Sunday, December 30, 2007

Fëmijët në burgun e Vaqarrit

Në zhargonin e burgjeve kujtoj se kishte edhe një shprehje që përdorej për një kategori të veçantë të burgosurish. "Është i Makarenkos ky" thuhej për ndonjë të burgosur ordiner, por edhe për ndonjë ordiner që dënohej më pas për politikë, që kishte historinë e veçantë se e kishte filluar qysh herët një lloj aktiviteti kriminal: dmth në një moshë që nuk e përfshinte Kodi Penal. Ishin ata që qysh fëmijë i kishin dërguar për një lloj riedukimi në një shkollë në periferi të Tiranës që quhej "Shkolla e korrektimit". Më duket se kishte edhe një emër si "8 Nëntori" ajo shkollë, por nuk e kujtoj saktë. Ishin fëmijë pra, që, si të thuash, ishin rritur atje. Kjo ishte një shkollë e ngritur nën modelin e shkollave sovjetike të Makarenkos, pedagogut të njohur i cili ka shkruar edhe një libër që është botuar në ato kohë edhe në shqip ku tregon për bëmat pozitive të fëmijëve të riedukuar në shkollën e tij. "Poema pedagogjike" titullohet libri.
Në burgjet tona megjithatë etiketimi si "i Makarenkos" nuk kishte aspak kuptimin poetik të "Poemës pedagogjike". Ai kishte një kuptim ironik: atë se personi në fjalë ishte një i regjur në ato punë të vjedhjes e puneve ordinere sepse i kishte mësuar ato qysh herët, që kur kishte qenë në shkollën e korrektimit, nga kontakti me më të mëdhenjtë.


Nuk di të them se sa, në të vërtetë, një shkollë e tillë ka pasur ndonjë efekt pozitiv, siç rekalamonte Makarenko. As nuk e njoh fatin e të gjithë atyre që kaluan nëpër atë shkollë. Por di të them se nga ç'kam dëgjuar nga ata "të Makarenkos" ajo shkollë më shumë i shëmbëllente një burgu për fëmijët ku ata mësoheshin me shumë të këqija e mbi të gjitha me kulturën e dhunës. Di të them se një shkollë burg e tillë ku fëmijët, pasi kryenin ndonjë krim në një moshë që nuk parashikonte Kodi Penal, shkëputeshin nga shoqëria dhe familja e mbylleshin në një lloj gjysëm dënimi gjysëm edukimi ku thuhej se mësonin edhe zanate sot është e papranueshme. Sepse nuk do shumë mend se mbyllja e fëmijëve në një ambjent të tillë në një moshë aq delikate nuk mund të korrektojë gjë, por vetëm sa mund të deformojë. Por përvoja e një shkolle të tillë provon, gjithashtu, se shoqëritë, prej shumë kohësh, janë përballur me problemin e fëmijëve që, për arësye nga më të ndryshmet, janë futur në rrugën e krimit. E ndonëse ende nuk kanë gjetur atë më idealen për përballimin e kësaj plage shoqërore kanë bërë hapa përpara duke kërkuar forma të tilla riedukimi që të jenë sa më pak në kundërshti me kërkesat e rritjes së një fëmije. Sepse qënia njerëzore është ajo që ka fëmijërinë më të gjatë, deri në 18 vjeç. Vetëm në këtë moshë ajo është në gjendje të përballojë jetën si një i rritur. Ka shkencëtarë që mbrojnë tezën se natyra na ka dhënë ne njerëzve dashurinë që e mban lidhjen shumë më gjatë sesa lidhja e kafshëve pikërisht sepse duhet që prindërit të jenë bashkë për një kohë të gjatë që të rrisin fëmijën. Kurse ta mendosh një qënie në moshë të fëmijërisë të ngujuar në burg, kjo është sa kundër vetë natyrës aq edhe kundër shoqërisë. Këto kujtime e refleksione më lindën duke vizituar Burgun e Vaqarrit ku pata rastin të vizitoj edhe dy qelitë ku mbahen të ngujuar minorenë e që më bënë të ngre pyetjen: a kemi përparuar ne apo kemi bërë hapa prapa që nga koha e shkollës sonë të Makarenkos? Nuk e imagjinoja dot se ambjenti ku mbaheshin të ngujuar minorenët e dënuar - në këtë rast bëhet fjalë për ata që i përfshin Kodi Penal - nuk ishte tjetër gjë, por veç dy qeli në fund të të njëjtit korridor të gjatë ku qenë edhe qelitë e të burgosurve të rritur. Minorenët i gjeta duke luajtur letra në një dhomë ku, përveç krevateve marinare, mureve të bardha, pllakave të dyshemesë dhe një televizioni nuk kishte asgjë tjetër. Shumica e tyre kishin kryer ndonjë vjedhje, kurse dy ishin për vrasje. Mezi të jepnin ndonjë përgjigje me ndroje kur i pyesje - kuptohej nga ndrydhja e madhe e prezencës së policisë dhe të të riturve që po i vizitonin. Vetëm një 15 vjeçar që dukej se ishte një fëmijë hiperaktiv filloi të ankohet për gjithshka duke thënë se atje kishte mësuar vetëm të rrihej, se sapo të dilte do të vazhdonte zanatin e vjedhjes pasi nuk kishte zanat tjetër e se nuk i interesonte zanat tjetër as të mësonte shkrim e këndim. Dhe pastaj më tregoi parakrahun me disa të prera brisku që, siç më tha, ia kishte bërë vetes sepse, nga dëshpërimi, kishte tentuar të priste damarët. Nuk e kam gjetur veten në një komunikim më të vështirë se sa me ata fëmijë. Edhe kur njëri prej tyre pak më i rritur më nxorri disa libra që lexonte nuk mu ngroh zemra fare përkundrazi ata libra mu dukën të pavend në atë botë ashtu sikurse ishin të pavend aty edhe ata fëmijë.
Është e vështirë të kuptosh se si i mbijeton një i rritur ngujimit në burg, mungesës së njerëzve të dashur, mungesës së gjysmës tjetër të botës, asaj femërore, kur bëhet fjalë për meshkuj. Jam i bindur se ata që nuk e kanë pruvuar e kanë të vështirë ta kuptojnë se çfarë do të thotë kjo torturë nga e cila edhe i rrituri del i traumatizuar në mos i deformuar. Por ngujimi në burg nuk ka vetëm torturën e mungesave të shumta, por edhe të prezencave. Dostojevsi gjënë më të vështirë të burgut konsideronte bashjetesën e detyruar me të tjerët. Dhe në burgun e Vaqarrit pashë se dhomat ishin me një dendësi që, nga sa kam përvojë, jo të pakët, nga burgjet e diktaturës, mund të them se ishte një dëndësi më e madhe se e atyre burgjeve. Kurse për fëmijët një ngujim i tillë, sipas meje, prek kufijtë e krimit. Nëse i rrituri edhe mund të adoptohet fëmija vetëm mund të shkatërrohet në ngujime të tilla. Ika nga burgu i Vaqarrit duke menduar se sa pak na shqetëson ne kjo plagë. Si ka mundësi që ndërsa në botën për të cilën flasim aq shumë se duam të hyjmë ka gjykata për fëmijët dhe po ashtu edhe vënde të ndara ku ata vuajnë dënimin tek ne fëmijët vuajnë dënimin në të njëjtat burgje me të rriturit dhe dënohen nga të njëjtat gjykata? Pse vallë nuk kemi kohë të merremi me këtë punë që nuk kërkon shumë mundim? Pse nuk kërkojmë të adoptojmë edhe ne format alternative të dënimit të minorëve? Mos vallë sepse atë botë e konsiderojmë një botë që nuk na përket; sepse ata fëmijë i konsiderojmë tashmë të humbur përgjithmonë? Pse në përgjithësi ndaj fëmijëve ne jemi sjellë në mënyrë kriminale duke u shkatërruar të ardhmen duke u shkatërruar vendin ku jetojnë? Apo pse jemi aq të sëmurë në të gjithë trupin tonë shoqëror sa nuk i ndjejmë dot dhëmbjet e kësaj pjese të trupit. Ky shkrimi meriton të mbyllet me këto pikëyetje për të gjithë shoqërinë e mbi të gjitha për ata që janë përgjegjës direkt. Por meqënëse jemi në ditët e festave të pragvitit të ri do të doja ta mbyllja me urimin që Viti i Ri të mos i gjejë më ata fëmijë në burgun e Vaqarrit. (Korrieri, 27 dhjetor 2007)


Thursday, December 20, 2007

Interviste me Lubonjen: Nuk duhet të fshihemi as edhe pas vdekjes

“Elita që ka sot pushtetin politik e kulturor në Shqipëri, nuk ndjen përgjegjësi për krimet e komunizmit, sepse është vetë zgjatim i atij regjimi”

• Dygjuhësia dhe dyjetësia meritojnë të analizohen thellë për dëmet që i kanë shkaktuar moralit të shoqërisë.
• Ju i dini tërë ata tituj doktor e profesor që janë marrë duke mbrojtur teza kriminale. Apo tërë ata tituj “Artist i popullit” e çmime për konkurse letrare për 20 e 25-vjetor e me radhë. A keni parë njeri të dalë të thotë se nuk e meritoj atë titull apo atë çmim, madje më vjen turp që e kam marrë. Jo jo përkundrazi, mburren për ato dhe njëherësh kërkojnë të gjejnë ndonjë provë disidence.
• Gjykata e Hagës nuk mjafton, sa kohë që kriminelët nuk i dënon shoqëria prej ku kanë dalë.
• Kosova me Shqipërinë mund të mos bashkohen kurrë.


Irhan Jubica

Ndërrimi i sistemit e gjeti me gati gjysmën e jetës të kaluar burgjeve, edhe sepse ishte i biri i një “pashallari të kuq” si Todi Lubonja, që bashkë me Fadil Paçramin u ndëshkua për të quajturën frymë liberale të festivalit të 11 të këngës në RTSH. Nga Burreli, më 4 dhjetor 1990, Fatos Lubonja shkruante, se në mendjen e tij, e bija kishte “mbetur një vjeç e gjysëm”, pasi kishte gati 17 vjet pa e parë. Këto “gjëra të vogla” që e bëjnë artin e madh dominojnë në ditarin e tij të burgut, që i botuar me titullin ‘Në vitin e shtatëmbëdhjetë” është vlerësuar me entusiazëm nga Martin Camaj, si dhe nga kritika perëndimore. Pa harruar ornamentin artistik, vepra e Lubonjës dhe në përgjithësi krejt veprimtaria e tij intelektuale, dallon për thellësinë e gjykimit të çështjeve, çka duket se e ka bërë disa herë të papajtueshëm me palë, të cilat ndoshta s’e kanë kuptuar ende, se më shumë mund t’u ketë vyer kjo oponencë vetmitare, sesa megafonët shurdhues të turmave.


NË SHQIPËRI KA MUNGUAR HISTORIKISHT KURAJOJA INTELEKTUALE E KUNDËRVËNIES NDAJ PUSHTETIT

A ka pasë disidencë në Shqipëri?

Varet nga kuptimi që i japim termit. Personalisht kam identifikuar me disidentë figura si Saharov apo Solzhenicin në BS, Havel në Çekosllovaki, Michink në Poloni, Konrad në Hungari, apo Goma në Rumani. E përbashkëta e tyre është se aktet e kundërshtimit të regjmit i kanë bërë publike. Në një farë mënyre, kështu ata kanë inspiruar të tjerët, u kanë dhënë kurajo, shpresë e modele sjelljeje. Në Shqipëri, akte e modele si këto nuk i gjen thuajse fare pasi regjimi, duke qenë e mbetur stalinist deri në fund, kishte shkallë shumë herë më të lartë intolerance ndaj aktesh të tilla. Po ashtu, në Shqipëri ka munguar historikisht kurajoja intelektuale e kundërvënies ndaj pushtetit. Në këtë kuptim, disidentët e llojit që përmenda, kanë munguar. Sigurisht ka pasur njerëz që kanë bërë një jetë të dyfishtë, ku atë publiken e kishin konform gjuhës së regjimit, kurse atë vetiaken, apo të një rrethi, (që në një farë mënyre mund të ishte edhe ajo një formë e publikes) e kishin në kundërshtim me të. Nuk mendoj se kjo jeta e dytë, megjithë vlerën që ka në disa aspekte që kanë të bëjnë me mbijetesën, mund të hyjë në kategorinë e disidencës. Madje dygjuhësia dhe dyjetësia meritojnë të analizohen thellë për dëmet që i kanë shkaktuar moralit të shoqërisë.

Megjithatë duket se koncepti i disidencës ka ndryshuar, përderisa në shtypin shqiptar po shfaqen përditë disidentë të rinj. Ju, si njëri prej të burgosurve të ndërgjegjes, si e përjetoni këtë garë disidentizmash?

Ajo që po ndodh sot është pikërisht shitja si disidencë e pjesës jopublike të jetës së dyfishtë. Më e rënda në këtë fenomen, për mua nuk është shitja e këtij "malli skarco", por ajo çka qëndron pas kësaj shitjeje: ikja nga përgjegjësia për atë kohë. Sipas meje, të gjithë duhet të ndjejmë përgjegjësi për atë që ndodhi, për ato që kemi bërë, apo edhe për atë që nuk kemi bërë. Sepse ai regjim nuk do të ishte kurrsesi aq monstruoz pa bashkëpunimin me të dhe veçanërisht të asaj pjese që ishte e ndërgjegjëshme për atë që ai përfaqësonte. Kurse tek ne, në vend se të rëndojë pesha e përgjegjësisë, sado e vogël qoftë ajo, kërkohen dekorata për atë kohë. Ju i dini tërë ata tituj doktor e profesor që janë marrë duke mbrojtur teza kriminale. Apo tërë ata tituj “Artist i popullit”, e çmime për konkurse letrare për 20 e 25-vjetor, e me radhë. A keni parë njeri të dalë të thotë se nuk e meritoj atë titull, apo atë çmim, madje më vjen turp që e kam marrë? Jo, jo, përkundrazi, mburren për ato dhe njëherësh kërkojnë të gjejnë ndonjë provë disidence. Jemi përsëri në vazhdim të jetës e gjuhës së dyfishtë. Është e vajtueshme kur shikon disa shkrimtarë, që meqënëse diktatori në paranojën e vet totalitatare, u ka gjetur ndonjë varg të dyshimtë në pafundësinë e vargjeve që i kanë thurur lavdisë së tij, e ua ka tërhequr për këtë veshin, nxitojnë ta tundin këtë si provë disidence, në vend që të reflektojnë thellë e të kërkojnë ndjesë për hymnet që i kanë ngritur të keqes.

Prej afro katër vjetësh, njëri prej eksponentëve aktivë të diaporës, Sami Repishti, i ka kërkuar shtetit shqiptar ngritjen e një Qendre të Dokumentimit të Krimeve të Komunizmit. A mendoni se arsyet pse kjo kërkesë nuk është marrë parasysh, kanë lidhje me mosdënimin e krimeve të komunizmit në Shqipëri, dënim i cili nuk mund të mjaftohet me miratimin e shtyrë të një rezolute të Parlamentit Europian?

Kjo nuk bëhet, sipas mendimi tim, për një numër arsyesh. E para e të gjithave është, se elita që ka sot pushtetin politik e kulturor në Shqipëri, ajo që ndërton ndërgjegjen e shoqërisë, që bën vlerësimin dhe zhvlerësimin, që përcakton të drejtën nga e shtrembëra, siç e shpjegova më sipër, nuk ndjen përgjegjësi për ato krime dhe aq më pak empati për viktimat e komunizmi, sepse është vetë zgjatim i atij regjimi. E dyta, sepse problemet që ka krijuar e sotmja tejet e sëmurë, nuk na lejojnë t'i qasemi në mënyrë të shëndetshme të kaluarës. Edhe në këtë kuptim, në një farë mënyre jemi në proces vazhdimësie, jo ndarjeje me të kaluarën. Ne po jetojmë ende dekompozimin e kufomës së komunizmit.

A duhej ngritur me kohë një gjykatë e posaçme për krimet e komunizmit, qoftë në nivel kombëtar, apo edhe rajonal, një përafrí jo vetëm simbolike, me Nurenbergun e Hagën?

Gjykoj se më e rëndësishme se një gjykatë si ajo e Nurembergut apo e Hagës, që janë që të dyja gjykata të imponuara së jashtmi ndaj kriminelëve, duhet të lindë brenda vendit një brez, i cili të fillojë t'i kthehet asaj kohe kriminale me ndjenja dhe gjykim të shëndoshë. Mbetem i mendimit se më shumë sesa nga Nurembergu, dënimin e Holokaustit dhe të krimeve naziste në tërësi, e kanë bërë tërë ata breza shkrimtarësh e kineastësh e artistësh që nuk kanë reshtur së mbajturi gjallë kujtimin e atij tmerri dhe së dënuari atë. Në këtë kuptim edhe Haga nuk më duket se mjafton, sa kohë që kriminelët nuk i dënon shoqëria prej ku kanë dalë.

INTELEKTUALI NUK DUHET TË FSHIHET AS EDHE PAS VDEKJES

Ju vjen keq që në Shqipëri nuk njiheni si shkrimtar, edhe pse jeni laureat çmimesh të rëndësishme letrare, si “Alberto Moravia” dhe "Herder", apo keni zgjedhë vetë me u paraqitë në publik si opinionist?

Unë kam zgjedhur të sillem në shoqëri si shkrimtar dhe gazetar duke shkruar letërsi, artikuj gazetareskë, ese e duke dhënë edhe opinione në televizion për çështje të ndryshme të zhvillimeve politike kulturore e sociale të vendit, si dhe duke drejtuar një revistë kulturore, "Përpjekja", synimi kryesor i së cilës është futja e frymës kritike dhe humaniste në kulturën shqiptare. Dhe përpiqem që këto t'i bëj sa më mirë. Po ashtu këto nuk i shikoj në kundërshtim me njëra-tjetrën, por përkundrazi në komplementaritet. Pak a shumë si faqet e një prizmi ku secila gjen publikun e vet. Fakti se ajo më e shikuara është faqja televizive e shumica më njohin si opinionist, lidhet së pari me nevojën që ndjej unë të shfaq mendimet e opinionet për atë që po ndodh në Shqipëri aktualisht. Nëse, siç thotë Aristoteli, politika është në natyrën tonë - jemi kafshë politike - atëhere duhet ta ushtrojmë këtë veti tonën. Por ky perceptim lidhet gjithashtu edhe me kontaktin më të madh me publikun që ka televizioni e gazeta në raport me librin, edhe me faktin se është puna e gazetarit ajo që i siguron shkrimtarit, tek unë, kohën dhe mundësinë për të bërë edhe letërsi, ashtu sikurse edhe me diletantizmin e gazetarisë sonë, që përdor lloj-lloj fjalësh për një punë si ajo që bëj unë, të tilla si "analist' "opinionist", "komentator", publicist" e ku di unë çfarë. Por meqë ra fjala, duke parë se si e shtroni pyetjen, desha të them se jam kundër atij kulti të shkrimtarit që e gjen aq të theksuar tek ne, si mbeturinë e një kohe tjetër, a thua sikur ky të ishte ndonjë titull nderi dhe jo një profesion, si shumë të tjerë, që mund të bëhet mirë, ose mund të bëhet keq. Ky kult i ka çuar disa shkrimtarë në një pozicion të tëhequr nga problemet e nxehta që ka vendi. Nuk i sheh të shprehin kurrë një mendim publik për çështje që shqetësojnë tërë shoqërinë, ose kur shprehen, rrallë, janë zhgënjyes si në stil edhe në ide. Jo vetëm, por edhe në veprat letrare shpesh i ikin realitetit. Një pjesë kujdesen vetëm për botimin e veprave të tyre jashtë shtetit, a thua se kjo ka më shumë vlerë sesa ajo çka mund t'i thonë shoqërisë ku jetojnë.

Teksti modern i dramës “Ploja e mbrame”, shkruar në fund të viteve ’80, gjithashtu nuk është trajtuar nga studiues të letërsisë shqipe, por as nga regjisorë të teatrit, të cilët jorrallëherë ankohen për mungesë prurjesh në dramaturgji. Nuk është në stilin tuaj të kërkoni vëmendje për punën tuaj, apo ende nuk e keni gjetur atë regjisor?

Nuk është në natyrën time të kërkoj me ngulm vëmendje e të bëj vetëpromovim, por edhe kam mbetur me idealin që veprat e mira, nëse janë të tilla, mbeten dhe zbulohen herët ose vonë, përndryshe sado t'i reklamosh ato vdesin. Po ashtu gjithnjë më ka interesuar më shumë vlerësimi i pak të mençurve, sesa lavdet e një shumice që shpesh më shumë ta keqkupton sesa ta kupton veprën. Me këtë mendim nuk kam bërë as edhe promovim të librave që kam botuar. Por në kohën kur jetojmë kjo praktikë nuk është ajo më e mira, ndoshta. Megjithatë “Ploja e mbrame”, të cilën unë e konsideroj një vepër të rëndësishme timen dhe mjaft të thellë në dimensionin e saj filozofik, më duket se është një vepër e vështirë për t’u kuptar dhe për t’u vënë në skenë, aq më tepër në kohën kur jetojmë, që është kohë e një sipërfaqësie të frikshme.

Sipas jush, përse shqiptarët, por sidomos intelektualët kanë kaq frikë nga e vërteta dhe debati për të, dhe përse në shterrim të argumenteve, ndonjë shkrimtar e mbyll diskutimin me fjalët “mor qen bir qeni”?

Njeriu është, në një farë mënyre, rob i së kaluarës së tij; nuk shpëton dot prej saj. Kur kjo e kaluar është e ngarkuar me mëkate, ai e ka të vështirë të jetojë me to. Tenton t'i shtyjë tej, por ato nuk e lëshojnë. Nervozizma të tilla, si ato që përmendët ju, janë shpesh shprehje e kontradiktës midis nevojës për t'i harruar, apo edhe zhbërë të vërtetat e hidhura të së kaluarës, dhe pamundësisë për ta arritur këtë. E vetmja mënyrë për t’u çliruar prej tyre, nuk është as harresa e as mohimi, por ballafaqimi ndershëmërisht me to në ndërgjegjen tonë më së pari dhe me të tjerët pastaj. Por kjo nuk është e lehtë. Po t'i thuash një të vërtetë të hidhur në sy shqiptarit qoftë edhe shkrimtar ai e ka më të lehtë të të thotë qen bir qeni sesa të thotë ti ke të drejtë, por le ta shpjegojmë pak situatën. Lexova së fundi një intervistë të shkrimtarit Dritëro Agolli, i cili thoshte se po shkruante kujtimet, e shtonte se të vërtetën do ta thoshte, por do ta thoshte "me brekë", jo lakuriq. Thoshte po ashtu, se librin nuk do ta botonte sa të ishte gjallë, por pas vdekjes, që të mos i dëgjonte të sharat e atyre, për të cilët nënkuptonte se ka shkruar keq në librin e tij. A ju duket kjo mënyra e ndershme intelektuale për të thënë të vërtetën? Sipas meje, jo. Së pari detyra e shkrimtarit - thuaj po deshe e intelektualit - është ta thotë të vërtetën pa gjethe fiku dhe jo me gjethe fiku dhe së dyti, intelektuali duhet të mbajë përgjegjësi për të vërtetat që thotë e jo të fshihet, qoftë edhe pas vdekjes. Kush mund t'i besojë të vërtetat e një njeriu, i cili thotë se ato nuk janë tamam të vërteta, e që për më tepër, nuk është i gatshëm të mbajë përgjegjësinë për to e të luftojë për to? Një pohim i tillë më shumë tingëllon sikur Agolli po kërcënon të tjerët që të mos flasin e shkruajnë për të, se përndryshe ai do t'i fusë në librin e tij. Por nga ana tjetër kjo është shprehje tipike e kulturës sonë të komunikimit me të tjerët. Ne na mungon kurajoja t'ia themi të vërtetën e hidhur në sy dikujt. Ne ose ia themi duke shpallur armiqësi, ose ia themi pas shpine, ose nga pozitat e të fortit që kërkon të poshtërojë të dobëtin. Nga kjo buron edhe mosbesimi që kemi ndaj njëri-tjetrit edhe ajo arroganca në komunikim, për të cilën pyesni ju.


BASHKIMI I KOSOVËS ME SHQIPËRINË MUND TË MOS NDODHË KURRË

Brenda sa kohesh, sipas jush, mund të ndodhë bashkimi i natyrshëm dhe botërisht i pranueshëm i Shqipërisë me Kosovën, nën shembullin e ribashkimit të disa kombeve të tjera gjatë dekadave të fundit?

Për një gjë të tillë jo vetëm nuk mund të përcaktosh kohë, por nuk mund të thuash me siguri nëse mund të ndodhë, sepse kemi të bëjmë me ngjarje nga ato që varen nga vullnete njerëzore, jo me ngjarje të determinuara nga ligjësi të paevitueshme natyrore. Për momentin, mua më duket se shqiptarët i janë larguar idesë së bashkimit, kryesisht nën presionin e ndërkombëtarëve, të cilët e refuzojnë me forcë idenë e Shqipërisë së Madhe, sa për shkak të presionit të fqinjve, aq edhe për shkak të frikës së precedentit shpërbërës për shumë shtete. Duket se sot për sot, shumica e shqiptarëve kanë si projekt politik pavarësinë e Kosovës dhe pastaj, ndoshta, në një hap të dytë mund të fillojnë të ndërtojnë projektin e bashkimit në një Federatë me Shqipërinë. Por kjo edhe mund të mos ndodhë fare, nëse elitat e të dy vendeve nuk do të jenë të interesuara për këtë për shkaqe pushteti, ose ngase do të vazhdojnë të jenë, siç janë sot, nën një presion vendimtar ndalues të ndërkombëtarëve. Dhe nëse në këtë gjendje do të kalojnë dekada, gjatë të cilave shqiptarët e Kosovës do të forcojnë identitetin e tyre kosovar nën flamurin e tyre kosovar, (sepse identiteti nuk është një gjë e dhënë një herë e përgjithmonë, por një proces), mund të vijë një moment, që ky flamur i propozuar nga Ahtisaari t’u duket brezave të ardhshëm, më i shtrenjtë se sa flamuri shqiptar që do të ruhet pastaj si relike e një kohe, kur pavarësia u fitua edhe në sajë të ëndrrës për bashkim nën atë flamur.

A duhet doemos që Shqipëria të jetë kaq e varur nga qëndrimet e ndërkombëtarëve në njohjen e pavarësisë së Kosovës, apo ajo edhe mund të ishte më agresive në këtë drejtim?

E konsideroj një thikë me dy presa "mosbindjen" ndaj Perëndimit në kushtet kur ndodhet Shqipëria dhe Kosova. Me siguri di të them se sikur të kishim treguar aftësi më të mëdha shtetformuese në të dy anët e kufirit, do ta kishim shumë më të lehtë atë që kërkoni ju dhe do të ishim respektuar shumë më tepër edhe nga Perëndimi. Pra pyetja mund të shtrohet edhe në formën: a mund të jetë më e pavarur dhe më agresive Shqipëria në gjendjen ku ndodhet?

Prej kohësh ka dalë në skenë ideja e mbarëkombëtares, mbarëshqiptares. Në optikën tuaj, a mos po abuzohet me këto terma?

"Mbarëkombëtarja" ka lindur si term për të nënkuptuar një ombrellë që mbulonte interesat e përbashkëta dhe identitetet e përbashkëta të shqiptarëve në Shqipëri, Kosovë dhe Maqedoni, madje ndoshta edhe në tërë botën. Mua më duket se është një term që u përdor shumë më shpesh në fillimvitet ’90, kur gjithçka ishte ende në nivelet e romantikës së bashkimit. Tani që jemi në një fazë shumë më pragmatiste në të tre anët, më duket se kjo fjalë përdoret më pak. Më duket një term, që po ta nxjerrësh nga ky kontekst nuk ka ndonjë kuptim të ndryshëm nga fjala "kombëtare", kur duam të flasim psh. për identitetin kombëtar shqiptar. Personalisht mund të them se nuk e përdor kurrë.

Interviste per Java (13 dhjetor 2007 ribotuar ne Korrieri 19 dhjetor) Titujt nentitujt dhe komenti jane te Javes.


Wednesday, December 19, 2007

Biznesi banal me nostalgjinë e komunizmit

Ditën e martë ndoqa me vëmendje emisionin “Tek Keli” ku përballë gazetarit Enkel Demi ishin organizatorët e emisionit “Njëqin këngët e Shekullit”. Vura re se Demi, teksa u drejtonte pyetjet katër organizatorëve të spektaklit, nuk e fshihte shqetësimin që e brente, se shumica e atyre këngëve ishin nga ato të propagandës socrealiste dhe se riciklimi i tyre qe një fenomen që nuk duhej marrë me lehtësinë me të cilën i kishin sjellë ato në skenë regjizori Pandi Laço dhe bashkëpunëtorët e tij. Dhe as dukej i bindur se ato e meritonin titullin bombastik “Këngët e shekullit”. Këtë shqetësim, por shumë më bruto, ma kishte shprehur para disa kohësh një miku im ish i burgosur politik i cili më mori në telefon i revoltuar e më tha: “ore, po çfarë po bëjnë këta kështu! Po me këto këngë janë shpëlarë trutë e miletit, kurse ne aty brenda na kanë torturuar duke na i vënë nga mëngjesi në darkë!”
Përballë pyetjeve të Demit regjizori Pandi Laço dhe të ftuarit e tjerë aty kërkuan ta shpjegonin, sipas mënyrës së tyre, atë çka kishin bërë. Sipas Laços ata kishin bërë një punë të mirë, sepse kishin ndihmuar të ruheshin këngë që po zhdukeshin. Pra një punë arkivimi mund ta quajmë. “Ashtu siç ruan psh. Galeria e Arteve pikturat dhe skulpturat e realizmit socilist” – tha njëri nga të ftuarit në mbështetje të kësaj ideje. Por kushdo që ka pak mend në kokë e di se nga arkivimi e deri në atë festë të madhe televizive ka një diferencë të madhe. Ato nuk u ritransmetuan ashtu siç ishin të regjistruara, duke u marrë ndoshta në analizë kritike, por u kënduan me patos nga të rinj e të vjetër të riaranzhuara. Po ashtu seria e spektakleve të Laços u raklamua pa rreshtur në TV Klan me tone emfatike. Jo vetëm, por, siç doli nga emisioni, organizatorët i kishin ndryshuar disa pjesë tekstesh që të mos “kërcitnin” ashtu dhe aq: psh. atje ku thuhej “partia” doli se kishin vënë “rinia” dhe nuk kishin përfshirë këngë që i këndoheshin shokut Enver, ndërkohë që ruajtja duhet t’i përfshinte edhe këto. Pra, të thuash se kemi të bëjmë me një punë ruajtjeje e arkivimi është të gënjesh trashë. Por organizatorët nuk vonuan ta përgënjeshtrshtojnë vetë idenë e ruajtjes e arkivimit kur, në përpjekjet për të legjitimuar këndimin e këtyre këngëve, sollën shëmbullin e Bella Ciaos që këndohet në Itali apo këngën e Che Guevarës. Pra, pse të mos i këndojmë ne këto këngë kur në Itali këndohet Bella Ciao dhe në Amerikën Latine apo edhe gjetkë i këndohet komandantit Che Guevara? Shkurt edhe ata nuk e mohuan dot se kemi të bëjmë me një punë riciklimi. Dhe kjo, sipas meje, meriton të anlizohet seriozisht.
Nuk jam kurrsesi i idesë që këto këngë duhen zhdukur nga dheu, as se nuk duhen dëgjuar. Ato duhen ruajtur e dëgjuar (ashtu siç janë kënduar) sepse ndihmojnë të kuptohet ajo kohë. Ato duhen ruajtur e dëgjuar edhe për arësye të studimit të fazave të ndryshme të asaj kohe, sepse edhe nëpërmjet tyre dallojmë, nëpërmjet ndryshimeve të teksteve dhe të melodive, periudhat e ndryshme të diktaturës dhe të propagandës socrealiste që e ka shoqëruar atë. Ato duhen studiuar edhe nga muzikologë që merren me studime të ndryshme të zhanreve të ndryshme muzikore, po ashtu. Ka shumë arësye, pra, pse ato duhen ruajtur e dëgjuar. Por akti i këndimit, i riarrazhmit i rimarrjes nga këngëtarë të rinj ashtu siç bënë Laço me të tijtë dhe mbiquajtja e tyre “Këngët e shekullit “ më duket një gjë krejt tjetër me të cilën nuk pajtohem kurrsesi. E konsideroj si një fenomen që meriton të shqyrtohet me shumë shqetësim. Le të shtjelloj disa nga argumentet e mija pa pretenduar se mund ta shterroj një fenomen të tillë me të cilin, e përsëris, duhet të merremi shumë serizisht. Së pari, duhet të sqarojmë se ata që këndojnë Bella Caion në Itali identifikohen edhe sot më atë këngë partizane. Edhe gazetari Enzo Biaggi, që vdiq së fundi, kishte lënë amanet që, kur të varrosej, të këndohej Bella Ciao e cila u kënduar nga ata që e shoqëruan në banesën e fundit. Po ashtu edhe ata që këndojnë dhe rikëndojnë këngën e komandantit Che Guevara identifikohen me të sepse besojnë në mitin e revolucionarit që dha jetën për një ideal. Kurse organizatorët tanë nuk na thanë nëse mendojnë se duhet të identifikohemi me ato këngë apo jo. Ose më saktë a identifikohemi ne me ato këngë apo jo. Ose të paktën se kush identifikohet. Kush identifikohet sot me këngën “Shoqet tona ilegale” që dikush tha se është këngë për luftën të cilën ne nuk e kemi hedhur poshtë. Në fakt këngë si ajo apo si kënga “Baballarët” janë këngë që u bënë shumë më vonë, jo në kohën e Luftës, për të rritur edhe më tej kultin e shoqeve (si shoqja Nexhmije) dhe shokëve (si shoku Enver) udhëheqës të partisë që në emrin e Luftës shtypën e çnjerëzuan një popull të tërë për 45 vjet. Prandaj dhe njerëzit, shumica sigurisht, refuzojnë t’i këndojnë e dëgjojnë ashtu sikurse kanë refuzuar t’i këndojnë e dëgjojnë dhe në atë kohë. Ato ishin këngë që u imponoheshin nëpërmjet propagandës. Dhe vetë fakti që ato këngë kanë shoqëruar me tingujt e tyre marrshimin e të dhunshmëve mbi shpinë të popullit shqiptar është një arësye e mjaftueshme për të mos i kënduar. Së dyti, duhet thënë se ato këngë, artistikisht, janë shumica të një shijeje të keqe. Përmbajtja e tyre, qoftë muzikore qoftë ajo e teksteve, ka pak ose aspak të bëjë me ndjenjat e vërteta njerëzore e aq më pak me ndjenjat e shqiptarëve të asaj kohe dhe akoma edhe më pak me muzikën e kohës kur janë krijuar. Po ashtu, duhet thënë se heqja e ndonjë fjale si “parti” apo “Enver” nuk ua ndryshon atyre këtë përmbajtje, as ua heq atë atmosferë të rrejshme festive e optimizmi që kërkonin të ngjallnin tek njerëzit në kuadrin e propagandës trushpëlarëse ndërkohë që realiteti ishte i mjerë. Fakti që një pjese njerëzish i pëlqejnë sepse janë rritur me to dhe i sjellin për asosacion ndërmend kohët kur ato u rrihnin veshin nga mëngjesi deri në darkë, tregon se këta njerëz kanë mbetur me shije të keqe. Por, e përsëris, pjesa më e shëndoshë dhe më me shije e shoqërisë nuk i ka kënduar e dëgjuar ato këngë as nuk ka kërcyer me to në mbrëmjet intime, sepse nuk e gjente veten në to, përkundrazi. Mirëpo sipas organizatorëve spektakli ishte një sukses. Nuk e përjashtoj këtë ndonëse nuk mund të jap gjykimin tim saktësisht sepse, nuk e ndoqa. Kur, duke kaluar nga një stacion në tjetrin, bija në këngët e shekullit nuk qëndroja atje. Por s’mund ta mohoj se mbeta për një çast i mbërthyer me çmerim tek ekrani kur pashë se spektakli u mbyll me këngëtarët tanë të vjetër e të rinj që kënduan, duke ia kaluar rradhën njëri tjetrit, këngën më të dashur të shokut Enver “Për ty Atdhe”. U tha se është kënga e kënduar nga i madhi Mentor Xhemali. Nuk u tha se është kënga më e dashur e diktatorit, një hymn i ideologjisë nacional – komuniste të pushteti të Enver Hoxhës, i cili, gjoja në emër të atdheut që qëndronts si “shkëmb graniti vigan kundër çdo stuhie dhe tufani”, e izoloi dhe e masakroi atë. Dhe fatin e vërtetë të këtij “vigani” e pamë dhe po vazhdojmë ta shohim përditë. Sigurisht me televizionet që i reklamojnë nga mëngjesi në darkë ato këngë edhe mund të kenë sukses, por ky sukses, që shpresoj të mos jetë i madh, megjithatë, është dramatik në çka tregon dhe në pasojat e veta. Sepse ky sukses është shumë i ngjashëm me “suksesin” që ato këngë kanë patur në kohën kur kishim një televizon të vetëm dhe një radio të vetme që jepnin vetëm ato nga mëngjesi deri në darkë për qëllime trushpëlarëse. Ky sukses, pra, është rezultat i një trushplarjeje të një lloji të ri që nuk është vështirë ta identifikosh. E shprehu këtë një nga organizatorët e spektaklit. Kur Demi i pyeti për shitjet e CD me këngët e shekullit ai tha se ato shkonin shumë mirë, por mbi të gjitha shitja shkonte tek më të moshuarit, dmth tek nostallgjikët e asaj kohe, ndonëse edhe të rinjtë, sipas tyre, kishin filluar t’i fusnin në disko. Shkurt, sipas meje, në tërë këtë histori kemi të bëmë me një komercializim banal të nostalgjisë. Né garën tonë për pasurim të disave apo në strapacimin për të mbijetuar të shumicës edhe ato këngë, edhe nostalgjia, shihen thjeshtë si mall tregu që mund të sjellë përfitim. Kemi të bëjmë me një nga shfaqjet më të shëmtuara të asaj që Stiglitz e ka auajtur “fondamentalizmi i tregu”, i fitimit si e vetmja masë dhe peshë e çdo gjëje. Pa dyshim në jetën e njerëzve të asaj kohe ka pasur edhe gëzime familjare edhe shumë ngjarje të gëzuara që ata i kujtojnë me mall. Nuk mund të mohoet se nostalgjia, si fenomen psikologjik, është një diçka shumë komplekse. Ajo nuk mund të na mungojë qoftë edhe kur bëhet fjalë për të kaluara të zeza. Personalisht kam shkruar edhe një ese me titull “Nostalgjia e hidhërimit” ku përpiqem të shpjegoj se njeriu ka nostalgji edhe për vendin më të tmerrshëm ku ka kaluar jetën, burgun, sepse, tek e fundit, edhe aty ka përjetuar emocione. Duket se mbështetur në këtë fenomen kompleks autorët e spektaklit kanë menduar, me mendjelehtësi, riciklimin e këtyre këngëve. Them me mendjelehtësi sepse kanë harruar apo nuk e dinë se njeriu serioz që i kthehet një të kaluare si ajo e diktaturës i kthehet asaj, përveçse me nostalgji, edhe me vështrim kritik edhe me revoltë edhe me ndjenjë dënimi. Madje këto janë dominuese. I kthehet gjithashtu me mendimin që këto t’ia transmetojë rinisë e cila duhet ta njohë atë kohë, për të cilën nuk ka nostalgji asfare sepse nuk e ka jetuar, që të mos përsërisë gabimet e të rriturve. Kurse një nostalgji për atë kohë pa vështrimin kritik ndaj saj, pa ndjenjën e empatisë për viktimat e asaj kohe, pa pendesën dhe pa ndjenjën e vënies së drejtësisë mund ta kenë vetëm pjesa më e keqe e xhelatëve të asaj kohe, ata që kanë mbetur trushpëlarë dhe shpirtharë. Dhe faktkeqësisht mënyra se si këndoheshin ato këngë tregonte se tek ne kanë mbetur shumë trushpëlarë dhe shpirtharë. Nuk mendoj se Laço dhe organizatorët e tjerë ta kenë bërë spektaklin pasi janë kriptokomunistë e ndjejnë simpati për atë kohë dhe xhelatët e saj, as për të rritur numrin e votuesve nostalgjikë të PS-së, por them se zelli nostalgjiko komercial me të cilin u reklamua kjo seri spektaklesh e me të cilin i këndonin këgëtarët ato këngë për mua ishte tronditës sepse më tregonte se sa pak kemi reflektuar për atë kohë duke më bërë, fatkeqèsisht, t’i ndjej të afërt me xhelatët. Por ky fenomen tregon edhe diçka tjetër, edhe më të rëndësishme, si anë tjetër të medaljes së asaj që thashë më lart lidhur me mungesën e reflektimit mbi të kaluarën, apo, ndoshta, bash si rezultat i saj. Ai flet edhe për një boshllëk të madh shpirtëror të kohës tonë, e, në këtë kontekst, edhe për një mungesë të muzikës së vërtetë që duhet t’i përgjigjes kohës sonë. Po të vesh re edhe shumica e muzikës që krijojmë sot në tërësi është shumë banale. Edhe ajo, ashtu si ajo e socrealizmit, nuk bën pjesë në atë muzikë që këndohet e dëgjohet vetmevete nga njerëzit apo në grupe të ngushta intime, pasi nuk u përgjigjet nevojave të tyre shpirtërore. Edhe muzika që prodhojmë sot, si ajo e djeshmja, i drejtohet një shumice injorante duke ua shpëlarë trutë jo më në emër të kooperativizimit, por të fitimit. Kemi të bëjmë me dy ekstreme që puqen. Prandaj do të thoja se kulti i parasë si e vetmja vlerë, si i vetmi statusdhënës që mbretëron në shoqërinë tonë duke e tharë shoqërinë shpirtërisht, paradoksalisht na çon në atë kohë të antiparasë. Komercializimi deri edhe i këngëve të këqija që i shërbenin së keqes vjen ngase nuk prodhojmë dot këngë të mira, të vërteta, pasi jemi aq të varfër në botë shpirtërore të vërtetë. (Korrieri, 16 dhjetor 2009)

Monday, December 10, 2007

Rite vetposhtërimi kolektiv

Rite poshtërimi kolektiv mund t’i quash, pa e tepruar, ato që provojnë shqiptarët e shumtë në portat hyrëse apo dalëse nga Shqipëria në Itali apo anasjelltas. Gjatë vajtje ardhjeve të mija çfarë nuk kam parë e provuar: kontrolle në hyrjen e shqiptarëve brenda aeroporteve me qen të frikshëm nga ata që stërviten për t’i marrë erë drogës, kontrolle policësh doganore që të pyesin se sa lekë ke në xhep dhe që të detyrojnë të hapësh kuletën, kontrollime për së dyti elektronike të bagazheve, ndonëse janë kontrolluar një herë në aeroportin e Tiranës, gjë që bën të vonohesh edhe ndonjë orë më tepër etj. etj.. Madje në një nga aeroportet italiane portat hyrëse ndaheshin në tre drejtime: atë të qytetarëve të komunitetit evropian, atë të atyre që ata i quajnë “extra comunitari” ku normalisht duhet të hynin edhe shqiptarët, dhe hyrja e shqiptarëve, me shënimin “Tirana” që ishte më vete. Sipas një termi të njohur ky quhet “aparteid”. Për të mos folur për intervistat poshtëruese që bëjnë një numër jo i vogël policësh racistë kur kontrollojnë pashaportat e vizat hyrëse me të drejtën që, po nuk u solle mirë, të të kthejnë edhe mbrapsh.

Herën e fundit, para disa ditësh, kur protestova përpara një autoriteti plicor italian për një variant të tillë racizmi sepse, ndërkohë që pasagjerët që udhëtonin për qytetet e tjera evropiane kalonin të patrazuar, ata që udhëtonin për Tiranë ndaleshin nga një polic doganor dhe, pasi intervistoheshin nga ky, seleksionoheshin për t’u futur në një dhomë ku kontrolloheshin fizikisht se mos kishin valutë me shumicë, ai mu përgjegj: “Po ja, ç’të bëjmë ne, bashkëqytetarë tuaj bëjnë punë të tilla që ne na detyrojnë të sillemi kështu.” U detyrova t’i përmend një thënie romake sipas së cilës “më mirë të shpëtojnë njëqind fajtorë sesa të dënohet një i pafajshëm”, kurse ju - i thashë - poshtëroni përditë qindra të pafajshëm për të gjetur një fajtor. Por pastaj vetmevete mendova se çështja se sa fajtorë kemi ne dhe se cilët janë ata është një çikë më e komplikuar. Në fakt ajo çka më shtyu të shkruaj këtë shkrim është sjellja e disa fajtorëve të tjerë, shumë më të rëndësishëm sesa trafikantët e drogës apo prostitucionit, të cilët, me punën e mbrapshtë të tyre kanë ndikuar dhe ndikojnë shumë më tepër për të krijuar imazhin e një vendi e të një populli inferior, që duhet mbajtur i izoluar, i kontrolluar e i poshtëruar. Më konkretisht u ula të rishkruaj sepse ngacmimi i plagës së hapur të poshtërimit që pësova në aeroportin italian më solli ndërmend plagën vetposhtëruese që mu ngacmua disa ditë më parë duke ndjekur vizitën e Prodit në Shqipëri. Po pse? Sepse gjatë asaj vizite më tërhoqi vëmendjen më shumë sesa ajo e ditura çështja e Kosovës lidhur me shpalljen e pavarësisë dhe porosinë “nuk duhet të nguteni” marrëveshja vetposhtëruese e qeverisë sonë me Enelin. Sipas asaj që u tha në shtypin shqiptar dhe italian lidhur me këtë marëveshje na del se italianët janë shumë të interesuar të ndihmojnë Shqipërinë dhe rajonin dhe vetveten me burime energjitike dhe për këtë kanë menduar të ngrihet në Shqipëri një termocentral me karbon në brigjet e Adriatikut. Flitet se edhe termocentralin bërthamor, për të cilin foli Berisha, mund ta marrin përsipër italianët. Por, nëse ky i dyti shpresojmë të mbetet demagogji fantapolitike, ai i pari, me qymyr guri apo koks, siç i thonë ndryshe karbonit, përmendej edhe në marrëveshjen në fjalë të nënshkruar nga ministri Ruli. Ky termocentral, sipas deklaratave, do të zgjidhte jo vetëm problemet energjitike të Shqipërisë, por edhe nga ato të rajonit e të Italisë vetë e cila, sa për dijeni të atyre që nuk e dinë, pjesën më të madhe të energjisë nuk e prodhon në vend, por e importon. Kushdo që i njeh sadopak punët e Italisë, e ka të qartë se Eneli dhe Romano Prodi as nuk do të guxonin ta hidhnin idenë e ndërtimit të një termocentrali me karbon në brigjet e Italisë. Kanë dashur dikur në vitet ‘70 apo ‘80 të ngrenë një të tillë në brigjet e Toskanës, por nuk kanë mundur. Kurse në kohën e tanishme as bëhet fjalë, qoftë vetëm ta përmendin në Itali fjalën termocentral me karbon e aq më pak në brigjet italiane. Kjo ndonëse Italia ka një bregdet që është më i gjatë sesa ai i Indisë dhe ndonëse territori i saj është nja njëzet a tridhjetë herë më i madhe sesa ai i Shqipërisë. Atëhere pyetja ngrihet: si guxon Eneli dhe Romano Prodi të vijnë të propozojnë ngritjen e një supertermocentrali të tilla në një vend të vogël si Shqipëria që ka vetëm një pëllëmbë bregdet? Përgjigja është shumë e thejshtë: sepse ata, megjithë “political corectness”, kanë thellë thellë një qëndrim racist ndaj shqiptarëve. Thonë vetmevete se këta varfanjakët do të ishin të lumtur të kishin drita 24 orë sepse, sa për ndotje ambjenti e cilësi ajri e ndotje bregdeti, hundët e tyre nuk janë rafinuar ende. Para disa kohësh a nuk na propozuan ngritjen e një impianti gjigant djegjeje plehërash që do të zgjidhte jo vetëm problemin e djegjes së plehërave të Shqipërisë, por edhe të Jugut të Italisë ku qytetarët protestojnë e nuk i lenë të ngrenë impiate të tilla. A nuk u ideua transformimi i Syrit të Kaltërt në ujësjellës për Puljan? Shkurt dhe troç ata mendojnë se një vend për të djegur plehërat dhe për të djegur karbonin duhet të ekzistojë dhe meqënëse shqiptarët nuk bëjnë zë, por e presin me kënaqësi sepse kështu zgjidhin edhe disa probleme që janë më bazike sesa ato që vendet perëndimore i kanë zgjidhur prej kohësh, le ta bëjmë Shqipërinë një vend të tillë. Por problemi nuk është as Prodi as Eneli. Problemi janë plitikanët tanë që i presin me gëzimin vetposhtërues të servilit propozime të tilla (në mos i propozofshin vetë); disa sepse kështu u hyn ndonjë lek në xhep, disa sepse mendojnë se kjo i bën ta kenë mirë me fuqitë e mëdha që mund t’i mbajnë kështu në pushtet dhe disa nga mungesa e dashurisë dhe e vizioneve për vendin e tyre, - por edhe të treja sëbashu. Dhe, po ta shohësh thellë thellë, nuk ka këtu ndonjë sjellje tjetër nga ajo e trafikantëve të drogës apo prostitucionit që na bëjnë të provojmë ritin e poshtërimit kolektiv sa herë hyjmë në Itali apo dalim prej saj. Por akte të tilla të politikanëve tanë fare mirë mund t’i quajmë edhe rite vetposhtërimi që ua bëjnë edhe më të kollajtë italianëve qëndrimin racist ndaj nesh. Nëse Ruli apo Berisha vetë do t’i thonin Prodit apo Enelit se kjo puna e termocentralit me karbon është një punë që nuk bëhet, se përderisa nuk e bëni në vendin tuaj nuk ka se si të na e kërkoni ne, atëhere ne do të kishim të gjithë pak më shumë dinjitet. Të ngresh në një pëllëmbë bregdet shqiptar termocentrale me naftë, petrolifera, termocentrale me karbon, fabrika çimentoje si ato që planifikohen të ngrihen në Lezhë (pa le të ngresh edhe një termocentral bërthamor) do të thotë të dëmtosh imazhin e vendit shumë më tepër sesa ç’e dëmtojnë trafikantët që bëjnë të kontrollohet me qen me erë çdo shqiptar në aeroportet italiane. Sepse në një vend ku hidhen plehërat nuk ndërtohet asgjë e bukur por bëhen vetëm iozolime betoni. Shqipëria edhe kështu siç është ka tejkaluar kufijtë e shndrrimit në një kosh plehërash i izoluar nga bota e jo më me këto projekte monstruoze. Ajo ka nevojë për politika që ta pastrojnë dhe jo ta ndotin edhe më ambjentin e saj super të ndotur. (Korrieri, 9 dhjetor 2007)

Monday, December 3, 2007

Pse bien nga fiku femijet e te rriturit tane


Kohet e fundit tek ne u hap nje debat mbi shkollimin e larte ne universitetet tona publike dhe ato private. U polemizua edhe per principet mbi te cilat duhet te ngrihet mesimdhenia e larte, per perparesine e publikut apo privatit, ashtu sikurse edhe per nivelin e mesimdhenies ne universitetet. Ka pasur polemika te forta edhe per ligjin mbi emerimin e rektoreve te universiteteve. Duhet thene se debatit i ka munguar shumecka, i ka munguar edhe pjesemarrja e shume mesimdhenesve me emer publik. Por ajo cka i ka munguar me shume, sipas meje, ishte thellimi i tij nepermjet zbritjes pak me poshte ne deget e "pemes" se edukimit te femijeve tane ne shkollat e mesme dhe fillore, e, ne pergjithesi, ne problemet e edukimit qe i bejme ne femijeve derisa arrijne ne universitet. Debati u zhvillua sikur te kishim arritur ne maje te pemes shendoshe e mire. Sikur, pra, ata qe shkojne ne universitete e fillojne dhe e mbarojne aty ate kualifikim qe i ben njerez te larte. Por a eshte keshtu?

Duke vozitur neper internet hasa ne nje nga bloget e njohur shqiptare nje koment qe fillonte me nje tekst kenge per femije:



"Oh, ne maje te fikut hipa

bum c'u rrezova

Oh, ne maje te fikut hipa

bum c'u rrezova



Oh, erdhi gjyshja

m'foli hop

hop u cova

Oh, erdhi gjyshja

m'foli hop

hop u cova

"Nuk jam cmendur!" - shkruante me poshte autori - "Ky eshte teksti i nje kenge te kategorise turbofolk, per femije. Eshte nje tekst gjenial, qe perseritet monoton nja kater here. Njehere vjen gjyshja, njehere vjen mami, pastaj babi, dhe prape vjen gjyshja. Dhe djaloshi i kenges cdo here bie nga maja e fikut. Djali perserit gjithmone te njejtin gabim, nga i njejti vend: maja e fikut. Konkluzioni: djaloshi ka probleme me memorien e gjate; nuk arrin te mesoje se po te hipesh ne maje te fikut, mund te biesh" sepse "familjaret rrine shume te qete. Nuk reagojne. Nuk e keshillojne. Thone vetem nje fjale: Hop. Te cilen djaloshi e ndjek verberisht. (…) Rezultati: nje femije rreth 4 vjecar, qe vertitet duke kenduar majen e fikut e duke kercyer pupthi e hopthi mbas cdo hopi e bumi. Tragjedia: Ky femije eshte i yti! (…)"

Autori i ketij komenti na le te kuptohet se jeton jashte shtetit, se ka femije te vegjel qe shkojne ne kopesht dhe shkolle atje ku jane, qe flasin mendojne dhe enderrojne ne nje vend tjeter nga vendlindja e prinderve, por ka merak qe ata te mesojne edhe shqipen qe kjo t'u mundesoje te behen, pastaj, edhe pjese e kultures shqiptare. I eshte dukur se ka gjetur mjetin me efikas per t'u mesuar gjuhen shqipe: duke u sjelle CD me muzike per femije nga Shqiperia. Por zbulon se ky lloj mesimi paska nje cmim qe nuk eshte i gatshem ta paguaje: debilizimin e femijeve te tij, pergatitjen e tyre per t'u bere publik i "Ciljetave te se ardhmes". Dhe ua heq sepse vec tjerash nuk do qe femijet ta identifikoje Shqiperine me dicka qe ka shije te keqe, cka me vone do ta beje ta harrojne e te mos identifikohen asfare me te. Duke lexuar komentin e tij m’u be se rashe edhe une nga fiku i debatit te larte mbi shkollat e larta. E para gje qe te vjen ne mendje eshte: mire se keta prinder, qe jetojne e punojne ne vendet e huaja, e per rrjedhoje femijet e tyre, e kane mundesine e zgjedhjes per ta mbajtur apo hedhur tej kulturen e keqe, po me shumicen e femijeve shqiptare qe formohen ne Shqiperi, ku kjo e keqe u imponohet nga te kater anet, si i behet? Sepse ketu nuk eshte thjeshte ceshtje dy gjuhesh, por dy kulturash qe rezultojne inkompatibel me njera-tjetren, qe nuk mund te dialogojne me njera tjetren, pasi kjo e jona nuk na afteson per kete. Ajo per te cilen flasim aq shume dhe bejme aq pak, integrimi ne boten e madhe, jo si qellim ne vetvete, por si hapa te rendesishem drejt me shume komunikimi, qe do te thote edhe me shume lirie e nje jete me e plote, eshte nje gje qe fillon shume heret, qysh me femijet; por edhe mosintegrimi, dmth vazhdimi i izolimit, fillon qysh heret gjithashtu. Jemi ne vazhdimin e asaj kulture socialiste qe shpelante trute e njeriut qysh ne femijeri duke u hequr aftesine per te pasur mendimin e vet, per te bere lidhjet shkak - pasoje. "Buburrec mor bugurrec, ti gjith diten ec e ec", recitonin e kendonin femijet dikur apo "oplala per litari, mbahem fort si marinari. Ballafaqimi midis kulturave ne procesin e hapjes dhe integrimit edhe me synimin e ruajtjes se kultures dhe identitetit tone, eshte nje pune qe kerkon te ndryshojme shumcka, qysh me edukimin e femijeve. Nese nuk duam qe kultura jona ne kete proces te mos zhduket apo te mos mbetet rudimentare duhet ta bejme te afte te mbijetoje duke filluar qe me ndryshimin e edukimit te femijeve tane ne kopshte e pastaj shkolla fillore e te mesme. Perndryshe nuk do te mesojme kurre se si te mos biem nga fiku, qofte edhe duke pasur nje diplome te universiteteve tona. Sepse me duket se historia e mungeses se memories te atij femijes se CD-se, i cili nuk eshte ne gjendje te mesoje se si te ngjitet e te mos bjere nga fiku, por bie dhe ribie duke mbetur gjithnje femije, eshte histori e ne te rriturve. Kenga e asaj CD-je me tekst idiotizues dhe refuzimi qe i ben autori asaj, kane te bejne me nje ndryshim te madh: ate midis te rriturve qe mbesin femije edhe ne moshe te madhe dhe te rriturve qe i kthehen femijerise me pervojen e atij qe ka mesuar nga jeta, e qe, pikerisht per kete, ndryshon shumecka ne edukimin e femijeve te vet. Ne kemi mbetur me shumice ne kategorine e te pareve se perndryshe CD te tilla nuk do te qarkullonin ne tregun tone, por mbi te gjitha nuk do te kishim ate gjendje te mjeruar te edukimit te femijeve tane. E kjo do te na e zgjase shume qendrimin ne rrethin vicioz te nje kulture qe prodhon e riprodhon te rritur qe bien nga fiku e kerkojne t'i ngreje "mami" dhe "babi", duke u thene "hop". Sepse, le te mos harrojme, nje edukator i njohur thote: ma jepni nje femije ne shtate vjetet e pare dhe pastaj ne te tjeret merreni ju. (Korrieri, 30 Nentor 2007)

Tuesday, November 27, 2007

Të rinj apo të vjetër

Emërimet kohët e fundit në dy poste tejet të rëndësishme si ai i Minstrit të Drejtësisë dhe ai i Prokurorit të Përgjithshëm të dy individëve me moshë të re nuk mund të mos ngrenë, ndër pikëpyetjet e shumta, edhe një pikëyetje që sillet në ajër në shoqërinë shqiptare pa u ulur asnjëherë në tryezat e analizës ashtu siç meriton. Të rinj apo të vjetër i duhen Shqipërisë në krye të vendit? Dilemë kjo universale, që mbetet e hapur gjithandej.
Nëse do të flasim përgjithësisht lidhur me dallimin midis të rinjve dhe të vjetërve nuk mund të mos veçojmë disa nga karakteristikat kryesore pozitive të të rinjve dhe të të vjetërve. Ndër to për të rinjtë do të theksonim energjinë dhe entuziazmin më të madh, aftësinë për të kapur të renë po ashtu, por edhe idealizmin e guximin më të madh për të ndryshuar gjërat e për të sakrifikuar për të tjerët sëbashku me kritikën më të fortë ndaj një realiteti dhe ndjerjen e nevojës për ta ndryshuar atë. Nëse do të flasim për anët pozitive të të moshuarve do të veçonim përvojën dhe urtësinë më të madhe, përgjegjshmërinë më të madhe, maturinë dhe tolerancën më të madhe. Po t'u kthehemi anëve negative, kur flasim për të rinjtë, do të veçonim si rreziqe më të mëdha egoizmin e patemperuar nga përvoja, papërgjegjshmërinë dhe fanatizmin, aventurizmit ashtu sikurse edhe rrezikun e manipulimin më lehtë apo edhe mungesën sa duhet të profesionalizmit. Kurse tek më të moshuarit do të mund të flitej negativisht duke përmendur mefshtësinë më të madhe, prirjen për të tuajtur statukonë, kompromisin shumë më të madhe me të keqen, konformizmin, rezistencë ndaj të resë.
Që t'i japësh një përgjigje sadokudo të saktë kësaj dileme them se ajo duhet shtruar në kontekstin historik e kulturor për të cilin bëhet fjalë. Sepse i thua gjithë ato që përmenda më sipër dhe përsëri të duket sikur nuk ke thënë asgjë lidhur me kontekstin në fjalë. Tek e fundit, përtej një përgjigjeje të përgjithshme se idealja është kombinimi i energjisë së rinisë me përvojën dhe maturinë e të vjetërve, pyetja shtrohet nëse ishte më mirë që u zgjodhën dy të rinj apo më keq, pavarësisht nga karakteristikat e tyre individuale që mund t'i bëjnë më të mirë ose më të këqinj se individë të tjerë të moshave të tyre apo të moshave të tjera. Për të tentuar t'i japësh një përgjigje sadokudo kësaj dileme them se duhet t'i referohemi përvojës sonë. Çfarë ka ndodhur në Shqipëri me të rinjtë dhe me të vjetrit në pushtet? Nëse do t'i referohemi historisë sonë të pas luftës së Dytë nuk mund të mos vemë re se pushtetin në Shqipëri e morën të rinjtë, Komunistë ishin shumica të tillë. Edhe Hoxha nuk ishte më shumë se 36 vjeç. Regjimi që ndërtuan ata me egërsinë, fanatizmin dhe aventurizmin e tij, por edhe me papërgjegjshmërinë e tij ndaj fateve të vendit e të të tjerëve, nuk mund të mos të të bëjë të mendosh se këto vinin edhe nga fakti se ata ishin të rinj, nuk kishin as pjekurinë as përgjegjshmërinë e të moshuarve dhe në këtë aspekt mund të thuhet se ata shfaqën karakteristikat më të këqia të të riut të përmendura në krye të këtij shkrimi. Ajo çka mund të vihet re gjithashtu tek ajo përvojë është se, në vazhdim, këta të rinj u bën të vjetër, por ndërkaq pushteti nuk i poqi, por i shkatërroi edhe më keq. Ata u zhytën nga krimi në krim, vranë shoqi shoqin, shkatërruan dhe nështruan brezat e bijve e sëbashku me to edhe vendin derisa u plakën. Përvoja e tyre tregon se të rinjtë kur janë të paformuar dhe u jepen role të rëndësishme pushteti në dorë ata mund të thellojnë të keqen me aventurizmin dhe papërgjegjmërinë e tyre. Përvoja e tyre të bën të mendosh se një individ kur të marrë përgjegjësi për jetët e të tjerëve, siç është rasti i politikanve, por jo vetëm, duhet të ketë një nivel të lartë diturie, pjekurie dhe përgjegjshmërie, përndryshe bëhet i rrezikshëm. Po të vesh re historitë e thuajse të gjitha diktaturave të shekullit të XX do të vesh re se protagonistët e tyre në fillesë kanë qenë të gjithë të rinj. Por nuk mund të mos vemë re gjithashtu se në thelbin e precesit që ndodhi në Shqipëri gjatë komunizmit kemi ripërsëritjen e një modeli shoqëror autoritarist, paternalist sadomasokist ku raporti at bir është fortësisht edipian. Biri është i detyruar t'i nënshtrohet autoritetit të atit, por, kur e merr pushtetin, sillet si i ati duke shkarkuar mbi të tjerët (ose edhe mbi vetë atin e rrëzuar nga pushteti) frustrimet e një raporti poshtërues që ka pësuar gjatë nënshtrimit të tij. Por le të hidhemi në përvojën e tranzicionot shqiptar. Sot brezi i të rinjve të shtypur nga etërit komunistë janë të vjetrit kurse kemi një brez të rinjsh që synon t'u zerë vendin ose që thirret nga të vjetrit në detyra kaq të rëndësishme. Ajo çka është vënë re në tërësi ka qenë vazhdimi i modelit autoritarist i raportit të vjetër - të rinj që kemi parë gjatë komunizmit. Në partinë demokratike mbizotëron modeli i nënshtrimit të brezit të ri ndaj brezi i vjetër, ku spikat veçanërisht figura e Sali Berishës që ka mbetur figura e patriarkut të paprekshëm e të pakundërshtueshëm për 16 vjet. Në PS, ku autoriteti i atit ka qenë më i dobët (kam parasysh Ramis Alinë dhe pastaj Fatos Nanon) kemi fenomenin e të rinjve që kërkojnë të marrin pushtetin e atit pa vdekur ai, por që, kur e marrin pushtetin, sillen si ai, në mos më keq. Shembujt më tipikë janë Ilir Meta dhe Edi Rama të cilët ndonëse të rinj, në pushtet kanë shfaqur tipare të thekusuara autoritariste. Pra, përsa i përket atij që mund të quhet proces demokratizimi i politikës sonë, jemi ende në atë strukturë autoritare sadomasokiste paternaliste ku të rinjtë i nënshtrohen më të vjetërve që janë më të pushtetshm ose që, kur marrin pushtetin, sillen si të vjetrit. Megjithatë kur flitet për dallim midis të rinjve dhe të vjetërve nuk mund të mos shtrohet edhe çështja se çfarë përfaqësojnë ata si pasojë e edukimit në kohë të ndryshme dhe e jetës në kohë të ndryshme. Nëse do të marrim në analizë brezin e moshave në harkun që do të përfshinte moshat që nga ajo e Topit dhe Nanos deri tek ajo e Berishës do të thoja se karakteristikë e tyre e përbashkët është vula e fortë që ka lënë e kaluara në komunizëm në formimin e tyre. Ishte një kohë që këtyre u mësoi jetën e dyfishtë, marrëdhëniet e pasinqerta, demagogjinë, mungesën e idealit dhe të koherencës. Futja në politikë e këtij brezi ka pasur një aspekt të dyfishtë. Ajo edhe shprehte nevojën për t'u çliruar nga prangat që u kishte vënë diktatura por qe edhe e mbarsur me të gjitha difektet që u kishte formuar ajo. Ndërkaq brezi i ri që u rrit në tranzicion ka më shumë vulën e këtij tranzicioni sesa të së kaluarës komuniste. "Vlerat' që u ka përçuar atyre ky tranzicion janë ato të individualizmit ekstrem, kulti i pasurimit të shpejtë, mungesa e çdo ideali tjetër përveç atij të krijimit të mirëqënies personale, përdorimi i çdo mjeti për arritjen e këtyre "vlerave". Edhe futja e tyre në politikë ka qenë si një nga mënyrat për arritjen e këtyre "vlerave". Do të thoja se në shërbim të këtyre arritjeve kanë vënë edhe disa aftësi më të mëdha që u ka dhënë disave prej tyre mundësita për tu shkolluar apo për t’u specializuar jashtë shtetit ndonëse në këtë aspekt, në tërësi, mbetet e dyshimtë nëse kemi të bëjmë me një brez më të arsimuar apo më pak të arsimuar sesa ai i të vjetërve. Në tërësinë e vet mund të thuhet se Shqippëria gjatë kësaj periudhe është udhëhequr nga të rinj dhe të vjetër që kanë shfaqur anët më negative të të rinjve dhe të të vjetërve të përmendura në krye të këtij shkrimi. Duke patur parasysh gjithë çka thashë më sipër, pa pretenduar assesi të ezauroj një çështje kaq të gjerë dhe komplekse, lidhur me emërimit të dy të rinjve në poste kaq të rëndësishme si ai i Ministrit të Drejtësis dhe i Kryeprokurorit të Përgjithshëm do të thoja se këta dy individë kanë shumë rrezik të përfaqësojnë dy të këqija karakteristike të kontekstit historik shqiptar: atë të nështrimit ndaj autoritetit më të lartë që i ka emëruar si dhe, sëbashku me këtë, atë të vendosjes së interesit personal mbi detyrën ndaj publikut dhe mbi ligjin.
E përsëris, ky është një reflektimi i pambështetur asfare në njohjen e dy individëve në fjalë. Por është i mbështetur fortësisht në faktin se në shoqërinë shqiptare ende nuk po duket një brez i ri që të konfliktuojë me etërit jo për t’u bëri si ata, por pikërisht për të ndryshuar modelin e tyre. (Korrieri, 25 Nentor 2007)

Thursday, November 22, 2007

Mbi dorëheqjen e Rusmailit

Dorëheqja e Rusmailit është komentuar mjaft në shtypin shqiptar. Ajo çka bije në sy është se komentet përqendrohen në dy plane të ndryshme në mos të kundërt. Një pjesë e konsiderojnë aktin e ish ministrit të Drejtësisë si një shembull moral, si vendosjen e një standarti të ri e të lartë moral për ata që merren me politikë. Kurse një pjesë tjetër nuk gjejnë atje ndonjë akt moral, përkundrazi e konsiderojnë si shprehjen e një konflikti mdis grupesh të ndryshme në PD ku disa dallojnë atë të Berishës përballë atij të Topit kurse të tjerë shtojnë edhe një grupim të Jozefina Topallit. Më depërtonjësi ishte shkrimi i Mero Bazes në Tema i cili njëherësh e shpjegon dorëheqjen e ministrit si një akt të moralshnëm të individit ministër Rusmali, por pa harruar të sqarojë se kjo dorëheqje ishte një punë e imponuar, pasi drejtori i burgjeve që u bë shkak i grindjes, Shehri, ishte një njeri me mbështetje të fortë në klanet e PD. Duke akuzuar direkt Presidentin Topi dhe kryeminstrin Berisha për dorëheqjen e Rusmailit, Baze, i cili është njeri që i njeh mirë punët e PD-së, e konsideron këtë dorëheqje si një hap që hedh korrupsioni në kapjen e mëtejshme të PD-së e të pushtetit të saj. E të duket sikur e konfirmon edhe Rusmaili, i cili, në konferencën e tij për shtyp, deklaroi hapur se në konfliktin me drejtorin i ka munguar mbështetja e kryeministrit dhe, çka është më e keqja, ai akuzoi thuajse direkt kryeministrin se ka mbyllur sytë ndaj pazareve të lirimit të burgosurve të rrezikshëmn që ka bërë drejtori, në këmbim rryshfetesh.
Më duket humbje kohe ta komentojmë aktin e Rusmailit si një shembull moral për klasën poltike shqiptare. Duke patur parasysh kontekstin e moralit të politikanëve shqiptarë në tërësi ky i Rusmailit, edhe sikur të jetë një akt i pastër moral, i një njeriu që sapo e pa veten të akuzuar dha dorëheqjen për t'i hapur rrugën drejtësisë, do të thoja se bën një përjashtim që përforcon rregullin në politikën shqiptare dhe kaq. Madje në këtë kontekst do të thoja gjithashtu se ndoshta e tillë mund të konsiderohet edhe ndërhyrja e vëllait të Rusmailit tek dretori i Burgjeve, e cila, ndonëse e dënueshme, me taktin dhe rezervimin me të cilin është bërë, siç del nga zbardhja e përgjimit, në raport me ç'na kanë parë sytë dhe na kanë dëgjuar veshët gjatë këtyre viteve duket si një muzikë e ëmbël. Po t'u jepej ai regjistrim atyre që e klasifikuan Shqipërnë në vendin e 105 në botë përsa i përket klasifikimit në perceptimin e korrupsionit, dhe do t'u thuhej se për këtë i vëllai i personit të inçizuar, ministri i drejtësisë, ka dhënë doroheqjen, rrezik se do të na hiqnin nga ai vend dhe do të na fusnin në vendet ku korrupsioni është duke u fshirë si plagë. Sipas meje është më i besueshëm varianti se dorëheqja ka qenë e imponuar direkt ose indirekt nga lufta e klaneve në PD dhe pa dyshim drejtori i burgjeve Shehri nuk mund të mos shihet si njeri me mbështetje të fortë në klanet e PD që u përdor në këtë luftë kurse Rusmaili një njeri që u elimnua në këtë luftë. Ajo ku dua ta përqendroj komentin mbi këtë ngjarje është pikërisht çështja e këtyre grupimeve. Dmth çfarë po ndodh në PD - ngrihet pyetja. Ajo çka bije në sy më së pari është se gjithshka po zhvillohet pa transparencë, nën rrogoz. Dhe kjo nuk mund të shpjegohet vetëm me ndrojen ndaj autoritetit ende të padiskutueshëm të Berishës në atë parti. Është e qartë tashmë se autoriteti i Berishës nuk është absolut tek mazhoranca as tek PD-ja, pasi ai, për të ruajtur pushtetin e tij në atë parti, i është dashur të bëjë lëshime të shumta ndaj grupimesh të ndryshme që nuk janë tërësisht nën kontrollin e tij. Çështja është se çfarë përfaqësojnë ato grupime që nuk identifikohen thjeshtë me Berishës dhe çfarë përfaqësojnë ata që identifikohen me Berishën dhe ç'kuptim ka lufta e tyre? Sepse nuk ka asgjë të keqe, madje do të ishte shumë punë e mirë, që në një parti të kishte grupe të ndryshme me ide të ndryshme që debatojnë e polemizojnë me njëri tjetrin në emër të forcimit të partisë dhe të qeverisjes së saj. Pra, kur bëhet fjala për të ashtuquajturit grupe kundërshtare ndaj Berishës pyetjet që mund të ngrihen janë: A është fjala për grupime që kërkojnë të demokratizohet më shumë PD-ja sepse ka mbetur shumë nën një dorë të vetme, atë të Berishës, duke mpakur energjitë krijuese të kësaj partie. A është fjala për grupime që kanë mendime të ndryshme për shumçka që nuk shkon si duhet të shkonte në PD dhe në qeverisjen e saj? A është fjala për grupime që edhe ideologjikisht kanë vizione disi të ndryshme? Ndërsa kur bëhet fjalë për grupin më afër Berishës përsëri shtrohet pyetja: çfarë përfaqëson ai në raport me këta grupime kundërshtare? Diçka më pozitive apo më negative, më të pastër apo më të pisët? Këto pyetje vlejnë edhe nëse bëhet fjalë për dy apo tre grupime që kanë rivalitet me njëri tjetrin e që luftojnë të fitojnë aleancën e Berishës, i cili gjithsesi qëndron përmbi ta më shumë si faktor bashkues dhe arbitrues sesa ndarës? Mungesa e transparencës ndaj këtyre pyetjeve të le të mendosh se kemi larg atyre zhvillimeve që mund të quehshin pozitive në PD. Më shumë gjasa ka se kemi të bëjmë thjeshtë me klane që kuftojnë me njëri tjetrin për atë se kush do të hajë apo kush po ha më shumë në tortën e shtruar të pushtetit? Për militantë të kënaqur dhe të pakënaqur? Për biznese të lidhur me militantë të kënaqur dhe biznese të pakënaqur? Pra thjeshtë me një histori të përsëritur e stërpërsëritur këto 17 vjet me këtë klasë politike sa majtas edhe djathtas. E në këto kushte dorëheqja e Rusmailit nuk entuziazmon njeri si akt moral që rrit standartet e politikës, përkundrazi dëshpëron e shton zhgënjimin tek politika. (Korrieri, 17 nëntor 2007)

Wednesday, November 14, 2007

Çështja pas Sollaku

Që Sollaku nuk mund ta kishte të gjatë, pas zgjedhjes së Topit president, këtë e kanë pasur të qartë edhe ai edhe socialistët vetë. Tërë ajo betejë për presidentin, u tha që në krye të herës, ishte betejë për kryeprokurorin. Çështja tashmë éshtë çfarë do të ndodhë pas Sollakut. Dhe, për të kuptuar se kjo nuk është një çështje ashtu dhe aq e lehtë, përkundrazi mjaft e komplikuar, mjafton të ngresh pyetjen: cili është ai bir nëne që do të pranojë të zerë vendin e Sollakut? Dikush mund ta ironizojë këtë pyetje si naive duke treguar se, që tani, është bërë pafundësisht e gjatë rradha për kryeprokror tek dera e Topit dhe Berishës. Ka madje nga ata që thonë se njerëzit paguajnë qimet e kokës që të bëhen kryeprokuror; ka të tjerë që të flasin për grupe të caktuara interesi të gatshëm të paguajnë edhe ata shuma të mëdha, sepse ky është një nga bizneset më fitimprurëse. Ka mundësi që të ketë një rradhë të gjatë kësisoj, në gjuajtje të karrikes së Sollakut, por, kur e ngrita pyetjen, e kisha fjalën për një tjetër rradhë, që më duket se është, në mos bosh, thuajse e tillë. E kam fjalën për një rradhë virtuale me ata njerëz (në këtë rast juristë) me integritet që do të zinin vendin e Sollakut me synimin për të bërë atë që paraardhësi i tij nuk ka guxuar, nuk ka mundur, nuk ka dashur të bëjë, e për të cilën edhe po shkarkohet: lufta kundër korrupsionit. Sepse për këtë është akuzuar e po hiqet Sollaku.

Kur e shtron këtë pyetje askush nuk ka nevojë të mendojë më shumë se një gjysëm sekonde për të të dhënë përgjigjen se gjetja e një figure të tillë është një punë për të cilat shpesh themi: “që s’bëhet”. Po atëhere çfarë do të ndodhë? Mos duhet të linim Sollakun përderisa nuk gjejmë dot një figurë të tillë? Gjykoj se jo ndonëse duke thënë këtë “jo” ndjej përgjegjësinë e dhënies së’ një përgjigjeje të ngarkuar me dilema jo të vogla. Po përpiqem, megjithatë, të jap disa argumente në favor të “jo”-së. Sollaku duhet të ikë para së gjithash sepse është përgjegjës përpara shqiptarëve për grabitjen që ata pësuan nga korrupsioni galopant gjatë kohës që ai ka qenë kryeprokuror, pra se ka favorizuar lulëzimin e sistemt të korrupsionit, por edhe për të provuar se sa është përgjegjësia e tij për këtë dhe sa e të tjerëve. Ai duhet të ikë edhe për arësyesn se në pozicionin anormal që kishte krijuar në raportet me institucionet kryesore të shtetit me të cilët është i detyruar të punojë, i presidentit, kryeministrisë, apo plicisë, ai nuk mund të punojë më normalisht. Por ai duhet të ikë edhe thjesht për të vënë në provë Berishën dhe të tijtë, Argumenti se ai këmbëngul të rrijë atje për të na ruajtur lirinë dhe pavarësinë e institucionit fut ujë nga të katër anët se vetëm liri e pavarësi nuk ka patur ndonjëherë ai institucion. Né të vërtetë institucioni i Sollakut ka qenë “i biruar” nga shumë gozhda që e kanë mbajtur të mbërthyer. Kémbën dhe dorën e majtë ai e ka pasur të gozhduar tek PS-ja kurse ato të djathtat tek PD-ja, por nuk i kanë munguar edhe gozhdë të tjera që i janë ngulur nga ata që kanë korruptuar vetë institucionin e tij. Në këto kushte ai ka « meritën » se e ka mbajtur në minimo atë që mund të quhet instrumentalizim i institucionit të tij nga politika. Por s’mund të mohoet se me mosveprimin e tij ka favorizuar ish mazhorancën sepse gjatë kohës që PS ishte në pushtet PD e ndërtoi opozicionin e saj kryesisht mbi akuzat për korrupsion, të cilat nuk gjetën jehonë tek kryeprokurori, kurse gjatë kësaj periudhe që PD është kthyer në pushtet ai e ka penguar të realizojë premtimin e saj, kurse së fundi, me veprimet e tij, po synon përsëri të godasë PD-në duke krijuar dukshëm një instrumentalizim të institucionit çka është edhe një argument më shumë pse ai nuk mund të qëndrojë më në atë vend. Le t’i kthehemi tani anës tjetër të dilemës. Ndaj pyetjes a mund të kemi ne një jurist në krye të Prokurorisë që të ndërtojë një institucion të çliruar nga instrumentalizimi politik është naivitet të përgjigjesh « po »? Sepse nuk bëhet fjalë që Topi mund të verë gishtin tek ndonjë jurist me integritet dhe ai menjëherë do të pranojë i lumtur që do t’i shërbejë vendit. Gjasat më të mëdha janë që pikërisht njerëzit me integritet, që do të duhet të zinin atë vend, të mos e zenë atë, ose nga frika e gozhdëve që do t’i lidhnin tek PD-ja, ose pse nuk duhen njerëz të tillë. Ka pra më shumë gjasë që ta pranojnë pikërisht ata që s’kanë integritet e që mund t’i japin me qejf dorën dhe këmbën e djathtë PD duke i lënë të lirë dy të tjerat për të goditur majtas. Kjo edhe për arësyen e thjeshtë, të thënë dhe stërthënë, se e tillë është klima që kanë krijuar dy partitë kryesore nëpërmjet politikës “po nuk je me mua je me kundërshtarin tim”. Edhe Krishti vetë sikur të zbriste socialistët do t’i thonin ik se je vegël e Berishës. Éshtë një politikë që synon bash disintegrimin e personalitetit të kujtdo që do të guxonte të vinte bythën në karriket institucionale që propozojnë ata. Të shpresosh se mund të gjesh një njeri të ndershëm e të drejtë e të pavarur në mes të kësaj politike është njëlloj sikur të shtrosh pyetjen: a ka shpresë të mbesë i pacënuar një njeri që jeton në mes të ujqve ? Ai ose do të tentojë të kapet diku ose do të thyejë qafën. Kryeprokurori do të tentojë të kapet tek partitë politike, tek bizneset e mediat e fuqishme, tek ndërkombëtarët e fuqishëm, ndoshta edhe tek kapobandat e fuqishëm, por vetëm tek ligji do ta ketë vështirë të mbetet i kapur sepse tek ne ligji është ende filli që këputet më lehtë. Po t’i shtojmë kësaj faktin se vetë prokuroria si institucion, e ka shfrytëzuar pavarësinë e saj relative nga politika, në mënyrë të atillë që të lulëzojë abuzimi me pushtetin e prokurorëve, pra se edhe vetë prokuroria, ashtu sikurse edhe partitë politike, është një nga hallkat e sistemit të korrupsionit, bëhet edhe më e vështirë gjetja e dikujt që, i vetëm, të bëjë mrekullira. Megjithatë prap them se është më mirë që të hiqet Sollaku. Po të kesh parasysh edhe karrierën e tij, Sollaku, në atë kryqëzim të shumëfishtë, ishte qingji i mirë që arriti të thithë shumë nëna për një kohë shumë të gjatë. Ai u bë simbol i ruajtjes së një statukuoje degjenerative. Ikja e tij do të nxjerrë edhe më në pah nevojën e një ndryshimi në krejt sistemin politik, jo thejshtë në drejtësi. Ikja e tij do të nxjerrë edhe më në pah se i famshmi sistem i ngritur i korrupsionit nuk funksionon vetëm në sajë të të korruptuarve, por edhe korruptuesve dhe se kush mendon se mund të luftojë atë duke goditur vetëm të korruptuarit e duke ruajtur lidhje të mira me korruptuesit do të diskreditohet shumë shpjet. Po ashtu, gjithsesi, më mirë të ikë Sollaku sepse kushdo që të vijë, pavarësisht varësive që përmenda, pas gjithë këtyre luftrave që janë bërë, nuk do ta ketë ashtu dhe aq lehtë të bëhet vegël qorre e PD apo vetë Berishës sikurse thotë opozita, as mbrojtës i korrupsionit e të të korrupsutarve në pushtet. Besoj se lufta për prokurorin në të gjithë aspektet e saj është një luftë që ia ka vlejtur. Topi nuk mund të mos shtrojë sot me shumë seriozitet pyetjen se me cilin do ta zëvendësojë. Ai është shumë i vetëdijshëm se një gjë është që të kërkojë një prokuror që të ketë integritet e një gjë tjetër është të gjejë një prokuror të gatshëm për tu instrumentalizuar nga PD-ja. Pa harruar se nuk duhet të bëjë gabimin e zgjedhjes së një fotokopjeje të Sollakut. Si kryeargument për mosheqjen e Sollakut mbetet ai i rrezikut, të shpallur tashmë, se me një prokuror të instumentalizuar prej tij Berisha mund të luftojë opozitën. Është e vërteta se ai mund ta ketë të lehtë ta bëjë këtë, madje duke kërkuar respektimin e ligjit, sepse ka prova të mjaftueshme, që duken me sy, pa qenë nevoja të kalojnë në filtrin e prokurorisë, se shumica e opozitarëve të sotëm janë fajtorë pasi shkelës të ligjit dhe abuzues me pushtetin e djeshëm me pasoja të rënda. Dhe më e rënda, sipas meje, nuk do të ishte rënia e veprimit të ligjit mbi ta, por mbajtja nën shantazh, duke krijuar rrezikun e mbetjes me një opozitë të pafuqishme, ndërkohë që vendi ka nevojë për opozitë të fuqishme. Por a mos ka ardhur koha të ngremë pyetjen se ndoshta është më mirë të mos e kemi një opozitë të tillë të korruptuar prandaj dhe të kërcënueshme nga mazhoranca, një opozitë që tërë luftën politike e bën për vetveten dhe pushtetin e saj çka për vendin rezulton thjeshtë si një tentativë për të ruajtur sistemin e korrupsionit të ngritur prej saj ? Sepse, nëse bëhet fjalë për luftë ndaj korrupsionit, a mund të luftohet korrupsioni i demokratëve të sotëm pa u luftuar ai i socialistëve të djeshëm? Janë dilema të cilave nuk mund t’u japësh një përgjigje të prerë, por që synojnë, gjithsesi, të hedhin sadopak dritë mbi komplektistetin e çështjes pas Sollaku.(Korrieri, 13 Nëntor 2007)

Monday, November 12, 2007

Mbi bashkëkuvendimin e Edi Ramës

Edi Rama ka dalë nëpër Shqipëri dhe po bashkëkuvendon me shqiptarët për problemet e rënda që ka krijuar politika gjatë këtyre 17 vjetëve tranzicion. Denoncon pa rezerva sistemin e krijuar ku spikat, si metaforë vizuale e të gjitha problemeve, atyre materiale dhe atyre shpirtërore, degradimi i ambjentit ku shqiptarët jetojnë. Ja se ç’tha ai së fundi në një takim në fshatrat e Fierit: “17 vjet qeveritë nuk kanë mundur t'u japin zgjidhje problemeve pasi nuk kanë qenë të përgatitura për t’i zgjidhur problemet. Se çfarë kanë bërë këto qeveri (...) mjafton të shikosh majtas e djathtas kur ecën nëpër rrugë. Vetëm plehra, stacione karburantesh, tokë që pushtohet pa pikë turpi nga lloj-lloj nismash individuale jashtë çfarëdolloj programi, lumenj që shkatërrohen nga erozioni, nga prerja e pyjeve e shfrytëzimi i inerteve dhe sisteme kullimi që nuk funksionojnë. Një natyrë që po merr fund dita-ditës. Në vitin 2007, Shqipëria është vendi më qesharak e më i prapambetur i Ballkanit dhe Europës.”.(ZP 8 Nëntor 2007). Nuk ka se si të mos jesh dakort me konstatimet e kryetarit të PS dhe të Bashkisë së Tiranës. Sa mirë e ditka gjendjen! Por, duke ndjekur kuvendimin e tij me Shqipërinë, nuk mund të mos të të tërheqë vëmendjen ideja se qeveritë nuk paskan mundur t'u japin zgjidhje problemeve pasi nuk paskan qenë të përgatitura për t’i zgjidhur ato. Çdo me thënë: “nuk kanë qenë të përgatitura për t’i zgjidhur problemet”?
Ja se ç’thotë Makiavelit për problemet që duhet të zgjidhin qeveritarët: “Një problem mund të zgjidhet lehtë kur ai sapo lind, por për këtë duhet një sovran i aftë për ta njohur e identifikuar si problem. Pas një farë kohe, ky problem bëhet i dukshëm për të gjithë, por atëhere është shumë më i vështirë për tu zgjidhur.”
Ne që kemi ndjekur tranzicionin shqiptar e kemi Shqipërinë plot me shembuj që ilustrojnë këtë thënie të Makiavelit. Sa e lehtë do të kishte qenë për të gjithë sikur “sovrani” ynë i kohës së piramidave financiare, Berisha e të tijtë, ta kishin identifikuar që në fillim se çfarë po ndodhte me to dhe t’i kishin mbyllur. Sa e dhimbshme u bë mbyllja e tyre kur problemi që ekzistonte që në fillim u bë i dukshëm për të gjithë. E njëjta gjë mund të thuhet për zbritjen e pakontrolluar të njerëzve në bathoret e panumërta të Tiranës, për ndërtimet pa fund e pa kriter në bregdet e kudo me rradhë. Në fakt Edi Rama po u flet shqiptarëve për probleme të cilat ata nuk kanë nevojë t’ua tregojë ai pasi i shohin vetë. Puna është se tashmë shumë prej këtyre problemeve duken të pazgjidhshëm. E nuk mund të mos të të bjerë në sy se në vend të zgjidhjeve Rama kërkon të na thotë se fakti që ai i njeh problemet duhet të na mjaftojë që ne të besojmë se ai edhe do t’i zgjidhë. Mirëpo le të qëndrojmë pak në këtë mënyrë të të bërit politikë. Këta 17 vjet shqiptarët kanë mësuar një gjë me siguri: se nuk mjafton që një politikan të identifikojë problemet dhe të flasë me zjarr kundër tyre, duke krijuar kështu besimin se ai e ka seriozisht ose do ta ketë seriozisht përpjekjen për zgjidhjen e tyre. Shqiptarët kanë mësuar tashmë se politikanët tanë, pasi marrin pushtetin duke denoncuar me pasion problemet e tyre, kur venë bythët në karriken e pushtetit nuk bëjnë tjetër veçse vazhdojnë t’ua thellojnë këto probleme. Për të mos e ilustruar këtë me shembullin se si premtimet për luftë korrupsionit me emrat katarsis 1... 2... 3... 4 janë kthyer në ndotje edhe më të madhe le të kujtojmë për një çast një shembull tjetër emblematik të kësaj mënyre sjelljeje: se si janë sjellë me Vlorën dy partitë politike. Kur Nano ishte në pushtet ai bëri një plan monstruoz për ndërtimin e Tecit e të Petroliferës që i jep dërrmën Vlorën si zonë turistike. Berisha asokohe në opozitë, duke e njohur problemin dhe shqetësimin e vlonjatëve, hodhi parrullën “Vlora turistike” dhe fitoi votat e vlonjatëve me pretimin se do të ruante bregdetin e çmuar të Vlorës nga nafta dhe tymrat. Por sapo erdhi në pushtet edhe ky e ndryshoi planin. Tani në bregdetin e Vlorës kanë filluar të priten pishat për ndërtimin e Tecit e po planifikohet thellimi i një porti që do të sjellë naftë. Po çfarë ndodh ndërkaq me socialistët. Për të qeshur e për të qarë, por socialistët në opozitë kanë dalë përsëri në mbrojtje të Vlorës turistike, në mbështetje të referendumit që populli i Vlorës të vendosë vetë për çfarë do të bëhet në zonën e tij. Por le ta lemë Vlorën dhe t’i kthehmi Tiranës së Ramës. Nuk është nevoja të shkosh në fshatrat e Fierit për t’i gjetur plehërat sheshit. Mjafton të kthesh kokën « majtas e djathtas » në rrugët e qendrës së Tiranës për të parë edhe plehërat “sheshit” edhe truajt publikë e privatë të pushtuar e të përdhunuar « pa pikë turpi ». Dhe nuk mund të mos kujtosh se ishte Rama ai që tetë vjet më parë e ngriti fushatën elektorale duke denoncuar mungesën e planit urbanistik të Tiranës duke premtuar si gjë të parë kryerjen e tij. Problemet njiheshin që atëhere sepse kishin filluar t’i krijonin kryetarët demokratë të bashkive. Por me Ramën ato erdhën duke u shtuar. Tani që jemi ende pa plan urbanistik e na është bërë muti mullar, jo në kuptimin figurativ por real, ku jeta e kryeqytetasve po kancerizohet dita ditës, kryetari i Bashkisë, na këshilloi si zgjidhje të problemit të ndotjes të paparë të ajrit të ecim më këmbë. Mirëpo Rama na ka ndërtuar një qytet ku nuk mund të ecet më këmbë, mjafton të kesh parasysh se deri tani ka punuar për të zgjeruar rrugët e makinave e ngushtuar në maksimum trotuaret. Madje shumë shpejt si rrjedhim i thellimit të prishjes në përmasa të papara të raportit ndërtim gjelbërimi në favor të megandërtesave monstruoze që kanë zaptuar gjithshka në Tiranë (mjafton të imagjinosh sikur të realizohet i gjithi plani i tij francez) nuk do të mund të qarkullohet as me makina e do të duhen helikopterë për të lëvizur. Të na thuash, tani, ecni në këmbë, kjo do të thotë që në vend të zgjidhjes së problemit, tashmë thuajse të pamundur, të na ofrosh talljen. Çështja e ballafaqimit të politikës sonë me problemet tona është ndryshe dhe shumë më keq nga ç’sugjeron teza « papërgatitjes» së saj. Një problem mund të mos kesh sy ta shohësh e mund të jesh i justifikuar si miop, ndonëse as kjo s’të falet se për identifikimin e problemeve shoqëria demokratike ka shumë më tepër sensorë sesa ajo e Makiavelit dhe politikanëve tanë nuk u kanë munguar paralajmërimet për problemet që do të vinin duke u rritur. Një problem mund të mos kesh aftësi ta zgjidhësh e prap je i justifukuar, si i pazoti, ndonëse mund të kërkosh edhe dorëheqjen. Një problem mund të të befasojë dhe mund të thuash se u gjende i papërgatutur, ndonëse mund të kërkosh edhe ndihmën e atyre që e kanë përvojën. Deri këtu jemi gjithsesi tek shprehja “qeveri të papërgatitura”. Por tek ne nuk kemi të bëjmë me këto raste. Tek ne politikanët nuk i zgjidhin problemet jo pse nuk i njohin, as pse këta i gjejnë të papërgatitur, por sepse ata ndërtojnë me vetëdije mirëqënien e tyre personale mbi problemet e qytetarëve. Piramidat nuk u zbuluan si problem pasi paratë e tyre majmnin një grusht pushtetarësh. E njëjta gjë mund të thuhet për prerjen e pyjeve, shkatërrimin e lumenjve, çimentifikimin e bregdetit apo masakrën urbane të Tiranës. E gjithë kjo katrahurë që e shpërfaq Shqipërinë si “vendin më qesharak e më të prapambetur të Ballkanit dhe Europës” është thjeshtë punë njerëzish me vetëdije kriminale që kanë hyrë në krim e nuk tërhiqen dot më njëlloj si nomenklatura e regjimit të djeshëm. Prandaj duhet të jemi shumë të kujdeshëm kur krijuesit e problemit denoncojnë problemin duke na premtuar se do ta zgjidhin kur të kthehen në pushtet. Cikli i politikave të denoncimit të problemit për të fituar besimin e qytetarëve me qëllim mashtrimin e tyre ka mbaruar. Të gjithë sot e dinë se problemi ynë është se politikanët tanë janë problemi ynë më i madh. (Korrieri 9 Nëntor 2007)

Thursday, November 1, 2007

Të shpëtojmë fëmijët

Nuk ka prind shqiptar që duke përjetuar katrahurën që po ndodh në Shqipëri të mos ketë thënë me zë të ulët apo me zë të lartë shprehjen “të paktën të shpëtojmë fëmijët”. Për shumicën kjo shprehje ka kuptimin e krijimit të mundësisë për t’i nxjerrë fëmijët jashtë shtetit. Një pjesë jo e vogël, ku bën pjesë thuajse tërësisht elita, jo vetëm e gjakon, por edhe e ka realizuar këtë thirrje dëshirore. Ndërkaq jashtë shtetit gjen shumë të rritur shqiptarë që, ndonëse të mërzitur pasi nuk e kanë gjetur veten, të thonë: “s’kemi ç’u bëjmë fëmijëve, se mund të ishim kthyer.”
Por “të shpëtojmë fëmijët” ka edhe një kuptim tjetër, më të thellë, por jo pa lidhje me atë të thjeshtën thënie të shqiptarëve tanë post socialistë. Ajo është një thënie e psikoanalistit të famshëm William Reich, i cili, duke i quajtur tashmë të pashpresë të rriturit, hedh thirrjen se duhet përqendruar vëmendja tek fëmijët. Reich nuk e ka fjalën për nxjerrjen e fëmijëve jashtë një vendi ku mungon uji, dritat, drejtësia, meritorkacia e me rradhë tërë çka përbën nevojat materiale e shpirtërore si ato që ne nuk i kemi. Jo, ai e ka fjalën për nxjerrjen e fëmijëve jashtë kulturës e mendësisë së të rriturve. E ka fjalën, pra, për ndryshimin e mendësisë së fëmijëve nëpërmjet ndryshimt të kulturës së fëmijëve, çka do të thotë nëpërmjet ndryshimit të edukimit të tyre.
Ky shpëtim do të vinte kur të rriturit, të ndërgjegjësuar për atë çka janë bërë, për shkak të edukimit të prindërve të tyre, do të ndryshonin mënyrë trajtimi e edukimi të fëmijëve. Nuk është e lehtë një punë e tillë pasi në psikologjinë e prindërve, siç shkruan edhe Kafka në një letër drejtuar së motrës kur kjo u bë nënë, dominojnë natyrshëm dy tendenca thellësisht egoistike: ajo që fëmijët të bëhen realizuesit e arritjeve më të mira të prindërve, dhe ajo që fëmijët të realizojnë ato që prindërit nuk kanë mundur t’i realizojnë. Né të dy rastet kemi të bëjmë me një projektim të vetes së dashur të prindërve tek fëmijët e tyre të dashur dhe rezultati nuk është tjetër veçse një përsëritje në mos më e keqe e modelit të prindërve.
Po t’u shtojmë këtyre edhe atë që e di mirë kush ka rritur fëmijë, prirjen e natyrshme të fëmijëve për të imituar më të rriturit, kryesisht prindërit, mund të shpjegojmë pse shoqëritë kudo riprodhojnë aq shumë të njëtën kulturë e të njëjtët njerëz. Në vendin tonë kësaj prirjeje universale duhet t’i shtojmë edhe disa tipare lokale që e bëjnë edhe më konservatore shoqërinë tonë prandaj edhe më ulëritëse klithmën e Reichut për të shpëtuar fëmijët nga të rriturit. Nëse do të kërkojmë një nga tiparet më të shëmtuara të kulturës sonë lokale përsa i përket edukimit të fëmijëve them se më e shëmtuara gjë është ajo që përmblidhet në thënien që të rriturit tanë e përsërisin shpesh “më mirë mut se i vogël”. Éshtë një thënie që, thellë thellë, shpreh një kulturë sjelljeje ndaj fëmijëve. Atë të dhunimit të personalitetit të fëmijëve, të injorimit, të moskuptimit se ata, që në moshë të vogël, janë të ndjeshëm e kuptojnë shumë më tepër nga ç’u duket të rriturve. Është kultura që shoqërohet me imponim edhe me forcën e dajakut të mendimeve të rriturve e të kërkesave të tyre, e përdorimit të gënjeshtrës për t’i “gabuar”, e trembjes me lloj lloj gogolësh të improvizuar, apo me jevgj, me plaka e me qenër. Është një kulturë që e gjen të shpërndarë rëndom në krejt shoqërinë tonë. Por nuk është vetëm kaq. Ajo çka ne u mësojmë përditë fëmijëve me këtë kulturën tonë është sjellja ndaj tjetrit, kur ky është “i madh” dhe kur ky është “i vogël”. U mësojmë që të madhit tu lëpihen. Kurse ndaj tjetrit, kur ky është i varfër, i dobët, fatkeq, u mësojmë sjelljen e arrogantit e të dhunshmit, e lehtësisë së padrejtësisë ndaj tij - sikur ky të mos jetë i barabartë me të tjerët në dinjitet e të drejta, por sikur të jetë poshtë këmbëve të tyre, - çka herë herë arrin deri në kërkesën që ky të mos ekzistojë. Të gjitha këto i shkrova duke patur parasysh një ngjarje që ka ndodhur së fundi. E kam fjalën për ngjarjen e të dy binjakëve të sëmurë me Sida që u supermediatizua disa ditë më parë për shkak të kërkesës të prindërve të fëmijëve të tjerë që kërkonin largimin e dy fëmijëve nga shkolla e që, në thelb, ishte kërkesë që ata të mos ekzistonin.Ishte e paparë paturpësia e prindërve të tjerë që, pa gjetur as mënyra diskrete, arritën të shprehin hapur kërkesën e padrejtë për largimin nga shkolla të dy binjakëve. Edhe mediatizimi i kërkesës së tyre i kaloi kufijtë e arrogancës ndaj dy binjakëve të vegjël. Pyetja që lindte natyrshëm, duke parë lajmet e duke lexuar shtypin, ishte: si ka mundësi që nuk u vu kush nën petkun e atyre fëmijëve kur ka trajtuar këtë problem. Trauma që kanë pësuar ata e që me siguri vazhdojnë ta përjetojnë, - mjaft të mendosh se kjo ishte mënyra se si ata mësuan nga të rriturit për sëmundjen e rëndë që kanë - është një gjë që do të mbetet e pashlyer në psiqikën e tyre, që me siguri u ka ndryshuar jetën dhe marrëdhëniet e tyre me njerëzit. Përpara tyre është hapur një botë e mbushur me njerëz të liq dhe kjo nuk mund tu mbjellë veçse urrejtje e ndjenja negative në shpirt. Sepse ajo që ra në sy ishte mungesa e empatisë, mungesa e ndjenjës së solidaritetit ndaj atij që është në fatkeqësi, mungesa e asaj që quhet pieta që është poezia e zemrës së njeriut. Ndonëse në përgjithësi institucionet mbajtën një qëndrim të drejtë përsa i përket kërkesë për përjashtimin e tyre nga shkolla nuk mund të mos binte në sy se i vetmi argument që mbizotëroi në të gjithë debatin ishte ai se nuk kishte asnjë rrezik pasi Sida nuk mund të ngjitej me ato lloj kontaktesh që kanë fëmijët prandaj prindërit nuk kishin pse shqetësoheshim. Ishte e habitëshme se sa mirëkupëtim gjenin nëpër media ata prindër për kërkesën e tyre, se sa kujdes bëhej që ata të qetësoheshin, e se sa pak merak kishte, nga ana tjetër, për traumën që po u shkaktohej dy binjakëve të sëmurë. Sigurisht sikur të bëhej fjalë për një rrezik të vërtetë shqetësimi i prindërve do të ishte i justifikuar, por përsëri, duke patur parasysh se shkakatarët e këtij rreziku ishin dy fëmijë të vegjël, krejtësisht të pafajshëm, qëndrimi duhet të ishte shumë më njerëzor. Përkudrazi ajo që binte në sy ishte ngulmimi i prindërve për të mos e kuptuar mosrrezikun. Meraku për t’i shpëtuar fëmijët e tyre nga çdo rrezik që mund t’u vijë nga tjetri shkelte me çizme mbi çdo ndjenjë njerëzore për tjetrin. Edukimi që dhanë ata fëmijëve të tyre ishte lënia e fatkeqit në mëshirën të fatit. Nga informatat që kam nëna fatkeqe që e ka marrë sëmundjen pa pasur asnjë faj, ndaj së cilës mjekësia jonë është shumë përgjegjëse, sot jeton thuajse e izoluar jo vetëm nga shoqëria, por edhe nga mjaft familjarë. Ky rasti ishte emblematik për të treguar se sa poshtë janë ato vlera që e bëjnë një shoqëri të meritojë të quhet e tillë e që fatkeqësisht nuk po u transmetohen as fëmijëve, përkundrazi. Duke ndjekur atë nuk mund të mos mendosh se shprehja “të shpëtojmë fëmijët”, me idenë e nxjerrjes së tyre nga e keqja e këtij vendi, nuk është gjë tjetër veçse rimarrje e një kulture të vjetër që nuk premton se mund t’i shpëtojë vërtet fëmijët - jo vetëm ata që mbesin këtu me “sida”, por do të thoja edhe ata që ikin. Sepse fëmijët që janë rritur nga prindër si ata që kërkuan me aq paturpësi largimin e binjakëve nga shkolla, të cilët me siguri nesër nuk do të lënë gur pa luajtur për t’i “shpëtuar” edhe nga Shqipëria fëmijët e tyre, do të mund të shpëtojnë vërtet jo duke kaluar kufijtë e Shqipërisë, por ato të kulturës së prindërve të tyre. (Korrieri, 30 tetor 2007)

Monday, October 29, 2007

Reforma në drejtësi si maskë e dyfishtë

Togfjalëshi “reforma në drejtësi”, që po hap e mbyll lajmet e ditëve e që është bërë molla e sherrit e Parlamentit, si ana tjetër e medaljes së çështjes Sollaku, përmban brenda vetes një nga paradokset tashmë bajate të politikës shqiptare. E kam fjalën për atë se më një anë ky togfjalësh nuk është tjetër veçse një enë të zbrazët pa vlerë kurse, nga ana tjetër, bytha e kësaj enë të zbrazët, shërben si një maskë me shumë vlerë për fytyrën e politikës sonë.
Le ta shpjegoj metaforën. Ka kaq kohë që dëgjojmë të flitet për reformë në drejtësi. Madje ka edhe një komision parlamentar të përhershëm që merret ose më saktë duhet të merret me të. Por ja që përtej këtij togfjalëshi askush nuk di të thotë se për çfarë bëhet fjalë. E vetmja ide konkrete që dëgjojmë të thuhet lidhur me nevojën e reformës në drejtësi është nevoja që posti i kryeprokurorit të mos jetë i përhershëm, sikurse është, sepse kështu kemi krijuar një institucion të pakontrollueshëm dhe, lidhur me këtë, se strukturat e kompetencat në Prokurori janë tepër të prqendruara në duart e kryeprokurorit. Pak ide të tjera konkrete qarkullojnë e mbi të gjitha kurrsesi nuk mund të thuhet se ekziston ndonjë projekt qoftë i mazhorancës qoftë i opozitës. Dhe faktin që nuk ka gjë tjetër e provoi edhe Ylli Bufi i socialistëve i cili, vetëm dy ditë më parë, duke folur për reformën në drejtësi, tha se reforma në drejtësi nuk duhet të fillojë me Sollakun, por me “skanimin” e problemeve në drejtësi. Pra opozita nuk paska identifikuar as problemet e jo më që të ketë ndonjë projekt qoftë edhe të papërfunduar për atë se si mund të punojë më mirë drejtësia në Shqipëri. Duket sheshit se edhe mazhoranca, përveç nevojës së kufizmit të mandatit të kryeprokurorit e ndonjë ndryshimi në strukturat e prokurorisë nuk duket të ketë ndonjë ide tjetër. Mendoni se sa kohë do të na duhet të identifikojmë problemet, pastaj të gjejmë variantet e përmirësimit, dhe më në fund të hartojmë korrigjimet apo reformimet e t’i debatojmë ato në Parlament. Madje para këtyre duhet përcaktuar edhe filozofia e kësaj reforme. Se ndryshe do të kishte qenë puna sikur psh. të hidhej në tryezë një projekt që kërkon kalimin e prokurorisë nën vartësinë e ekzekutivit.
Nuk do shumë mend, ose më mirë të them duhet të jesh shumë budalla, për të mos kuptuar se “reforma në drejtësi”, për të cilën flet edhe Topi edhe mazhoranca edhe opozita, nuk është tjetër veçse një enë bosh e cila vlen, me anën e saj të pasme, si maskë për ta vënë në fytyrën e tyre politikanët tanë. Për demokratët “reforma në drejtësi” shërben si një maskë për të mbuluar me të synimin e heqjes së Sollakurt, për socialistët ajo shërben po si një maskë, por e synimit për të ruajtur Sollakun, kurse ka gjasa që për Topin të shërbejë si një maskë për t’u disatancuar e mbrojtur nga të dy palët. Dhe kjo shpjegon pse askush nuk e ve ujin në zjarr për ta mbushur sadopak me ide konkrete këtë enë; sepse ajo vlen, si maskë, pikërisht për boshësinë e saj. Që drejtësia jonë ka nevojë për të ndryshuar kjo është e qartë për këdo. Por ndërkaq të gjithë e dimë se ajo që ne na ka penguar për të na shkuar punët mbarë, për të patur pra edhe sadopak drejtësi dhe luftë kundër korrupsionit nuk është mungesa e ligjeve dhe reformave, por mungesa e respektit për to. Madje edhe argumenti i nevojës së një reforme në drejtësi sepse kemi një ligj për prokurorinë që i garanton Prokurorit të Përgjithshëm përhershmëri dhe shumë kompetenca nuk më duket se qëndron ashtu dhe aq. Sipas ligjit që kemi Parlamenti mund ta pushojë nga puna Prokurorin e Përgjithshëm. Përndryshe pse flitet për komisionin parlamentar Sollaku 1 dhe 2? Por edhe sikur të bëjmë një ligj sipas të cilit kryeprokurori të zgjidhet një herë në pesë vjet e kompetencat e tij të shprndahen m mir nuk besoj se kjo mund të ndikojë që të kemi ndryshime thelbsore në luftën kundër korrupsionit. Ja pse togfjalëshi “reformë në drejtësi”, sipas meje, po përdoret në mënyrë mistifikuese, a thua se, nëse do të arrijmë të bëjmë një reformë në drejtësi të kopsitur mirë, atëhere do të mund të kopsitim edhe korrupsionin e abuzimet me pushtetin. Më duhet të ripërsëris diçka që sa është evidente aq edhe është e vështirë për t’u realizuar. Problemi i vërtetë i reformimit qëndron në atë se si të reformojmë kokën e politikanëve tanë, të prokurorëve e gjyqtarëve tanë, por edhe të biznesmenëve tanë e me radhë të qytetërëve tanë në mënyrë të atillë që, atje ku janë, në atë të voglën punë të tyren, gjithsejcili të respektojë ligjet ekzistuese më së pari e, kur të mendojë për t’i përmirësuar ata, të synojë t’i bëjë mbi principin e barazisë së të gjithëve para ligjit e jo mbi principin se drejtësinë e bën më i forti prandaj bëhu i fortë e me më të fortin që mos të të hyjë gjemb në këmbë, çfarëdo që të bësh. Me këtë nuk dua të them se ndryshimi në struktura dhe legjislacion nuk mund të luajë rol në përmirësimin, por, duke u nisur nga përvoja, më rezulton se, veçanërisht kur aktorët e ndryshimit janë po ata që duhet të pësojnë ndryshimin, pra nuk përmbysen nga të tjerë aktorë, ky përmirësim arrihet me punë konkrete e të prëditshme më shumë sesa me premtime për reforma radikale siç rekalmohet edhe e famshmja reformë në drejtësi. E në kontekstin e vlerësimit të punëve konkrete që përmirësojnë gjendjen hap pas hapi mendoj se gjëja e parë që duhet bërë është të marrë fund demagogjia e premtimeve të tipit “reforma në drejtësi”. Nëse mazhoranca synon heqjen e Sollakut nuk ka pse ta lidhë atë me fjalën e madhe, por boshe, “reformë në drejtësi”. Ai duhet të hiqet se nuk ka punuar mirë dhe sepse i janë provuar shkelje nga ato që i parashikon ligji (nëse provohet se është kështu). Po ashtu socialistët s’kanë pse e lidhin pjesëmarrjen e tyre në të ashtuquajturën reformë në drejtësi me mosheqjen e Sollakut. Janë dy gjëra që edhe pse jo pa lidhje me njëra tjetrën nuk mund të kondicionojnë njëra tjetrën. Heqja e Sollakunt sipas ligjit e procedurave, nëse i provohen shkeljet, dhe zgjedhja e një kryeprokurori nga Presidenti, që të garantojë më shumë pavarësi dhe veprim të organit, e jo garantimin e mbylljes së korrupsionit të pushtetarëve të rradhës, dhe as luftë selektive ndaj krimit e korrupsionit, janë punë konkrete që mund të sjellin përparim të madh. Kurse reforma në drejtësi ashtu si trajtohet është një premtim i madh që mund të mos sjellë asnjë ndryshim. Heqja apo mbrojtja e Sollakut nga të dy palët në emër të reformës në drejtësi vetëm se i komprometon të dy palët duke na treguar se vazhdojmë të mbetemi rob të një politike që s’bën gjë tjetër veçse merret me vetveten dhe jo me hallet e vërteta të vendit. (Korrieri, 23 tetor 2007)

Friday, October 19, 2007

Pasurimi i shpejtë dhe shkollimi i shpejtë

Lexova me interesim të veçantë para disa ditësh në gazetën Tema një denoncim lidhur me disa universitete private në Shqipëri të cilët rezultojnë, sipas saj, jashtë standarteve për të qenë universitete. Gazeta provon bindshëm se ata paskan krijuar dokumente me emra fiktivë pedagogësh për t’i plotësuar këto standarte dhe, ç’është më e keqja, Ministria e Arsimit, edhe pse i ka konstatuar këto shkelje, ka qëndruar në heshtje. E lexova me interesim të veçantë pasi prej kohësh kam vënë re me shqetësim lindjen kohët e fundit si kërpurdhat pas shiut të universiteteve private në Shqipëri. Faktet që ka botuar Tema më ndriçuan disa pikëpyetje duke më lehtësuar njëherësh edhe nga barra e disa kontradiktave që sikur më pengonin të ulesha të shkruaja për këtë çështje në fakt kaq të rëndësishme.
Ndër kontradiktat e mija ka qenë edhe frika se mos, duke qenë personalisht fort i lidhur me idenë se Shqipëria sot ka nevojë për publiken, mund të injoroja një realiteti të ri që gjìthsesi ka anët e veta pozitive. Me këtë mëdyshje në mendje para disa kohësh, kur mu dha rasti të shkoja në SHBA i ftuar nga “Boston University” u interesova në mënyrë të veçantë për atë se si funksiononin universtetet e famshme private në SHBA duke patur parasysh se ka qenë bash shembulli amerikan ai që është reklamuar për të na bindur për suksesin dhe efektshmërinë e shkollave private.
Më së pari le të shtjelloj se çfarë sqarova në Boston pasi u interesova në mënyrë të veçantë se si funksiononin universtitetet private më të famshme të SHBA që ndodhen mu në Boston si ai i Harvardit, IMT dhe Boston University. Besoj se publiku shqiptar ka shumë nevojë të marrë informacionin që mora unë që i imagjinoja këta universiteta njëfarësoj si këta tanët dmth. si një lloj investimi privat ku individi apo grupi i individëve që ka futur të hollat i ka investuar atje me idenë se nga ky investim do të nxjerrë ca më shumë para. Mirëpo nuk më doli kështu. Universitetet e famshme amerikane të ashtuquajtur “privatë” nuk kanë individë si pronarë. Këta universitete nuk janë investim i një pasaniku që fut si të thuash një milion për të fituar një gjysëm milioni në x vjet. Jo, pasanikët amerikanë nuk i fusin milionat në ato universitete për të nxjerrë përfitime direkte për xhepin e tyre. I vetmi përfitim që mund të kenë është, për një pjesë, ulja e taksave në bizneset e tjera. Të tjerë i fusin për filantropi. Por paratë që jepen qoftë nga kjo politikë taksash qoftë për filantropi i shkojnë universitetit, pa të drejtë kthimi. Ai që pasurohet është vetëm universiteti. Harvardi i famshëm psh. ka qenë një pasanik që nuk i kishte investuar paratë e tij për universitetin për të fituar më shumë, por i kishte shpenzuar për t’ia dhënë shoqërisë. Bibliotekën e Universitetit të Harvardit e kishte ngritur një pasanike e madhe në kujtim të të birit që i ishte mbytur me Titanikun. Le ta bëj edhe më të qartë se si menaxhohen këta universitete: nëse një pasanik fut para në një universitet amerikan e vetmja e drejtë që ai ka, nëse kërkon ta ushtrojë atë, është pasja e një përfaqësuesi të tij në atë që quhet “bordi i të besuarve” i cili në një farë mënyre, është edhe garanti që këto para do të mirëpëdoren. Ky bord është ai që drejton punët e universitetit, që emëron rektorë e më the të thashë. Pjesëtarët e këtij bordi kanë edhe paga, por ata nuk janë pronarë të këtyre universiteteve ashtu sikurse nuk janë pronarë as pasanikët që kanë dhënë milionat.

Ata nuk mund të shesin apo të blejnë universitete apo aksione të universiteteve. Me fjalë të tjera universitetet jetojnë me të hollat e nxënësve që paguajnë (pra nuk subvencionohen nga shteti si shumë universitete në Evropë, e prandaj quhen private) por këto të holla nuk shkojnë për të pasuruar ndonjë pronar që ka investuar atje, por shkojnë për të pasuruar universitetet vetë të cilët paguajnë me këto të holla pedagogët, blejnë laboratore, blejnë edhe konvikte paguajnë edhe bursa për studentë më të mirë apo ata në nevojë.E këtu, përpara se t’i kthehem problemit shqiptar, le të shtoj edhe diçka tjetër. Kur flitet për sistemin amerikan duke e krahasuar me atë evropian thuhet shpesh se ai është shumë më komptetitiv, e prandaj dhe më prodhimtar e më cilësor, por edhe më pak social. Éshtë e vërtetë, por ata që e mbrojnë modelin amerikan shtojnë edhe diçka: në SHBA ndërkohë që shteti jep për publiken “një” dollar privati jep “dy”, kurse në një vend perëndimor si Italia psh, ku shkolla publike është shumë më e fortë në krahasim me privatët shteti jep “një” kurse privati jep vetëm “gjysëm”. E një nga format e dhënies së privatit për publiken në SHBA janë edhe të famshmet universitete private të tipit Harvard, IMT apo Boston University. E quaj të nevojëshme të jap këtë informacion tani që në Shqipëri po shohim një bum të paparë universitetesh private me pronarë privatë (shpesh herë një person i vetëm) që e shohin këtë ndërmarrje sikur të ishte një ndërmarrje e tyrja tregëtare e zakonshme ku fusin “një” e nxjerrin “dy”, ku edhe emërimin e profesorëve e bën pronari i vetëm. Nuk mund të mos ngre shqetësimin si qytetar e si prind: Ç’janë këta universitete që po na mbijnë gjithandej? Si menaxhohen ata? A ka ndonjë ligj që të rregullojë pronësinë e tyre apo trajtohen njëlloj si bizneset e rëndomta private të quajtur SHPK apo SHA. Kush i kontrollon e menaxhon fitimet e tyre e për çfarë? E, çka është më kryesorja: cili është niveli i tyre profesional? Cili institucion duhet ta testojë këtë dhe a e teston? Besoj se kush ka lexuar gazetën Tema të së dielës ka kuptuar se, pas shumë gjasash, jo që s’kemi të bëjmë me filantropi, por as me ekonomi tregu të shëndoshë, dhe, sa për profesionalizmin dhe testimin e tij, ministria e Arsimit në vend se të ngrerë një institucion serioz testimi dhe pa konflikt interesash duket se e ka zëvendësuar atë me promovimin e tyre, çka të le të dyshosh për korrupsion. Duket se më shumë kemi të bëjmë me një variant biznesi që të kujton piramidat mashtruese ku njerëzit futin lekët që shkojnë në xhepin e pronarit me shpresën se do të marrin dije, kurse, në fakt, nuk e marrin atë pasi niveli i këtyre universteteve është jashtë standarteve. Kësaj mund t’i shtohet edhe një e dhënë që, qysh kur kanë filluar këto universitete, dëgjohet gjithnjë e më shpesh: se në këto universitete jepen diploma për studentë që nganjëherë nuk shkelin fare në sallat e tyre, por që paguajnë pasi u intereson të kenë një diplomë. E drejta për të pasur numër të pafund studentësh “part time” e dhënë nga Ministria e Arsimit në ligjin që ka bërë për këta universitete të sugjeron fort se edhe kjo mund të ndodhë. Si munden universitete që figurojnë se nuk kanë numrin e nevojshëm te pedagogeve per tu quajtur universitete te kene, megjithatë. te drejten per te pasur numur te pakufizuar studentesh “part time”? Duket se në këtë shoqërinë tonë edhe shkollimi po ndjek shembullin e pasurimit. Me një fjalë krahas pasurimit të shpejtë me lloj lloj korrupsioni, mashtrimesh, spekullimesh dhe trafikimesh po prodhojmë edhe shkollimin e shpejtë. Universiteti UFO i cila ka edhe një televizion të vetin transmetoi këto ditë në televizionin e tij nja dhjetë herë ceremoninë e fillimit të vitit të ri studentor. Ishte një shfaqje e paparë. Sikur regjizorin ta kishin huazuar nga shkolla e regjisë së kongreseve të PS, PD apo LSI. Me këngë e muzikë e me liderë që ftoheshin të dilnin në shkenën gjigante të Pallatit të Kongreseve shoqëruar me duatrtrokitjet e sallës të mbushur me klakerë të veshur ngjyra ngjyra. Rektori, të cilit i mbaj mend vetëm mbiemrin, Pollo, pasi e lidha me ministrin e arsimit, në çdo dy tre fraza bënte nga një gabim kur lexonte, ndoshta nga emocioni i asaj shfaqjeje që tjetër kuptim nuk mund të kishte përveçse reklamës: ejani regjistrohuni tek ne. Ishte një gjë krejtësisht e kundërt me ceremoninë e fillimivitit në një universitet që duhet të jetë një vend i mendimit dhe studimit ku ceremonia, nëse bëhet, duhet të premtojë fillimin e një pune serioze dhe jo shfaqje të tilla që e bëjnë edhe politikën qesharake e jo më një universitet. Garancinë se atje do të bëhej një punë e mirë e dha president-pronari Velia dhe kjo garanci ishte se atje ai kishte futur paret e veta. Ideja është se ai ka interes qe biznesi i tij të funksionojë dhe t’i sjellë fitim prandaj dhe do të punoje qe të prodhojë një mall sa më të mirë. Mirëpo universitetet prodhojnë një “mall” cilësia e të cilit nuk testohet lehtë dhe për më tepër një mall që nuk blihet dot me para. Garancite e nje universiteti i siguron ajo qe quhet karta e Bolonjës dhe me sa duket sheshit keto universitete janë me kilometra larg kërkesave të kartës. Por edhe sikur të mos jetë karta e Bolonjës ne e dimë se çfarë kapacitetesh minimale mund të kemi për të dhënë mësim në universitete. Kurse Ministria megjithatë jep licensa sikur të bëhet fjalë për pika shpërndarjeje karburanti. Pse? Po sikur këto universitete të falimentojnë pas dy vjetësh si biznese kush ua njeh studentëve provimet që kanë dhënë dhe si i bëhet me lekët që kanë derdhur? Edhe kjo është e paqartë ashtu sikurse mbetet pikëpyetja se sa vlen diploma që do marrin dhe ku do të punësohen tërë këta arsimlartë në vendin tonë. Më e keqja është se në disa nga këto universitete, me sa di, ka edhe anëtarë bordesh te zgjedhur nga figura të njohura publike, ka edhe pedagogë që u duhet të punojnë atje për të rritur sadopak rrogat që marrin në universitetet publike a gjetkë. Këta, për fat te keq, në kushtet tona dhe me statutet apo rregulloret që kanë këta universite, kthehen në rrogëtarë të një pronari të vetëm siç kemi parë të shndrrohen edhe nëpër media të ndryshme private në fillim gjersa u zhdukën. Sepse sipas logjikës së pronarit, i cili e sheh këtë punë si biznes, studentët duhet të kalojnë se këtu nuk kemi të bëjmë me arsimim, por me biznes dhe kush paguan lekët do diplomën. Më shumë këto figura katandisen kështu në fasadë mbrojtëse të biznesit të pronarit në mënyrë që kushdo që mund t’u kundërvihet këtyre universitetbizneseve mund të ndodhet nën presionet e kësaj elite të shoqërisë që përpunon edhe opinionin publik e mund ta shohë veten edhe në sallën nr 6 të Çehovit, si i luajtur mendsh, pasi po i kundërvihet dijes dhe progresit. Ka qe shtrojnë argumentin se universitetet private kanë lindur si nevojë duke parë degradimin e universitetit tonë publik. Por degradimi i universitetit tonë publik nuk mund të shërbejë si alibi. Mos të harrojmë se edhe ekonomia jonë socialiste ishte e degraduar dhe ne iu përgjegjëm këtij degradimi me vefaholldingjet piramidale gjoja se po ndërtonim tregun e lirë dhe sot po ashtu përsëri nuk po jemi në gjendje të ndërtojmë një ekonomi të shëndoshë. Pyetja shtrohet nëse është kjo mënyra për të ngritur standartet e arsimimit tonë, madje a është ky qëllimi apo siç e thashë më lart, kemi të bëjmë me një marifet të ri të disave për tu pasuruar. Kur ndodhën piramidat Sali Berisha dhe Genc Pollo thanë se ata nuk e dinte se çfarë ishin, se u treguan dorëlëshuar ndaj tyre pasi nuk donin t’i pengonin shqiptarët në rrugën e tyre drejt tregut të lirë e se, tek e fundit, përgjegjësinë e kishin vetë se nuk i kishte shtrënguar njeri t’i fusnin paratë atje. Né fakt nuk është kështu. Ata, si shtetarë, kishin për detyrë të kontrollonin se ç’ndodhte atje ku futeshin paratë e shqiptarëve se prandaj dhe i kishim zgjedhur në krye të vendit. Rezultoi se ata e dinin, por nuk merrnin masa pasi një pjesë e atyre parave kishin shkuar për t’u mbyllur gojën edhe atyre në një formë apo në një tjetër, Sigurisht rënia nesër e këtyre universiteteve nuk mund të shkaktojë tërmetin që shkaktoi rënia e piramidave, por tërmeti që mund të shkaktojë një numër jo i vogël të paaftësh që do të na dalin në krye të vendit me diploma të blera apo të fituara në universitete të tilla mund të jetë edhe më i dëmshëm në terma afatgjatë. Si duket këta shtetarë nuk kanë mësuar gjë nga historia ose mendojnë se mund ta përsërisin atë pa u hyrë gjemb në këmbë meqë nuk u hyri edhe atëhere. Nga Fatos Lubonja (Korrieri, 18 tetor 2007)