; kjo sot nuk funksionon, atëherë o burra të kalojmë në parullën “një hidrocentral, një votë”.

A ka ndonjë mënyrë për ta ndaluar këtë katrahurë? Përshtypja ime është se pas njëzet vjetësh është rritur mjaft vetëdija se kjo ka qenë një rrugë e gabuar zhvillimi, por fatkeqësisht së bashku me të është rritur edhe ndjenja e pafuqisë për ta ndryshuar gjendjen, pasi i sëmuri duket i pashpresë, prandaj dhe Doktori na jep morfinë. Në këto kushte, përfundimisht Doktori dhe ata që e rrethojnë, duhen konsideruar si të paaftë për të ndërtuar një ekonomi të qëndrueshme e duhet të ndërrohen, por, fatkeqësisht, nuk shoh që opozita, si ajo e vjetra edhe kjo e reja që po lind, atje ku ka pushtet apo influencë (si në Durrës apo Korçë p.sh.) të punojë me një tjetër model marrëdhëniesh biznes-politikë dhe me tjetër kategori njerëzish nga ata me të cilët po punon Doktori. Prandaj dhe zgjidhjet e opozitës së vjetër përqendrohen te doktori i gabuar dhe jo te analiza e thellë dhe e vërtetë e sëmundjes, kurse të kësaj së resë tek propozimi i ndoca kurave sharlataneske – ku që të dyja s’më duken tjetër gjë, veçse variante morfine doktorësh të gabuar. Le të shpresojmë megjithatë, “Zoti bën çudira” thonë disa – megjithëse unë fatkeqësisht s’besoj te kjo. (Panorama 27 gusht 2012)

Monday, August 6, 2012

Mbi debatin për imunitetin


Të flasësh për heqjen e imuniteti sot në Shqipëri, si mjet drejt luftës ndaj korrupsionit, është sikur ta shesësh një operacion apandesiti si shpëtimtar për një tumor të shpërhapur me metastazat e tij në tërë trupin e një të sëmuri. Në fakt, që tërë kjo fushatë nuk ka të bëjë aspak me atë që do të duhej të ishte thelbi i arsyes pse duhet të hiqet imuniteti: për t'i bërë të barabartë përpara ligjit pushtetarët në emër të luftës kundër korrupsionit, kjo duket sheshit. Sepse po të kishte dashur të luftonte korrupsionin, Sali Berisha ka pasur tetë vjet për ta bërë këtë në rradhë të parë duke mos bërë me të tijtë korrupsion. Ndërkohë mjaft të kesh parasysh vilat që kanë mbjellë paturpësisht pushtetarët tanë nëpër çdo vend të lakmuar të Shqipërisë e që s'justifikohen dot kurrsesi me të ardhurat apo me taksat që kanë paguar, apo privatizimet që nuk sigurojnë dot as kompensimin brenda ligjit të aprovuar nga vetë maxhoranca të shtresës më të vuajtur të këtij vendi, ish të persekutuarve, për ta kuptuar se sa thellë dhe sa gjerë  vazhdojnë të shtrihen metastazat e korrupsionit.
Gjithë në këtë kontekst metastazash, sipas meje, nuk qëndron as akuza se opozita është peng e deputetëve miliarderë: se këta do të ndjehen të shantazhuar për shkak të problemeve që mund t'u nxjerrë maxhoranca lidhur me bizneset e tyre. Sipas meje, pandëshkueshmëria për klasën tonë politike do të mbetej në fuqi edhe me heqjen e imunitetit, madje edhe me vendosjen e një berishisti prokuror, sepse shumica e politikanëve apo gjyqtarëve e kanë bërë korrupsionin me biznesmenë, oligarkë, trafikantë që kanë lidhje me të dy krahët e politikës, që kanë sponsorizuar të dyja partitë dhe hetimi dhe gjyqi i korrupsionit të tyre do t'i dëmtonte të gjithë si kastë.
Po atëhere pse gjithë kjo zhurmë?
Sipas mendimit tim, Berisha e do kaq shumë heqjen e imunitetit thjesht për të siguruar fitimin e statusit të vendit kandidat, që pastaj t'ia shesë shqiptarëve si një sukses të vetin elektoral.  Ai mendon ose beson se togfjalëshi "realizimi i ëndrrës evropiane" ka ende fuqi magjike në veshët e shqiptarëve.
Po opozita përse të mos e aprovojë në këto kushte, për të evituar edhe akuzën si antievropiane? Sipas meje - pa përjashtuar faktin se ajo mund të ketë frikë disi përdorimin selektiv të heqjes së imunitetit - shkaku kryesor është se asaj nuk i intereson krijimi i një situate që e paraqet gjendjen në vend sikur kjo po shkon drejt përparimit në një kohë kur e sheh veten gjithnjë e më të privuar nga mjetet institucionale për ta bërë opozitë. Dyshoj shumë se opozita, edhe sikur t'i aprovoheshin të gjitha kërkesat për ndryshime kushtetuese, nuk do ta votonte më 6 gusht heqjen e imunitetit pasi, mbi të gjitha, asaj i intereson që shkrimi i raportit për Shqipërinë e Berishës të jetë sa më zi, në një kohë kur ndërkombëtarët po mbeten shpresa e fundit për shpëtim pasi asaj i mungon një program bindës dhe inspirues për të ndryshuar drejtimin e rrugës që kemi marrë.
E bukura është se e gjithë kjo lojë nuk synon më së pari publikun shqiptar, por atë të huaj, kryesisht një grusht politikanësh evropianë, që puna i lidh me Shqipërinë apo të cilëve u tërhiqet me grep ndonjë prononcim. E provojnë këtë edhe kryetitujt e gazetave që u japin hapësira të pamata deklarimeve të tyre. Sigurisht, verdikti që do të japin të huajt do t'i rikthehet pastaj i instrumentalizuar publikut shqiptar për t'u përdorur ndaj kundërshtarit. (Kush do të shkruajë nesër historinë e Shqipërisë së kësaj periudhe do të duhet t'i kushtojë kapitujt të rëndësishëm rolit të ndërkombëtarëve, ku nuk duhet të neglizhohet edhe një aspekt: përpjekjet minimale të tyre për të rritur si faktor vendimtar vendimmarrës shoqërinë civile shqiptare për shkak të prirjes për të ruajtjtur pushtetin dhe interesat e tyre mbi politikën shqiptare). Sa për shqiptarët ata e dinë mirë se kjo lojë nuk ka të bëjë me luftën kundër korrupsionit të deputetëve dhe gjyqtarëve. Sikurse e vërente edhe Artur Zheji në një nga editorialet e tij në Mapo, tirazhi i gazetave ëshë i ulët kur në to shkruhet për heqjen e imunitetit. Imagjinoni se çfarë bumi do të njihte shitja e gazetave sikur vërtet të ndodhte në vend ndonjë gjë që do të ngjallte shpresa të ndëshkueshmërisë së të korruptuarve. E provoi edhe fakti se salla e Parlamentit më 6 gusht ishte thuajse bosh; shihje aty vetëm deputetët që prisnin rradhën për të hipur në foltore, që, kur nuk flisnin, luanin me celularë nëpër duar. 
E pra, shqiptarët e dinë mirë se ëndrra e tyre evropiane nuk është varja në gjoksin e Berishës apo Ramës e medaljes së statusit, por dalja e vendit nga një gjendje ku sundon korrupsioni e kriminaliteti, konfliktualiteti politik, mjerimi ekonomik, shkatërrimi i territorit, padrejtësia sociale, humbja e shpresës për të ardhmen dhe mbi të gjitha mungesa e sundimit të ligjit/të së drejtës, e se politikanët tanë nuk punojnë për luftën ndaj këtyre të këqijave, por janë gjeneruesit e parë të kësaj gjendjeje duke e bërë Shqipërinë gjithnjë e më të ngjashme me ato vende që korrupsioni i klasave politike i ka çuar në kaos e luftëra civile. Në këtë kuptim po t'i pyesësh shqiptarët për dobinë e heqjes së imunitetit do të të përgjigjeshin se dobia më e madhe do të ishte heqja e kësaj klase politike nga skena publike.
Megjithatë, përtej kësaj të vërtete, si do ta gjykojmë refuzimin e imunitetit nga opozita? Kush ka të drejtë e kush gabon? E kujt mbetet përgjegjësia?
Mendoj se më së pari duhet thënë se mosvotimi i heqjes së imunitetit, përtej asaj se kush e ka përgjegjësinë, është një nga treguesit më të mirë se në kushtet ku jemi nuk e meritojmë statusin dhe jemi të gjithë humbës, pasi të ruash imunitetin në kohën kur jetojmë është njëherësh e turpshme dhe tregues i një vendi jo demokratik
Së dyti, përsa i përket përgjegjësisë, mendoj se kjo bie mbi të gjithë klasën politike që ka qeverisur këta njëzet vjet, por bie para së gjithash mbi maxhorancën pasi është ajo që ka tetë vjet që ka në dorë timonin e shtetit dhe rruga ku na ka futur është shumë larg së qëni rruga e mbarë. Kur flas për rrugë të shtrembër kam parasysh shumë nga të këqiat që përmenda më sipër, por do të ritheksoja atë më kryesoren: mungesën e përparimin  në vendosjes e sundimit të ligjit/të drejtës në Shqipëri. Sikurse e kam theksuar edhe në shkrimin e para disa ditëve "Sundimi i ligjit dhe sundimi nëpërmjet ligjit" pa vendosjen e sundimit të ligjit/të drejtës heqja e imunitetit ose nuk do të jetë efikase ose mund të kthehet në bumerang për demokracinë duke e rritur edhe më korrupsionin. Sipas meje maxhoranca në pushtet ka bërë dhe synon të bëjë hapa prapa në drejtim të vendosjes së sundimit të ligjit/të drejtës në Shqipëri, që më konkretisht nënkupton pavarësimin gjithnjë e më shumë të Drejtësisë nga pushtetet e tjera, veçanërisht nga pushteti i saj. E ka provuar rëndshëm këtë me qëndrimet e saj kundër Presidentit dhe Kryeprokurores apo me presionin politik që ka bërë për dështimin e hetimeve të ngjarjeve kyç për drejtësinë në Shqipëri siç është Gërdeci apo 21 Janari. Ta sugjeronin këtë edhe ndërhyrjet e Kryeminstrit dje në Parlament ku dukej se ai kishte harruar krejt përdorimin e përemrit "ne" në favor të përemrit "unë".
Në këtë kontekst, mendoj se pretendimi i opozitës për shoqërimin e heqjes së imunitetit me ndryshime kushtetuese, që do të garantonin një drejtësi më të pavarur, është mëse i përligjur. Sikurse e thashë edhe më lart, mjaft sjellje të saj na japin të drejtë të dyshojmë nëse qëllmi i saj është drejtësia e pavarur apo vonimi i statusit në emër të delegjitimimit të mëtejshëm të institucioneve të maxhorancës. Por, duke e ndarë argumetin nga qëllmi mendoj se ai si argument qëndron dhe maxhoranca është e shtrënguar ta respektojë. Reflektimi më thellë i këtij rasti të çon në idenë se ne ndodhemi përsëri në një nga situatat e rradhës që provojnë se nuk mund të ketë demokraci pa sundim të ligjit/të drejtës pasi demokraci do të thotë ekzistencë e disa palëve dhe kjo ekzistencë kërkon arbitrin e paanshëm që duhet të zgjidhë konfliktet midis palëve. Reformat kushtetuese që kërkon sot opozita si shoqëruese të ligjit mbi heqjen e imunitetit duhet të jenë në drejtimin e vendosjes së sundimit të ligjit/të drejtës - çka do të thotë se ato nuk duhet të jenë thjesht e vetëm të tilla që të fuqizojnë apo mbrojnë deputetët e opozitës, por që të garantojnë një drejtësi ndaj së cilës të ndihet i barabartë përpara ligjit dhe respektues i tij, si çdo qytetar i këtij vendi, edhe deputeti i mazhorancës edhe ai i opozitës, edhe çdo deputet i ndonjë pale tjetër që mund të dalë në skenë.
Prandaj, në vend se të bërtasim kaq shumë për imunitetin si mohues të statusit, që realisht nuk e meritojmë mu për shkak të mungesës së sundimit të ligjit/të drejtës, që nuk na garanton barazinë përpara ligjit, do të ishte mirë që t'ia fillonim me këto reforma që na i dikton edhe ky konflikt i rradhës. Përndryshe s'do bëjmë tjetër veçse do të vonohemi edhe më shumë dhe kam frikë se qëllimi i vërtetë i klasës sonë politike në thelb është pikërisht kjo vonesë, pasi armiku më i madh i saj është instalimi i sundimit të ligjit/të drejtës në Shqipëri.(Panorama, 7 Korrik)

"Sundimi i ligjit" apo "shteti i së drejtës"


Pas shkrimit tim “Sundimi i ligjit dhe sundimi nëpërmjet ligjit”, juristja amerikane që punon prej kohësh në vendin tonë dhe njohësja e gjuhës shqipe, Kathleen Imholz, më bëri një vërejtje që më tërhoqi vëmendjen dhe më shtyu të reflektoj. Sipas saj, përkthimi i “the rule of law” në anglisht duhej të ishte “sundimi i së drejtës” pasi, ndryshe nga gjuhë të tjera europiane, ku kemi edhe fjalën “ligji” edhe fjalën “e drejta”, në anglisht ka vetëm një fjalë që përdoret për të dyja, që është “law”. Dhe në shprehjen “the rule of law”, kjo fjalë nuk ka kuptimin e një ligji të veçantë, por të një “korpusi ligjesh dhe principesh” që është më saktë të përkthehet me “e drejta”. Me fjalë të tjera, sipas saj, kur themi “sundimi i ligjit”, kjo mund të kuptohet si sundimi i një ligji të veçantë, çka nuk mund të jetë kurrsesi i barabartë me sundimi i së drejtës. Mendoj se ia vlen një reflektim edhe në aspektin gjuhësor mbi këtë vërejtje që Imholz e shoqëronte me shqetësimin se lidhur me konceptin “the rule of law”, në këta njëzet vjet që ajo ndjek Shqipërinë, ekziston një paqartësi e madhe.

Në fakt, koncepti “the rule of law” në shqip ka hyrë shumë vonë pas rënies së komunizmit dhe ne, më së shpeshti, e kemi përkthyer me “shteti i së drejtës”  duke e marrë atë nga gjuhët europiane perëndimore të kontinentit. Në italisht është “stato di dirito”, në frëngjisht përdorin “etat de droit”, por edhe “primaute du droit”, në spanjisht “el Estado de Derecho”, gjermanisht “der Rechtsstaatlichkeit”. Duke kërkuar në gjuhët lindore që i njoh pak, vura re se atje përdorin edhe “e drejta”, edhe “ligji” (“pravo” dhe “zakon”), çka më duket se është më afër përvojë sonë.

Në fakt, nuk është se unë nuk e dija se përkthimi më i përdorshëm në shqip për “the rule of law” është “shteti i së drejtës”, por me vetëdije zgjodha “sundimi i ligjit”. Në fakt, më së shumti personalisht kam përdorur, në të folur dhe në të shkruar, trajtën “shteti ligjor”, dhe jo “shteti i së drejtës”, pasi kjo e fundit më ka tingëlluar gjithmonë një shprehje si e zbrazët, pa përmbajtje e kuptim. Ndoshta për shkak se fjalët e një gjuhe marrin jetë, ashtu si pemët që lëshojnë degë, nga përvojat e nevojat njerëzore. Ato nuk mund të ndahen dot nga historia e përdorimit të tyre, nga jeta e tyre në një shoqëri, ashtu sikurse njerëzit nuk mund të ndahen prej tyre. Dhe historia rreth njëzetvjeçare e shprehjes “shteti i së drejtës” në gjuhën shqipe më duket si historia e fidanit të një peme të marrë nga jashtë e të mbjellë në gjuhën shqipe, që s’ka marrë dot asnjëherë jetë në kuptimin që ka në vendet nga e kemi marrë. Ose më saktë ndoshta do të thosha se ky fidan ka “zënë” tashmë në gjuhën tonë,  por jo në kuptimin që ka, por në pakuptimin që ka. Me fjalë të tjera, në “humusin” shqiptar ai ka lëshuar degë (konotacione) që nuk korrespondojnë me çka do të thotë koncepti në gjuhët nga e kemi marrë. Për shembull, për mua ai mund të përdorej në shqip nga shkrimtarët apo humoristët për të evidentuar gjuhën e ndoca kafshëve politike tonat që përfaqësojnë partitë në komisione të ligjit e që i sheh ta artikulojnë nëpër mbledhje e nëpër ekrane, por që jashtë ekranit nuk bëjnë gjë tjetër veçse të kundërtën e asaj që nënkupton koncepti; apo të tjerë që e përdorin aq shumë kur flasin me ndërkombëtarët, deri edhe pa qenë të vetëdijshëm se për çfarë po flasin.

Ndërkaq, raporti i shqiptarëve me fjalën “ligji” më duket se është shumë më i gjallë. Ai ka kuptimin e një ligji të vetëm të Kodit Penal apo Civil, të një dekreti të kthyer në ligj, të ligjeve të natyrës, por më duket se ka marrë në publikun e gjerë, veçanërisht këta njëzet vjet, edhe kuptimin e atij korpusi ligjesh dhe principesh që ekzistojnë të shkruara në letër, por që nuk respektohen e që në një gjuhë më korrekte mund të quhet “e drejta”. Kur themi “respektimi i ligjit” apo “mosrespektimi i ligjit”, ne nënkuptojmë diçka më shumë se sa respektimi apo mosrespektimi i një ligji të vetëm, ashtu sikurse edhe kur themi për një pushtetar se “ai bën ligjin”, nënkuptojmë se është ai që vendos për gjithçka, jo vetëm për një ligj të veçantë, apo se ai bën atë që bënte në Britani, p.sh. para 1688-s monarku. Pra, përtej përdorimit apo mospërdorimit të konceptit “the rule of low” në trajtën “sundimi i ligjit”, apo “shteti i së drejtës”, apo “shteti ligjor”, apo “sundimi i së drejtës” – edhe vetë përdorimi i tërë këtyre shprehjeve flet për konfuzionin që shqetëson Imholz, – do të thosha se ne sot po jetojmë në një kohë kur ajo që u mungon më shumë shqiptarëve dhe që e shprehin përditë kur flasin me njëri-tjetrin është, ashtu siç thosha në shkrimin e mëparshëm, vetëdija e hendekut midis ligjit, në kuptimin e “së drejtës”, si korpus ligjesh e parimesh që ekzistojnë të shkruara në letër, dhe moszbatimit të tij për shkak se në vend sundon jo ligji/e drejta, por krimi i organizuar që ka kapur shtetin. Në këtë kontekst, edhe fjala “sundimi” më duket më e përshtatshme se sa fjala “shteti”, pasi është një fjalë shumë e fortë që, duke iu veshur ligjit në kuptimin që i dhashë, sikur kërkon t’i zhveshë nga pushteti sundimtarët në fjalë.

Gjithë në këtë ravë do të thosha se edhe vetë fjala “e drejta” nuk ka marrë, më shumë se fjala “ligj”, në publikun e gjerë, kuptimin e një korpusi ligjesh e principesh, – siç është në gjuhët perëndimore e siç e gjen në tekste universitare – por ka mbetur në stadin një koncepti moral. Sikur fjala “e drejta” të kishte marrë në publikun e gjerë kuptimin që ka për specialistët do të ishte shumë e qartë se kur themi “shteti i së drejtës” apo “sundimi i së drejtës”, bëhet fjalë për një shtet ku sundon ai korpus ligjesh e principesh përpara të cilit të gjithë janë të barabartë, por, në mungesë të kësaj, në shqip këto na japin më shumë kuptimin e një shteti utopik, ku “e drejta” nuk ka kuptimin e një korpusi ligjesh e principesh, por të një koncepti moral që i atribuohet Zotit, për shembull, apo njerëzve të drejtë. Pra, paradoksalisht, është e vërtetë se tingëllon më mirë të vësh si titull të një teksti universitar “Filozofia e së drejtës”, dhe jo “Filozofia e ligjit”, por, ndërkaq, kur themi “shteti i së drejtës” apo “sundimi i së drejtës”, më duket se largohemi më shumë nga kuptimi i “the rule of law”, sesa kur themi “sundimi i ligjit”. Për ta ilustruar këtë, po sjell edhe një koncept që ia kundërvura këtij duke e vënë edhe në titullin e shkrimit. Në librin “Why nations fail…” (Përse dështojnë kombet…), i cili sikur i dha jetë për mua, më qartë se çdo lexim tjetër, konceptit “the rule of law” në raport me historinë tonë, duke më bërë njëherësh të kuptoj edhe më mirë se pse asnjëherë nuk më ka mbushur përkthimi në shqip në trajtën “shteti i së drejtës”, përdorej, mes të tjerash, edhe koncepti “the rule through law” (sundimi nëpërmjet ligjit), që i kundërvihet të parit duke dhënë konceptin se si ligji/e drejta (keq)përdoret nga sundimtarët që e kontrollojnë atë – çka, së bashku me mosrespektimin e ligjit, është raporti i rëndomtë që kemi ne me ligjin/të drejtën. Po të përdornim termin “e drejta” për “low”, këtë shprehje do të duhej ta përkthenim “sundimi nëpërmjet së drejtës” e, në këtë rast, titulli i shkrimit tim do të ishte: “Sundimi i së drejtës dhe sundimi nëpërmjet së drejtës”, që më duket se e largon edhe më shumë lexuesin shqiptar nga çfarë kam dashur të shpreh.


* * *

Ishin këto disa nga arsyet që – intuitivisht – më bënë që duke lexuar librin “Why nations fail…” ta përkthej “the rule of laë” me “sundimi i ligjit”. Dikush mund të arsyetojë se zhveshja nga kuptimi i kësaj shprehjeje, për shkak të ndryshimit midis asaj që thonë dhe asaj që bëjnë shqiptarët në përgjithësi, do të ndodhte edhe sikur në vend të “shteti i së drejtës” të kishim përdorur këta njëzet vjet trajtën “sundimi i ligjit”. E vërtetë. Historia e gjuhës është e mbushur me fjalë që në kontakte të ndryshme marrin kuptime e konotacione të ndryshme për shkak të historisë së përdorimit të tyre në këto kontekste. Mjaft të kesh parasysh për shembull historitë e ndryshme të fjalës “socializëm” në vendet e Europës Perëndimore dhe ato Lindore. Them se po të ishte përdorur në retorikat politike “sundimi i ligjit” në vend të “shteti i së drejtës”, ndoshta kjo do ta bënte më të thellë kontrastin midis asaj që thuhet me fjalë dhe asaj që bëhet në realitet në Shqipëri, duke e ridikulizuar edhe më termin “sundimi i ligjit”, por, nga ana tjetër, them se ndoshta po të qe përdorur ky term, do të kishte ndikuar më fort për t’i dhënë jetë luftës së atyre që përpiqen për sundimin e ligjit kundër sundimit nëpërmjet ligjit apo mosligjit. Pra, dua të dyshoj se, me vetëdije apo me pavetëdije, zgjedhja “shteti i së drejtës” është bërë për ta lënë më abstrakt, më të paqartë konceptin, sikur të ketë pasur një marrëveshje të fshehtë për t’ua lënë sundimin real njerëzve “që bëjnë” ligjin/të drejtën, e për t’i lënë ligjit/së drejtës një pushtet ideal, utopik.

Megjithatë, me këtë shkrim nuk dua të propozoj apo imponoj ndryshimin e shprehjes “shteti i së drejtës” me “sundimi i ligjit”, në stilin e atyre që po duan të na imponojnë tani se ku duhet ta përdorim “ë”-në dhe ku nuk duhet ta përdorim në gjuhën që flasim e shkruajmë. Nuk më shkon ndër mend, gjithashtu, të sugjeroj që të mos përdoret “e drejta” në kuptimin e një korpusi ligjesh e parimesh, por “ligji”. Mendoj se përkundrazi, duhet bërë përpjekje që ky kuptim i “së drejtës” të hyjë në gjuhën e të gjithë shqiptarëve. Thjesht desha të sqaroj sa më mirë konceptin që shpreh “the rule of law” kundër “the rule through law”, duke vënë në dukje edhe paqartësinë që ekziston rreth tij për shkak të faktit se është koncept i ri për shkak të realitetit ku jetojmë, por edhe të shumësisë së përkthimeve që përdorim për të, çka, kjo e fundit, është njëherësh edhe shprehje e kësaj paqartësie, edhe krijuese e saj. Desha po ashtu të them se përderisa për mua “sundimi i ligjit” ka një kuptim më të qartë se sa “shteti i së drejtës”, unë do ta përdor kështu edhe me idenë se rifreskimi i konceptit, duke përdorur fjalë të tjera, mund të tërheqë vëmendjen për t’i dhënë atij kuptimin që i mungon e që na duhet ta nxisim që të vihet në jetë, pasi gjuha jo vetëm e ndjek historinë, por edhe e krijon atë. “Historia është një libër që ne po e shkruajmë dhe njëkohësisht shkruhet mbi ne”, thotë Borgesi. (Panorama, 20 korrik 2013)