Wednesday, February 23, 2011

"Atvrasje" apo "vllavrasje"

Përmbysjen e monumentit të Enver Hoxhës e kujtoj si një nga ngjarjet më të lumtura të jetës time, në mos më e lumtura në mënyrë absolute - të paktën përsa i përket atij që quhet dimensioni social i qënies sonë, pasi në jetë kemi edhe ngjarje të lumtura private. Aq i madh ka qenë gëzimi në burg kur monumenti u përmbys sa nuk di të them se kush u lumturua më shumë: ata në shesh, që më në fund e plandosën përdhe, apo të burgosurit si unë, të mbyllur me dekada prapa hekurave, që tek diktatori kishim projektuar tërë urrejtjen ndaj të keqes që na kishte shkatërruar jetën.

Kujtimin e emocionet asaj dite i ruaj fort në kujtesë si një gjë të çmuar sëbashku me mirënjohjen ndaj atyre qytetarëve kurajozë që rrezikuan atë ditë dhe sikur nuk dua t'i trazoj me atë çka ndodhi më prapa. Por vë re se ky mostrazim është i pamundur. E keqja e këtyre njëzet vjetëve më ka bërë të reflektoj shumë edhe mbi atë gëzim duke e ridimensionuar. Dhe sa herë reflektoj për këtë, veçanërisht në ditë përvjetoresh të zhurmshme si ky i këtij viti, më kujtohet edhe një bisedë me një deputet demokrat të viteve '90 që ka lëvizuar pastaj herë me PS e herë me PD, gjithmonë i suksesshëm, gjithnjë e më i pasur, i cili, kur i thashë një ditë, pas zhgënjimeve të para, se me arrogancën dhe autoritarizmin që po tregonte Berisha rrezikonte ta tërhiqnin zvarrë një ditë si Enver Hoxhën m'u përgjigj me cinizëm: "E more, edhe atij monumentin i tërhoqën."
Kjo përgjigje ka marrë për mua një kuptim simbolik, pasi më ka shtyrë të reflektoj mbi aktin e rrëzimit të monumentin të Enver Hoxhës në formën e pyetjes psikoanalitike: a ishte ai një "atvrasjeje" apo ishte një "vëllavrasje".  Si duhet ta interpretojmë këtë? "Atvrasjen" për të cilën po flas (pa hyrë në thellësinë e kësaj teme qendrore të psikanalizës së shekullit XX dhe me plot interpretime) e kuptoj, simbolikisht, si çlirimin e bijve vëllezër nga figura autoritare e atit të dhunshëm që u rrëmbente gjithshka për vete, edhe gratë, derisa një ditë e vranë, e hëngrën dhe vendosën një rend tjetër të gjërave, me "totemin" që zëvëndësoi atin dhe "tabutë" që metaforikisht këtu do t'i quaja rregullat e një bashkjetese ndryshe. ("Totem dhe Tabu", Sigmund Freud). Frojdi  shpjegon nëpërmjet këtij miti lindjen e religjioneve. Gjithë simbolikisht  kompleksin e Edipit, që çon në atvrasje, Jungu e interpreton si një dëshirë transformimi, rilindjeje; të tjerë si një dalje  nga stadi i kafshës në stadin njerëzor social etj..
Kam parasysh kur shtroj dilemën "atvrasje" apo "vëllavrasje" edhe një intervistë të Umberto Ecos me rastin e 150 vjetorit të bashkimit të Italisë, i cili, duke e quajtur Risorxhimenton italiane më shumë një komplot të organizuar nga lart, sesa revolucion nga poshtë, thotë se italianët nuk e kanë kryer ende atvrasjen (si Anglia apo Franca që i vranë vërtet mbretërit e tyre për t'i hapur rrugën një vëllazërie të shëndoshë), se italianët kanë mbetur tek vëllavrasja. Them se po t'i vështrojmë nga kjo optikë këta njëzet vjet që na ndajnë nga përmbysja e monumentit të diktatorit do të thoshim se edhe ne kemi shumë më tepër arsye për të thënë se kemi mbetur tek vëllavrasja, se po vazhdojmë  një grindje mes vëllezërish të paçliruar nga sundimi i atit të gjithëpushtetshëm e të dhunshëm që i përjashton dhe shtyp bijtë e tij.
Nëse do të bënim një kronikë të shkurtër të këtyre njëzet vjetëve në këtë kontekst do të thoja se nga viti 92 deri më 1997 patëm një Sali Berishë në krye të vendit që kërkoi të na imitojë atin Enver. Në 97-tën na u dha mundësia e "atvrasjes", por ne e katandisëm në vëllavrasje. Shumë shpejt pas këtij viti u ndamë në dy tribu me nga një atë të gjithpushtetshëm në krye të tyre. Edhe sot modeli që kanë në kokë Sali Berisha dhe Edi Rama është po ai i atit të gjithpushtetshëm që u rrëmben bijve gjithshka. Por po ta vështrosh më thellë, në fakt, këta të dy nuk janë tjetër veçse një projektim i modelit të atit që kemi ne në kokë. Jemi ne vëllezërit që nuk e kemi kryer atvrasjen që projektojmë tek ata nevojën për të patur një atë padron e të dhunshëm të cilit t'i shërbejmë e t'i japim krejt përgjegjësitë sepse nuk jemi rritur. E ndërkaq edhe ata vetë e klanet që i rrethojnë në këtë kuptim janë vëllezër që tentojnë të vrasin njëri tjetrin, që s'e kanë kryer "atvrasjen", - mjaft të shohësh nënshtrimin e tyre ndaj ambasadorëve amerikanë apo evropianë. Edhe sherri e sharjet që i bëjnë reciprokisht njëri tjetrit si bllokmenë, neobllokmenë e bij apo nipër bllokmenësh është një sherr midis vëllezërish të parritur.
Çfarë na mungon për të kryer atvrasjen? - gjithmonë simbolikisht e kam fjalën, sepse, largqoftë, nuk besoj se ndokush do ta marrë këtë si thirrje për të bërë ndonjë atentat. Gjykoj se kjo rilindje nuk ka të bëjë aq shumë me vrasjen e atit së jashtmi sesa me vrasjen e modelit autoritar brenda nesh. Është një proces ky që do të duhej të fillonte që me strukturën në familje ku vazhdojmë të sundohemi nga ati autoritar e që do të duhej të vazhdonte me arritjen e atij niveli dijeje e vetëdijeje që do të na e bënte autonominë dhe lirinë tonë më të rëndësishme sesa çdo gjë tjetër në jetë. Vetëm kështu, në sajë të një procesi të brendshëm, do të vinte pastaj një "atvrasje" e vërtetë së jashtëmi e jo një akt tjetër, i rradhës, vllavrasjeje. Fjalët e Brutit "E vrava Cesarin jo sepse nuk e doja, por sepse doja Romën më shumë se Cesarin" janë emblematike, në këtë kuptim. Pa një dashuri për Romën/lirinë Bruti nuk do të mund ta vriste Cesarin. Por, nga ana tjetër, manifestimi i një rilindjeje të tillë nëpërmjet aktesh të manifestuara së jashtmi, ka rëndësinë e vet. Përvojat historike të "atvrasjeve" të vërteta, emancipuese, rilindëse sjellin ndërgjegjësim dhe inspirim, ndikojnë shumë që në vetëdijen e njerëzve të ngjizet jo vetëm refuzimi ndaj çdokujt që kërkon të sillet si atë autoritar e i dhunshëm, por edhe refuzimin për t'u bërë vetë një atë i tillë. Gjykoj se rrëzimi i Monumentit të Enver Hoxhës nuk ka qenë një akt i tillë çlirimtar e rilindës, mu pse ka munguar procesi i brendshëm për të cilin fola më sipër, apo pse ai nuk ka qenë në  një nivel të mjaftueshëm, por dhe pse u degjenerua nga bijtë e këqij që e  shndërruan në vllavrasje. Edhe vetë fakti që rrëzimi i tij përkujtohet  gjatë këtyre njëzet vjetëve jo si një moment bashkimi e vëllazërimi i të gjithëve, por nëpërmjet dy tribush të ndara që akuzojnë njëra tjetrën si bij të atit diktator tregon se kemi të bëjmë me këtë degjenerim në "vëllavrasje" dhe jo me një "atvrasje".
Ja pse gjykoj se në njëzevjetorin e rrëzimit të monumentit të Enver Hoxhës, vlen më shumë të reflektohet mbi rrugët e procesit që mund të na çojë në "atvrasjen" e vërtetë sesa të bëjmë këto festime në frymën e vëllavrasjes. (Panorama, 23 shkurt 2011)

Monday, February 21, 2011

Gërdeci, kombësia dhe Kreshnik Spahiu


Kohët e fundit nënkryetari i Këshillit të Lartë të Drejtësisë ka hapur një kryqëzatë në mbrojtje të kombit duke na denoncuar ndonja njëmijë e pesëqind raste ku gjykatat e Jugut na paskan vendosur për ndërrimin, sipas tij, të "kombësisë" së shqiptarëve duke i bërë ata grekë. Jo vetëm mediat elektronike, por edhe gazetat, u mbushën me këtë lajm - duke na e paraqitur nënkryetarin si një shpëtimtar të kombit.
Nuk mund të mos të të bjerë në sy se, ndërkaq, zërin e Spahiut nuk e kemi parë të ngrihet thuajse  asfare me ndonjë reagim të krahasueshëm me këtë - mesa e kam ndjekur shtypin dhe lajmet - ndaj dështimit të gjyqit të Gërdecit ku njëzeteshtatë shqiptarë vdiqën nga një krim i shëmtuar i patriotëve që kemi në krye të qeverisë, dhe u vranë për së dyti nga drejtësia që kryeson Kreshnik Spahiu.
A ka ndonjë lidhje me njëra tjetrën Gërdeci me kombësinë? Për mua kanë sepse këto alarme për ruajtjen e kombit më duken gjithnjë e më shpesh si një gjethe fiku për të mbuluar punën e turpshme të institucioneve tona ndër ta edhe të drejtësisë.
Së pari duhet vënë në pah se në tërë këtë propagandë mungon një shpjegim shumë i thjeshtë që një juristi si Spahiu i takon ta bëjë në vend se të bëjë manifestimie pseudopatriotike nëpër vend. E kam fjalën për atë se ajo që Spahiu e quan "kombësi" në pjesën më të madhe të shteteve perëndimore ka kuptimin e "shtetësisë" dmth. të përcaktimit të asaj se qytetar i cilit shtet - komb je, çka është identiteti kryesor i tij.  Ndërsa ajo që ai e quan "kombësi' është më afër (nëse jo sinonim) i përkatësisë etnolinguistike apo shkurt i "etnisë" së një individi dhe ndryshimi është shumë i rëndësishëm kur bëhet fjalë për atë se cila është parësore. Në shtetet kombe parësore është shtetësia aq sa thuhet se është pikërisht ajo që përcakton edhe atë që e quajmë ndryshe identitet kombëtar, apo kombësi. Megjithatë nuk dua të hy në hollësitë e këtij debati jo thjesht gjuhësor që mbetet gjithsesi i hapur jo vetëm tek ne (e kam trajtuar para disa kohësh edhe në një debat me Shkëlzen Maliqin). Ajo që dua të theksoj është se shtetësinë/kombësinë në kuptimin që i dhashë e që mendoj se është më i drejti nuk ta ndryshon dot një gjykatë, sepse që ta ndryshosh atë do të duhet më së pari të kesh të siguruar një shtetësi/kombësi tjetër e të lesh këtë tënden (siç është psh. rasti nëse do të bëhesh qytetar  gjerman) apo mund ta shtosh si të dytë (siç është psh. rasti nëse do të bëhesh edhe qytetar italian).
Pra, mesa duket, ajo që po ndryshojnë qytetarët në jug është përkatësia etnike, që ne e quajmë kombësi duke krijuar, kështu, një lloj konfuzioni. Me shumë gjasa, kjo lidhet ose me ndryshimin e emrave dmth. fenomenin e njohur tashmë të kthimit të emrave nga muslimanë në të krishterë për ata që duan të shkojnë të punojnë në Greqi ose me atë se një pjese (me emra muslimanë apo të krishterë) kjo u leverdis sepse shteti grek jep pensionin e famshëm prej 300 eurosh. E këtu theksoj se e gjej të turpshme për një shtet të BE si Greqia nxitjen e një ndryshimi të tillë të identitetit. Megjithatë, nga sa di unë, nga përvoja si aktivist i të drejtave të njeriut, këto dy ndryshime vështirë se ia ndalon dot kujt. Gjithkush ka të drejtë të ndryshojë emrin dhe po ashtu të deklarojë përkatësinë e tij etnike paçka se nuk njoh ndonjë ligj që ta përkufizojë këtë. Dhe, nga ana tjetër, askush nuk ka të drejtë t'i përcaktojë qytetarit një emër apo përkatësi etnike që ai nuk e pranon. Kurse kur bëhet fjalë për shtetësinë/kombësinë në kuptimin e përkatësisë në një shtet - komb, këtë nuk e përcakton dot vetë dhe as ta heqin dot sepse këtë ta përcakton shteti komb në të cilin ti bën pjesë dhe, po të duash ta heqësh, do të duhet më së pari, sikurse thashë më lart,  të ta japë një shtet tjetër sepse, përndryshe, nuk qarkollon dot nëpër botë. Dhe që të jesh apo bëhesh qytetar i një shteti komb pra që të kesh apo marrësh shtetësinë/kombësinë e tij, pra edhe pasaportën e tij, kërkohen, varësisht nga shtetet, disa kushte. Mund ta kesh këtë kur njëri nga prindërit është me atë shtetësi/kombësi (jus sanguini); mund ta kesh kur ke lindur aty (jus soli); mund ta marrësh pse je i martuar (jus matrimoni), mund ta kërkosh dhe ta marrësh  duke kërkuar atë që quhet ndryshe (natyralizim) ku ekziston edhe rasti, si në Austri psh., kur kjo bëhet nëse ke bërë investime të rëndësishme atje. Me fjalë të tjera ata që quhen ndryshe minoritarë grekë apo që bëhën të tillë janë e mbeten me shtetësi/kombësi shqiptare dhe mund ta marrin atë greke vetëm nga shteti grek dhe jo nga gjykatat shqiptare.
E këtu le të vijmë tek çështja që më shtyu të shkruaj këto rradhë. Nënkryetari Spahiu dhe shumë atdhetarë të tjerë si ai do të bënin mirë, meqënëse e kanë për zemër kaq shumë ruajtjen e kombit, të kërkonin një studim tjetër: sa janë ata shqiptarë që e kanë ndërruar tashmë kombësinë/shtetësinë në botë. Unë nuk e di shifrën, por më rezulton se duhet të jetë një shifër shumë shumë herë më e madhe sesa njëmijë e pesëqind. Mjaft të kesh prasysh se të gjith ata që kanë emigruar me punë e me familje prej vitesh tashmë kanë kombësinë/shtetësinë e vendeve ku jetojnë. Edhe shumica e atyre që s'e kanë marrë ende aspirojnë ta marrin këtë. Ajo që deklaroi së fundi Spahiu se shqiptarët kanë shkuar të jetojnë në Gjermani, Francë, ShBA etj. dhe kanë mbetur shqiptarë, kurse në Greqi jo, nuk është e saktë sepse në shumë nga këto vende marrja e asaj që i thonë "nationality" dmth. "kombësi" përjashton dy-shtetësinë/kombësinë. Por, megjithatë, çështja (përsa i përket interesit kombëtar) nuk është thjesht këtu, por se shumica e fëmijëve të tyre ka rrezik të kenë humbur edhe gjuhën shqipe edhe çdo interes për Shqipërië.
E këtu le të kthehemi edhe një herë tek rasti Gërdeci dhe nënkryetari i Këshillit të Lartë të Drejtësisë Spahiu. Sikurse nënkryetari e di mirë për çështjen Gërdeci pati një gjyq edhe në SHBA dhe, për aq sa ishte fajtor, qytetari amerikan u dënua. Kurse Gërdeci shqiptar për turp të të gjithë atyre që e quajnë veten juristë, dhe jo vetëm të atyre, mbetën pa drejtësi. Në këto kushte pyetja që i shtroj unë nënkryetarit të Këshillit të Lartë të Drejtësis është: po ku do të preferonte të jetonte më mirë një njeri në një shtet ku ka drejtësi apo në një shtet ku mbretëron padrejtësia?.
Morali i fabulës që desha të tregoj, pa e zgjatur më shumë është ky: sikur Nënkryetari Këshillit të Lartë të Drejtësis (dhe shumë si ai) të bënin mirë punën e tyre, atë për të cilën edhe paguhen nga taksapaguesi shqiptar, do të kontribuonin shumë më tepër për të na e bërë  të pazëvendësueshëm vendin ku "kemi lerë" sesa duke i venë punës së tyre të keqe gjethe fiku me dokrra patriotike. (Panorama, 19 shkurt 2011)

Wednesday, February 16, 2011

Pse them "banda" jo "parti"

Lidhur me shkrimin tim te fundit "Arvizu, shteti funksional dhe shteti fasadë" kam marrë disa komente nga lexues, direkte apo nëpërmjet e-mailit, që  më duket se ia vlen t'u përgjigjesh publikisht pasi ndihmojnë në debatin që është hapur së fundi për të gjetur një rrugëdalje të kësaj krize si simptomë e një sëmundjeje të pashërueshme që po e mban në lëngatë shoqërinë tonë. Po rreshtoj tre nga temat që më ngacmuan.
- Një lexues më thotë se e kam ekzagjeruar me përdorimin e termit "banda" për dy partitë, sepse ato nuk kryejnë vrasje të tipit mafjoz, dhe më fton të kem parasysh edhe tërë ata  antarë të PD apo PS që janë njerëz të thjeshtë, duke cilësuar si më të rrezikshme gjthsesi PD-në e duke më kërkuar të mbështes opozitën në këtë konflikt pasi përndryshe, me simetrinë, i shërbej Berishës.
- Një i dytë ve në pikëpyetje atë që them se është më mirë të kemi dy banda sesa një të vetme - sikurse them unë, - duke më vënë në dukje se një luftë e vazhdueshme e pareshtur bandash mund të jetë edhe më e keqe sesa sundimi i njërës prej tyre.
- Një i tretë më kërkon të shprehem se çfarë mendoj për mundësinë e krijimit të partive të reja meqënëse këto që kemi i quaj banda.
Po përpiqem t'u përgjgjem me rradhë - sepse nuk janë pa lidhje me njëra tjetrën
Së pari, lidhur me termin "banda" që kam përdorur i kujtoj lexuesit se kjo nuk është një shprehje e imja dhe as e re, por një shprehje e përdorur herët për të ashtuquajturat parti shqiptare. Kujtoj psh. se Sejfulla Maleshova, udhëheqës komunist i orëve të para, paralajmëronte - ndoshta edhe me vonesë - Partinë Komuniste, që më vonë u bë Partia e Punës se me metodat që po ndiqte ajo rrezikonte të shndrrohej në një bandë kriminelësh. Dhe nuk është, sipas meje, pa lidhje historike dhe kulturore me këtë, fakti se dy partitë për të cilat po flasim janë bija të asaj partie.
Këtu më duhet të shpjegoj se edhe termi "krim" nuk ka thjesht kuptimin "vrasje", por kuptimin e një veprimi të kundërligjshëm, të dënueshëm nga Kodi Penal. Pra nëse partitë që kemi sot i quaj "banda" me këtë kam parasysh grupime njerëzish që në bazë të aktiviteti të tyre kanë grabitjen e pjesës tjetër të shoqërisë dhe që, për këtë, përdorin kryesisht, por jo vetëm, institucionet e shtetit që, në këto kushte, quhet "i kapur". Besoj se nuk po them ndonjë gjë të re as të ububushme sepse këtë e tha vetë Edi Rama, kryetari i opozitës, jo më shumë se dy ditë më parë duke folur për njëmijë e kusur privatizimet që po bën Berisha së fundi duke i quajtur "plaçkitje", e duke premtuar se, kur të vijë në pushtetin qendor, do të bëjë transparencë. Këtu mungon vetëm gjysma tjetër  që s'tha kryetari i PS: se edhe partia e tij ka vepruar me të njëjtën logjikë plaçkitjeje që nga viti 1997 kur erdhi në pushtet deri në vitin 2005 me privatizimin e pasurisë së shqiptarëve, se kështu vepron ajo vetë në pushtetin lokal, madje se kështu veproi edhe me të hollat e asetet që kishin mbetur nga piramidat e rrënuara financiare - ndonëse u premtoi shqiptarëve se do të bënte transparencë. E tepërt të rikujtoj se të njëjtat akuza për "banda" e "kapje" dhe të njëtin premtim për transparencë bëri edhe Berisha më 2005 (a ju kujtohen "dukët e krimit" "baronët e drogës" që ua përmendte edhe emrat, premtimet se do t'u vinte ruspat abuzimeve të Kryetarit të Bashkisë që kishte dhënë leje ndërtimi deri mbi rrugët publike, e me rradhë e me rradhë). Pra, nëse do t'u referohemi atyre gazetarëve që ekzistencën e këtyre dy të vërtetave e konsiderojnë si garanci që të kemi të vërtetën e plotë del se duke i quajtur të dyja partitë banda nuk kam thënë asgjë tjetër veçse atë që disa syresh e thonë vetëm për njërën. Nga ana ime ngulmoj se e vërteta se që të dyja janë banda nuk është baraz me shumën e dy gjysëm të vërtetave pasi e para na çon drejt idesë se, që të shpëtojmë, duhet t'i denoncojmë e dënojmë të dyja kurse e dyta se duhet të gjejmë strehim tek njëra prej tyre në luftë ndaj tjetrës (e pastaj e kundërta) duke përjetësuar kësisoj pushtetin e tyre dmth. edhe skllavërinë tonë - siç kemi bërë der tani. Ja pse më duket më me vend të denoncohen të dyja sesa të mbështetet njëra kundër tjetrës.
Po ashtu fakti që këto nuk shkojnë në krime të rënda deri tek vrasja (e kam fjalën për vrasje të tipit mafjoz si ato që kemi parë e dëgjuar të ndodhin në Itali kundër gazetarëve apo hetuesve si Falcone Borselino)  i dedikohet vetëm një gjëje: se nuk e shohin të nevojshme pasi askush nuk i rrezikon, pasi shteti, drejtësia dhe gazetaria janë të tyret dhe jo thjeshtë me segmente apo me zona, sikurse thuhet për në Itali, por tërësisht.
Përsa i përket antarësisë së thjeshtë të këtyre partive do të thoja se një nga ndryshimet më të rëndësishme midis një partie dhe një bande është çështja e përfaqësimit. Bandat nuk përfaqësojnë asgjë tjetër përveç interesave personale të pjesëtarëve të saj - qofshin këta kapo apo mercenarë të thjeshtë. Sigurisht në bishtat e këtyre partive - banda ka edhe mjaft nga ata që kanë instiktin e kopesë si edhe një pjesë të pakënaqurish që lëvizin me shpresën se pala tjetër do të bëjë diçka për ta, por sipas meje këta  bishta po bëhet gjithnjë e më të shkurtër  e më të pandjeshëm. Të motivuarit e vërtetë janë gjithnjë e më shumë vetëm ata që kanë interesin direkt të lidhur me fatet e luftës, dmth. mercenarët.

- Pse më mirë dy banda sesa një? Pajtohem me idenë se lufta e këtyre bandave ka penguar shumë në zhvillimin e vendit. Për mua Sheshi Skenderbej i mbetur si gropë e hapur varri në mes të kryeqytetit çprej një viti e më - sepse Këshillin Bshkiak e zotëron njëra kurse kryesinë e Bashkisë tjetra - është pamja simbolike e vendit të kthyer në fushëbetetjë të kësaj lufte. Kur një vend është i zënë me luftë nuk ndërton dot, lufta është gjëja më e keqe që mund t'i ndodhë atij dhe kjo midis partive tona banda i ka disi tipret e një lufte civile pa armë. Por deri më tani gjykoj se kjo luftë, megjithë dëmet e mëdha, ka qenë e përmbajtur dhe nuk mund të thuash se ka bllokuar aq shumë vendin sa të arrijmë ta lemë fatin tonë në dorë të njërës prej këtyre dy bandave. Së pari, sepse ajo që quhet mirëqënie e njeriut nuk matet thjesht e vetëm me stabilitetin apo të mirat materiale. Ajo është e lidhur edhe me shkallën e lirisë që gëzojnë qytetarët, Dhe, tek e fundit,  liri do të thotë mundësi zgjedhjeje. Sa më shumë mundësi zgjedhjeje aq më të lirë jemi. Dhe është e qartë se të kesh dy mundësi zgjedhjeje është diçka më mirë se të kesh vetëm një të vetme. Së dyti, pasi një bandë e vetme, e sigurtë se nuk ka asnjë rrezik, mund të shkojë shumë larg në krimet e veta. Shihni ç'bëri Enver Hoxha e mbushi Shqipërinë me burgje e bunkerë dhe askush nuk mund të thoshte dot se kjo ishte çmenduri.  Së treti, konflikti është i nevojshëm, ai është vetë jeta e politikës, madje problemi nuk është se si të zgjidhet ai, por se si të kanalizohet në mënyrë të tillë që të prodhojë energji pozitive, ndërtuese, jo shkatërruese Në këtë konteskt ve në dukje se megjithë dhunën e shkatërrimin që prodhon lufta e këtyre dy bandave ka një  karakteristikë - që i dedikohet qënies dy dhe jo një - që zhvillohet gjithsesi mbi pretendimin se njëra është më e mirë, më punëtore më njerëzore  më pak plaçkitëse për njerëzit sesa rivalja. Dhe kjo, edhepse fasadë, ndihmon sadokudo. Por nuk duhet të harrojmë të keqen që përmenda në pikën e parë se kjo krijon iluzionin se nga kjo luftë mund të shpëtojmë. E përsëris: kush mendon se do të shpëtojë nga dhuna e njërës në sajë të bashkimit me bandën tjetër do të jetojë tërë jetën në skllavërinë e tyre.

 - Lidhur me lindjen e partive të reja. Për mendimin tim kush merr guximin të krijojë parti të reja në këto kohë është për t'u përshëndetur për kurajon e tij qytetare dhe besimin në vetvete. Megjithatë nëse do të bëja realpolitikë do të thoja se mundësia që parti të reja të dalin e të sfidojnë këto të dyja është e vogël për momentin. Parti të tilla të formuara apo të paformuara duhet të kenë parasysh se e ardhmja e dy bandave që kanë pushtetin mund të marrë dy drejtime: Drejtimi i parë është projekti që inkurajojnë edhe evropianët: që këto banda të mund të transformohen në parti nëpërmjet një procesi sa kompleks aq edhe të vështirë. Ky proces nënkupton disa gjëra ndër të cilat kryesore do të thoja se janë forcimi i një drejtësie të pavarur që ve kontrollin e ligjit mbi aktivitetin e këtyre partive - banda duke bërë që ato të pastrohen nga liderët më të kriminalizuar, forcimi i shoqërisë civile e të mediave të pavarura prej tyre si mjete presioni dhe krahas këtyre edhe zhvillimi i një procesi demokratizimi brenda tyre Dhe kjo e fundit ka një logjikë të fortë brenda sepse një parti e shndrruanr në bandë nuk ka se si të jetë demokratike pasi paligjshmëria si dhe kontrolli i të ardhurave financiare të paligjshme që mbajnë partinë më këmbë kërkojnë hijerarki të fortë dhe mungesë transparence. Kujtoni videon Meta - Prifti kur kryetari i LSI i thotë vartësit të tij se aferën për të cilën po bëjnë fjalë duhet ta dinë sa më pak njerëz.
Personalisht dyshoj se këto banda  do të mund të kthehen një ditë në parti - banda për të mbetur ca më vonë thjesht e vetëm parti. Kam shumë frikë se rruga e tyre drejt kriminalizimit të mëtejshëm është pa kthim paçka se janë të rrethuara nga evropianët e amerikanët që tani po inkurajojnë edhe Prokurorinë të hetojë mbi aktivitetin e tyre. Ajo që shoh sot për sot të tentojnë ato është e kundërta e demokratizimit: dy liderët dhe krahët më të egër, më shpërfillës për ligjin e më manipulatorë po kërkojnë të forcohen duke akuzuar këdo që nuk është me ta si pjesë e palës kundërshtare, edhe vetë Prokurorinë. Dhe kjo e pakson mundësitë e të moderuarve dhe më të ndershmëve të dalin fuqimisht me zë kritik.
E këtu vijmë tek drejtimi i dytë që mund të marrin zhvillimet e të dyjave që për mua është më i mundëshmi: ky është diskreditimi i mëtejshëm i kësaj kaste politike - qoftë nëpërmjet shkatërrimit që po prodhon kjo lufte civile pa armë, qoftë nëpërmjet vendosjes së një diktature të bandës më të fortë - deri në atë pikë sa më në fund të lindë një diçka e re. Por problemi është se kur shkohet në rrugë të keqe, kur respketimi i ligjit e demokratizimi pengohen në vend se të inkurajohen, vështirësitë që lindin me kolapsin nuk janë të vogla. Ajo që do të mund të lindte në këtë rast më shumë sesa parti do të mund të quhej një lëvizje nga e cila pastaj mund të lindin edhe parti. Po të shikosh se çfarë ndodh në Tunizi që u reklamua aq shumë do të vesh re se pas lëvizjes çliruese njerëzit po marrin anijet sepse vakuumi i pushtetit krijon pasiguri. Ne e kemi provuar këtë mbi kurriz më më 91-shin dhe 97-tën.
Gjithsesi këto i mendoj si dy mundësi të hapura që do të varen shumë nga vullnetet politike dhe loja e mëtejshme e tërë aktorëve në skenë. Sot më sot mund të them se paradoksalisht ndërkohë që ndjehet më shumë se kurrë nevoja e diçkaje të re ku mund të fusim edhe demkratizimin brenda partive në emër të më shumë pjekurie politike, ndershmërie dhe arsyejeje ky konflitk, me polarizimin dhe dhunën verbale dhe fizike të përdorur, po forcon të kundërtën e kësaj. Duket sikur kush kërkon të hyjë në mes në emër të drejtësisë dhe të drejtës rrezikon të shtypet e shkatërrohet. Por nga ana tjetër pikërisht ndërmarrja e akteve të guximshme në periudha të tilla mund të bëjë të lindin burrat e ardhshëm të vërtetë të shtetit, që do të ndërtojnë parti të vërteta dhe jo banda. (Panorama, 15 shkurt 2011)

Thursday, February 10, 2011

Nëntëdhjeteshtata - Apokalipsi i rremë




Ngjarjet e përshkruara në këtë libër fillojnë në fund të janarit dhe mbarojnë në fund të marsit. Janë dy muaj nga më tragjikët në historinë e popullit shqiptar për nga intensiteti dhe numri i viktimave që kanë prodhuar. Janë dy muaj gjatë të cilëve konflikti social e politik që shoqëroi rënien e piramidave financiare u përshkallëzua çdo ditë për të arritur si pikë kulmore shpërbërjen tragjike të shtetit dhe të institucioneve të tij. Janë dy muaj për të cilët është shkruar dhe do të shkruhet shumë.
Ky libër është e vërteta e Fatos Lubonjës mbi tragjedinë e atij viti që ai e ka përjetuar si protagonist. Për të dhënë këtë të vërtetë autori e ka ndarë veten më dysh: në personazhin Fatos Qorri dhe në rrëfimtarin e ngjarjeve që flet në vetë të tretë. Herë herë këta të dy njehsohen por më të shumtën janë komplementarë. Të dy së bashku, Qorri duke përshkruar nëpërmjet ditarit që mban dramacitetin individual, kurse rrëfimtari duke e hedhur shikimin në përmasat kombëtare e ndërkombëtare të ngjarjes, plotësojnë tablonë e papërshkrueshme të asaj tragjedie.
Duke lexuar këtë libër, ata që i kanë harruar emocionet e atyre viteve do t’i përjetojnë përsëri me intensitetin e atyre ditëve. Ata që s’i kanë përjetuar do të shohin se deri ku shkon fuqia dhe pafuqia e një populli në ditët e tij më të zeza.
Fatos Lubonja i ka vënë si nëntitull këtij libri Apokalipsi i Rremë. Kush e ka jetuar Nëntëdhjeteshtatën do të thotë pse i rremë, ai ishte një apokalips i vërtetë. Duke e lexuar deri në fund, ashtu sikurse mësohet shumëçka për protagonistët dhe shkatarët e asaj tragjedie, sqarohet edhe arësyeja e këtij nëntitulli.

Arvizu, shteti funksional dhe shteti fasadë

Për turpin e politikanëve shqiptarë, ndërkohë që Presidenti i Republikës akuzohet për puçist me lehtësinë më të madhe e thirret të japë llogari përpara deputetësh marioneta të Sali Berishës, fjala e Ambasadorit amerikan tek Zëri i Amerikës u prit si fjala e Zotit, gati gati. Emisionet e lajmeve e dhanë të plotë a thua se jemi në vitin 1990. Komentet ishin pafund. Dhe pastaj na thonë se jemi duke hyrë në Evropë.
Por le të merremi me ato që tha ambasadori.
Ai tha diçka shumë të rëndësishme për t'u diskutuar: Shqipëria "nuk është një shtet i dështuar", është një shtet institucionet e të cilit funksionojnë, edhe pse kanë difektet e veta.  Po ashtu ambasadori tha se Shqipëria ka hapësira demokratike - pra nuk është një regjim i krahasueshëm me vendet arabe në shpërthim, si Tunizia apo Egjipti psh. - dhe përmendi për këtë edhe faktin se televizioni më i shikuar në vend, Top Channel, është me opozitën sëbashku me një numër gazetash. Ja pse rruga normale e ecjes përpara, për ambasadorin, është ajo që opozita të shfrytëzojë të gjitha këto mundësi që ka, duke llogaritur se në maj ka zgjedhjet lokale. Dhe, në këtë kontekst, premtoi se amerikanët dhe gjithë ndërkombëtarët do të bëjnë çmos që këto zgjedhje të ardhëshme të jenë edhe më të mira se zgjedhjet e shkuara.
Ky është një arsyetim pozitiv për zgjidhjen e krizës, që s'ka të sharë. Realpolitikë e vërtetë. Një konfortim i madh për shqiptarët, për maxhorancën në pushtet, madje edhe për opozitën, do të thoja, sikur të mos ishte kaq e paduruar. Është e qartë se nuk mund të pritet nga një ambasador të thotë se Shqipëria është një shtet i dështuar - ndonëse do të isha shumë kurioz të lexoja ato mesazhet që i dërgon Departamentit të Shtetit të tipit që zbuloi së fundi Wikileaks. Por ama, ka edhe vështrime të tjera për Shqipërinë shumë më pak diplomatike dhe realpolitike se ato të ambasadorit. Duke iu referuar jo vetëm Shqipërisë, por edhe shteteve të tjera të rajonit një politolog i huaj duke folur në Al Jaseera për krizën shqiptare tha se këta nuk janë shtete (funksionalë sipas fjalës së ambasadorit) por "shtete fasadë", prapa të cilëve qëndrojnë dy parti që s'ka kuptim të quhen "konservatore" apo "socialiste", por "kleptokraci në kompeticion me njëra tjetrën", "banda hajdutësh", që bëjnë sherr për ndarjen e pronës publike, që janë të lidhura me krimin e organizuar, etj. dhe që të ashtuquajturat "institucione" i përdorin thjesht si fasadë për popullin e tyre, por edhe për amerikanët e evropianët. Nëse është kështu, sikurse personalisht kam ngulmuar me kohë se është, a ka kuptim në këtë rast të na flitet për shtet funksional dhe për hapësira demokratike thjesht sepse banda tjetër e hajdutëve paska mundësi të fitojë pushtetin lokal? Kjo më duket se e ndryshon disi perspektivën optimiste që na dha ambasadori, e, duke e çuar cinizmin deri në fund, mund të themi edhe se vetë ambasadat funksionojnë në këta shtete si fasada edhe jo krejt pa bashkëpunim me bandat, po të kesh parasysh se puna kryesore e një ambasade është të sigurojë investime për investitorët e vendit të saj në këtë vend.
Unë ngulmoj se kriza e fundit që u prodhua duke filluar që me videon Prifti - Meta e deri tek sulmi mbi Kryeministri e vrasjet që pasuan atë, si dhe akuzat e mëpastajme të Berishës për Prokurorinë dhe Presidentin nuk janë tjetër veçse një "grisje" e fasadës që na le të shohim lojën prapa saj. Fakti që opozita lëshoi kundër Kryeministrisë një tufë bazhibozukësh për t'i vënë flakën asaj - siç ka bërë edhe Berisha më 98, - është shenjë evidente se këta institucionin nuk e konsiderojnë tjetër gjë përveçse si llogore të bandës tjetër që duhet pushtuar. Fakti që Sali Berisha nuk ekzekuton urdhër-arrestet e Prokurorisë për gardistët, dhe pastaj del e akuzon Prokuroren e Përgjithshme se këta ishin "faza B" e grushtit të shtetit kundër tij, është po ashtu shenjë se këtu shteti s'ka se si të jetë funksional.
Pyetjet që shtrohen janë: a ka ndonjë lidhje midis shtetit që ambasadori e quajti "funksional", paçka se jo i përsosur, dhe "shtetit fasadë", dhe,  së dyti, cili është ndryshimi midis tyre? Besoj se ka një lidhje: që të dy përdorin të njëjtën retorikë respekti ndaj asaj që në anglisht quhet "constitutional framework", që do të thotë korniza breda të cilës duhet të zhvillohet loja politike, - pavarësisht se i pari e kryen këtë në mënyrë funksionale kurse tjetri si fasadë. Por cili është ndryshimi? Ndryshimi qëndron në atë se në shtetin funksional është kjo kornizë që e kushtëzon lojën politike kurse në shtetin fasadë është loja politike e bandave, e "kleptokracive në kompeticion" që i dikton kornizës se çfarë forme duhet të marrë. Kur kryeministri thotë: nuk e zbatoj urdhërin e Prokurorisë sepse ajo është kundër interesave të mija, s'bën tjetër veçse një thyerje të kornizës kur kjo s'i shkon për shat interesave të tij. Po ende, në shtetin funksional korrupsioni, që, sikurse tha Arvizu, ekziston edhe në popull, luftohet nga institucionet, kurse në shtetin fasadë është korrupsioni e krimi ai që udhëheq popullin në luftën kundër ndërtimit të institucioneve të vërteta. E, më në fund, çka është më e rëndësishmja, në kontekstin e krizës në fjalë, në shtetin funksional, edhe pse me difekte, vihet re një përparim drejt më shumë lirie dhe demokracie, kurse në shtetin fasadë (apo të dështuar) sa më shumë kalon koha aq më autoritar dhe i rrezikshëm bëhet ky. Kam qenë dhe mbetem i mendimit se ajo çka po ndodh tek ne është provë se po shkasim drejt kësaj situate. Dhe kjo për arsyen e thjeshtë sepse logjika e funksionimit të partive si banda në konflikt me njëra tjetrën për kapjen e burimeve ekonomike e financiare të vendit nuk mund të mos çojë drejt rritjes së konfliktualitetit deri në asgjësimin e njëra - tjetrës. Perspektiva që na hapet në këto kushte është një luftë finale midis këtyre dy bandave dhe vendosja e diktaturës së më të fortit, që do të thotë një prokurori që në vend se të qëndrojë pasive ndaj të dy palëve, siç qëndron sot, të fillojë të dënojë vetëm armiqtë e më të fortit, që Presidenti, në vend se të qëndrojë pasiv, siç qëndron sot, të marrë e zbatojë urdhërat e Kryeministrit, që mediat të bëhen të gjitha me triumfatorin, e me rradhë.
Sipas gjykimit tim është ndjenja e këtij rreziku që e bën bandën tjetër të udhëhequr nga Edi Rama të mos besojë në ato që thotë ambasadori, si puna e zgjedhjeve të lira, institucionet që funksionojnë paçka se me difekte. e më the të thashë, e të kërkojë luftë me mjete jashtëinstitucionale.
E këtu vijmë në pikën më të vështirë. Si ta kthejmë për mbarë këtë rrëshkitje drejt më të keqes? Sipas meje, e para gjë që kërkohet është ta lexojmë drejt këtë situatë dhe të mos gabohemi nga retorikat e të dy bandave. Pastaj vijnë të tjerat.
E vetmja gjë shpresëdhënëse që tha ambasadori në këtë kontekst ishte se amerikanët po ndihmojnë Prokurorinë për të hetuar plotësisht çfarë ndodhi më 21 janar. Me fjalë të tjera për të nxjerrë përgjegjësitë e për të dënuar si ata që organizuan sulmin banditesk ndaj kryemnistrisë ashtu edhe ata që dhanë urdhër për të vrarë. Le të shpresojmë, por dyshoj se kjo do të ndodhë, ashtu sikurse dyshoj shumë se një institucion mund të forcohet e të bëhet autonom me paterica të huaja. Ka shumë më tepër gjasa që ky të jetë një hetim "fasadë" që do të zgjasë deri në skandalin tjetër të rradhës pa nxjerrë fajtor e pa dënuar kënd përveç ndonjë peshku të vogël. Shikoni ç'ndodhi me Gërdecin për tu bindur për këtë. Dhe jam i bindur se kjo u intereson të dy palëve, sepse më shumë sesa njëri tjetrit këto banda i tremben pikërisht një drejtësie të vërtetë. Sikur të ishte vërtet i plotë dhe i vërtetë ky hetim, të dy kryetarët e tyre do ta gjenin shumë shpejt marrëveshjen për të nxjerrë jashtë loje Prokurorinë dhe amerikanët vetë. Ja pse nuk besoj se zgjidhja e krizës mund të vijë me rotacionin e pushteti nga njëra bandë tek tjetra, - edhe pse nuk jam kundër kësaj, qoftë thjesht për faktin se ekzistenca e dy bandave krijon më shumë hapësira lirie e demokracie sesa vetëm e njërës,  - por se ajo do të vijë vetëm me gjetjen e rrugëve për kontrollimin e këtyre partive-banda, për dobësimin e pushteti të tyre dhe forcimin e institucioneve të pavarura prej tyre. Përfytyroni një çast sikur të kemi një Prokurori e drejtësi që dënon cilindo fajtor pa llogaritur se ç'pushtet ka, përfytyroni një media që në vend si t'i shërbejë njërës ose tjetrës denoncon aferat e të dy palëve, përfytyroni një shoqëri civile që bën të njëjtën gjë, përfytyroni biznesmenë që në vend se të trokasin në dyert e ministrave a kryebashkiakëve për të marrë tendera e më the të thashë duke premtuar 10 apo 20 përqindëshin të refuzonin ta bënin këtë. Atëhere këta banditë nuk do të qëndronin dot më këmbë as 24 orë.
Mirëpo shumë e quajnë ideale këtë thirrje ndaj qytetërëve prandaj dhe gati të padobishme për t'u artikuluar. Realpolitika e ambasadorit duket më bindëse, më funksionale, por le të mos harrojmë se kjo i ka çuar amerikanët shumë larg nganjëherë në mbështetjen e padrejtësive dhe krimeve. Pastaj, si ka mundësi që të pranojmë të na duket më reale që të sjellim ekspertë amerikanë për të përcaktuar se si u vranë dhe kush i vrau katër demostruesit sesa ajo, që na thonë konfidencialishtek ekspertët shqiptarë, se këtë punë, po të jenë të lirë, ata e mbarojnë brenda dy ditësh?
Jo zoti Arvizu, kjo gjendje nuk është normale dhe as reale në një shtet funksional, kjo është normale dhe reale në një shtet bandash dhe banditësh që nuk e kanë njohur ende se çdo të thotë të jetosh në një shtet ligjor. Dhe rrugën drejt shtetit ligjor nuk mund të na e hapin dot ekspertët amerikanë, pa e mohuar ndihmën e tyre, por burra shteti, prokurorë, gjyqtarë, intelektualë, gazetarë, qytetarë kurajozë shqiptarë  që do të ngrihen me guxim kundër këtij shteti fasadë. E momente si kjo krizë, kur ai shfaqet më i dobët se kurrë dhe më i dëmshëm se kurrë janë momentet më të mira për ta bërë këtë. (Panorama, 9 shkurt 2011)

Thursday, February 3, 2011

Për një ndryshim të vërtetë

Në analizën e asaj se cfarë ishte ajo që ndodhi më 21 janar, vë re se nënvleftësohet një fakt i rëndësishëm. Ai se “demonstrata e dalë jashtë kontrollit”, siç e paralajmëroi opozita, apo i ashtuquajturi “grusht shteti”, sikurse e ka quajtur Berisha, synonte mbi të gjitha të tërhiqte vëmendjen e ndërkombëtarëve për krizën politike që ekziston në Shqipëri, që ata të mos tolerojnë “atë që nuk do ta toleronin në vendin e tyre”, sikurse ka thënë dhe vazhdon të thotë Edi Rama.

Dhe ja, ndërkombëtarët po vijnë me radhë, mediat e tyre shkruajnë për Shqipërinë, erdhi më në fund edhe Lajçaku. Tani po shohim të korrat që morën të dy palët pas asaj çka mbollën. Këto të korra i shpreh mirë një deklaratë e Lajçakut: “E bëra të qartë se e ardhmja evropiane e Shqipërisë varet nëse udhëheqësit politikë shqiptarë do të zgjedhin të bëjnë atë që themi ne dhe ta bëjnë tani”. Nuk ka deklaratë më turpëruese për të dy palët, por edhe për evropianët do të thosha.
Le të fillojmë me shqiptarët. Personalisht kam gërdi të përdor shprehjen “na prishën imazhin”, apo “na kthyen dhjetë vjet prapa”  sikurse thonë disa, sepse ka diçka spekulative në këtë shprehje: a thua se imazhi që krijojmë duhet të mbulojë realitetin që jetojmë e jo të jetë pasqyrë e tij. Me siguri di të them se treguam se jemi ata që jemi: d.m.th. në fazën infantile të demokracisë. Mjafton të kesh parasysh anulimin e manifestimeve nga Berisha pse ia kërkuan ndërkombëtarët, thirrjet vajtuese të Ramës që ndërkombëtarët të mos e mbështesin Berishën, referimin e vazhdueshëm të mediave tona ndaj artikujve të gazetave të rëndësishme botërore si NYT apo të televizioneve, ambasadorëve amerikanë apo të BE-së, për të nxjerrë përfundimin se këtë krizë do ta zgjidhin ndërkombëtarët sepse ne nuk jemi në gjendje ta zgjidhim.
Pyetja që shtrohet, përtej kësaj krize, është nëse do të arrijnë ndonjë ditë prindërit tanë perëndimorë të na nxjerrin më në fund vetëm në rrugë pa na shoqëruar, nga frika se mos na shkel makina? Pra, a do të arrijmë të rritemi një ditë dhe si mund të kryhet kjo. Përgjigja ndaj kësaj pyetjeje nuk është kaq e thjeshtë. Sepse, kur flasim për rritje, kemi parasysh shoqërinë dhe politikanët si pasqyra të njëri-tjetrit, por edhe të ndarë e në konflikt me njëri-tjetrin. Me rritje të shoqërisë kemi parasysh në një anë rritjen e kulturës demokratike të saj, por edhe forcimin e institucioneve që e garantojnë këtë, çka s’ka se si të mos na çojë edhe tek politika. Ndërkaq, kur flasim për politikanët, kemi parasysh se rritja e tyre do të duhej të ishte në moshë dhe pjekurim njëherësh dhe ndërkaq pyetja mund të shtrohet: mirë që po rriten në moshë, por, duke u moshuar, po bëhen më të pjekur e më të drejtë, apo më të mbrapshtë?
Duke pasur parasysh se çfarë ka ndodhur në vitet 1991–1997, apo se çfarë ka ndodhur në 1998-n, mund të thuash se njëfarë rritjeje dhe pjekurimi politik si shoqëri e kemi mbërritur. Madje, mund të thuash se edhe politikanët e kanë fituar një farë përvoje, gjithsesi. Por ama nuk mendoj se kemi të bëjmë thjesht me një ecje drejtvizore përpara, sado të ngadaltë. As nuk mund të them se politikanët pasqyrojnë nivelin e pjekurimin e shoqërisë. Sepse shoqëria nuk është kurrë një gjë e vetme, ajo ka shumë shtresëzime. E në këtë kontekst, për mua është më e saktë të themi se politikanët që kemi në krye përfaqësojnë pjesën më regresive të shoqërisë, më të kriminalizuar dhe më të papërgjegjshme, prandaj dhe më infantile. E di se përkrahësit e të dy palëve në këtë pikë do të më thonë se s’mund të vësh simetri, e do të hyjnë në debatin se cili është më i keq, Berisha që i vrau e tani po kërkon të mbulojë vrasjen me puç institucional, apo Rama që i çoi të vriten, pasi për të marrë pushtetin i duhej inskenimi i një gjoja zemërimi të papërmbajtur popullor. Ky debat shpesh vazhdon me pyetjen se mos kanë qenë më të mirë Fatos Nano apo Ilir Meta kur i kemi pasur kryeministra. Personalisht mendoj se njeriu që paraqet më shumë rrezikshmëri sot për sot e ka emrin Sali Berisha, pasi ka më shumë pushtet se të gjithë. Fill pas tij vjen Edi Rama dhe i treti pa dyshim është Ilir Meta dhe se çdo ide që të mbështesim të keqen më të vogël për të luftuar të keqen më të madhe nuk do të na çojë larg. Sepse me këtë ide i kemi mbështetur të gjithë dhe shikoni çfarë monstrash kemi rritur: një ish-kryeministër që jeton me paret tona të vjedhura në Vjenë dhe pretendon paturpësisht të vijë të na bëhet edhe president; një aspirant për kryeministër që pasi shkatërroi kryeqytetin, s’frenohet as të fusë njerëzit në kasaphanë për të kapur Kryeministrinë; një ish-kryeministër si Ilir Meta, që mjafton të shohësh videon me Priftin për të kuptuar se kemi të bëjmë me një bos mafioz dhe, më në fund, një kryeministër si Sali Berisha që kujton se është vetë shteti dhe cilindo që i del kundëra e skualifikon si pjesëtar të një grushti shteti. Jo vetëm, po shikoni se çfarë marrëdhëniesh kanë pasur me njëri-tjetrin. Berisha e ka akuzuar Nanon dy herë si vrasës dhe tani e ka aleat. Rama dhe Meta ishin aleatët më të mëdhenj kundër Nanos, por tani ky bëhet “shofer” i Metës kundër Ramës. Meta e akuzoi Ramën se nuk u bashkua me të për të rrëzuar Berishën, përkundrazi flirtoi me të, kur ndodhi Gërdeci, por pastaj u bë aleati më i ngushtë i Berishës kundër Ramës. A mundet vallë të vazhdojmë ta lëmë fatin tonë në duar e këtyre njerëzve? Kush mendon ende se ata përfaqësojnë gjëra të ndryshme, ose është naiv e pa kujtesë, ose kështu ia do interesi i ngushtë, pasi në të vërtetë ata përfaqësojnë një gjë të vetme: pjesën më të kriminalizuar të shoqërisë prandaj dhe më pak demokratike, armiken më të madhe të instalimit të shtetit ligjor në Shqipëri.
Megjithatë, pyetja që shtrohet është se çfarë duhet bërë më tej për t’u rritur, pasi këta duam-s’duam janë aktorët kryesorë në skenë. Për mua, rrugët janë shumë, por synimi është i qartë: do të quhemi të rritur atëherë kur atë çka ua kërkojmë ndërkombëtarëve (arbitrimin e konflikteve tona, zgjedhjet e lira, etj.) ta bëjmë vetë. Në këtë kuptim, kërkesa e Ramës që të mos lejojnë në Shqipëri atë që nuk lejojnë në vendin e tyre ka një spekulim logjik të fillimit: sepse në vendin e tyre ata nuk u kërkojnë të huajve zgjidhjen e problemeve të tyre.
Në këtë kontekst, gjykoj se ajo që thotë Lajçaku, që politikanët tanë t’u binden ndërkombëtarëve, nuk e ndihmon rritjen. Është gabim kur, për të zgjidhur imediaten, kryejmë veprime që në terma afatgjata punojnë në të kundërt të drejtimit të duhur, kur mendojmë se do të rritemi duke rritur e pjekur njerëz si Berisha dhe Rama, Meta e Nano, ndërkohë që përvojat demokratike tregojnë se garancia e rritjes së shoqërisë nuk vjen me rritjen në moshë e në pushtet të udhëheqësve, por me rritjen e mundësisë dhe aftësisë së shoqërisë për t’i zëvendësuar dhe kontrolluar ata.
Përqendrimi i të gjitha përpjekjeve, edhe të ndërkombëtarëve, për të ulur Berishën me Ramën në një tryezë si tek “Krokodili”, për të bindur ata që të mos nxjerrin njerëzit në rrugë, që të fillojnë dialog e më the të thashë, indirekt nuk bën gjë tjetër veçse përforcon autoritarizmin e tyre dhe të klaneve që përfaqësojnë. Nëse do t’i qëndrojmë asaj që kërkon edhe vetë Rama: që ndërkombëtarët të mos bëjnë në Shqipëri atë që nuk e bëjnë në vendin e tyre, atëherë gjëja e parë që ata do të duhet të bëjnë është që të mos mbështeten tek personat, por tek institucionet dhe tek procesi. Me fjalë të tjera, të mbështesin procesin e forcimit të institucioneve që do të kontrollojnë pushtetin e këtyre dy personave dhe klaneve që përfaqësojnë dhe jo të kundërtën. Është e vërtetë që kjo nuk është e lehtë. Aq më tepër kur Berisha del e na thotë se çdo institucion që nuk është me të, është pjesë e grushtit të shtetit; e kur Rama del e na thotë se mjaft që të ikë Berisha e të vijë ai në pushtet, dhe punët do të na shkojnë mirë e bukur. Por, po të kemi parasysh se ky proces rritjeje do të jetë gjithsesi i gjatë, nuk duhet bërë gabimi që gjithçka të lihet në dorën e këtyre dy njerëzve dhe kolonelëve e ushtarëve të tyre. Nëse duhet të merren seriozisht që të mos kemi më fenomene të tilla papërgjegjshmërie infantile nga udhëheqësit politikë shqiptarë, duhet të ndihmojmë, si ne brenda vendit, edhe ndërkombëtarët, që të forcohen institucionet që kontrollojnë ata; pa harruar procesin e demokratizimit dhe dekriminalizimit të partive që ata drejtojnë me dorë të hekurt. Personalisht ngulmoj se hapi i parë simbolik, por kurrsesi i mjaftueshëm, do të ishte stimulimi i çdo përpjekjeje për largimin e këtyre dy liderëve dhe klaneve më agresive që i mbështesin, dhe hapja e rrugës për udhëheqës më të moderuar. Po nuk e bëmë këtë tani, me tre të vdekur, nesër do të jetë vonë.
Por mbi të gjitha, duhet të kuptojmë një gjë: se ndryshimi i vërtetë demokratik do të ndodhë kur ai të kryhet nëpërmjet shqiptarëve, jo nëpërmjet Washingtonit apo Brukselit. 
(Panorama, 2 shkurt 2011)