Tuesday, December 30, 2008

Rama - i duhej hequr spina me kohë

Sa më shumë përjetoj llumin në të cilin po na zhyt përditë e më thellë politika aq më shumë më mundon një pyetje retorike: si është e mundur që ne na dalin në krye të vendit gjithmonë aventurierë të papërgjegjshëm të cilët, për të arritur qëllimet e tyre, nuk ndalen përpara asnjë marrëzie; individë që vuajnë rëndë nga delire madhështie dhe paranoja, të shkëputur gjithnjë e më shumë nga realiteti? A ndodh kjo pasi vetëm këta mendjesëmurë mund të marrin përgjegjësi në një vend të mbrapsht si ky i yni, sepse njerëzit me arësye të shëndoshë tërhiqen përballë vështirësive që paraqet menaxhimi për mbarë i kësaj shoqërie; apo mos vallë këta sëmuren për shkakun e sëmundjes së shoqërisë; pra, se jemi ne që i bëjmë këta paranojakë dhe delirantë të tillë që sa më shumë rrinë në pushtet aq më shumë humbasin kontaktin me ne? Sipas meje e vërteta është një kombinim i të dyjave: antropologjia vetiake nuk është pa ndikim në daljen në skenë të personazheve të tilla, por, nga ana tjetër, kjo dalje në skenë është thellësisht e kondicionuar nga terreni social - kulturor ku mbillet fara e tyre. Pra fara e tyre nuk do të mbinte dot e të bëhej pemë e lartë në një terren tjetër. Thënë ndryshe, në një vend tjetër, me njerëz të tjerë, në vend se në institucionet e drejtimit të shtetit këta, fare mirë, mund të ndodheshin në institucione kurimi psikoterapeutik. Kjo që thashë vlen për individë si Enver Hoxha, por vlen edhe për tërë liderët që kami pasur e kemi pas komunizmit duke filluar nga Sali Berisha. Vlen edhe për Edi Ramën. Shpeshtësia, për të mos thënë rregullsia, e shfaqjes së fenomenit flet për faktin se s'kemi të bëjmë thjesht me veti personale, por shoqërore, pa mohuar, megjithatë, aspektin individual për të cilin jam ftuar të shprehem në këtë shkrim.
Personalisht, duke njohur karakterin e personit, e kam parë me dyshim të madh hyrjen e Edi Ramës në politikë. Kjo sepse më një një anë kam konstatuar që herët se prirjen ekzibicioniste për t'u dukur, për të dalë në skenë, për të qenë vetëm ai në skenë, e kishte tejet të hipertrofizuar dhe, nga ana tjetër, pasi nuk gjeja tek ai instrumente që të të linin shpresë se do të mund ta moderonte dhe temperonte këtë prirje. E kam fjalën për instrumente të tilla si morali i shëndoshë, aftësia vetëkritikuese, apo një formim intelektual solid.
Si artist e intelektual i ri prirja e tij "e sëmurë" për t'u dukur manifestohej në fillimvitet 90 nëpërmjet rebelimit ndaj shumicës konformiste, ndaj baballarëve, ndaj psudovlerave të instalura në kohën e komunizmit. Imazhi i Edi Ramës, kur u shfaq në skenë, dukej sikur përkonte me atë të një artisti dhe intelektuali që donte të thyente tabu qoftë edhe duke imituar ato që bëheshin tashmë në Perëndim kurse tek ne jo. Dhe në këtë aspekt roli i tij ishte pozitiv, duke patur parasysh një shoqëri si e jona, e ndrydhur nga tabutë e nacional - komunizmit e të patriarkalizmit. Mirëpo ky manifestim kuptohej lehtë, veçanërisht po të vije re dominimin e imitimit, se ishte sipërfaqësor, sepse dukej qartë se thyerjen e tabuve ai nuk e bënte si rrjedhojë e një armiqësimi me to për shkak të një përvoje të thellë të jetuar e të studiuar pastaj edhe nëpër libra, por si mënyrë për t'u dalluar nga të tjerët me çdo kusht. Megjithatë, edhe kështu, kjo mund të ishte një nisje e mirë. Në rini shumëkush mund të niset nga imitimi i të tjerëve apo nga motive të lehta që rrugës i kupton se janë shumë të vegjël në krahasim me kënaqësinë që të jep puna në vetvete. Mund të nisesh, pra, me ambicien që të bëhesh artist i madh, të fitosh famë, çmime e ku di unë dhe dora dorës që piqesh mund të kuptosh se këta motive të fillimit nuk janë asgjë përpara kënaqësisë që të jep puna, përpara impaktit shoqëror që ka vepra jote etj., e, sëbashku me këtë, të kuptosh se përpara historisë je shumë shumë i vogël.
Rama nuk e ndoqi dot këtë rrugë pjekurimi si artist dhe si intelektual dhe aq më pak mund ta ndjekë si politikan, përkundrazi braktisja e artit për politikën ishte shenja e paaftësisë së tij për tu pjekur si artist dhe intelektual do të thoja edhe si njeri e politikan. Dikush thotë se ishte piktor i dështuar sepse i pa talent, prandaj shkoi për kompensim në politikë. Nuk jam i këtij mendimi. Fakti që nuk u pranua nëpër galeritë e Parisit ka ndikuar tek ai sigurisht, por ai ka pasur edhe jo pak suksese në jetë asokohe. Sipas meje shkaku që gjëra të tilla t'i përjetonte si dështim e të hidhej, prandaj, për kompensim, në politikë i ka rrënjët diku tjetër, jo tek mungesa e talentit, sepse është e vështirë të thuash se çfarë është talenti. Van Gogu nuk shiti asnjë pikturë për së gjalli, por qëndroi ngulshëm në artin e tij sepse kishte besim tek vetja dhe tek ajo çka bënte. Shkaku që e shtyu Ramën, sipas meje, të kërcejë nga arti në politikë lidhet me ankthin e pafrenueshëm të tij për t'u dukur në skenë. Ky lloj ankthi, në thelbin e vet, shpreh një pasiguri edhe më të thellë. Këta karaktere nuk i mundon mosuksesi, as mungesa e parasë, por pamjaftueshmëria e çdo suksesi, e çdo paraje, për t'u dhënë atyre sigurinë që u mungon. Shkaqet më të thella të këtyre pasigurive janë objekt i studiove të psikoterapeutëve, i tejkalojnë pra mundësitë e autorit të këtij shkrimi, por, nga ana tjetër, ne duhet të merremi me shfaqjet e tyre shoqërore sepse ato i kapërcejnë pasojat individuale pasi bëhet fjalë për individë që kanë në dorë fatet e një shoqërie të tërë. Në këtë kontekst do të thoja se politika, më saktë pushteti politik, ishte një trampolinë e lehtë suksesi që e kishte joshur qysh herët Ramën ashtu si shumë karaktere të ngjashme. E këtu të mos harrojmë edhe vlerën që mori paraja, krahas pushtetit, si formë e suksesit në shoqërinë tonë pas komuniste. Ky ankth për t'u dukur i suksesshëm e çoi në përdorimin e çdo mjeti për t'i arritur këto. Ai kishte provuar me PD në krye të herës pastaj me Partinë Kristiano Islamike, e me rradhë deri tek PS. Dhe, kur bëhet fjalë për mjete suksesi, politika shqiptare, siç dihet, është më e keqja e mundëshme pasi ajo përdor rëndë gënjeshtrën, mashtrimin, demagogjinë, korruptimin, bashkëpunimin me çdo lloj pisllëku, deri edhe me krimin. Ishte shtysa e tij e sëmurë, sipas meje, që i jepte Ramës forcën e paturpësisë për t'i përdorur të gjitha këto mjete. Por edhe pafuqia, për të mos thënë ndonjëherë edhe admirimi, me të cilin reagon shqëria ndaj tyre. Ndryshe nuk mund t'i përgjigjesh pyetjes që të vjen natyrshëm duke e parë atë në veprim: si ka mundësi që gënjen e mashtron me kaq lehtësi e paturpësi ky njeri? Kështu, pra, ai erdhi në politikë me imazhin e atij që kishte kontestuar fort politikën e vjetër autoritariste, kulturën e vjetër nacional - komuniste etj etj. - mjaft të kemi parasysh çfarë kishte shkruar për PS, figurat e saj kryesore, mitet e saj kryesore duke përfshirë edhe Luftën Nac - Çl. gazetën e saj Zëri i Popullit etj. - por i harroi me lehtësi shumë shpejt të gjitha këto duke u vënë në krye të njerëzve e metodave që deri dje i kishte përqeshur e përçmuar.
Bertrand Rusell thotë: ka njerëz që përpiqen t'i përshtaten botës, ka të tjerë që përpiqen t'ia përshtatin botën vetes së tyre - në kuptimin e farkimit të botës sipas vizioneve dhe idealeve të tyre. Sipas Rusell e ardhmja u përket të dytëve sepse të parët, me përshtatjen e tyre ndaj situatave, nuk sjellin ndonjë ndryshim. Rama u shfaq si një figurë që kërkonte të bënte pjesë në kategorinë e dytë. Dikush mund të thotë se një politikan, për të realizuar idetë e tij, është i detyruar të marr pushtetin dhe, që të marë pushtetin, i duhet të bëjë edhe kompromise. Mirëpo, po ta shohësh, lehtësia me të cilën ai i flaku tej tërë idetë që kishte mbrojtur si intelektual për të përqafuar të kundërtat e tyre si politikan tregoi se përbindëshi i dukjes nëpërmjet pushtetit, pushteti për pushtet dhe para, e jo për të ndryshuar, e çoi në përshtatjen ndaj sitemit që gjeti në politikën shqiptare dhe jo në kompromisin me të për ta ndryshuar më pas atë. Madje sipas meje ai e përkeqësoi atë. Shumë shpejt e pamë të tregohej servil në kulm ndaj atyre që kishte sipër dhe arrogant ndaj atyre që kishte poshtë. E pamë t'u nënshtrohej interesave të të gjithë mafiozëve që i sponsorizonin fushatat elektorale; e pamë të përdorë mjetet më të panderëshme për të blerë gazetarë e pronarë mediash në vend se të inkurajonte mendimin kritik dhe dialogun e hapur me kundërshtarët. E pamë të shesë copa copa sa idetë e tij aq edhe truajt e Tiranës, vilat e shtëpitë e vjetra të Tiranës historike, për ta mbajtur nën kontrollin e pushteti të tij korruptiv dhe jo të ligjit urbanistik qytetin. E pamë deri t'i rrahë supet Berishës ditën e zezë të Gërdecit, por me të njëjtën lehtësi me të cilën nesër i ktheu kurrizin. Shkaku kryesor është se prirja e sëmurë për të cilën fola deri tani i mund të gjitha instrumentet e tjerë që mund të ofrojë morali, racionaliteti apo ideali. E në këtë sëmundje duhet të fusim edhe një element që, paradoksalisht, është shumë i fortë tek këta karaktere: frika. Ndryshe nga ç'mund të mendohet karakteret autoritare kanë thellë thellë një frikë të madhe, frikë se mos humbasin pushtetin, se mos dalin nga skena, sepse, pastaj, jeta e tyre u duket zbrazësirë e bijen në depresion të thellë. Adrenlina atyre u prodhohet vetëm nëpërmjet lojës me pushtetin. Këtë frikë e amplifikon edhe frika e ndëshkimit për të këqijat që kanë bërë. Nëse do t'i referohemi Canettit njerëz të tillë kanë një frikë iracionale, thellë thellë ata do të donin një botë pa njerëz por, në pamundësi të kësaj, kërkojnë një botë me njerëz të nënshtruar ku vetëm ata qëndrojnë në këmbët kurse të tjerët shtrirë (në pamundësi për të qenë të vdekur). Prandaj thotë Canetti në "Masa dhe Pushteti" këtyre karaktereve, kur arrijnë e dalin në pushtet, duhet t'u rrish gati me kurajo dhe guxim, për t'u hequr spinën (e pushtetit) sepse përndryshe bëjnë dëme të mëdha. Rama është ndër ata që, sëbashku me Berishën, duhet t'u ishte hequr spina me kohë, por i mban në prizë ajo gjysma tjetër që nuk ishte objekt i këtij shkrimi: shoqëria dhe strukturat e saj social kulturore që krijojnë terenin ku mbijë e lulëzojnë kaq shumë farëra të tilla të këqija. (Revista Klan, 28 dhjetor 2008)

Shpresë!

Përpara se të ulesha të shkruaja këtë shkrim të fundit të vitit po më brente mendimi se i jam angazhuar vetes dhe lexuesit që në shkrimin e fundit të vitit nuk do të merrem me politikën dhe politikanët, por me një temë që nuk ka të bëjë me ta. Mirëpo edhe ky mendim, që mban gjithsesi vulën e kushtëzimit nga politika, sikur më futi në mendime politike. Në mendimet se përse në vendin tonë jemi kaq të uzurpuar nga politika e aktorët e saj saqë nuk gjejmë dot një qoshe ku të futemi e të ndjehemi jashtë rrezatimit të saj rraskapitës as në ditët e festave të fundvitit? Dhe kjo nuk është thjesht sëmundje profesionale e gazetarit. Sipas çka konstatoj me vite kjo është sëmundje e të gjithëve, edhe e atyre që nuk lexojnë kurrë ndonjë gazetë. Madje edhe e atyre që të thonë se nuk shohin më as lajmet nga neveria - pasi edhe neveria e tyre është e kushtëzuar nga kjo politikë. Madje, madje do të thoja se, në kategorinë e të uzurpuarve nga politika, mund të futen edhe vetë uzurpuesit, politikanët, sepse edhe mjaft syresh të thonë, në momente sinqeriteti, se i kanë hyrë një valleje nga e cila nuk dalin dot.
Shkaqet e këtij uzurpimi janë të shumta. Besoj se, nëse do t'i reshtonim, do të vinim në themel të tyre trashëgiminë e politikës së shtetit totalitar, që na bënte të varur tek ajo në gjithshka, që na përcaktonte punën, ekonominë, gëzimet dhe hidhërimet. Shteti totalitar kishte, për këtë, edhe një ideologji zyrtare që e trajtonte edhe si shkencë edhe si fe, të cilën na e impononte njëherësh si instrumentin e vetëm për të kuptuar të vërtetat e kësaj bote dhe si besimin e vetëm fetar. Na duhej, pra, të jetonim me klerikët e saj (politikanë e intelektualë me në krye udhëheqësin e madh e të pagabueshëm) edhe fizikisht, edhe intelektualisht edhe shpirtërisht, edhe ditët e javës edhe të djelën. Shkurt shteti totalitar ishte vetë jeta jonë, ne ishim në një gjendje pafuqie përballë tij, sepse, paradoksalisht, ishim qeliza të trupit të tij.
Sipas gjykimit tim gjithshka përjetojmë sot është vazhdimësi - dekompozuese do të thoja - e atij lloj përbindëshi, e asaj lloj politike e politikanësh, e asaj lloj kulture, e asaj lloj elite. Varësia e jetës sonë nga politika dhe njëherësh pafuqia ndaj saj, që janë evidente edhe sot, e kanë burimin në ripërsëritjen e modeleve të politikës dhe politikanëve të atij regjimi e të kulturës që rrrezatojnë intelektualët në shërbim të tij. Personalisht konsideroj veten ndër ata që tërë jetën e ka parë në papajtueshmëri me këtë lloj shteti, me kësi lloj plitikanësh e me këtë varësi poshtëruese nga pushteti i tyre. E kam parë veten në përpjekjen, herë të dëshpëruar herë më shpresëdhënëse për ta ndryshuar në mos, të paktën, për t'i rezistuar statukuosë që ata kanë vendosur. E, në ditë si këto, kur lihet një vit e hyet në një tjetër, nuk ka se si të mos ndalesh e të bësh një bilanc. Nuk flas dot në emër të të gjithëve, por besoj se ndaj mendimin e një shumice njerëzish të vullnetit të mirë kur them se vitet po kalojnë dhe, me dëshpërim, vërej se mund ta konsideroj veten një humbës. Humbës përpara virulencës së pareshtur të asaj që e konsideroj të keqen më të madhe: "injoranca në veprim". Sepse tek ajo, injoranca në veprim, gjej edhe shkakun e egërsisë njerëzore, të babëzisë, të fanatizmit dritëshkurtër, të padrejtësisë, të pandëshkueshmërisë së të keqes, të hipokrizisë, të kulturës së rrenës e manipulimit, të prirjeve fashistoide e me rradhë, që po e mbajnë shoqërinë tonë në gjendjen e dekompozimit të së djeshmes, në vazhdimësinë e triumfit të së keqes. Ajo që nuk e them dot me siguri është shkalla e humbjes, nëse ajo është totale apo nëse dominimi në jetën tonë i të keqes - për këtë dominim nuk kam dyshim - nuk na le të shohim rrezet e dritës që paralajmërojnë agimin. E, kur them agimin, nuk kam parasysh eliminimin e së keqes, sepse nuk jam aq naiv sa të besoj se e mira dhe e keqja do të ndahen ndonjë ditë. E di mirë se ato do të bashkëjetojnë gjithnjë në këtë botë. Por kam parasysh fillimin e një dinamike kur e mira të shënojë edhe ajo fitoret e saj dhe jo të shënojë çdo ditë humbje. Në fakt, është e vështirë ta gjesh mënyrën e matjes së shkallës së humbjes. Nganjëherë këtë matje e kërkoj duke kërkuar me kandil në mes të ditës të rinjtë. Dhe kur shoh se sa shumë mungojnë të rinjtë që të dalin në skenë me tjetër kulturë, me tjetër peshë dhe fuqi, me tjetër personalitet, me refuzim ndaj pushtetit të të padrejtëve nuk ka se si të mos ndjej edhe më fort humbjen. Mjafton të shihje se çfarë bëri rinia në Greqi muajin e fundit për të parë diferencën e për të rënë në dëshpërim. Atëhere i kthehem një matësi tjetër ndoshta më i mirë: shpresës. A ka shpresë apo nuk ka? Sa shpresë ka? Është një pyetje që e dëgjoj shpesh. Dëgjoj shpesh edhe përgjigjen e saj, nganjëherë nga po ata që bëjnë pyetjen. Janë të shumtë bashkëqytetarët që, duke të parë aktiv në debate e shtypin e shkruar, të thonë: lodhesh kot, këtu nuk ka shpresë. E kur thonë shpresë është e qartë se nënkuptojnë shpresën se e mira do të fitojë mbi të keqen, drejtësia mbi padrejtësinë, dija mbi injorancën, rendi mbi kaosin, puna mbi vjedhjen, njeriu i ndershëm mbi mafjozin, arësyeja mbi dhunën, e vërteta mbi gënjeshtrën. Personalisht, përsa i përket shpresës dhe angazhimit e gjej vetën tek Jean Paul Sartri kur thotë se "gjithnjë e më shumë mendoj - sot e mendoj në mënyrë absolute - se një karakteristikë thelbësore e veprimit njerëzor … është shpresa. Shpresa nënkupton se unë nuk mund të ndërmarr asnjë veprim pa llogaritur se do ta realizoj atë. Sipas meje … kjo shpresë nuk është një iluzion lirik, ajo është në vetë natyrën e veprimit … tek shpresa ekziston, pra, edhe një lloj domosdoshmërie. Ideja se po sfidoj nuk është tek unë, në këtë moment, themelore; përkundrazi është shpresa - si raport i njeriut me qëllimin e vet, raport që ekziston edhe nëse qëllimi nuk arrihet - ajo që nuk i shqitet asnjëherë mendimit tim."
Më kujtohet se në burgun e Spaçit në vitet më të vështira, policia ndëshkonte me izolim në qeli ata të burgosur të cilëve u gjente ndonjë bllok me fjalë të huaja që tregonte se ai mësonte gjuhë të tilla si anglisht, italisht apo frëngjisht. Ishte një ndëshkim që synonte të vriste bash shpresën. Ti shpreson se do të vijë një ditë kur do të dalësh prej këtej e do të të duhen gjuhët e huaja. Pra shpreson se do të rrëzohet ky pushtet dhe ti do të bëhesh ndonjë ambasador - dukej sikur mendonte gardiani - shko pra ngordh në birucë që të mos guxosh më të shpresosh gjëra të tilla, që ta ngulitësh mirë në mendje se, tërë jetën, do të punosh si skllav për ne. Ishte një akt shpresëvrasës, që, në të vërtetë, ka vrarë jo pak shpresa. Kush mendon se shpresa nuk vdes kurrë gabohet. Shpresa edhe vritet. Kur njeriu nuk e ndërmerr më një veprim, pasi nuk beson se do ta realizojë, kemi të bëjmë me një vrasje shprese. Dhe ne kemi patur fatin e keq të jetojmë në regjime shpresëvrasës në masë.
Që ai i djeshmi ishte një regjim shpresëvrasës mund të bien dakort shumë, por pse ky i sotmi? Sepse edhe pushteti i sotëm ka të njëjtën prirje të regjimit nacional - komunist shqiptar: t'u thotë njerëzve se jeta juaj nuk është në dorën tuaj, por në duart tona; se ne jemi ata që mund t'ju sjellin gëzimin apo hidhërimin, mirëqënien apo varfërimin, lëvizjen e lirë apo lëvizjen e ngujuar, t'ju ndëshkojnë apo t'ju ruajnë nga ndëshikimi, t'ju lartësojnë apo t'ju ulin poshtë, t'ju tregojnë të vërtetën dhe gënjeshtrën. Sepse pushtatarët e sotëm na vjedhin, na shkatërrojnë vendin për përfitimet e tyre, duke na poshtëruar kështu përditë, dhe ne nuk kemi mundësi të gjejmë drejtësi, as t'i ndëshkojmë për krimet e tyre. Sepse, ashtu si horrat e djeshëm edhe këta të sotmit, i mbulojnë të pabërat e tyre me fjalë të mëdha për atdheun e të ardhmen e tij të ndritur. Sepse, ashtu sikurse regjimi i djeshëm i komprometonte njerëzit me njëmijë mënyra edhe ky i sotmi e ka bërë thuajse të pamundur jetën me nder dhe dinjitet. Sepse edhe ky regjim përballë inteligjencës, dijes dhe mendimit kritik preferon arrogancën, padijen dhe servilizmin. Sepse edhe ky regjim, tek e fundit, pra, synon o të na bëjë qelizën e pafuqishme të trupit të tij të sëmurë, ose të na flakë jashtë.
A është vallë e vërtetë se, kur terri është më i madh, mund të shihen edhe më mirë yjet, sikurse thuhet. Dyshoj se është më e drejtë të thuhet se, kur jemi të zhytur në gjiriz, është më e vështirë të mund të shihen prej andej yjet. Por gjithsesi yjet e shpresës vështirë se shuhen ndonjëherë. Të shpresës, jo si një "iluzion lirik", por si një dimension i yni i brendshëm që na mban në jetë, që na bën të ruajmë e kultivojmë vlerat e idealet, paçka se mund të mos i realizojmë kurrë, të shpresës që mund të na bashkojë nesër në emër të këtyre idealeve e të na nxise veprimin për të kërkur një jetë më të mirë. Prandaj, në këtë fund viti të errët 2008, që paralajmëron një vit edhe më të errët, urimi im për të gjithë ata që ende nuk e kanë humbur shpresën janë fjalët e një vajze gjermano holladeze që shkruante më 15 korrik 1944: "Është një mrekulli e madhe që unë nuk i kam humbur të gjitha shpresat e mija, megjithëse ato duken aq absurde dhe të parealizueshme. Pavarësisht nga gjithë çfarë ka ndodhur, i ruaj ende ato, sepse vazhdoj të besoj tek mirësia e brendëshme e njeriut. E kam të pamundur të ndërtoj gjithshka mbi vdekjen, mjerimin dhe konfuzionin. E shoh botën të shndrrohet pak nga pak në një shkretëtirë, e dëgjoj gjithnjë e më të fortë zhurmën e makinës që do të na vrasë edhe ne, marr pjesë në vuajtjen e miliona njerëzve e, megjithatë, kur shoh qiellin, mendoj se gjithshka do të kthehet përsëri drejt të mirës, se edhe kjo egërsi e pamëshirëshme do të rreshtë, se do të rikthehet rregulli, paqja dhe mendjekthjellësia. E, ndërkaq, më duhet të ruaj të paprekur idealet e mija; ndoshta do të vijë një kohë kur do të jenë të realizueshme." (Korrieri, 29 dhjetor 2008)

Monday, December 22, 2008

Qëllimi i keq i një ligji

Parlamenti shqiptar sot do të shqyrtojë ligjin e ashtuquajtur të hapjes së dosjeve të mbyllura të ish Sigurimit, por që, në fakt, do të mbetet në kujtesë më shumë si ligji i dosjeve të hapura të pastrimit të prokurorëve dhe gjyqtarëve të komunizmit. Këtë shkrim po e bëj edhe me mendimin se ndoshta ndonjë deputet, duke qëndrur në sallë nga njëra orë në tjetrën, edhe mund ta lexojë dhe kjo do ta ndihmonte sadopak, të reflektonte disi më thellë mbi problematikën e ligjit: për ta aprovuar, kundërshtuar apo për të kërkuar ndryshime në të.
Sipas meje janë më shumë se një problemet që ngre ky ligj në planin politik, juridik dhe moral pasi çështja është mjaft komplekse. Nëse ka ndonjë gjë që ilustron thënien e Oskar Wildit se e "vërteta rrallë herë është e qëruar dhe kurrë e thjeshtë" është pikërisht problematika e këtij ligji. Prandaj personalisht i kam mëshuar idesë se kjo është një gjë që kërkon kirurgë shumë të zot kurse tek ne kjo çështje është në duar kasapësh. Diferenca është e madhe: nëse kirurgu synon të shpëtojë jetë, kasapi synon të presë mish që ta shesë për të nxjerrë fitime.
Cilat janë problemet kryesore që po hapin me hanxharët e tyre kasapët tanë për veten dhe për tërë shoqërinë. Problemi i parë është ai që vjen nga instrumentalizimi politik i antikomunizmit që rrezikon ta tjetërsojë tërë çështjen e dënimit të krimeve të komunizmit - çështje kjo kaq e rëndësishme dhe vendimtare për të ardhmen vërtet demokratike të shoqërisë. Dhe, kur them instrumentalizim, kam parasysh kryesisht mazhorancën, që po e ve në lëvizje këtë ligj, por edhe opozitën socialiste. Sot është vështirë të gjesh njeri që ka pak mend në kokë i cili - duke iu referuar edhe pëvojës së deritanishme të bëmave të politikanëve tanë - të mos e ketë të qartë se ky ligj nuk bëhet për shkak të ndjeshmërisë ndaj vuajtjeve të ish të persekutuarve, por në kuadrin e një lufte politike në një moment kyç ku e tërë politika e kundërshtarëve të Berishës është fokusuar në nxitjen e prokurorisë për vazhdimin e hetimve ndaj akuzave që i janë ngritur qeverisë, kryeministrit e familjes së tij për korrupsion. Me fjalë të tjera ky ligj synon të trembë dhe ndrydhë Prokurorinë, edhe më shumë nga ç'është e ndrydhur dhe e nënshtruar, përsa i përket çështjeve të tilla të nxehta si ajo e Gërdecit, rruga Durrës - Kukës si dhe ajo Fazlliç (dhe ky kontroll mbi institucionin e drejtësisë është mendësi tipike e autoritarizmit komunist). Apo, të justifikojë atë që tashmë është thënë me kohë se këta procese janë vepër e njerëve të lidhur me të kaluarën që i instrumentalizon opozita sepse me të i lidh e kaluara. Dhe kjo është metodë e njohur e komunizmit i cili tërë dështimet e tij ia atribuonte sabotimeve dhe veprimtarisë armiqësore të mbeturinave të borgjezisë. Kujtoj se edhe për piramidat financiare dhe tragjedinë që ndodhi në 97-tën u akuzuan ish sigurimsat. Por ndërkaq, edhe opozita, duke u strehuar tek mbrojtja e prokurorëve dhe gjyqtarëve, nuk hedh asnjë hap më tej përsa i përket dekomunistizimit të rradhëve të saj dhe të mbështetësve të saj. Ishte tipik fakti që ndërkohë që Berisha e akuzonte Ramën se i mbron prokurorët për shkak të së kaluarës komuniste të familjes së vet Rama e mbronte familjen e vet duke mbrojtur indirekt edhe të kaluarën e saj komuniste. Kishte edhe një rrugët tjetër Rama: t'i thoshte Berishës: ti edhe im atë keni qenë komunistë deri më 1990-shin në një front, kurse unë distancohem nga vepra juaj e përbashët deri më 1990. Mirëpo nuk e bënte dot këtë sepse Partia Socialiste e ka mbështetur një pjesë të mirë të unitetit dhe forcës së saj tek ajo e kaluarë të cilën, në rastin më të mirë e dënon me fjalë, por jo me vepra të tilla që të pastrojë vërtet, të dekomunistizojë vërtet veten dhe elektoratin e saj. Prandaj dhe kemi mbetur në të njëjtën pikë përsa i përket dekomunistizimit. Asnjë prokuror nuk thotë në këto kushte: kam përgjegjësi por thotë: kam zbatuar ligjet e asaj kohe. Këtë vendnumëro përsa i përket dekomunistizimit e vërtetojnë shumë gjera edhe në fusha të tjera të kulturës të kujtesës historike e me rradhë. E vërteton edhe fakti që vetë mënyra e drejtimit të PD dhe PS nga Berisha dhe Rama ngjajnë si dy pika uji me mendësinë enveriste të kultit të individit absolut e të pakundërshtueshëm.
Një problem tjetër që ka ligji është fakti se megjithë fjalët e rënda që shkëmbejnë dy enveristët tanë kundër njëri tjetrit ai ligj është në vazhdën e monoplizimit të politikës nga dy partitë kryesore dhe liderëve të tyre respektivë. Sipas çka është shkruar në media produkt i këtij ligji do të jetë një komision kontrollues i dosjeve ku dy prej anëtarëve do të jenë të PD, dy të PS dhe një kryetar me konsensus. Pra edhe ky instrument kontrolli mbi të shkuarën dhe shantazhi mbi njerëzit dhe institucionet do të zotërohet nga dy forcat kryesore të cilat sigurisht, ashtu sikurse kanë ndarë trojet e ndërtimit mes vetes, mund të ndajnë edhe listat e spiunëve për të hequr nga lista ata që duan dhe të venë ata që s'duan. Aq më tepër kur, sipas gjithë të dhënave të ditura fort mirë nga ata, por jo nga publiku, dosjet janë pastruar e zhdukur e manipuluar. Sinjalin e parë të funksionimit të këtij "komisioni" e dha vetë ligji ku, çuditërisht, megjithëse në kriteret e spastrimit mund të hyjë edhe një pastrues i ish Sigurimit aty nuk hyjnë as ish ministra si Gjinushi e Ruçi as ish sekretarë partie si Berisha.
Ky ligj, ashtu sikurse është hartuar, paraqet edhe probleme juridike dhe morale jo të pakta. Pjesa e tij e lustracionit ka problemin kryesor atë se ligjet e lustracionit, që kur kanë dalë në fillim në Lindje janë parë me skepticizëm nga aktivistët e të drejtave të njeriut sepse hapnin problemin e të drejtës së njeriut për t'u zgjedhur e cila mund të hiqet me gjykatë dhe me afate të caktuara. Ligji nuk mund të sanksionojë heqjen nga detyra në bllok të prokurorëve dhe gjyqtarëve apo hetuesve të kohës së komunizmit tani pas 18 vjetësh. Kjo automatikisht do t'i fuste të gjithë në një thes dhe do të çlironte madje nga përgjegjësia tërë ata prokurorë që kanë bërë nga ato krime kundër drejtësisë që nuk mund të falen, as parashkruhen pasi meritojnë të dënohen. Mirëpo duket sheshit se ligji nuk synon këtë, por thjesht pastrimin e rrugës për pushtet. Dhe kjo vërtetohet edhe me mënyrën se si ka vepruar PD (e jo vetëm) në raste të tjera të ngjashme, psh. me ata për të cilët ka pretenduar se ka pasur prova se kanë bërë korrupsion. I ka akuzuar rëndë derisa mori pushtetin dhe i hoqi nga detyra, por, kur erdhi puna që të kërkojë që ata të përgjigjen para drejtësisë për dëmet që kanë bërë, nuk e kemi parë të nxisë më prokurorinë që ajo të veprojë, duke nxjerrë zbuluar të vërtetën se qëllimi i gjithë kësaj lufte nuk ishte drejtësia, por zënia e vendit të tyre - për tu bërë si ata, madje edhe duke bashkëpunuar me ta.
E njëta gjë lidhur me të drejtën e zgjedhjes mund të thuhet edhe për ish bashkëpunëtorët e fshehtë të Sigurimit për të cilët, për më tepër, është bërë një ligj dhe një pastrim në vitet 1996- 2001. Këto aspekte juridike kanë pasur parasysh gjermanët të cilët ligjin e tyre të hapjes së dosjeve e kanë hartuar në mënyrë të tillë që jo vetëm kontrolli i pastërtisë së figurave bëhet rast pas rasti, por e drejta për tu zgjedhur apo punësuar në institucione të caktuara nuk hiqet me ligj, por nëpërmjet instrumentesh të tjera morale.
Si përfundim do të thoja se ky aksion i aprovimit me ngut dhe pa kërkuar konsulencë, të këtij ligji është ilustrim i asaj thënies së vjetër romake sipas së cilës e mira apo e keqja e një veprimi nuk duhet gjykuar nga fjalët e bukura me të cilat ky veprim vishet, por me qëllimin e vërtetë se pse bëhet ky veprim. Nëse qëllimi i vërtetë është i keq - dhe e përsëris: sipas meje kjo "e mirë" në emër të "dekomunistizimit" bëhet për një qëllim të keq: mbulimin e akuzave për korrupsion të qeverisë, shtimin edhe më të kontrollit mbi institucionet e pavarura dhe njerëzit,- atëhere kemi të bëjmë me një veprim të keq, që sjell pasoja të këqija. (Korrieri 22 dhjetor 2008)

Tuesday, December 16, 2008

Në prehërin e Berishës

Shkrimin paraardhës të Korrierit (paragrafi i fundit i të cilit mbeti i këputur në mes për një gabim teknik të faqosjes) e kam mbaruar duke shkruar se përgjegjësia për rrugën e mbrapshtë që ka marrë vendi nuk mund t'i lihet vetëm shoferit Berisha. Sepse, vërtet struktura e tij karakteriale e shtyn të mos pranojë t'i flasë njeri në autobuz, duke e bërë përgjegjësin kryesor për mungesë bashkëpunimi e dialogu, por kjo nuk i lehtëson nga përgjegjësia ata ndihmës të tij të cilët, sa për strukturë të tyre karakteriale e të marrëdhënieve tona hierarkike, aq edhe për kalkulime meskine s'marrin guximin t'i flasin. I premtova lexuesit se për këta "skuthër të politikës", do të shkruaja më vete. Po rrekem ta bëj këtë më poshtë.
Partia Demokratike erdhi në pushtet kryesisht në sajë të tre faktorëve: Së pari, në sajë të korrupsionit galopant e të padurueshëm të socialistëve, denoncimin dhe ndëshkimin e të cilit e bëri lejtmotiv të veprimit të saj opozitar të viteve të fundit. Së dyti, në sajë të thithjes së të rinjve, në rradhët e saj që u paraqitën me një emër shumë premtues: Komiteti i Orientimit të Politikave. Së treti, në sajë të tërheqjes pranë PD të shumë figurave që ishin larguar për shkak të nëpërkëmbjes së personalitetit të tyre apo pse nuk pranuan të ndanin gjer në fund rrugën e Berishës të viteve 1992- 1997. Tema e këtij shkrimi ka të bëjë me dy faktorët e fundit.
Me të rinjtë e KOP-it Berisha dha imazhin e një pastërtie morale më të madhe, të profesionalizmit më të lartë si dhe të energjisë rinovuese të partisë. Me të rithirrurit në parti ai dha imazhin e një lideri që nuk kërkonte më pushtet absolut, si më parë, por që ishte edhe tolerant ndaj kundërshtarëve. Pra, se nuk do të shihnim më skenat e viteve të para të pushteti të tij kur kundërshtarët përjashtoheshin me fishkëllima nga PD-ja. Me të dy palët sëbashku ai ndryshoi një imazh të përhapur në opinion për partinë e sij, sipas të cilit ajo përbëhej prej militantësh më të varfër intelektualisht e më të paaftë sesa militantët e PS e se, pushteti absolut i Berishës në PD, i dedikohej jo pak edhe kësaj "syverbësie" të militantëve të PD-së. Përfaqësuesi më i spikatur i të rinjve u bë Lulzim Basha, por, krahas tij, mund të përmenden edhe Bregu, Bumçi etj.. Ndër të përjashtuarit apo të larguarit e rithirrur përfaqësues më të spikatur qenë figura si Imami, Ruli, Pollo, Zogaj, Xhaferri etj.
Në përgjithësi, mendohej se profesionalizmi i bashkuar me një personalitet më të spikatur do të sillte aftësi më të mëdha jo vetëm menaxhuese, por edhe vetkorrigjuese të PD-së dhe të Berishës vetë. Mirëpo kanë kaluar pak më shumë se tre vjet dhe çfarë mund të themi lidhur me këto premtime rinovuese të PD-së? Ato janë një zhgënjim në të gjitha aspektet e sipërpërmendura. Në thelbin e vet zhgënjimi konsiston në paaftësinë/pafuqinë e të gjithë këtyre figurave për të ngritur qoftë edhe një herë të vetme zërin ndaj gjërave që i mendojnë ndryshe, për të korrigjuar pra trajektoren e PD që po shkon nga gabimi në gabim, gjithë duke lënë përshtypjebn se përgjegjësinë për çdo gjë e mban Sali Berisha, përballë të cilit ata shfaqen gjithnjë e më të zhveshur nga fuqitë, por edhe nga përgjegjësitë.
Është e vertetë se nuk kemi më skena përjashtimi me fishkëllima nga PD-ja; është po ashtu e vërtetë se në krahasim me vitet e herës së parë në pushtet Berisha është shfaqur shumë më i duruar ndaj kundërshtarësh gjithsesi shumë të pakët, por është po aq e vërtetë se zërat kundërshtues janë thuajse krejtësisht të fikur dhe krejtësisht të izoluar, prandaj nuk e dimë se nga vjen kjo tolerancë, nga Berisha apo nga konformizmi pa kufi i shumicës dërrmuese të zotërinjve deputetë e anëtarë të PD. Sot për sot dimë se një zë që u ngrit për të kritikuar dhe kërkuar llogari për premtimet, ai i një prej njerëzve më të afërt të Berishës, gazetarit Mero Baze, u skualifikua duke u bërë një shembull kuptimplotë për të karakterizuar edhe guximin e të tjerëve rreth tij. Besnik Mustafai u largua pa deklaruar në publik shkaqet më të thella të mosmarrëveshjeve me Berishën, Ngjela dhe deputeti Bakalli duken krejtësisht të izoluar nga PD. Flitet për një grup të presidentit Topi, por deri tani nuk ka asnjë artikulim politik që të lidhet me kritika për çështje që i interesojnë gjithë publikut.
Po a ka pasur dhe a ka gjëra për të kundërshtuar? Shpejt e shpejt mund të rendisja ato kryesoret që, në thelb, janë në kundërshtim me programin e premtuar të PD-së edhe nga këta zotërinj që u shpërndanë gjithandej vendit në fushatën elektorale: mosmbajtja, pas marrjes së pushtetit, e premtimit të dënimit të korrupsionit të kryer nga ish mazhoranca përkundrazi shenja të qarta të bashkëpunimit me interesa korruptive (pra kapja e sistemit në vend të luftimit të tij); prirja e bërë tashmë krejtësisht e dukshme për t'i kapur dhe nënshtruar institucionet që duhet të jenë garanci e kontrollit të abuzimit me pushtetin, shnderrimi i premtimit për Shqipëri turistike në projekt për park energjitik të Italianëve me pasoja katastrofike për ambjentin, skandale të tilla si Gërdeci, çështja Fazlliç, rruga Durrës - Kukës që tregojnë qartazi se në vendimarrje vazhdon të mos sundojë ligji dhe insitucionet, por lidhjet e shkurtra korruptive politikë - biznes. Për të gjitha këto, dhe për të tjera, nuk kemi parë asnjë lloj debati apo kërkese për sqarim e jo më kundërshtim brenda PD. A është e vërtetë se të gjithë këta zotërinj rrotull shoferit mendojnë njëlloj me Berishën, se nuk kanë dyshimet e tyre apo pakënaqësitë për rrugën që ka marrë shoferi? Absolutisht jo. Problemi është se një pjesë nuk guxojnë të shprehin qoftë edhe një mendim kundër, kurse të tjerë, edhe më keq, as nuk guxojnë të mendojnë më me kokën e tyre, por kanë zgjedhur ta lenë bosh trurin në mënyrë që ta mbushin me idetë e ndryshme të liderit. Thënë më troç njerëz si Imami, Ruli, Pollo, Zogaj etj. sot nuk kanë më ambiciet që kishin dikur: të thonin edhe ata fjalën e tyre në pritje të një simpatie dhe mbështetjeje të opinionit publik. Ata e shohin politikën si punësimin e vetëm të mundshëm për të siguruar jetën dhe kaq. Me fjalë të tjera nëse kanë treguar ndonjëherë ndonjë fije ndjenje rebelimi ndaj padrejtësive apo gjërave që i mendojnë ndryshe, sot i janë nënshtruar totalisht rregullave të lojës të imponuara nga më të fuqishmit se ata. Sigurisht, bashkë me këtë, për një pjesë, nuk mund të mos përmendim edhe përfitimet "e vogla" korruptive që kanë nga ndarja e sofrës, të cilat shërbejnë jo pak për tu mbyllur edhe gojën. Por ata të KOP-it, sipas meje, janë një zhgënjim edhe më i madh. Sepse, ndërsa për të parët mund të thuhet se e kanë jetuar gjithsesi një moment rebelimi dhe tani dallgët e ashpra të politikës shqiptare i kanë lodhur, për këta të rinj mund të thuhet se as nuk u shkon ndërmend një "aventurë" e tillë. Në fakt, nga të rinjtë pritet të kenë më shumë ideale, më shumë ambicie dhe më shumë kurajo për të sakrifikuar në emër të tyre, prandaj dhe më pak konformizëm. Një i ri mund të ketë më shumë guxim dhe shpresë për të formuar një parti të re, apo për të dalë jashtë një grupimi që po shkon drejt të keqes e të nisë një punë tjetër. Të gjitha këto mund t'i shumëzojmë pa frikë me zero. Shembulli më dëshprues ishte ai i Lulzim Bashës që duket qartë se, me mënyrën se si ka vepruar me çështjen për të cilën e kanë akuzuar, rrugën Durrës - Kukës, dhe me mënyrën se si po vepron për t'u mbrojtur nga akuzat, tregon se është strehuar tërësisht në politikën e njohur tradicionale të bashkëpunimit në grup për kapjen e pushtetit e mbajtjen e tij me forcë duke nëpërkëmbur ligjin e institucionet dhe të mbulimit të të gjitha këtyre abuzimeve me një retorikë nacionaliste. Dhe të mos harrojmë se ky njeri, kaq i ri, kur hyri në politikë kishte një pasuri të deklaruar që do t'ia kishin zili jo vetëm mbi 95% e shqiptarëve, por edhe një përqindje shumë e madhe e perëndimorëve që kanë punuar një jetë të tërë dhe nuk e kanë atë. Dua të them me këtë, se e kishte më të lehtë largimin se disa që të thonë: "s'kam ç'bëj, dua të ushqej kalamajtë".
Montenji thotë: "duhet të dish se sa më lart të ngrihesh aq më shumë je i ulur mbi bythën tënde". Kurse këta zotërinj sa më lart ngrihen aq më shumë zëne vend në prehërin e Berishës.
Duke patur parasysh se edhe në rreshtin e majtë të autobuzit, me në krye pretendentin për shofer Edi Rama, gjendja është pothuajse simetrike, shembulli i këtyre zotërinjve është tejet dëshpërues dhe flet për një gjendje degraduese të demokracisë në vend. (Korrieri, 14 dhjetor 2008)


Thursday, December 4, 2008

Superfuqi apo koloni

Para disa kohësh Ben Blushi, duke përshkruar gjendjen në partinë e tij, përdori një metaforë sipas së cilës PS është si një autobuz ku shkruhet "mos i fol shoferit". Është një metaforë e gjetur që po e zhvilloj edhe ca më tej.
Problemi nuk është thjesht se vetëm PS ka një shofer të tillë. Problemi është se ne të gjithë, dmth. të gjithë shqiptarët, jemi të shtrënguar të udhëtojmë në një autobuz të tillë. Ne jemi ndarë në dy rradhë brenda autobuzit sipas dy grupimeve partiake më të mëdha, - ku disa nga pasagjerët ndërrojnë edhe krah - dhe ndonjëherë bëjmë ndërrimin e shoferëve dhe të gardës së tyre. Por, ama, rregulli i shoferëve, edhe kur ndërrohen, është "mos na flisni!".
Le ta zhvilloj edhe ca më tej metaforën. Në një autobus normal, nëse shihet se shoferi është çmendur apo se ka qëllim të shkojë në një vend që s'është drejtimi i caktuar, njerëzit do të fillonin të shihnin jashtë dritareve, do të konstatonin rrugën e gabuar dhe do të fillonin të rebeloheshin. Por, në këtë autobuzin tonë, kjo nuk ndodh. Pse? Për shumnë arësye. Së pari, sepse bukën e gojës ua ka në dorë shoferi dhe garda e tij. Por edhe sepse autobuzi ynë, në fakt, nuk ka xhama transparentë për të parë jashtë. Shumica e xhamave janë bllokuar me ekrane televizionesh që shoferi i ka blerë për të paraqitur një realitet virtual. Nuk mungojnë, për këtë, edhe intelektualët e gazetarët e blerë që përgatisin programet - sigurisht që nga brenda autobuzit. Pasagjerët, me hir apo me pahir, nuk duhet të shikojnë greminat se ku po shkojnë, por lulëzim, ndërtim, rrugë, zhvillim, ullinj e vreshta. Sigurisht kanë mbetur akoma disa xhama nga ku mund të shihen copa greminash në horizont, por shumica e pasagjerëve nuk ka as sy për të parë sepse e tërheqin më shumë të vërtetat e televizioneve ku shohin edhe figurat e mëdha të kombit tua ngrenë lart dinjitetin me Skënderbeun apo me spektaklet "Dua më shumë Shqipërinë". Dikur kishte edhe opozitë brenda autobuzit, që e ngrinte zërin, e pasagjerët lëviznin nën drejtimin e saj. Tani kemi një opozitë kryetari i së cilës, duke pritur të bëjë shoferin e rradhës, sheh gjithë ditën veten nëpër xhamat/erkranet e autobuzit duke kënaqur narçizizmin e tij proverbial.
Çdo metaforë ka kufizimet e veta, dihet. Prandaj po e le deri këtu metaforën dhe po përpiqem ta ilustroj më konkretisht.
Dita që Berlusconi "miku i madh" i Shqipërisë erdhi në Tiranë, e transmetuar me bujë në ekranet e televizonave shqiptare, më gjeti në Itali. Sigurisht i hapa ekranet italiane për të parë se çfarë do të thonin. Dëgjova edhe radiot, madje. Ndryshe nga ç'mund të mendojnë pasagjerët e autobuzit tonë, jashtë "xhamave" të tij, vizita e Berlusconit nuk u lidh fare me Shqipërinë. Në mediat italiane u fol vetëm për çfarë kishte deklaruar në Tiranë kavalieri lidhur me çështjet italiane - konkretisht me skandalin e fundit të konfliktit të interesavce të kavalierit (shtimin e taksave ndaj "Sky" të Murdokut që indirekt favorizon televizionet e familjes së tij) si dhe sulmet ndaj kryeredaktërëve të "Corriere della Sera" dhe "La Stampa". As emri i Berishës nuk u përmend kund. Njëlloj si në Shqipëri kur Berisha bën ndonjë vizitë në ndonjë vend të humbur ku e pret ndonjë kryetar komune kurse televizionet tona japin ato që ai ka thënë për Edi Ramën në Tiranë ndërsa kryetari i komunës mbetet një nga figurantët e skenës. Për turpin e mediave italiane asgjë nuk u tha për projektet neokolonizuese, të paligjëshme, për të mos thënë kriminale, që italianët po përgatisin në Shqipëri sëbashku me klasën e korruptuar politike shqiptare.
Por le të kthehemi në autobuzin tonë që, sikurse e kam thën edhe herë tjetër, është një imitim karikaturesk i autobuzit italian që ka për shofer Berlusconin.
Projekti i kthimit të Shqipërisë në një superfuqi energjitike, për të cilin erdhi kavalieri në Tiranë, është një projekt delirant dhe mashtrues njëherësh. Pse është delirant nuk do shumë të kuptohet. Mjafton të kesh parasysh deklaratën e Berishës: "unë dhe Berluskoni e duam përjetësinë" apo përdorimin e fjalëve "superfuqi energjitike" për Shqipërinë. Po pse është mashtrues? Sepse Shqipëria mund të bëhet superfuqi nëpërmjet këtyre projekteve aq sa ç'u bë superfuqi në kohën e Hoxhës, megjithë deklaratat e vazhdueshme të këtij të fundit se ishim më të fortë se superfuqitë. Ajo thjeshtë do të përdoret vetëm si terren për t'u vendosur parqet energjitike e industriale: më i madhi në Evropë i energjisë eolike në Karaburun, petroliferat, tecet në veri të Durrësit, rigazifikatorët në Fier e ku dihet çfarë tjetër. Ajo do të shërbejë vetëm si terren ku do të vendosen çisternat që do të furnizojnë Ballkanin me naftë e gaz. Kurse energjia që ata do të prodhojnë është për jashtë shtetit, më konkretisht për Italinë. Nafta do të jetë pronë e italianëve e të tjerëve, gjithashtu, që do ta tregëtojnë duke e perdorur vendin tonë vetëm si depo. Par, asgjë nuk do të jenë pronë e shqiptarëve. Këto projekte do të ndihmojnë që Italia të zgjidhë problemet energjitike të saj pa ndotur territorin e vet, pra, duke e transportuar këtë ndotje jashtë Italisë. Sa për dijeni projekte të tilla Italia ka edhe në Libi e gjetkë rrotull saj. Kurse shqiptarët energjinë do ta blejnë, nuk do t'ua falin gratis italianët. Shumë shumë ata do të punësohen me rroga sa për të mbajtur frymën gjallë. Ashtu sikurse edhe në fabrikat e çimentos që do të prodhojnë përsëri për të pasuruar pronarët italianë (sigurisht edhe politikanët tanë të korruptuar).
Askush nuk u ka bërë pasagjerëve të autobuzit një pasqyrë transparente se çfarë do të fitojnë dhe çfarë do të humbasin në terma afatshurtëra dhe në terma afatgjata. Askush nuk u ka kërkuar mendim nëse janë pro apo kundër. As shoferi i opozitës nuk merret me projektet e Berlusconit e as nuk flet me njerëzit për këto megjithëse thotë se është në një dialog të vazhdueshëm me shqiptarët. Pasagjerët dëgjojnë vetëm se do të bëhemi superefuqi. Të tjerat i di partia dhe udhëheqja.
Le të marrim vetëm projektin e Karaburunit sepse, për të tjerët, si ai i Durrësit, është fulur shumë - për hir të së vërtetës, nga një pjesë jo e vogël intelektuale e vendit, paçka se shoferi, siç e thamë, nuk do të dëgjojë.
Që projekti i Karaburunit është një krim ndaj Shqipërisë le ta ilustroj duke përdorur fjalët e një italiani. Genario Belmonte, Profesor i biologjisë detare në universitetin e Salentos thotë se: "Karaburuni është një vend mitik, një kartolinë e asaj se si ka qenë Mesdheu" "Është aseti më i mirë i rajonit për të tërhequr turistë nga Bashkimi Evropian". Dhe, kur flitet për turizëm, nuk është fjala se atje mund të ndërtohen hotele e motele, por se, si natyrë e virgjër, ai mund të tërhiqte turistë që, për hoteleri, do të kishin hotelet e shtëpitë e shumta në Vlorë e Llogara e fshatrat aty rrotull. Boll të vizitosh Italinë për të parë ç'do të thotë ky turizëm. Pasagjerët e autobuzit duhet të dinë se në Italinë e Berlusconit, në arqipellagun rreth Elbës, Kryetarit të Parlamenti italian, Fini, i vunë një gjobë, që e pagoi duke kërkuar edhe ndjesë publike, vetëm pse bëri zhytje me polumbar në ujra e mbrojtura për shkak të faunës e florës detare të atyre brigjeve. Kurse këta tanët kanë për borxh ta mbysin Adriatikun me naftë vetëm për pushtetin dhe paratë e tyre të qelbura. Kush mendon se pas vendosjen së parkut më të madh energjitik me erë të Evropës në Karaburin mund të shkelin më turistë gabohet. Pra, edhe sikur energjia eolike e këtij projekti të ishte prodhuar për Shqipërinë, një projekt i tillë nuk duhej vendosur në Karaburun, e jo më që është e tëra për Italinë. Pastaj, shtroj edhe një herë pyetjen për qeverinë: pse Italianët - në këtë rast siçilianët, të cilët, për fat të keq, nuk i shpëtojnë dot mbiemrit "mafjozë" - nuk e ndërtojnë në Siçili këtë park? Mos vallë pse atje nuk ka erë?
Jo, kjo nuk është të bëhesh superfuqi, kjo është të bëhesh koloni me duart e tua. Shqiptarët duhet ta dinë këtë gjë. Sipas një studimi të ditëve të fundit të një instituti anglez del se ai që u paraqitet pasagjerëve të autobuzit tonë si zhvillim në sajë të ekonomisë glabale, është një shfrytëzim i egër i burimeve natyrore të planetit që shkon kryesisht për pasurimin e një pakice, përveçse me pasoja dramatike për të ardhmen e planeti. Sipas këtij studimi del se, që një i varfët të pasurohet me 1 dollar, i ashtuquajturi zhvillim global duhet të prodhojë 166 dollarë më shumë. Është një raport që tregon se në duart e kujt shkon përfitimi i 165 dollarëve të tjerë. Sipas po këtij studimi, nëse e gjithë bota do të bënte jetën e amerikanëve, që janë vetëm 4% e popullsisë së botës (dhe nuk jetojnë të gjithë në luks, përkundrazi), do të duheshin pesë planete si i yni (duke konsideruar shfrytëzimin e burimeve energjitike etj.). Në këtë kontekst, lidhur me projektin e Karaburunit pasagjerët e autobuzit tonë duhet të dinë jo vetëm që energjia e prodhuar nga ky park do të shkojë e gjitha në Itali dhe për pasurimin e italianëve, por edhe se paratë që jep Brukseli për energjinë alarnative - siç jepen në këtë rast - përsëri do të shkojnë për kompaninë italiane.
Përjetësia fitohet për mirë ose për keq, kjo dihet. Berisha e ka fituar një herë përjetësinë në vitin 1997 kur, pasi lejoi piramidat financiare dhe i paraqiti si zhvillim, e çoi autobuzin deri në greminë pa u tërhequr nga timoni. Ai kishte vetëm një shans ta korrigjonte përjetësinë për keq që ka fituar. Që njerëzit të mund të thonin se ka bërë keq, por ka bërë edhe ca gjëra të mira, pasi mësoi nga gabimet. Mirëpo jo. Atij i duket pak përjetësia për keq që ka fituar me 97-tën, ai don të lerë vulën e përjetësisë së tij edhe me këto projekte që, për dëmet që do t'i shkaktojnë vendit, i kalojnë në terma afatgjata dëmet që ka shkaktuar lejimi prej tij i piramidave financiare dhe tërë tragjedia që shkaktoi ajo. Edhe në terma jetesh njerëzore, madje, sepse, po të bësh kalkulimin e dëmeve shendetsore që do të sjellë ndotja që ai don t'i bëjë pjesës më të banuar nga shqiptarët, që nga Lezha deri në Vlorë, numri iviktimave do të dalë më i madhe sesa ai i 97-tës. Megjithatë, ashtu sikurse në 97-ën, përgjegjësia për këtë nuk mund t'i lihet vetëm shoferit. Për këtë kanë përgjegjësi edhe shumë nga ata rrotull tij që as nuk duan t'ia dinë për përjetësinë, pasi janë të verbuar pas parasë, e që s'kanë guximin të marrin as përgjegjësi për çka po i gatuajnë vendit duke ia lënë këtë të gjithën Berishës. Por për këta skuthër të politikës, që nesër mund t'i shohim pa problem në ekipin e shoferit tjetër, do të shkruaj një herë tjetër. (Korrieri, 4 nëntor 2008)

Sunday, November 30, 2008

Bëhu i ditur të jesh i lirë

(Mbi debatin për Skënderbeun)

"Të çmitizosh figurën e Gjergj Kastriotit do të thotë të bësh sulm kundër konceptit të lirisë." Ky titull gazetash që i atribuohej shkrimtarit Ismail Kadare, lexuar në pasqyrën e shtypit të mëngjesit, më tërhoqi vëmendjen sepse më prekte edhe në punën time. Kam mëse dhjetë vjet që botoj një revistë (Përpjekja) synimi i së cilës është futja e frymës kritike në kulturën shqiptare, e, në këtë kontekst, edhe çmitizmi (dekonstruktimi) i shumë miteve të nacional-komunizmit në emër të diturisë dhe lirisë. "Fac sapiens liber eris" (bëhu i ditur që të jesh i lirë) është edhe motoja e revistës. Kurse Kadareja na thotë, se të çmitizosh do të thotë të jesh kundër lirisë për robërinë. Dhe kjo nuk përbën një diferencë të vogël, por është bash e kundërta.
Kur hapa gazetën pashë se teksti ishte edhe më agresiv: "Çmitizimi i figurës së Gjergj Kastriotit është një nga turpet e kombit shqiptar. Ka disa autorë që janë përpjekur ta bëjnë këtë gjë në mënyrën më të pafytyrë. Te jesh kundër kësaj figure do të thotë të jesh kundër lirisë për robërinë." Me një të rënë goje, çmitizimi bëhet "të jesh kundër" mitit dhe të jesh kundër tij bëhet "të jesh për robërinë". Ca më poshtë del, se kjo do të thotë edhe të bësh një turp që nuk e paska bërë kush në Evropë. Edhe ky pohim është bash e kundërta e asaj që di për Evropën.
Duke shfletuar shtypin pashë se debati qënka ndezur pas botimit të monografisë së Skënderbeut të Oliver Schmitt, përkthyer nga Ardian Klosi. Në fakt, për mua dhe revistën Përpjekja ky është një debat i vjetër dhe i marrë e rimarrë në argumenta gjithashtu. Mjaft të lexosh Përpjekja 15 -16 (Mbi rolin e miteve në historinë e Shqipërisë, Tiranë, Dhjetor 1999) që përmbledh materialet e një konference me të njëjtin titull që u mbajt në Londër, me studiuesit më në zë ndërkombëtarë të historisë së shqiptarëve (ndër të cilët Natalie Calyer, Berndt Fischer, Noel Malcolm), që është botuar edhe në Angli nën titullin "Albanian Identities". Po ashtu, polemizime ndaj veprës së Kadaresë, si një prej farkuesve kryesorë të miteve të nacional-komunizmit, gjenden që në numrin e dytë të Përpjekjes. Megjithatë, është për t'u trishtuar kur sheh se me kalimin e viteve, në vend se të shfaqen historianë, studiues e pedagogë të rinj me frymën e studiuesve të sipërpërmendur shoqëria jonë, duke filluar nga shkollat apo akademitë, ka prirjen të ngurtësohet në klishetë nacional- komuniste, çka reflektohet pastaj në formën më banale në mediat. Duke parë këtë realitet, një studiues i huaj më tha një ditë me të qeshur, se intelektualisht ju duket se nuk jetoni në shekulin XXI, por në mesin e shekullit XIX. Edhe Oliver Schmitt, një nga mendjet e ndritura të shkencës austriake, të cilin kam pasur rastin ta takoj personalisht para disa muajsh, me rastin e një konference shkencore në Vienë, me të qeshur do t'i marrë sulmet që i bëhen. Por, ajo e qeshur ne duhet të na ndihmojë të kuptojmë se ka ardhur koha të rritemi, se në botën e dijes e të qytetërimit nuk mund të hyjmë si fëmijë mbi kalin e Skënderbeut, por si të rritur me punë e studim serioz. Nuk mund të vazhdojmë të jemi ilustrim i thënies së Shtadmylerit, të afro një shekulli më parë, se ballkanasit nuk janë pjekur ende të shkruajnë historinë e tyre.

Miti i Skënderbeut dhe e sotmja

Le ta marrim pak më shtruar. Nëse do të kërkonim të ishim mirëkuptues me nacional-komunistët tanë të shndërruar në nacional-romantikë të vonuar, do të thoshim se thelbi i idesë së tyre konsiston në atë se Skënderbeu është simbol i luftës së shqiptarëve për liri (dhe për bashkim me Evropën thotë Kadareja) dhe, si i tillë, nuk ka pse preket. Ka nga ata që thonë se edhe nëse është përrallë "le ta mbajmë si përrallë" apo se "na duhen heronjtë". (Pëllumb Kulla, Franko Egro, Shekulli, 18 nentor 2008). Me fjalë të tjera, sipas tyre, po të fillosh të shkruash apo të botosh një histori shkencore të Skënderbeut, sipas së cilës del se Skënderbeu mund edhe të mos ketë qenë shqiptar, se ai nuk na paska ndërtuar ndonjë shtet të pavarur shqiptar, se ai nuk është bashkuar për të luftuar vetëm me shqiptarë për interesa shqiptarie, por se është bashkuar edhe me sllavë etj. për interesa fetare dhe pronësie, se ka qenë vasal i mbretit të Napolit dhe, si i tillë, ka bërë edhe ndoca masakra në Puglia, se ka marrë Krujën jo me ndonjë luftë nacional-çlirimtare, por me një ferman të rremë; kjo do të thotë që njerëzit të humbasin dashurinë për të. Dhe kjo humbje dashurie për Skënderbeun do t'u shkaktoka thyerjen e shtyllës kurrizore apo helmimin e palcës së saj dhe rënien përtokë. Pra, edhe humbjen e heroizmit e të ndjenjës së lirisë e me rradhë. Po a është kështu? Aspak. E ka provuar koha e Enver Hoxhës këtë dhe po e provon edhe kjo e sotmja. Ju siguroj unë, sikur të gjithë shqiptarët të marrin vesh e të binden se Skënderbeu paska qenë thjesht një maskara, asgjë nuk do të ndodhë. Ne do të mbetemi po kaq përtokë sa ç'jemi, sepse robëria më e madhe është ajo e paditurisë. Sepse sot problemi nuk është ai i shekullit XIX kur u ngjiz miti i Skënderbeut: të bëhej Shqipëria si shtet dhe shqiptarët të kishin një ndjenjë kombëtare. Sot problemi është të bëhen shqiptarët e shekullit XXI, shqiptarët me një ndjenjë qytetare të kohës që jetojmë sepse Shqipëria, për mirë a për keq të shqiptarëve, është bërë dhe shqiptarët, për mirë a për keq, një ndjenjë kombëtare e kanë. Dhe për këtë nuk na ndihmon dot miti i Skënderbeut, por duhen të tjera instrumente intelektuale e shpirtërore. Poende, sot (ashtu si edhe në kohën e diktaturës) jetojmë në një kohë kur shqiptarët nuk kërkojnë të çlirohen nga ndonjë armik i jashtëm, por nga armiku i brendshëm që janë shqiptarët vetë - në thelb padituria e tyre, - armik ky i njëjtë me Enver Hoxhën i cili, megjithëse e mbushi Shqipërinë anekënd me buste dhe statuja të Skënderbeut, i masakroi shqiptarët në atë farë feje sa ikën nga sytë këmbët nga Shqipëria e tij dhe vazhdojnë të ikin edhe sot e kësaj dite, megjithëse Skënderbeun nuk e ka lëvizur njeri nga kali. (Dikush do të më përmendë shqiptarët e Kosovës, por në thelb mendoj se e njëjta gjë mund të thuhet edhe për ta dhe çështjen e tyre: se armiku i tyre më i madh është padituria. Dhe është kulmi i paditurisë, në mos marrëzi, të mendosh se evropianët si Schmitt shkruajnë ashtu për Skënderbeun sepse kanë hall që të diskreditojnë çështjen e shqiptarëve të Kosovës. Pikërisht, një mendim i tillë i diskrediton më shumë se çdo gjë ata sepse i tregon të papjekur kulturalisht për t'u bërë pjesë e komunitetit evropian). Në fakt Skënderbeu nuk luan dot nga kali për të na ngritur në këmbët e dijes, përkundrazi ai ka kohë që përdoret nga nacional-komunistët e ricikluar për të mbajtur në këmbë ata që na mbajnë ne përtokë. Dhe vetë ai i gjori ka nevojë të çlirohet nga kali ku e kanë mbërthyer për ta keqpërdorur dhe të dalë në dritë me gjithë vërtetësinë e tij.

Të bëhen shqiptarët e shekulli XXI

Dhe tek problemi "të bëhen shqiptarët e shekullit XXI" hyn edhe debati i fundit mbi nevojën apo jo të dekonstruktimit të miteve nacional - komuniste.
Sipas meje, mjafton të lexosh shumicën e debatuesve për të parë se sa i nevojshëm është dekonstruktimi i miteve. Le të radhis disa argumente.
Së pari, duhet thënë se të dekonstruktosh një mit nuk do të thotë thjesht të jesh kundër tij, apo ta hedhësh poshtë atë (ndonëse edhe kjo mund të jetë), por të kuptosh se si e pse është ndërtuar ai. Në këtë kontekst, edhe dekonstruktimi i mitit të Skënderbeut nuk ka lidhje me njohjen e historisë së shekulit XV, por me njohjen e historisë së shekulit XIX pra me tërë atë proces identitet ndërtues në shekullin XIX që e nxorri Skënderbeun nga historia nëpërmjet një procesi selektiviteti dhe e ktheu në mit e simbol. E, në këtë kuptim, vetë fakti që shqiptarët, ndonëse me vonesë, kanë filluar të ndajnë mitin nga historia përbën një hap përpara drejt njohjes. Vetë fakti që historia e Skënderbeut pranohet se mund të jetë e ndryshme nga ajo çka u është mësuar në kohën e Enver Hoxhës është një hap edhe drejt dekonstruktimit, çka do të thotë një hap drejt njohjes së historisë shkencore të kohës së Skënderbeut dhe, po ashtu, të historisë së ngjizjes së mitit të tij në kohën e Rilindjes. Një hap drejt vetëdijësimit se tjetër është historia e tjetër është miti i nacionalizmit shqiptar; se për tjetër gjë na duhet historia (për të njohur më mirë vetveten) e për tjetër gjë na ka shërbyer apo na shërben miti historik e prandaj njerëzit e ditur e të pjekur këto i ndajnë.

Së dyti, dihet se mitet shërbejnë si fillesa përbashkuese frymëzuese, se ato i japin kuptim jetës së një komuniteti, i japin edhe identitet. Por, nga ana tjetër, edhe ky përbashkim në një identitet kolektiv ka rreziqet e veta që i ka provuar dhe vazhdon t'i provojë historia. Rreziku më i madh është se, duke u bërë pjesë e një komuniteti që ndan disa simbole identitare, njeriu rrezikon të humbasë lirinë e vet si individ. Shpesh njerëzit e kanë më të lehtë të strehohen tek identitete kolektive se sa të zhvillojnë individualitetin e tyre. Por kjo i bën shumë të vegjël si individë përpara kolektivitetit dhe heronjve që i simbolizojnë ata; krijon një ndarje të tillë saqë individi nuk bëhet dot më shpëtimtar i vetvetes, por e pret shpëtimin nga heronjtë imagjinarë që në jetën reale shpesh nuk i gjen kërkund, ose i gjen në trajta aventurierësh paranojakë e delirantë. Ky është një nga rreziqet, por jo i vetmi.
Sikurse thotë një antropolog i njohur italian "identiteti, i cilit çdo lloji qoftë (etnik, nacional, personal etj.) është një varfërim, një heqje e diçkaje, një reduktim i mundësive si për pupujt edhe për individët" (Francesco Remotti "Contro l'identita" 1996). Veçarisht është e vërtetë kjo kur identiteti shihet sipas një qasjeje esencialiste, si gjetje dhe ruajtje e një bërthame të pandryshueshme. Mjaf të kesh parasysh se si ne kërkojmë të heqim e harrojmë historinë e gjatë të bashkjetesës me sllavë, turq, grekë vllehë, maqedonas në emër të identitetit tonë për të kuptuar këtë varfërim.
Jo vetëm kaq, por çështja shtrohet edhe se çfarë mund të ndodhë me ata individë apo grupe që nuk i ndajnë simbolet apo ritet e një komuniteti. Mund të ndodhë deri ajo që u ndodhi çifutëve që, duke u konsideruar si mish i huaj, dikush pati idenë makabre t'i asgjësojë edhe fizikisht. Dhe ideologjia që shkoi deri këtu ishte e ndërtuar bash mbi mite nacionaliste. Dikush mund të thotë se kam shkuar larg në krahasim, por lexoni se ç'shkruan një nga skënderbejanët e shekullit XXI në debatin e fundit: "kombi, atdheu imponohet me të gjithë madhështinë e së shenjtës. Dekretet e tij janë imperative. Bindja ndaj tyre është pa kushte. Ai imponon tabutë e tij, ritet, ceremonitë, heronjtë dhe simbolet e tij – shkelja apo rrëzimi i tyre (qoftë dhe në tentativë) është thjesht tradhti ndaj kombit". (Mira Meksi, Shekulli, 18 nëntor 2008). Këto fjalë, për besë, nuk do të guxonte t'i thoshte kaq hapur edhe Hitleri kur proklamonte madhështinë e kombit gjerman dhe përgatiste zhdukjen e çifutëve, social-demokratëve, priftërinjve në emër të simboleve e riteve të tij. Personalisht m'u ngjethën mishtë duke i lexuar sepse m'u kujtuan tërë ata bashkëvuajtës që për një tentativë arratisjeje dënoheshin nga dhjetë deri në 25 vjet burg, deri edhe me vdekje për "tradhëti" ndaj atdheut.
Prandaj nuk duhet harruar asnjëherë se mitet e atdheut, ata që pretendojnë se janë mbrojtësit e tyre/tij, i kanë përdorur jo rrallë si instrumente pushteti për të shtypur lirinë e individëve dhe grupimeve që mendojnë ndryshe. Sikurse thotë Durrenmatti: "shteti e quan gjithmonë veten atdhe kur përgatit një vrasje".

Së treti, aftësimi i njeriut për të dalluar mitin nga e vërteta shkencore ka të bëjë pikërisht me diturimin e tij, me fjalë të tjera me rritjen e pjekurinë e tij, prandaj edhe të lirisë së tij. Çështja që ngrihet është: a duhet apo nuk duhet që shqiptarët ta lexojmë një libër si ai i historianit Oliver Schmitt? A duhet që tekste të tilla të hyjnë në programet tona shkollore? Apo duhet të bëjmë sikur libra të tilla nuk ekzistojnë?
Disa mbrojtës më të sofistikuar të mosdekonstruktimit të mitit kanë hedhur idenë që të vërtetën shkencore le tua lemë akademikëve, pa e ngatërruar punën e tyre me punën e shkollave: "E vetmja mënyrë që akademia t’i shkoqitë me urtësi mitet kombëtariste totalitare të trashëguara nga Rilindja dhe periudha komuniste, është që të lihet ta bëjë këtë në pavarësi të plotë nga shkolla, kultura popullore, simbolet kombëtare dhe përdorimi i rrëfenjave historike si instrumente të edukimit etik dhe qytetar të shtetasve." "Historia e Shqipërisë, ashtu siç është përpunuar në formë mitologjike, është pjesë e misionit të shkollës për t’u dhënë fëmijëve një identitet qytetar modern. (Ardian Vehbiu Shekulli, 18 nëntor 2008) Po a është vërtet kështu? A formojmë vërtet një identitet qytetar modern duke i ushqyer fëmijët me mite nacionaliste ashtu siç janë farkuar ata një shekull e gjysëm më parë dhe përforcuar me frymë totalitare nga diktatura komuniste? Mjafton të shohësh klishetë nacional-komuniste me të cilat trajtojnë këto argumente gazetat shqiptare, apo reagimet në internet të shumicës së atyre që kanë qenë fëmijë në kohën diktaturës, për të kuptuar se nuk është kështu. Mjafton të shohësh se deklaratat absurde, e njëherësh paternaliste e delirante të Kadaresë, që janë një turp për një intelektual të kohës sonë, shihen prej tyre si fjalë të shenjta, për të kuptuar se nuk është kështu. Nëse fëmijëve tanë do t'u tregojmë gënjeshtra, edhe ata do të vazhdojnë të tregojnë gënjeshtra e ne do të vazhdojmë të kultivojmë kulturën e rrenës dhe manipulimit. Jo vetëm, po cila qenka mosha në të cilën fëmijëve u duhet thënë e vërteta duke patur parasysh se fëmijëria vazhdon deri në moshën 18 vjeç? Si u duhet thënë kjo e vërtetë, mos duke përdorur edhe ca gënjeshtra më të ngrënëshme që të mos traumatizohen? Poende, ky argument të bën të lindë edhe pyetja: pse na duhen akademikët dhe shkenca në përgjithësi? Pse vetëm akademikët u dashka ta kenë gurin e dijes (ndonëse kur ke parasysh këtë klimë bëhet edhe më e kuptueshme se pse nuk dalin dot studiues të rinj seriozë në këtë vend). Pse populli sëbashku me fëmijët paska nevojë të mbetet në padije? Për t'u sunduar më mirë nga elitat dhe akademikët e tyre, apo pse ai nuk e di se çfarë të bëj me diturinë e tij dhe me lirinë e tij? Edhe në kohën e Hoxhës vetëm udhëheqja kishte mundësi të shihte filmat e ndaluar për popullin, të lexonte librat e ndaluar për popullin apo të mësonte lajmet e ndaluara për popullin. Poende, në cilin nivel arsimimi mbarokan akademikët dhe filloka populli, sepse kjo përmban edhe një rrezik tjetër të madh: të të bëjnë "popull". Ta bëjnë "popull" edhe Vehbiun vetë.


Së katërti, mitet duhen dekonstruktuar edhe në emër të frymës së kohës kur jetojmë. Miti i Skënderbeu është një konstrukt historik i ndërtuar në një kohë të caktuar dhe në një kontekst të caktuar luftrash dhe urrejtjesh nacionale. Pra, kur ai trajtohet si mit, çështja nuk duhet shtruar se si "ka qenë" Skënderbeu por "si dhe në ç'kontekst është konstruktuar" miti i Skënderbeut. Sikurse e kam shkruar edhe herë tjetër, ai është një mit i rimarrë i rikonstruktuar mëse një herë. Ai është konstruktuar së pari si mit në emër të krishtërimit, kur u mbiquajt "kalorës i krishtërimit", kurse dy tre shekuj më vonë u rimorr në emër të nacionalizmit. Madje, kur bëhet fjalë për nacionalizmin, ai është konstruktuar e rikonstruktuar në një proces të gjatë që meriton një studim më vete. Dihet se ka pasur pretendime për "ta marrë" Sënderbeun nga nacionalizmat e vendeve fqinje ku nuk mungon edhe ndonjë projekt që ai të jetë një simbol shqiptaro/sllav. Për këtë "çudi" na flet një historiane tjetër e njohur Nathalie Clayer. Ajo vëren se ndjenja e shqiptarisë ngjyroset me antisllavizëm (pasi ishte ngjyrosur me antiturqizëm dhe antigreqizëm) në fillim të shekullit të XX nga veprimtarët patriotë katolikë të krahinës së Shkodrës. Ndërkaq, sipas saj, në periudhat e mëparshme, ishin bërë përpjekje të ndryshme, sidomos nga ana e mirditorëve, për të bashkëpunuar me fqinjët malazezë ose serbë, kundër “turqve”. Po ashtu, disa qarqe italiane vazhdonin të mendonin për një afrim midis Malit të Zi ortodoks dhe veriut shqiptar katolik, nën ombrellën e tyre. Kurse Austro-Hungaria, që kërkonte të pengonte përparimin serb dhe malazez në drejtim të Adriatikut, kishte si interes të përforconte dallimet “shqiptar” kundrejt “sllav” dhe “katolik” kundrejt “ortodoks”. Në këtë kontekst një nga promotorët e planit austro-hungarez të veprimit në Shqipëri, Ludwig von Thalloczy, pohonte se duhej vepruar kundër projektit italian dhe sillte shembullin e letërsisë popullore serbe e cila “po përparonte” në malësitë e veriut, në rajonet e Shpuzës dhe të Podgoricës dhe po përhapte një lloj besimi shqiptaro-sllav përmes figurës së Skënderbeut që paraqitej si luftëtar sllav, duke përmendur veprën e priftit françeskan kroat Andrija Kačić- Miošić (Razgovor ugodni naroda slovinskoga, Venise, 1756) e cila i këndonte bëmave të Skënderbeut dhe që ishte bërë shumë popullore (Natalie Clayer, "Aus origines du nationalisme albanais", Paris 2007).
Që ky projekt shqiptaro-sllav të mos realizohet, siç e shpjegon më tej Clayer, ndikuan shumë gjëra, përveç të tjerash edhe nacionalizmat e sllavëve. Por, me çka thashë më sipër, desha të ilustroj se kemi të bëjmë me projekte konstruksionesh identitare të shekullit XIX - XX dhe se, sikur disa rrethana që lidhen me lojën e forcave në shekullin e XIX - XX të kishin qenë ndryshe, do të kishte qenë ndryshe edhe konstrukti i mitit Skënderbe.
Problemi është, se ne kemi patur fatin e keq që dorën e fundit dhe më të gjatë ky konstrukt nacionalist e ka marrë në simbiozë me ideologjinë komuniste të Enver Hoxhës, që e përdori për interesat e veta të pushtetit, veçanërisht pas prishjes me BS, kur Skënderbeu zëvendësoi Stalinin në sheshin qendror të Tiranës. Në sajë të këtij manipulimi me frymë tejet totalitare, që edhe shkencën e vinte në funksion të ideologjisë, sikurse e thotë edhe Oliver Schmitt, Skënderbeu do të merrte përmasat e veta "më irreale", si projeksion në Mesjetë i vetizolimit të Shqipërisë/kështjellë që u bën ballë sulmeve të imperializmit dhe revizionizmit. E kjo pjesë sigurisht i djeg më shumë edhe Kadaresë, si farkues i kësaj mitologjie nacional - komuniste, me librat e tij të shumta për mesjetën shqiptare të trajtuara me këtë simbolikë. Edhe figurativisht, imazhi i Skënderbeut i ndërtuar nëpërmjet skulpturës dhe bustit të Paskalit, e shumë veprave të tjera të asaj kohe, është ai i një luftëtari të egër mbi kalë, shumë i ndryshëm nga imazhi që ka qarkulluar në vendet evropiane: ai i një plaku të urtë e të ditur, njeri i armëve sigurisht, por edhe i qytetëruar dhe i formuar.
Në këtë kontekst, le të them edhe dy fjalë për mitin si përrallë që u tregohet fëmijëve. Sigurisht, fëmijëve të vegjël ne do t'u flasim për Skënderbeun dhe për kalin e tij. Në mos për gjë, sepse ata e shohin kudo në sheshet e qyteteve. Por, sipas meje, assesi nuk duhet t'u flasim ashtu sikurse u është folur gjatë izolimit/dimrit të madh. Kjo nuk ndikon aspak për formimin e tyre me një identitet qytetar modern. Sot edhe përrallat/përralla me njerëz apo me kafshë që u tregohen fëmijëve janë ndryshuar me synimin që të transmetojnë një tjetër kulturë. Ato janë ndryshuar psh. për të edukuar fëmijët me një tjetër frymë përsa i përket raportit të burrit me gruan. Ato janë ndryshuar për të ndryshuar qëndrimin e fëmijëve ndaj kafshëve. Ato janë ndryshuar për të ndryshuar qëndrimin e fëmijëve ndaj luftës dhe paqes. Edhe mitet ndryshohen, apo harrohen, apo ndërtohen të tjera në funksion të kohës që jetojmë dhe aspiratave të tjera që kemi. Pra, nëse Kadareja shkruante në vitet e komunizmit se shpata e shqiptarëve të Skënderbeut ishte e drejtë, pasi shqiptarët ishin të mirë, kurse shpata e turqve (jatagani) ishte e shtrembër sepse ata ishin të këqij (Shih poemën për fëmijë "Në muzeun e armëve", Tiranë, 1989) nuk është me vend që sot, në kohën e aspiratës për të hyrë në Evropë sëbashku me turqit, të krijohet tek fëmijët i njëjti imazh për ta si ai i kohëve të luftrave nacionaliste apo të izolimeve nacional-komuniste. Skënderbeu si mit, ashtu si është ndërtuar në mitologjinë nacional-komuniste, nuk mund të përdoret në kohën e sotme edhe tek fëmijët. Ai nuk mund të jetë njëherësh edhe frymëzues i armiqësisë edhe inspirues i miqësisë dhe bashkimit me turqit, grekët, serbët, maqedonët etj. në Evropë. Jo vetëm, por kjo krijon edhe një skizofreni të rëndë. T'u thuash sot shqiptarëve se Skënderbeu është pararendës i NATO - siç thotë Kadareja duke iu referuar luftrave të tij me perandorinë osmane - ndërkohë që Turqia ka hyrë në NATO para nesh e është kandidate para nesh për të hyrë në Evropë, kjo krijon skizofreni. Koha e sotme kërkon mite e heronj të rinj edhe për fëmijët, por edhe shikimin e miteve të vjetra sa nën filtrin e dijes shkencore aq edhe në funksion të frymës së kohës dhe aspiratave të kohës.
Nga sa di unë, e gjithë Evropa e ka rishkruar historinë e saj në këtë kontekst. Ka pasur gjithashtu edhe projekte për të rishkruar historinë e Ballkanit, po në këtë kontekst, ku kanë marrë pjesë edhe historianë shqiptarë. Duke parë reagimin ndaj librit të Oliver Schmiditt, mund të thuhet se është bërë shumë pak. Dhe i vetmi shpjegimi në thebin e vet, sipas meje, është se ata që e kanë në dorë këtë punë kanë frikë nga diturimi i njerëzve, sepse kjo do t'i bëjë të lirë ndaj pushtetit të tyre, të cilin e kanë keqpërdorur dhe keqpërdorin në formën më dramatike për atdheun e kuptuar si shoqëri shqiptare. Ja pse ngulmoj se përgjigja më e mirë ndaj histerisë së ngritur kundër librit të Schmittit është: "bëhu i ditur të jesh i lirë". (Korrieri, 30 nentor 2008)


Wednesday, November 26, 2008

Obama, dhe konservatorizmi ynë i pronvincës

Në një shkrim të titulluar "Mallkmi Kinez, Obama dhe e majta shqiptare" jam përpjekur të tërheq vëmendjen e publikut ndaj asaj çka do të duhej të përfaqësonte, sipas gjykimit tim, fenomeni Obama për shqiptarët. E shkrova fill pas konventës së Denverit, kur ai u zgjodh si kandidat për President. U desh të fitonte që të flitej ca më shumë për të. E megjithatë ndjehet mungesa e konceptualizimit të kësaj fitoreje në kontekstin shqiptar. Ky shkrim është një përpjekje e dytë në këtë drejtim.
Dy janë aspektet ku fokusohet fitorja e Obamës, komplementare me njëra tjetrën. Njëri lidhet me faktin se për herë të parë në historinë e SHBA kemi një president të zi. Të gjithë sot në SHBA, por edhe jashtë, kujtojnë se Shtëpia e Bardhë, e cila ka mbaruar së ndërtuari në vitin 1800, është ndërtuar nga skllevër të zinj. Dhe fakti se sot atje do të hyjë në rolin e presidentit një i zi konsiderohet si një fitore simbolike kundër racizmit. Është një fitore të cilën mund të thuhet se Obama e ka arritur. Aspekti tjetër i fitores së tij lidhet me krizën e derregullimit neoliberist që ka përshirë SHBA e mbarë botën, duke shtuar polarizimin midis të pasurve e të varfërve, dhe sfidën e kapërcimit të saj e cila është një sfidë të cilën nuk dimë nëse Obama do ta fitojë apo jo, por për momentin ai është njeriu që ka fituar besimin se mund ta zgjidhë atë.
Të dy këto aspekte të fitores së tij janë komplementarë me njëri tjetrin, sepse të dy kanë një emërues të përbashkët: fitorja e Obamës ishte një shtysë e fuqishme e njerëzitmit përdrejt barazisë së mundësisë, asaj racore dhe asaj ekonomike sociale gjithashtu. Të dy këta aspekte të fitores janë shumë të rëndësishme edhe për kulturën shqiptare. Fitorja mbi racizmin është e rëndëshme sepse realizimi i ëndrës së Martin Luter Kingut nuk ka lidhje vetëm me racizmin në SHBA, por me çdo lloj racizmi dhe me çdo lloj pabarazie. Pra edhe me racizmin shqiptar. A janë shqiptarët racistë? Po, dhe shumë, madje. Ne jemi njëherësh subjekte dhe objekte të racizmit. Ne jemi racistë ndaj të zinjve, romëve, evgjitëve, të verdhëve, por edhe ndaj atyre të bardhëve të ndryshëm prej nesh etnolinguistikisht si grekët, serbët, turqit, vllehët të cilët i kemi demonizuar në emër të nacionalizmit tonë. Por ne jemi edhe viktima të racizmit në Greqi apo Itali veçanërisht, por edhe në Serbi, Maqedoni. Por ne jemi racistë edhe brenda vetes, mjaft të kesh parasysh përçmime reciproke krahinore, përçmimie për shkak të feve të ndryshme apo edhe mallkimin që del shpesh nga goja e shqiptarëve për vetveten: "jemi racë e keqe". Fitorja e Obamës në kuptimin e saj simbolik është hapja e një horizonti të ri përdrejtë barazisë së të gjithë individëve ngritur mbi konceptin se njeriu nuk është produkt i racës, por i kulturës, e, në këtë kontekst, edhe përdrejt barazisë së popujve.
A mund të ndikojë fitorja e Obamës që shqiptarët të jenë më pak racistë? Sigurisht që "po" do të ishte përgjigja e parë e menjëherëshme. Por do të shtoja se, në raport me çka pritet, përgjigja ndaj kësaj pyetjeje përmban edhe një "jo" aspak të dobët. Si shkak kryesor i kësaj "jo" - je shoh një fenomen që do ta quaja konservatorizmi ynë i provincës. Ngjarje të tilla si zgjedhja e një të ziu si president i SHBA ne i shohim në këtë provincën tonë edhe sikur të bëhet fjalë për një film të huaj që nuk flet për realitetin tonë - shëmbëllyeshëm me filmat erotikë për aktorët e të cilëve themi se nuk i përkasin botës sonë reale. Këto gjëra ndodhin atje, por jo këtu tek ne, është mendimi mbizotërues. Ne na duhet kohë, ndoshta një shekull, të arrijmë deri atje. E me këtë mendim "qetësues" vazhdojmë të mos e vemë në dyshim vetveten dhe tabutë e gjyshstërgjyshërve. Pra ne mund ta adhurojmë Obamën në SHBA gjithë duke përçmuar të zinjtë në vendin tonë. Ashtu siç e tregon edhe ajo anakdoda sipas së cilës kur i biri shkon t'i thotë të atit se është "gay" ky i përgjigjet: "gay" janë ata në Perëndim biri im, ti je "bythqirë".
Por ka edhe një aspekt tjetër se si shfaqet provincializmi ynë, paradoksalisht i kundërt me atë që sapo përmenda. Një kategori, e përbërë kryesisht nga elitat e provincës sonë, ka prirjen e imitimit apo receptimit sipërfaqësor të asaj që bëhet në kryeqendërën e perandorisë. Një nga karakteristikat e këtij provincializmi është se provinca nuk i përpunon vetë, me syrin e saj kritik, vlerat e metropolit. Ajo nuk ka pionierët e saj që bëhen promotorë të ndryshmit brenda vetes. Ajo i merr ndryshimet të gatëshme kur ato bëhen pushtet mbizotërues. Për shembull: shumica e elitës sonë ka qenë e mbetet për dënimin me vdekje, por e hoqi atë sapo na e kërkoi Evropa. Shumica i përçmon dhe i dënon homoseksualët, por iu desh ta heqë ligjin e dënimit të tyre me burg sepse kështu deshte Evropa. Është nacionaliste e raciste, por për Evropën mund të adoptojë një gjuhë kozmopolite. Është mizogjene, por, po tua kërkojë Evropa, sa hap e mbyll sytë mund ta mbushë Parlamentin me gra. Më shumë se me çdo gjë ky aspekt i receptimit të mesazheve të kryeqendrës së perandorisë lidhet me nevojën që kanë elitat tona në pushtet për mbështetjen e kryeqendrës për të sunduar nënshtetasit e tyre në provincë. Nëse për të sunduar do të duhej të lyenin fytyrën me të zezë njerëz si kryetarët e partive tona nuk do të hezitonin asnjë çast ta bënin këtë. Dikush mund të thotë se kjo gjithsesi është pozitive sepse progresi mund të vijë edhe nëpërmjet imitimit. Pa dyshim, fakti që duke imituar Perëndimin ne hoqëm dënimin me vdekje, hoqëm dënimin kundër homoseksualizmit, vendosëm pluralizmin politik, po bëjmë ligje për pjesëmarrjen e grave në Parlament, po kërkojmë të ndajmë pushtetet - sa shumë janë gjërat që i kemi bërë jo pse i ndjejmë, por pse imitojmë - kanë anën e tyre pozitive. Por nuk mund të mos vemë re ndryshimin për keq që ka midis imitmit kësisoj të vlerave kulturore perëndimore, që ndryshe e quajmë majmunëri, dhe përthithjes së tyre nëpërmjet procesesh që përmbajnë edhe besimin e vërtetë në këto vlera edhe mekanizmat e qëndrimit kritik ndaj tyre, ku hyn edhe pasja parasysh e kontekstit ku do të implementohen. Ka shumë ndryshim. Në thelbin e vet ndryshimi konsiston në rrezikun e tjetërsimit të këtyre vlerave, të keqpërdorimin të tyre në fuksion të pushtetit dhe jo të emancipimit të shoqërisë, në mosimplementimin e vërtetë të tyre, në dyfytyrësinë që zhvillojnë etj..
Një ilustrim i çka thashë më lart është edhe aspekti tjetër i fitores së Obamës që lidhet me krizën e eknomisë financiare dhe reale që ka përfshirë sot SHBA dhe Evropën. Ajo është një krizë e shkaktuar nga "fondamentalizmi i tregut" pra nga ngritja në kult e tregut të lirë dhe privates më një anë dhe dobësimi i rolit të shtetit dhe publikes më anë tjetër. Mënyra se si ne e morëm neoliberizmin këtu në provincë përmbante në vetvete të gjitha karakteristikat negative të sipërpërmendura. Ai u mor në mënyrë të verbër aspak kritike, u keqpërdor në emër interesash private dhe në thelb mund të thuhet se është tjetërsuar, por kurrsesi se është implementuar. Hibridi i dalë është një monstër që po ha përditë edhe krijuesit e vet.
Sikurse kam shkruar edhe më parë kjo krizë po tregon se lënia e fateve të njerëzve në “dorën e fshehtë” të tregut shpije në rënien e fateve të njerëzve nën dorën e zezë të spekulantëve. Përpara saj sot komentohen fort fjalët e Obamës gjatë fushatës elektorale: "Kemi nevojë për një ekonomi që nderon dinjitetin e punës”, në të cilën “për punë të barabartë, jepet pagë e batrabartë” për "rishpërndarje më të mirë të pasurisë". Është shumë kurioze të shohim se si do të përthyhen ato në republikën tonë të konservatorizmit e majmunërisë së provincës? (Korrieri 26 nentor 2008)

Saturday, November 15, 2008

Mbi grevën e urisë së 10 deputetëve

Tre janë gjërat më të rëndësishme që mund të thuhen lidhur me grevën e urisë së deputetëve të LSI dhe PDK që po zhvillohet në sallën e Parlamentit qysh prej katër ditësh.
Së pari, dhe më e rëndësishmja: deputetët në grevë kanë të drejtë në akuzën se mënyra se si është ndërtuar kodi elektoral e veçanërisht lidhur me komisionin e numërimit të votës, shpreh qartë prirjen e dy partive kryesore PD dhe PS për të monopolizuar politikën, për të përjashtuar jo vetëm të ashtuquajturat parti të vogla sot, por edhe çdo përpjekje të të tjerëve nesër për të ndërtuar alternativë ndaj pushtetit të tyre. Hartimi i një ligji të tillë, ku numërimi i votës lihet në duart e përfaqësuesve të dy të mëdhenjve, është bërë dukshëm qëllimisht, me djallëzi dhe arrogancë njëherësh. Me marrëveshje të hapur, me marrëveshje gjysëm të hapur apo me marrëveshje të heshtur kjo pak rëndësi ka. Ai ligj përbën një kërcënim për lirinë e votës. Le të kujtojmë se kur bëheshin kontestimie për votën nga PD dhe PS duke përdorur edhe krahasime me vendet e botës së qytetërur kemi parë se zgjedhjet mund të konsiderohen të pavlefshme edhe kur paraqiten prova se ato janë manipuluar në pak raste. Prandaj parimi se çdokush që merr pjesë në zgjedhje, sado e vogël qoftë partia që përfaqëson apo qoftë edhe një individ i vetëm duhet të ketë sigurinë se vota e tij do të numërohet, është i shenjtë dhe duhet të jetë pikënisja e hartimit të çdo kodi zgjedhor. Fakti që LSI ka hyrë sot në grevë sëbashku me PDK për të shprehur hapur se ata nuk kanë besim tek ky sistem numërimi është komprometim i besueshmërisë së zgjedhjeve që duhet korrigjuar. Kërkesa e tyre për ndryshim të kodit zgjedhor në mënyrë të atillë që të garantohet numërimi i drejtë i votës duhen mbështetur deri në fund dhe fuqimisht.
Së dyti: Nuk mund të mohoet se përveç mbështetësve militantë greva e urisë së dhjetë deputetëve e ka lënë indiferentë pjesën më të madhe të opinionit dhe në këtë aspekt nuk mund të mos mendohet se edhe hartuesit e kodit, e kanë hartuar atë kësisoj edhe duke pasur parasysh se vullneti i tyre i mbrapshtë nuk do të hasë ndonjë rezistencë nga opinioni publik që është i topitur. Madje nuk do të guxonin ta bënin këtë sikur të ishte ndryshe. Dhe një nga arësyet e topitjes së oponionit pubik është zhgënjimi masiv në tërë klasën politike. Në këtë kontekst edhe Ilir Meta dhe Nard Noka janë pjesë e këtij zhgënjimi. Njerëzit nuk harrojnë se kur Ilir Meta ishte kryeministër dhe Nard Noka ministër i Berishës nuk e kanë vënë shumë ujin në zjarr për lirinë e shprehjes dhe për lirinë e votës, përkundrazi kanë qenë pjesë e sistemit politiko ekonomik viktimë e të cilit sot kanë rënë. Pra njerëzit nuk mund të mos mendojnë se kjo grevë është thjesht dhe vetëm pjesë e një lufte për pushtet brenda llojit. Po ashtu njerëzit nuk mund të mos kujtojnë se, kur këta kanë qenë në pushtet, asgjë socialiste nuk ka patur në politikat e Metës dhe asgjë kristiane në politikat e Nokës në kuptimin e politikave në favor të shtresave më të brishta, përkundrazi, edhe ata lidhjet i kanë me të fuqishmit e këtij vendi, me ata që janë pasuruar marramendshëm në kurriz të këtyre shtresave. Përndryshe sikur Meta dh Noka me shokë të të mos kishin këtë të kaluar në pushtet, duke patura parasysh zhgënjimin e thellë me klasën politike, sot mbështetja popullore rreth Parlamentit ku ata po bëjnë grevën do të ishte në nivele të krahasueshme me mbështetjen për grevën e studentëve në vitin 1991.
Së treti: është e diskutueshme formula që deputetët paraqisin për të garantuar numërimin e votës, dmth, duke kërkuar të kenë përfaqësuesit e tyre në komisionet e numërimit të votës. Ajo është një formulë që forcon partitokracinë ndërsa koha ka provuar se e keqja më e madhe vendit i ka ardhur e po vazhdon t’i vijë nga pushteti i pakontrolluar i partive qofshin këto një parti, dy parti apo grupe partish. Vendi ka nevojë urgjente të forcojë institucione të pavarura nga partitë që të kenë jo vetëm besueshmëri, por edhe pushtet e kontroll mbi to në emër të interesave të publikut. Edhe vetë kodi zgjedhor edhe përcaktimi i mënyrës së numërimit të votës duhet të ishte pjesë e kësaj filozofie. Ajo është kundërshtuar me argumentin se të ashtuquajturit të pavarur nga partitë politike nuk ekzistojnë. Por edhe sikur të mos ekzistojnë ata duhen krijuar. Krijimi dhe inkurajimi i yre duhet t ëkishte qenë pjesë e ecjes drejt demokracisë. Përndryshe vijmë në situata retrograde si kjo ku demokracia është reduktuar në luftën për pushtet dhe për poste midis një grushti militantësh të cilët, në luftë me njëri tjetrin, i reduktojnë edhe më hapësirate lirisë dhe demokracisë. (Korrieri, 14 nentor 2008)

Raporti i BE, progres apo regres

Po bëhet një javë që nuk mbarojnë sherret midis mazhorancës dhe opozitës lidhur me atë nëse raporti i komisionit të BE ishte pozitiv apo negativ ndaj qeverisë, nëse ai tregonte se kemi bërë progres apo regres. (Më duhet të them se teksa shkruaja këtë artikull ndodhi shembja e pallatit në Gjirokastër që, siç ndodh rëndom te ne, i dha fund sherreve të “progres – raportit” për të hapur sherret e “progres – ndërtimit” sipas terorisë tashmë të njohur “skandali mbulon skandalin”. Megjithatë, sipas meje, edhe shembja e atij pallati duhet integruar në debatin nëse kemi progres apo jo.)
Mund të ketë shumë kritere për të matur progresin apo regresin e një shoqërie. Në fakt në botën e pasur të ideve e të mendimin filozofik të vendeve prej të cilëve është hartuar raporti ka mjaft kritikë edhe ndaj vetë konceptit të “progresit” ashtu sikurse edhe më tepër ndaj atij të “zhvillimit”. Ka madje që i ndajnë njërin nga tjetri. Pier Paolo Pazolini thoshte: “Jam për progresin, por kundër zhvillimit”. Dhe nuk mund të mos i japësh të drejtë kur sheh të quhet “zhvillim” kthimi i bukurive natyrore, të trashëgimisë kulturore në shëmtira betoni apo ndotja e ajrit me tym qymyri e makinash deri në atë shkallë sa ta sëmurë njeriun.
Por këtu nuk po merrem me çështjen e dallimit midis progresi e zhvillimit. E përmenda vetëm sepse kam bindjen se në emër gjoja të “progresit” apo “zhvillimit” si sinonim të tij, vërtet po na përgatitet një katastrofë ndoshta edhe më e madhe sesa ajo që na bëri Enver Hoxha me bunkerët e me metalurgjikët e superfosfatët e tërë monstrat që mbolli në truallin shqiptar. Nëse projektet për parqet energjitike e tecet me qymyr e naftë ambasadorët evropianë i quajnë sukses – siç duket në raport dhe siç tha ministri Ruli kur vuri në dukje se raporti flet për përparim në sektorin e energjisë – mund të them me bindje se ky është një sukses për ambasadorët që kanë arritur të përdorin babëzinë e korrupsionin e Rulit me shokë për të na mbjellë në këtë vend tece me qymur e tece me naftë që nuk i mbjellin dot në vendet e tyre e për të na përdorur si koshin e plehërave të tyre. Dyshoj shumë se disa nota pozitive që kishte raporti lidhen pikërisht edhe me këto allishverishe ndaj të cilëve tashmë kemi vënë re se nuk janë të imunizuar edhe perëndimorët që i kemi idealizuar aq shumë duke i konsideruar si shpëtimtarët tanë.
Por në këto komente mbi progres – raportin dhe debatin mbi të desha të ve në dukje veçanërisht një kriter apo pikë referimi që mund të përdorej edhe si tregues progresi apo regresi.. Dhe kjo, ndryshe nga tecet apo nga ligjet e aprovuara, besoj se është jashtë çdo dyshimi se vlen të merret si pikë referimi e padiskutueshme për të matur progresin. E kam fjalën për atë se sa kemi arritur ne të ndërtojmë në këtë vendin tonë e në këtë shoqërinë tonë vetmjaftueshmëri përsa i përket aftësisë për të gjykuar vetë nëse kemi arritur progres apo jemë në regres. Dmth. sa kemi ne institucione të besueshme fjala e të cilëve të merret për bazë siç merret e ajo e të huajve. Sepse a nuk është qesharake që kemi një javë që merremi me raportin e BE, sikur shqiptarët të jenë të gjithë të shtruar në spital me sëmundje sysh e veshësh dhe me turbullira mendore të papara që nuk i lenë të masin progresin apo regresin e shëndetit të tyre. Pra sikur të kenë ardhur mjekët nga Perëndimi për të na matur temperaturën për të na bërë analizat e për të na thënë nëse jemi shëndoshë apo sëmuë dhe nga se vuajmë? Në fakt shqiptarët e dinë gjendjen e vetes, e shohin dhe kanë vlerësimet e tyre për këtë, por nuk ka institucione tek të cilët ata të besojnë se po shprehin të vërtetën që ata shohin me sy e dëgjojnë me veshë. Si ka mundësi që gjithë këto media që kemi – më shumë se në të gjithë Evropën po të llogaritet në raport me numrin e popullsisë – të mos arrijnë të na japin një gjykim të saktë? Sepse disa i ka blerë Edi Rama me pallate, disa i ka blerë Berisha me tendera - të thotë mileti, - prandaj nuk besohen. Po si ka mundësi që ne nuk kemi institucione të tjera të shoqërisë civile që të jenë të besueshëm? Sepse edhe ato janë të blerë apo thuajse inekzistent. Prandaj na ka mbetur vetëm raportet e BE apo fjala e ambasadorit amerikan. A nuk është kjo shenjë se nuk kemi bërë progres? Sipas meje po. Madje di të them se sot, sipas meje, ka regres në këtë drejtim sepse ka më pak se dje institucione të tilla të pavarura sepse dy partitë kryesore që janë të dyja në pushtet sot, dora dorës që e rrisin pushtetin e tyre, kanë ndërtuar një sistem të tillë korruptimi e klientelizmi kur o duhet t’i shërbesh njërës o tjetrës përndryshe ngordh për bukë – gjë që ishte bërë më pak e zhvilluar disa vite më parë kur intelektualët dhe OJQ e me rradhë jetonin shumë më të pavurur (fatkeqësisht në sajë të ndihmave të Perëndimit që sot ose nuk ekzistojnë më ose janë pakrahasimisht më të pakta sesa mundësitë që ka mafja politiko – ekonomike për të korruptuar).
Por ka edhe një shenjë tjetër që tregon se jo vetëm nuk kemi bërë progres, por ndoshta kemi bërë edhe regres. Një nga kriteret kryesore të matjes së progresi, sikurse besoj se mund të bijen dakort edhe evropainët, është ai që lidhet me atë se sa jemi pjekur si shoqëri si klasë politike gjithashtu. Dhe një nga shenjat e pjekurisë së klasës sonë politike është edhe mënyra se si reagojmë ndaj një raporti të tillë ku duket sheshit se ka edhe mjaft kritika. Po të lexosh raportin me kujdes do të vesh re se atje për shumë nga çështjet më problematike të vendit, si lufta kundër korrupsionit, krimit të organizuar, trafiqeve të drogës e prostitucionit, të ndotjes së ambjentit është përdorur togfjalëshi “limited progress”. Fjalë për fjalë ky do të përkthej “progres i kufizuar”, por më shqip duhet përkthyer “progres i pakët” apo “progres modest” siç përdoret në ndonjë paragraf tjetër. Për këdo që njeh gjuhën diplomtike është e qartë se këtu kemi të bëjmë me një mënyrë eufemike për të kritikuar, për të thënë se nuk jemi të kënaqur se kërkohet shumë më tepër. E këtu dua të ngulmoj se veçanërisht mazhoranca në pushtet, por edhe opozita, nëse do të gëzonin pjekurinë për të ciën bëj fjalë, do të duhej të reagonin ndaj këtyre vlerësimeve jo duke i injoruar ato, sikurse bën mazhoranca dhe as duke i mbitheksuar ato si kritika vetëm ndaj qeverisë siç bën opozita, por duke reflektuar mbi to, duke venë gishtin mbi përgjegjësitë vetiake, e duke falenderuar për to. Kush bën një punë dhe synon ta vazhdojë atë duke e përmirësuar kërkon të dijë se çfarë ka bërë mirë dhe çfarë keq në mënyrë që të korrigjojë veten. Kurse këta tanët kapen tek ndonjë fjalë e mirë për t’ua tundur atë si flamur fitoreje shqiptarëve apo tek ndonjë fjalë e keqe për ta përdorur si stërkëmbësh për kundërshtarin. Në këtë aspekt klasën e sotme politike e shoh jo më të pjekur, por gjithnjë e më të degraduar, sepse gjithnjë e më të paaftë për të dëgjuar kritikën, e prandaj me shpresa “modeste” për të na sjellë progres. (Korrieri, 11 Nëntor 2008)


Thursday, November 13, 2008

E gjora Ina Rama

Nuk e di çfarë kanë menduar shqiptarët duke ndjekur maratonën parlamentare të ditës së hënë me rastin e mocionit të PS ndaj kryeministrit Berisha për çështjen Fazlliç. Personalisht gjatë saj dhe veçanërisht në fund të saj më doli vetvetiu disa herë shprehja: “ E gjora Ina Rama”.
Pse e gjora? Sepse gjithë debati parlamentar pasqyroi rëndshëm dy elementët e një prese shtypëse: Njëri element është ai i ndërtuar nga gjithpushtetshmëria e politikës e cila, me një arrogancë të paparë, tregoi në Parlament se as nuk do t’ia dijë për pushtete të tilla si ai i gjyqësorit apo prokurorisë; elementi tjetër i presës është ai i gjithpërfshirjes së politikës në afera korruptive alla Fazlliç. Të dy këta elementë sëbashku krijojnë, pra, një presë shtypëse për çdo shpresë se Ina Rama mund të ketë kurajo të lëvizë ndershmërisht e me forcë për të vendosur autoritetin e drejtësisë në këtë vend. E vendosur midis këtyre dy shtypësve të presës ajo të duket si një pre në mes të nofullave të ujkut. Nëse mendojmë pak më thellë mbi këtë imazh duhet të pranojmë se reagimi “e gjora Ina Rama” të vjen kur me emrin e kësaj gruaja identifikojmë dëshirën tonë, apo shpresën tonë për drejtësi. Po ta përkthejmë atë shprehje, në fakt, do të ishte më saktë të thoshim se në gojë të ujkut është “e gjora drejtësi”.
Le të shpjegohem pak më konkretisht. Sikur të bëhej fjalë që në vendin tonë të funksiononte sadopak Ina Rama si personifikim i drejtësisë nuk mund të ndodhte ajo që ndodhi që Kryeministri, i thirrur për të dhënë shpjegime për një akuzë të caktuar, i injoroi fare këto duke mbajtur dy orë fjalim për sukseset e qeverisë së tij. Kryeministri në fakt fliste sikur Ina Rama dhe prokurorët e saj të mos ishin duke dëgjuar se çfarë po thoshte ai dhe të tijtë për çështjen Fazlliç. Dhe as sikur shqiptarët, të cilëve dita ditës u serviren prova që u ngrenë pikëpyetje serioze në favor të akuzës se anija e mbrojtjes së qeverisë ka shumë vrima që fusin ujë, të prisnin një përgjigje.
Ta do mendja se sikur Kryeministri dhe të tijtë të kishin frikë nga autoriteti i Ina Ramës dhe i drejtësisë, apo edhe nga opinioni publik, do të përdornin tjetër gjuhë në Parlament. Psh. mund të jepnin një numër shpjegimesh dhe saktësimesh dhe ta mbaronin fjalën duke thënë se çështja është në hetim dhe ne kemi besim se drejtësia do të na japë të drejtë. Por në vend të kësaj, pas mbarimit të fjalimit, për çdo deputet të opozitës që e sulmonte, Kryeministri kishte gati në gojë një dosje që ia përmendte për t’i thënë “mbylle!”. Për hir të së vërtetës ato që thotë Kryeministri për opozitarët duken po aq të besueshme sa ç’duken akuzat Gërdec apo Fazlliç për mazhorancën. Ne nuk e dimë nëse dosjet që përmendte Kryeministri janë në Prokurori sëbashku me atë të Grdecit e Fazlliçit, por edhe sikur të mos jenë Prokuroria, pas asaj që u tha e që është thënë në fakt shpesh herë, duhet të marrë masa për të hapur procese – sepse nuk bëhet fjalë për fyerje dosido apo ku di unë, por për lidhje të socialistëve me ata që mund të quhen koka e krimit në vend.
Dhe këtu vijmë përpara situatës dramatike për prokuroren Rama. Problemi është se po të jesh sadopak realist, të kërkosh që ajo vërtet të hetojë me vendomëri e deri në fund akuzat e ndërsjellta të këtyre dy palëve është njëlloj sikur t’i kërkosh të bëjë jo Silvia Contin, por sherifin kaubojs në ato filmat surrogato të Hollivudit ku protagonisti vret me qindra të këqij pa i hyrë asnjë gjemb në këmbë. Mirëpo jeta reale është shumë larg asaj të filmave aventuresko romantikë të sherifave kaubojsë të Hollivudit.
Ka që thonë se ajo ka mbështetjen e Presidentit apo të amerikanëve. Nuk besoj se qoftë Presidenti qoftë amerikanët të kenë kaq fuqi të zhbëjnë fuqinë e presës së pandëshkueshmërisë që e ushtron pushtetin e vet nëpërmjet luftës pa fund politike të deputetëve tanë. Edhe ata nuk dalin dot nga akuzat se po bëjnë politikë, jo drejtësi. Këtë dhunim apo përdorim që i bën politika drejtësisë e provon edhe fakti se sa shpejt shpëlahen akuzat për korrupsion kur politikanët tanë tërhiqen nga skena apo thjesht kur dalin nga politika apo bëjnë opozitë të parrezikshme. Rastet janë pa fund. Mjafton të më lëshosh rrugën dhe unë nuk të akuzoj më për ato që ke vjedhur deri dje. Madje lexuesi besoj se e kujton se ne kemi nga ata politikanë që, pasi kanë ardhur në pushtet, nuk kanë ngulmuar as të gjinden e dënohen banditët që kanë vepruar dhunshëm kundër tyre duke i rrahur apo plagosur rëndë. Në fakt do të duhet të ishte Prokuroria ajo që do të duhej të kishte vepruar edhe për të zbuluar ata dhe për t’i dënuar sepse kjo nuk është një çështje thjesht personale, as thjesht politike, por një nevojë e shoqërisë për të parë se drejtësia funksionon, për t’i parë, pra, njerëzit e rrezikshm apo kriminelët në bangot e drejtësisë. Kurse ata edhe rrahjen e tyrr e kanë përdorur dhe përdorin thjeshtë e vetëm për politikë. Nga ana tjetër Prokuroria e tredhur nga politika apo e përdorur prej saj as që e ka vënë ujin në zjarr për të hetuar ato krime duke na transmetuar ndjenjën se në “lagjen” tonë ne jemi të detyruar të pësojmë luftën midis dy bandave dhe se e vetmja gjë që mund të bëjmë është të rrimë urtë që të mos hamë ndonjë dajak apo ndonjë plumb bythëve.
Është e qartë se pas përshkrimit të kësaj situate njerëzit të thonë: këtë e dimë po a mund të na thuash ndonjë gjë se si të dalim prej këndej? Ka të tjerë, madje, që të bëjnë një pyetje edhe më “të lehtë”: këtë e dimë, po pyetja shtrohet nëse gjithsesi, gjatë këtyre tre vjetëve të Berishës kemi bërë ndonjë përparim për tua ngushtuar mundësinë e abuzimit me krimin këtyre bandave, apo kemi bërë prapa? Përgjigja që mund të jepja për pyetjen e dytë është se sëmundja është aty, e pashëruar. Ajo herë herë rëndohet në krizat e veta herë herë duket sikur lehtësohet. Por mbetet kronike dhe e pashëruar në trupin e shoqërisë. Herë herë duket sikur presioni për t’i futur në hullinë e ligjit këto banda është më i madh se ç’ka qenë kurse herë herë të duket se pandëshkueshnmëria e zgjatur e banditëve tanë ka rritur zullumin e bashkë me të perceptimin se sa më shumë rrinë në pushtet aq më të paprekshëm e më të rrezikshëm bëhen këta. Kjo të çon në pyetjen e parë: se çfarë mund të bëhet që në “lagjen” tonë të mos jetojmë më nën kërcënimin e luftës midis dy bandave dhe nën mëshirën e humorit të kapove të tyre? A duhet të presim që ata të emancipohen në brezin e dytë, të fëmijëve të tyre,të cilët të pasuruar tashmë e të shkolluar në Perëndim do të jenë më të edukuar me komshijtë, apo duhet të rrisim rezistencën e revoltën kundër tyre? Personalisht di të them se kush pret mëshirë nga fëmijët e tyre do të presë siç priti gjysëm shekulli që nga komunizmi t’i shpëtojnë të tjerët. (Korrieri, 6 Nëntor 2008)


Tuesday, November 4, 2008

Të keqen e Fazlliçit, po vijnë berluskonianët

Para disa ditësh kryeministri Berisha inauguroi me pompë fillimin e punimeve në Lezhë të ndërtimit të një fabrike çimentoje (investim italianësh), që, sipas lajmit, do të prodhojë 3000 ton çimento në ditë dhe do të krijojë dyqind vende pune. Janë gjashtë fabrika të tilla të planifikuara që do të prodhojnë çimento gjashtë herë më shumë sesa nevojat e vendit, kryesisht për jashtë. Menjëherë të vjen të ngresh pyetjen: si ka mundësi që për 200 vende pune (nëse janë kaq sepse dyshoj shumë për këtë) do të shkatërrohet për 200 vjet natyra përreth vendeve ku do të ngrihen këto fabrika pa llogaritur gjirin e Shëngjinit që do të kthehet në një depo çimentoje dhe pa llogaritur sasirat e ndotjes që do të prodhojë në gjithë qiellin e bregdetit shqiptar kjo industri e paparë për nga dëmi ekologjik? Si ka mundësi që për 200 vende pune pylli i Krastës, që deri dje ishte i mbrojtur si pyll, të kthehet me dekret qeveritar në mal të thjeshtë shkëmbor që mund të grryhet për tu kthyer në pluhur çimentoje?
Përfytyroni 1200 gjynahqarë që punojnë për 150 - 200 euro në muaj për të helmuar ambjentin rrotull shtëpive të tyre. Si ka mundësi që në vend se të ndërtojmë politika që shqiptarët të punojnë tokën e tyre e tu lenë fëmijve të tyre një Shqipëri të gjelbër e të lulëzuar i çojmë ata të punojnë për t’u lenë fëmijëve të tyre gërmadhe si ajo e Metalurgjikut e Superfosfatit, e Aztikut, e Sodës kaustike e me rradhë? Nëse është fjala për të punësuar shqiptarë të papunë dhe për të kthyer shqiptarët nga emigracion a nuk është më mirë që këta të qëndrojnë në emigracion sesa të vijnë të punojnë për 150 euro për të prishur shtëpinë e tyre të madhe, Shqipërinë e të ardhmen e fëmijëve të tyre? Fabrikat e çiomentos vetëm se do t’i bëjnë ata dhe mijët e tyre të ikin edhe më shumë. Qoftë edhe sepse do të sëmuren edhe më shumë nga pluhuri i çimentos dhe do të kenë nevojë edhe më shumë për spitalet e huaja.
Si ka mundësi që këto gjëra kaq të thjeshta nuk mendohen? Si ka mundësi?... kjo pyetje retorike e ka tashmë përgjigjen e vet. Është e kotë ta zgjasim. Kush e do mund ta gjejë në fjalimet e Berishës kur ishte në opozitë dhe denonconte Nanon e të tijtë për Petroliferën e me rradhë.
“Si ka mundësi”- të që mund të shtojmë me trishtim në krahasim me tre vjet më parë janë dy të tjera sipas meje.
E para: si ka mundësi si që opozita është kaq inekzistente në denoncimin e projekteve të tilla ndërkohë që shpenzon energji pa fund për të hulumtuar raportin e një personi si Damir Fazlliçi me kryeministrin? Si ka mundësi që nuk shpenzohet thuajse asnjë fije energji mediatike opozitare për të hulumtuar e denoncuar korrupsionin apo pazaret politike që qëndrojnë prapa këtyre projekteve? Si ka mundësi që nuk u kuptoka se dëmi i Fazlliçit në krahasim me dëmin që mund të sjellë realizimi i këtyre projekteve është si dëmi që i bën çpimi me një gjilpërë trupit në krahasim me dëmin që shkakton një kancer në mushkëri? Sigurisht kjo që po ndodh nuk do të mund të ndodhte sikur banorët e Lezhës të kishin kulturë tjetër e të mos ndërtonin ato pallatet e tmerrshme të shëmtuar në breg të detit të tyre. Sigurisht projekti për të ngritur një TEC me qymyr në Durrës (gjithmonë nga e për italianët) nuk do të mund të ndodhte sikur durrsakët të kishin tjetër vlerësim për qytetin e tyre dhe për plazhin e natyrën përreth tyre. Në këtë kuptim këta politikanë nuk janë tjetër veçse pasqyra e popullit që qeverisin. Por kjo nuk çështë plotësisht e vërtetë. Para disa javësh mora pjesë në një debat në emisionin Opinion të Fevziut pikërisht lidhur me këtë temë. Gjatë emisionit iu kërkua spektatorëve të votonin me sms nëse ishin dakort apo jo për ndërtimin e këtyre ekomonstrave të cilëve u kanë venë një emër të njohur të ekonomisë socialiste: “parqe industriale”. Shumica e votuesve, mbi 60%, rezultoi se ishin kundër. Pra këtu s’kemi të bëjmë as me një popullatë të mbetur në terrin e kulturës së kultit të hekurit e çimentos si simbole të zhvillimit e modernitetit. Megjithatë opozita e Edi Ramës dhe Ilir Metës nuk u pa ta zinte meraku edhe pas atij votimi. Si ka mundësi? Me siguri ndonjë fabrikë çimentoje do të punojë edhe për ta.
“Si ka mundësi” – ja e dytë lidhet me italianët. Në katrahurën shqiptare të postkomunizmit Perëndimi ka qenë një shpresë e madhe ndihme dhe emancipimi. Shqiptarët i janë lutur Perëndimit të ndërhynte deri edhe me ushtri për t’i shpëtuar nga politikanët e vet. Përpara një klase politike jo vetëm të papërgjegjëshme, por edhe të babëzitur, por edhe injorante e pa aftësi për të dëgjuar zërat kritikë brenda vendit, perëndimorët kanë qenë shpresa së do të ndikonin për të na treguar rrugën e mirë. Kjo edhe përsa i përket masakrave ekologjike që kjo klasë politike po i shkakton vendit. Por kur sheh se edhe perëndimorët, në bashkëpunim me këtë klasë politike, vijnë e na e përdorin vendin si koshin plehërave të tyre apo për të bërë atë që nuk e bëjnë në shtëpinë e tyre atëhere ku mbetet shpresa?
Nëse shtron pyetjen se pse këta italianët nuk i ndërtojnë këto fabrika çimentoje në vendin e tyre po shpenzojnë kaq shumë për transportin nëpër Adriatik e më the të thashë përgjigja që të thonë është se ata vetëm për këtë punë mund të vijnë këtu sepse është e lirë krahu i punës. Përse tjetër do të vinin në këtë plehër vend? – të duket sikur duan të thonë me përçmim për vendin e tyre vetë politikanët tanë. Sepse ata, me formimin estetik të peisazheve industriale të socrealizmit që kanë, nuk janë në gjendje ta shohin se Shqipëria është e bukur, shumë e bukur; fatkeqësish vetëm atje ku nuk kanë vënë dorë e këmbë shqiptarët si ata.
Por le të kthehemi tek italianët. Së pari duhet sqaruar se ata nuk vijnë të ngrenë këtu fabrika çimentoje dhe TECe me qymyr për krahun e lirë të punës, por sepse atje, në vendin e tyre, nuk i lejon popullata lokale të bëjnë ekomonstra të tilla. Por edhe sepse janë të detyruar të paguajnë gjoba të mëdha pasi nivelin e CO2 e të ndotjes në përgjithësi e kanë më të lartë sesa normat e lejuar evropiane. Ja pse vijnë këtu. Ngase shohin se ne nuk kemi pikë respekti për veten.
Por edhe më e shëmtuar bëhet kjo histori kur këto projekte monstrash ekologjikë shoqërohen me premtime si ato të ministrit të jashtëm Fratini për viza e për qarkullim të lirë e me deklarata përshëndetëse për punët e mira të qeverisë. Të keqen e Fazlliçit i thonë kësaj, po vijnë shokët e Berluskonit. (Korrieri, 30 tetor 2008)