Sunday, March 19, 2006

Pronën e shoh në funksion të lirisë dhe jo lirinë në funksion të pronës

Kaloi 8 marsi dhe u bë e udhës që një seri aktivitetesh të shoqërojme këtë ditë. Fatos Lubonjën nuk e pamë pothuaj në asnjë prej aktiviteteve te këtij lloji. Eshtë paksa i terhequr Lubonja nga "aktivizmi zyrtar"? A rrezikon aktivizmi në Shqipëri të fitojë një karakter "zyrtar"?

Së pari, për mua 8 marsi duhet të jetë një ditë proteste e grave dhe jo festimi. Ndërkaq perceptimi se tek ne vazhdon të mbizotërojë trajtimi i kësaj dite si festë më ka mbajtur larg ndjekjes së këtyre aktiviteteve kurse përsa i përket pjesëmarrjes them se personalisht mund ta shihja veten thjeshtë si një përkrahës i përunjur në një protestë grash kundër pushtetit të gjinisë sime.
Për fat të mirë pashë në ndonjë lajm se diku kishte pasur edhe protesta, por ishin kryesisht protesta për gjendjen e keqe social ekonomike në përgjithësi. Kurse 8 marsi mendoj se duhet të jetë ditë protestash të grave kundër kësaj shoqërie maçoiste, patriarkale ku gruaja pëson një shfrytëzim të dyfishtë dhe është aq pak prezente në vendimmarrje. Kurse nga sa pashë unë edhe këtë vit 8 marsi ynë vazhdoi të festohet si dita e çlirimit të grave. Gratë grumbullohen e festojnë duke ngrënë e kërcyer nëpër restorante a thua se koha kur nuk kanë qenë të lira ka mbarua më ndonjë 8 mars të një shekuli më parë.
Nuk them se nuk mund të ketë ditë festash, por këto më shumë lidhen me përkujtime ditësh apo ngjarjesh që shënojnë ndonjë fitore tashmë të arritur, siç mund të jetë psh. një ditë çlirimi kombëtar, jo kur një ditë përkujtohet për të nxitur një proces që është në vazhdim. Po të keni parasysh 1 Maji në Shqipëri festohej me parada e me dreka e darka e më the të thashë sepse regjimi pretendonte se klasa punëtore ishte ajo që e kishte marrë tashmë pushtetin. Ishte një mashtrim i madh siç dihet. Trocki ka thënë për Stalinin se ai do të mbetet në histori si xhelati më i madh i klasës punëtore. Kurse po të shikosh në Perëndim, ku dhe ka lindur, 1 Maji është ditë protestash të klasës punëtore dhe jo ditë feste. Edhe përsa i përket 8 marsit mund të themi të njëjtën gjë. Tek ne vazhdon një traditë komuniste që ende e konsideron si ditë “fitoreje” në frymën që thashë. E po ta lidhësh me pyetjen tuaj për zyrtarizimin e përkujtimeve kjo pa dyshim të çon tek një mbeturinë e kulturës zyrtare të regjimit të vjetër ku shteti totalitar merrte përsipër të bënte gjithçka e të përfaqësonte gjithkënd edhe burrin edhe gruan edhe mikpritsin edhe të ftuarin edhe pronarin edhe punëtorin edhe avokatin edhe gjykatësin përzjerë po ashtu me tiparin tjetër të asaj kulture zyrtare (si mjet manipulimi e sundimi): ngrirjen e proceseve duke i mitifikuar ato, duke u ngritur si të thuash buste për së gjalli njerëzve dhe ngjarjeve që duhet të ishin në jetë e në proces. Vetëm tek ne, ndër vendet evropiane ish komuniste, më duket se vazhdon të ndodhë që të gjallët trajtohen si buste të vdekurish. Edhe festa si 8 marsi ne e kami trajtuar dhe vazhdojmë ta trajtojmë kështu. Shpresoj se ato filiza protestash që pashë do të jenë rritur ca më shumë vitin që vjen ndonëse përballë kësaj shprese më del parasysh fakti se Ps-ja (dmth partia e ashtuquajtur e majtë që normalisht duhet të ketë më shumë ndjeshmëri ndaj feminizmit) e festoi duke nxjerrë në faqe të parë të lajmeve dhe gazetave kryetarin e saj burrë (Edi Ramën) të shtrirë në një tezgë për të dhënë gjak me dy gishtat në shenjën e fitores V. Është qesharake, dhe dëshpëruese njëherësh për gjendjen e grave tona kur sheh se as më 8 mars burrat protagonistë nuk u lenë vend grave të protestojnë kundër protagonizmit të tyre.

Universiteti UFO ka ndërmarrë një iniciative për ligjërimin e lobimit në Shqipëri. Në fakt çfarë
gjykimi keni për "lobizmin" ?

Nuk e njoh projektin në fjalë, por besoj se vlen të komentohet si lajm duke e trajtuar në përgjithësi.
Sipas meje përvoja jonë lidhur me implementimin e të ashtuquajturve institucione perëndimore apo përvoja perëndimore ka treguar, besoj, gjatë këtyre 15 vjetëve disa gjëra që duhet t’i kemi parasysh kur përpiqemi të marrim dhe implementojmë ato. Mësimi kryesor që sipas mendimit tim na ka dhënë kjo përvojë është se institucionet apo praktikat perëndimore nuk mund të merren dhe vendosen në mënyrë shabllone nga konteksti perëndimor në kontekstin tonë, as për të pretenduar një lloj fasade evropianizimi, por duhen aplikuar në mënyrë krijuese me çka kuptoj, mbi të gjitha, duke patur parasysh problemet në terrenin tonë. Përndryshe ato mund të dështojnë ose të rezultojnë sterile ose të deformohen rëndë e t’u tjetërsohet funksioni për të cilin kanë lindur në Perëndim.
Pra, kur ju më pyesni për “lobizmin” si iniciativë e re mua më vjen parasysh, para të gjithash, gjendja dhe problemet e shoqërisë sonë dhe pastaj kërkoj ta shoh lobizmin në funksion të tyre. Në këtë kontekst ajo çka mua më rezulton si kryeproblem i yni është diçka që e kam shkruar para disa kohësh në mënyrë më të shtjelluar, por që e kam pasur si lejtmotiv vitet e fundit: fakti se në vendin tonë nuk kemi një sistem demokratik, por kemi ndërtuar një “regjim mediatik” me të cilin nënkuptoj një shtrese të caktuar social ekonomike që ka uzurpuar pushtetin politik të cilin nuk e mban dhe ruan me polici apo me ushtri - sepse sot në Evropë është e pamundur të ndërtohen “regjime policore” apo “regjime ushtarake”- por përdor mjete më “soft” siç janë mediat (kjo dhe vetëm kjo shpjegon hipertrofinë e mediave në vendin tonë) e se e ashtuquajtura demokraci apo pluralizmi apo parlamentarizmi i yni, në fakt, janë reduktuar në lojën apo luftrat për pushtet brenda kësaj klase; nuk janë, pra, ajo çka duhet të jetë në të vërtetë demokracia, pushteti i të gjithëve.
Tani, le të kthehemi tek lobizmi. Kur themi lobizëm kemi parasysh grupe të caktuara interesi (lobe) të cilët ushtrojnë presion mbi politikën për të mbrojtur intresat e tyre dhe për këtë kërkojnë psh. ligje që janë në interesin e tyre. Po ashtu në përgjithësi termi nënkupton grupe që kanë një gjendje të mirë financiare, pra që presionin e tyre e ushtrojnë kryesisht nëpërmjet fuqisë financiare.
Duke e ballafaquar këtë koncept të lobizmit me realitetin shqiptar unë mund të bëj disa komente: së pari se ndonëse nuk quhet lobizëm fenemeni i lobizmit ekziston në Shqipëri prej kohësh dhe për fat të keq në formë shumë të pervertuar. Pra shtresa e të pasurve që sundon sot nëpërmjet regjimit mediatik ka shumë mjete për të mbrojtur interesat e veta dhe, për më tepër, ka arritur të hartojë edhe ligje që të mbrojnë interesat e veta në mënyrë të tillë që jo vetëm dëmtojnë interesat e të tjerëve, por që arrijnë deri t’i bëjnë disa lloj abuzimesh apo vjedhjesh të jenë të mbrojtura me ligj. Në këto kushte frika ime është se ai që ju e quajtët inisiativë e re e lobizmit të jetë një metastazë e re e sistemit.
Por nuk e përjashtoj mundësinë që të jetë e kundërta: që një pjesë më e ndërgjegjëshme e të pasurve të rinj ka arritur të kuptojë se nuk mund të shkohet kështu me ekonomi ilegale e duke paguar nën dorë e duke përdorur media, - sepse kjo dëmton edhe interesa te tyre tek e fundit në terma afatgjata, - ka ndjerë, pra, nevojën që të vendosen rregulla loje dhe të ushtrojë presion për këtë. Kjo mbetet për tu parë. Siç thashë rastin konkret nuk e njoh. Shpresoj të jetë kështu.
Megjithatë ndjeshmëria ime mbetet tek përfaqësimi i asaj shtrese që nuk ka as fuqi financiare dhe as përvojë për të bërë lobizëm. Dhe përfaqësimin e saj më pëlqen ta quaj me një emër që më tingëllon më i dashur dhe më afër vizionit tim të majtë evropian mbi botën:“shoqëri civile”.
Pra sipas këndvështrimit tim, vendi sot, duke patur parasysh gjendjen ku ndodhet, kryesisht ka nevojë për krijimin e sindikalizmit të vërtetë që të mbrojë intereesat e asaj shtrese të gjerë që punon në të zezë dhe pa asnjë siguri për të ardhmen si dhe, po ashtu, të partive të majta të vërteta që t’i përfaqësojnë në politikë me synim që ta çajnë bunkerin e regjimit mediatik. Në këtë luftë vendi ka, pa dyshim, nevojë edhe për ndërgjegjësim të pjesës më të shëndoshë të botës së biznesit për t’i bërë presion politikës që të verë rregulla loje që krijojnë mundësi të barabarta për të gjithë dhe ekonomi të vërtetë tregu.

Kemi vërë re Lubonja që çështjet e kthimit dhe kompensimit të pronave pothuaj nuk gjendet në preokupimet tuaja publike. I dedikohet kjo të qenit tuaj si një i majtë tipik?
Nuk e di çfarë nënkuptoni ju kur më quani “i majtë tipik”. Nëse keni parasysh ata që nën frymëzimin e Rusoit e konsiderojnë pronën private si burimin e gjithë të këqijave prandaj janë kundër saj ky nuk është tamam rasti im paçka se nuk e mohoj se tek unë ka një “mbeturinë” të edukimit rusoist, thuaj po deshe edhe komunist, çka ka bërë që pasuria materiale të mos jetë gjëja më e rëndësishme në jetën time. Ndonëse bëj pjesë ndër ata që e kanë provuar më fort se të tjerë në kurriz se humbja e pronës mund të jetë akti i parë i humbjes së lirisë ose se prona është garanci për të qenë i lirë jam ndër ata që e shohin pronën në funksion të lirisë dhe jo lirinë në funksion të pronës. Po ashtu pronën private nuk e konsideroj “të shenjtë” e “të patundëshme”, përkundrazi konsideroj “më të shenjtë” pronën publike sepse është kryesisht ajo që krijon tesutin social të një shoqërie që bashkon më fort se prona private jetët dhe shpirtrat e njerëzve.
Për t’u kthyer tek pyetja juaj. Është e vërtet se çështjet e kthimit dhe kompensimit të pronave pronarëve të vjetër nuk kanë qenë në ndjeshmëritë e mija kryesore. Pa dyshim ajo çka thashë më lart ka ndikimin e vet sepse më ka pozicionuar në mënyrë të atillë që të mos e kuptoj rigjenerimin e vendit të lidhur me kthimin e pronës, por me reforma të tjera kryesisht të lidhura me “reforma” në mendjen e njeriut, me rikthimin e disa vlerave të humbura dhe me krijimin po ashtu të vlerave të tjera shpirtërore e kulturore. Duke u përqendruar këtu kam lënë, kuptohet, shumë tema të tjera pa i lëvruar. Por, sipas mendimit tim, tek kjo “pandjeshmëri” ka ndikuar edhe fakti që politika shqiptare ka krijuar gjithmonë ngjarje/kriza që e kanë lënë në plan të dytë çështjen e pronës ashtu sikurse edhe çështje të tjera ky hyn fort i lidhur me të parën edhe dëmshpërblimi i të burgosurve politikë e shumë të tjera. Në periudhën e parë të Berishës ndjeshmëria qe përqëndruar tek kërcënimi i lirisë së sapofituar, në periudhën e socialistëve tek shkatërrimi që i bëri liria për të vjedhur çdo vlere shpirtërore dhe vetë kuptimit e lirisë e të jetës me nder e dinjitet në këtë shoqëri. Por, nga ana tjetër, kam përshtypjen se ajo çka ka ndodhur në thelbin e vet me shpronësimin dhe me burgosjen e njerëzve: shkelja e të drejtave themelore të njeriut, nëpërkëmbja e dinjiteteti njerëzor, humbja e lirisë me tërë pasojat që këto kanë sjellë mbi vetë viktimat, por edhe mbi tërë shoqërinë, besoj se e ka qenë çështja më e rëndësishme e shkrimeve të mija, veçanërisht po të kesh parasysh edhe aktivitetin tim letrar. (Rubrika Perpjekja, Standart, 11 mars 2006)

No comments: