Monday, November 27, 2006

Enver Hoxhë dhe rrokenrroll

“Si shpjegohet që numrin më të madhe të simpatizantëve ti e ke tek moshat e treta dhe rinia?”. Kjo është pyetja që një gazetar i huaj i ka shtruar para tre vjetësh kandidatit për herë të dytë për Bashkinë e Tiranës, Edi Rama, pasi kishte bërë një shëtitje nëpër tendat e tij elektorale duke intervistuar njerëzit aty. Përgjigja që i kishte dhënë kryetari ishte se këto janë moshat më të pastra, më idealiste, më të ç’interesuara për gjërat materiale të jetës, kurse moshat midis tyre janë bërë pis tashmë nga paraja. Gazetarit i ishte dukur interesante kjo përgjigje, por edhe pak e dyshimtë dhe kur më takoi më kërkoi t’i jepja mendimin tim nëse ishte apo nuk ishte kështu dhe ta thelloja kuptimin e saj po të qe e mundur.
Duke parë organizimin e Pezës mu kujtua biseda me atë gazetar dhe thashë me vete se për ta gjetur të vërtetën e përgjigjes së kryesocialistit të sotëm gazetari nuk do të kishte pasur rast më të mirë sesa të merrte pjesë në festimet e Pezës më 16 shtator organizuar nga Bashkia e Tiranës. Paradite ai do të gjente atje kryetarin e Bashkisë dhe liderët e tjerë të së ashtuquajturës e majtë së bashku me moshat e treta duke brohoritur për Enver Hoxhën, pasdite do të gjente boshllëk, kurse në mbrëmje dhe natën vonë do të gjente kryetarin e Bashkisë së bashku me rininë duke kënduar e kërcyer rrok. Pra aty do të kuptonte më mirë se kudo se “ideali” dhe “pastërtia” e atyre moshave të treta që ai ka parë në tendat e kryebashkiakut socialist është Enver Hoxha kurse ai i rinisë është rroku. Sigurisht do ta kishte ca të vështirë t’i bashkonte të dyja. Si ka mundësi që kjo rini që duhet të adhurojë lirinë dhe demokracinë shkon e feston të njëjtën festë me të atyre që adhurojnë diktatorin e kanë ndërtuar diktaturën? Do të duhej t’i jepej pak shpjegim për atë se ne kemi më një anë një kategori politikanësh si kryebashkiaku që nuk e ka për gjë që, për interesat e veta, t’i ulë në një tryezë të hanë e të pinë edhe djajtë edhe ëngjëjt e, më anë tjetër, një popull të vuajtur e të mbajtur në padituri nga kjo kategori politikanësh. Sidoqoftë besoj se do ta kuptonte më shpjet se bashkimi paradoksal i dy kategorive të përkundërta të simpaztizantëve të kryebashkiakut do të shpjegohej jo me idealizmën dhe pastërtinë e tyre, por me manipulueshmërinë e tyre më të lehtë.
Problemi është se cilat janë pasojat jashtelektorale dhe afatgjata të këtij manipulimi. E kur flas për pasojat sigurisht e kam fjalën për të rinjtë sepse për ata që brohorasin edhe sot për diktatorin Enver Hoxha nuk mund të them tjetër veçse thënien popullore: “Gungën e kurrizos e drejton vetëm varri.” Dikujt mund t’i duket e rëndë kjo që thashë, por po të rikujtoj ata mijëra që ka çuar në varr në moshë të re Enver Hoxha me shokë besoj se do t’i duket më e lehtë.
E pra problemi kryesor që nxjerr në pah kjo dritëshkurtësi e politikanëve tanë që, për të fituar një votë, janë gati të bashkëpunojnë edhe me kriminelë, është rinia, është fakti se në vend se ta edukojmë e diturojmë rininë kërkojmë që asaj t’i shpëlajmë trutë. Sepse nuk do shumë mend për të kuptuar se bashkimi i rrokut me Enver Hoxhën kryhet nëpërmjet një operacioni manipulimi. Ditë festa e ish Partisë së Punës të Enver Hoshës mbahet gjallë dhe festohet nga partitë bija socialiste të Nanos, Metës, Milos dhe Ramës sepse nëpërmjet saj bashkohen votuesit veteranë shumica e të cilëve adhurojnë Enver Hoxhë. Por, meqënëse votat e tyre nuk na mjaftojnë, atëhere duhet të bëjmë çmos që kjo festë të jetë tërheqëse edhe për rininë e prandaj në darkë ta kthejmë në koncert rroku. Pra në mëngjes u flasim veteranëve për Babë Myslimin dhe Enver Hoxhën kurse në darkë i japim rinisë koncert rrok. Dhe sa për artistë nga ata që i kanë kënduar dhe diktaturës dhe demokracisë kemi me bollëk. Ndonëse të dy grupet e festuesve as nuk takohen me njëri tjetrin, rëndësi ka që lidhësit e tyre, liderët e sotëm politikë, të ndodhen në të dy grupimet. Pastaj kemi edhe televizionet që na bëjnë jehonë.
Ndërkaq, po t’i marrësh e t’i intervistosh ata të rinj që kanë kërcyer rrok në mbrëmjen dhe menatën e 16 shtatorit në Pezë nën thirrjen e një ftese për të cilën Bashkia kishte paguar tërë televizonet e mundshme që ta raklamonin pareshtur, shumica do të të thonë se nuk dinë gjë fare se ç’ishte Konferenca e Pezës, as do të dinë të të flasin për Luftën, madje, po t’i besojmë një anketimi të fundit të një shoqate. një pjesë e tyre nuk dinë as se cili ka qenë Enver Hoxha. Megjithatë ata mësojnë këtu aq sa u duhet liderëve tanë: se kjo është festa jonë me të cilën identifikohemi ne socialistët, që e duam aq shumë rrokun, që e doni edhe ju, që ju bëjmë të kërceni e të dëfreheni; e se rrënjët tona kaq të vyera i kemi tek Lufta dhe tek Bab Myslimi dhe Enver Hoxha që u mblodhën në këtë ditë të shënuar para 64 vjetësh. Kurse të tjerët që nuk vijnë këtu janë kundërshtarët tanë, por ne jemi shumica reale e vendit.
E di që në këtë moment, duke lexuar këto rradhë, të gjithë enveristë dhe socialistë do të më gërmushen: po çdo të thuash ti, kërkon të mohosh luftën? Kërkon të mohosh konferencën e Pezës ku ka qenë edhe yt atë? Lufta dhe Peza janë të të gjithë shqiptarëve jo vetëm të socialistëve. Dhe unë do të përgjigjem: po dua të mohoj Luftën dhe Konferencën e Pezës të trajtuar ashtu siç e ka trajtuar historiografia e Enver Hoxhës - që ishte mënyra se si e trajtuan liderët socialistë në festimin e fundit - e për pasojë edhe faktin se ajo kërkohet të na shitet si festë e të gjithë shqiptarëve. Dhe do të vazhdoja me pyetjet: përse kur përmendin Pezën ata zenë në gojë vetëm Muslimin dhe Enver Hoxhën e nuk përmendin Abaz Kupin psh.? Përse i cilësojnë tradhëtarë me gjuhën e Enver Hoxhës ata që u ndanë nga Fronti e nuk kujtonë se tradhëtia më e madhe ishte ajo ndaj idesë themelore të Pezës: bashkimi pa dallim feje, krahine dhe ideje, të cilën e tradhëtuan komunistët për shkak të ideologjisë totalitare që e ushtruan edhe gjatë luftës - me të vetët më së pari (kujtoni dënimet e eliminimet e Sadik Premtes, Anastas Lulos Zef Malës, Mustafa Gjinishit e shumë të tjera) - por në mënyrën më tragjke me kundërshtarët veçanërisht pasi morën pushtetin. Mjafton kjo mënyrë trajtimi e Luftës dhe e Konferencës së Pezës për të kuptuar se socialistët me të njëjtën mendësi totalitare, përjashtuese dhe manipuluese kërkojnë ta shesin si të të gjithëve një festë që në të vërtet e duan, e trajtojnë dhe e festojnë si të vetën.
Nuk mund t’ua ndalosh veteranëve të luftës të mblidhen e të festojnë Pezën. Nuk mund t’ua ndalosh me ligj që të brohorasin për Enver Hoxhën, ndonëse nuk duhet të harrojmë se propaganda naziste dënohet me ligj në Gjermani. Nuk mund t’ia ndalosh historianit Paskal Milo të bëjë ndonjë seminar mbi Konferencën e Pezës e të përmendë atje edhe rolin e Enver Hoxhës. Por të çosh të rinjtë të festojnë të njëjtën festë ku ekzaltohet diktatori e ta sponsorizosh këtë si festë të të gjithë shqiptarëve kjo më duket se do të bënte të lëviznin nga varri ata mijëra të vrarë me gjyq e pa gjyq nga diktatura e Enver Hoxhës dhe e veteranëve që ende e brohorasin atë.

Politika nuk është luftë për eliminimin e kundërshtarit por shërbim interesit publik

Z.Lubonja, a mendoni se ka ndryshuar diçka në mënyrën e rekrutimit të specialistëve në administratën tonë? Sepse, po të bësh një vëzhgim përciptazi, dallon seministritë dhe strukturat që varen këtej janë sërish të dominuara nga njerëzit e partive, apo të atyre që
dhanë kontribute në fushatë. Kur dhe si mund të rregullohet ky mekanizëm që të sigurojë përfshirjen e më të mirëve?

Është kështu si thoni ju ndonëse kam përshtypjen se vitet kanë sjellë edhe ndonjë diferencë sado të vogël në favor të moszevendësimit të gjithkujt. Sipas gjykimit tim para se të kërkosh mekanizmin e rregullimit duhen parë shkaqet pse ndodh kështu. Ka disa arësye kryesore pse në administratë ne shohim militantët e partisë që vjen në pushtet në vend të meritokratëve ose mbi shpinë të tyre. Nëse ju kujtohet konceptin e meritokracisë e futi Nano i pari dhe nuk mund të harrojmë se shumë shpejt i erdhi reagimi i parë, edhe nga të vetët, që i quajti meritokratët e Nanos “shkërdhatokratë”. Arësyeja, siç ta sugjeron edhe kjo neologjizëm, është mungesa e moralit në politikë në kuptimin e mungesës së atij virtyti që Monteskië e quan “virtyti politik i demokracisë”. Le ta citoj edhe një herë këtë thënie të Monteskës që e kam komentuar dikur gjatë në një shkrim: “Virtyti politik (i demokracisë) është heqja dorë nga vetvetja, gjë që është shumë e lodhshme për tu duruar. Ky virtyt konsiston pikërisht në vënien në mënyrë të vazhdueshme të interesit publik mbi atë privat”. Tek mungesa e këtij virtyti është problemi. Tek ne ende mbizotëron mendësia e padurimit për të hyrë në politikë jo me mendimin se kështu do t’i shërbejnë interesit publik, madje jo vetëm brezave që jetojnë, por edhe atyre që do të vijnë, por me mendimin se politika do tu shërbejë interesave të tyre private, madje imediate. E në këtë drejtim interesat janë dy llojesh shpesh të lidhur me njëri tjetrin si dy anë të medaljes: pushteti dhe paraja. Të dyja këto të çojnë tek militanti. PD në këtë drejtim kishte edhe një “handikap” të madh sepse të vetët qëndruan tetë vjet në opozitë duke parë nga stolat e opozitës se si socialistët duke ndejtur në kolltuqet e pushtetit po pasuroheshin e po zhvillonin bizneset e tyre në mënyrën më të paturpshme. Po t’i shtosh kësaj edhe polarizimin e fortë të jetës politke, që prap ka në themel mungesën e virtytit politik të demokracisë, militanti është ai që i bën të dy palët të ndjehen më të sigurtë se po mbrohen pushteti dhe interesat e tyre. Akoma nuk është kuptuar se politika nuk është luftë për eliminimin e kundërshtarit por shërbim interesit publik. E në këto kushte do të thoja se kur një ministër i sapoardhur në pushtet hyn në zyrën e tij duket sikur nuk e ndërton dot bashkëpunimin normal me paraardhësit e vendosur atje nga kundërshtari. Ky deformimim i misionit të politikës e bën të shohë tek punonjësit që ka gjetur sabotatorë tek të cilët nuk beson sa duhet të cilët, nga ana tjetër, shpesh vërtet me humbjen e pushtetit të partisë së tyre nuk kanë ndonjë interes të punojnë në atë administratë pasi mendojnë se përfitimet tani do të rrjedhin nëpër kanale të tjera.
Si mund të ndryshojë kjo situatë? Duke ndërruar morali i politikës nëpërmjet shembullit të më të mirëve do të thoja, shembullit të atyre që nuk pajtohen me këtë realitet dhe i kanë vënë vetes misionin ta ndryshojnë. Kjo kërkohet në nivelete larta më së pari, por edhe në nivele administrate. Kur dikush jep prova se ka punuar në një vend me ndershmëri, përkushtim dhe profesionalizëm ndaj interesit publik jo vetëm që inspiron edhe të tjerë, por është edhe shumë më e vështirë të hiqet nga ai vend pune. Po ashtu ajo që kërkoni mund të arrihet edhe duke u përkrahur sa më shumë, edhe nga pikpamja e hartimit të ligjeve, ngritja dhe ekzistenca e insitucioneve jeta e të cilëve nuk varet nga partitë kryesore dhe nga ndërrimi i pushtetit midis tyre. Duke u luftuar pra ajo paranojë e dy partive kryesore të cilat nuk kuptojnë dot se mund të ekzistojnë insitucione ku ata nuk kanë përfaqësuesit e tyre, vulën e tyre, pushtetin e tyre e që ka bërë që thuajse gjithshka të jetë ndarë midis tyre: mediat, bizneset, shoqëra civile, e të tjera. Por mbi të gjitha mendoj se këtë situatë mund ta ndryshojë presioni i shumicës e cila kërkon që politika t’i shërbejë e jo t’i shfrytëzojë e grabisë. Shoqëria duhet ndërgjegjësuar gjithnjë e më shumë se ky presion nuk duhet të ushtrohet vetëm ditën e zgjedhjeve, por duhet të gjejë fomat dhe mënyrat për të qenë gjithmonë i pranishëm dhe aktiv.

Po bëhet një vit nga qeverisja e Berishës. Në një analizë të shpejtë, çfarë do të veçonit si tre nga
arritjet që mund t'iu kujtohen, dhe në të kundërtën, tre dështime që mund të ndërmendni?

E kam të vështirë t’i rradhis në mënyrë mekanike tre gjëra pozitive dhe tre negative sepse nganjëherë gjërat janë më të komplikuara ngase të lidhura me njëra tjetrën e, po ashtu, ngase shpesh tek e mira mund të gjesh edhe të keqen dhe e kundërta. Psh. lufta kundër korrupsionit është pa dyshim një gjë e mirë, por përdorimi i tij në mënyrë selektive për të eliminuar kundërshtarët apo mbështetësit e tyre është gjë e keqe.
Megjithatë shpejt e shpjet do të veçoja ndër tre gjërat më pozitive: eliminimin e disa bandave që veç tjerash ishin tregues se deri në ç’shkallë kishte degraduar shteti; buxhetin shtesë që duket se vjen si rezultat i një funksionimi më të mirë të vjeljes së detyrimeve ndaj shtetit si dhe aksionin e pastrimit të disa ambjenteve publike nga uzurpimi që i kishin bërë privatët sipas një modeli krejtësisht pervers që ndërtuan socialistët e që çoi në kapjen e shtetit.
Siç e shihni vendosa tre gjëra që sipas meje tregojnë “urinë” e madhe që kanë njerëzit për të parë një shtet që nuk është më në duart e bandave e të privatëve që e përdorin atë për qëllimet e tyre, por duhet të funksionojë në funksion të interesit publik. Nëse do të rendisja tre të këqija edhe ato do t’i gjeja në mangësitë ndaj kësaj “urie”, që i ka lënë qytetarët ende në gjendje “urie” për shtet të ligjit e të barazisë përpara ligjit. Më së pari do të vendosja prirjet selektive që vihen re në kërkesën për zbatimin e ligjit, të cilat me kohën të çojnë në të njëjtën qafë: tek kapja e shteti nga ata që nuk goditen e në mungesën e moralit për të dënuar të tjerët pastaj. Së dyti, prirjet selektive që vihen re në kërkesën për zbatimin e ligjit, të cilat me kohën të çojnë në të njëjtën qafë: tek kapja e shtetit nga ata që nuk goditen e në mungesën e moralit për të dënuar të tjerët pastaj; së treti prirjet selektive që vihen re në kërkesën për zbatimin e ligjit, të cilat me kohën të çojnë në të njëjtën qafë: tek kapja e shteti nga ata që nuk goditen e në mungesën e moralit për të dënuar të tjerët pastaj. Preferova ta vendos tre herë të njëjtën gjë jo vetëm për ta theksuar se sa e rëndësishme është kjo, por edhe sepse gjithshka tjetër do të vendosja është variacin i kësaj të keqeje. Sepse do të përmendja psh. atë që thatë ju: vendosjen e militantëve e jo të meritokratëve në shumë poste. Por a nuk është ajo shprehje e kësaj të keqeje të seleksionimit, tek e fundit? Mund të vendosja edhe një lloj pafuqie që vihet re gjithnj e më shumë për tu shkuar gjërave deri në fund me forcën e ligjit. Por a nuk është edhe ajo refleks i selektivitetit pasi ky të heq forcën morale për ta zbatuar ligjin deri në fund e ndaj kujtdo?

Po i afrohemi pjesës së fundit të këtij viti. Ishte parashikuar që Kosova do të merrte pavarësinë brenda vitit 2006. A jeni optimist për këto afate, dhe nëse jo, cilat mendoni se janë pengesat?

Nuk bëj pjesë ndër ata që kanë informacionin më të mirë e më të bollshëm për atë që po ndodh, por, me sa i ndjek lajmet dhe komentet nuk jam shumë optimist se 2006 do të na japë një datë që do të shënohet në histori si data e pavarësisë së Kosovës. Meqë ra fjala po rikujtoj edhe një herë faktin se edhe 28 nëntori 1912 nuk është data reale se kur fitoi Shqipëria pavarësinë. Ajo u fitua më 1913 pas mbarimit të bisedimeve e marrëveshjeve midis fuqive perëndimore dhe Turqisë. Ndoshta mund të kemi një situatë të ngjashme edhe tani në Kosovë ku tjetër të jetë data kyçe apo vendimtare që kthehet edhe në mit dhe tjetër data formale.
Pengesat që gjërat të bëhen me një datë të vetme janë shumë sipas meje dhe përgjithësisht i kemi ndjekur gjatë gjithë këtij procesi. Më së pari janë ato që burojnë nga konteksti gjeopolitik i sotëm i marrëdhënieve ndërkombëtare. Kam përshtypjen se ndërkombëtarët, që janë edhe aktorët kryesorë në këto negociata, kanë kundërthënie midis vetes përsa i përket vendosjes së statusit të Kosovës, veçanërisht pavarësisë. Janë kundërthënie që lidhen sa me problematikën që hap krijimi i precedentit të ndryshimit të kufijve aq edhe me ekuilibret e sotme të brishta në kuadrin e luftës kundër terrorizmit. Përshtypja ime është se mjafton kjo që ata të kenë tërë interesat që kjo të shtyhet edhe ca. E kjo nevojë për shtyrje ka edhe justifikim të fortë në kontekstin e rajonit veçanërisht kur ke parasysh se reagimet e fundit të Serbisë nuk mund të mos jenë shqetësuese dhe shtyrëse e, po ashtu, po të kesh parasysh se shqiptarët nuk konsiderohen të përgatitur ashtu dhe aq sa duhet për të marrë në duart fatet e veta e për ta drejtuar Kosovën me këto duar në rrugë të mbarë e demokratike. Kuptohet se nga ana tjetër edhe shtyrja ka problemet e veta sepse kjo gjendje e tejzgjatur e një vendi anormal siç është Kosova, me kufij dhe pa kufij, me qytetarë të vetët dhe pa qytetarë të vetët, me qeveri të vetën dhe pa qeveri të vetën mund të konsiderohet edhe dështim e dështim do të thotë edhe fillim nga e para. Për momentin duket sikur rruga e suksesit dhe rruga e dështimit ecin bashkë si dy korsi autostrade. Nuk di të them se cila do të ishte pika ideale ku do të lihej përfundimisht rruga që të çon për nga dështimi dhe thellimi i tij, sikurse shpresojmë e do të merrej rruga e suksesit përfundimtar. (Rubrika Përpjekja, Standart, 16 shtator 2006)

“Uji i ndotur” dhe Nano

Skena politike shqiptare është bërë ndoshta më intriguese se kurrë me rifutjen në lojë të Fatos Nanos i cili ka zgjedhur një moment interesant për ta bërë këtë. Është folur mjaft kohët e fundit për mundësinë e kthimit të Nanos, por shumëkush nuk e ka besuar si të mundur. Një pjesë e ka menduar si të pamundur për shkak se ka pasur besim se Edi Rama do të ishte më i aftë nga çështë treguar për të krijuar një shpresë të re nga hiri i PS të djegur nga korrupsioni; një pjesë tjetër sepse, duke besuar serizosht në premtimet e Berishës për të luftuar korrupsionin, ka menduar se këto premtime do ta mbanin Nanon larg pretendimeve për tu kthyer në pushtet; kurse të tjerë sepse kanë menduar se LSI do të mbyllte dy porta të rëndësishme prej nga mund të hynte Nano në politikë: atë të luftës kundër korrupsionit mafjoz në PS si dhe atë të ekzistencës së një force politike në opozitë të aftë për të dialoguar me PD.
Ndërkohë që e kemi më të vështirë të flasim me bindje se Berisha është një faktor me rëndësi në këtë zhvillim e kemi më të lehtë të shohim se Nano ka gjetur momentin e duhur për të rihyrë në lojë mu pse janë tronditur shumë këto tre besime.
Për të rihyrë në lojë Nanos i duheshin tre gjëra: një krizë e PS dhe aleatëve të saj, një krizë e PD si dhe një premtim i ri. Krizën e PS duket se e ka sepse gjatë këtij viti lideri i saj agresiv Rama, me konfliktualitetin e tij gjenetik, (mjafton të shikosh faqet e ZP për të kuptuar se në çfarë gjendje është katandisur politika e partisë që ka qeverisur për tetë vjet vendin) nuk ka prodhuar dot politikë, por veçse obstruksionizëm destruktiv. Po ashtu Rama është treguar i paaftë të mbajë sëbashku tërë ato interesa brenda PS që tani janë në krizë, jo vetëm për shkak të metodave të tij të keqkomunikimit, por edhe pse nuk ka më pushtetin që ka patur më parë për të shpërndarë leje ndërtimi e favore të tjera. Kështu Nano gjen një moment të përshtatshëm për të hyrë në politikë edhe duke na rikujtuar aftësitë e tij prej moderatori dhe dialoguesi si brenda partisë ashtu edhe me kundërshtarët, të cilat askush nuk ia mohon dot. Duke deklaruar se e “shqetëson institucionalizimi i një konflikti të egër dhe të vjetër në politikën shqiptare.” se “marrëveshja më e fundit midis përfaqësuesve të moderuar kërkon investimin e autoriteteve kryesore të dy kampeve dhe konsolidimin e saj me një pakt më të gjerë se sa kaq dhe të garantojnë një bashkëjetesë politike dhe institucionale sidomos për çështjet e integrimit të vendit...” kuptohet qartë se Nano e ka fjalën se është ai dhe jo Rama që mund të garantojë, sëbashku me Berishën, këtë marrëveshje që, pa dyshim, edhe pse ai nuk e thotë, nënkupton deri zgjedhjen e tij president dhe implikimet që ka një zgjedhje e tillë për shpresat e opozitës për ta shfrytëzuar këtë moment.
Ndërkaq Nano ka edhe një mbështetje jo të vogël, pavarësisht se e heshtur, që buron nga një krizë e PD, kryesisht nga mospasja e një numri të qëndrueshëm deputetësh në parlament për zgjedhjen e presidentit, por edhe nga aktiviteti destruktiv i PS dhe sigurisht nga mosekzistenca e një force morale të qëndrueshme në atë parti. Berisha ka nevojë të qeverisë ndërkohë që Rama, pa e kuptuar se nuk jemi më në 96-97 tën, nuk po do ta lerë të qeverisë dhe në një farë mënyre e ka futur në krizë edhe PD me krizën e tij. Në këto kushte, për të realizuar qëllimet e tij, Berisha duket se fare mirë mund të pranojë një kompromis të heshtur ose të hapur me Nanon. Por edhe në rastin më të keq mjafton sherri brenda PS për t’i krijuar Berishës hapësirë më të qetë veprimi.
Ndërkaq, sipas deklarimeve në shtyp të njërit prej mbështetësve të Nanos deputetit Balla, Nano duket se ka edhe një premtim të ri për të na ofruar, një Katarsis 2. Pas një viti agjërim duke patur parasysh më një anë se sa të shkurtër e kanë kujtesën shqiptarët, dhe, më anë tjetër, faktin se ata që ka rrotull janë të gjithë të korruptuar, duket se ai tenton sërisht të hedhë premtimin që e bëri më popullor se kurrë ndonjëherë në karrierën e tij kur shpalli fushatën për katarsis. Duke e hedhur të keqen tek Rama & Co, përkundrazi, ai shpreson të marrë edhe një herë në dorë flamurin e moralitetit në PS. Dhe ai di më mirë se kushdo ta ndalojë atë në momentin e duhur, pra deri atje sa të heqë qafe kundërshtarin siç bëri me Metën. Prej kohësh ai ka hedhur tezën se katarsisin nuk e vazhdoi dot për shkak të të tjerëve. Në këtë kontekst lëvizja e Nanos duket se është prap në kohën e duhur edhe duke patur parasysh se ai ka pritur sa të dikreditohet LSI në këtë aspekt, e cila nuk mund të luajë më rolin e partisë që u shkëput nga PS për shkak të luftës kundër korrupsionit që e identifikonte me Nanon dhe me Ramën e po ashtu duket se është vënë në një pozicion ku i bëhet e pamundur loja midis PD dhe PS.
Me një fjalë Nano si pokerist i vjetër që ka ditur ta luajë bllofin ndoshta më mirë se kushdo tjetër duket se i ka dalë ose bën sikur i ka dalë asi në dorë e po luan/bllofon përsëri. (Pa dyshim prapa ka interesa të prekura biznesmenësh e politikanësh e më the të thashë siç i ka pasur edhe në kohën e katarsisit 1). Në fakt askush nuk di të thotë me siguri nëse midis tij dhe Berishës ka ndonjë marrëveshje për president më 2007. Një dorë e shtrënguar diku në një festë midis tij dhe Berishës e shoqëruar me një batutë apo një rrugëtim sëbashku për në Bari, apo mbizotërimi në kulturën tonë politike të thënies “Armiku i armikut tim është miku im” janë, megjithatë, të mjaftueshëm për të luajtur lojën/bllofin. Askush nuk beson më se luftën kundër korrupsionit ai mund ta bëjë për katarsis, por ndërkaq mund të besohet fare mirë se ai mund ta bëjë atë - në petkun e një presidenti që nuk mbron të kapurin nga mafja, Sollaku, - për të pastruar disa kundërshtarë të tij që janë edhe të Berishës. Këto hamendje nuk mjaftojnë, sigurisht, për të krijuar sigurinë se Nano ka një as vërtet në dorë nëse dikush do t’i përgjigjej lojës/bllofit me kërkesën e hapjes së kartave, por ja që Nanon e kanë futur në lojë.
Këto janë disa komente të para që do të mund të bëheshin kësaj ngjarje të cilat në ditët në vazhdim pa dyshim kanë nevojë për thellim dhe zgjerim në ndjekje edhe të hapave të tjera që do të hedhë Nano. Por do të ishte të bije në gracën këtyre pokeristëve, që shpesh është edhe grackë e pokeristëve të shtypit shqiptar në tërësi, sikur në këto komente dhe analiza të para të mos shtroje edhe një pyetje tjetër që është edhe më e rëndësishmja për të mos thënë e para që duhet shtruar. Mirë se komentuam çfarë fiton e humbet Nano me këtë lëvizje, Berisha, Rama apo Meta & Co, po Shqipëria a fiton apo humbet nga kjo lëvizje dhe në ç’mënyrë ajo mund të fitojë e në ç’mënyrë mund të humbasë?
Nëse do të kërkojmë anën pozitive të kësaj lëvizjeje të Nanos duhet të aplikojmë shprehjen e një politikani të njohur gjerman i cili, duke folur për ndotjen gjatë nazizmit të figurave të ndryshme që drejtuan më pas Gjermaninë ka thënë: ”Nëse nuk ke ujë të pastër, uji i ndotur nuk hidhet” Në fakt historia e tranzicionit shqiptar është historia e rrethqarkullimit të një uji të ndotur për shkak të mungesës së ujit të pastër.
E si mund të hyjë në punë “uji i ndotur” Nano në këtë rast? Sipas meje ai mund të hyjë në punë ashtu sikurse hyri në punë “uji i ndotur” Meta para një viti për të ndërgjegjësuar Shqipërinë për rrugën e mbrapshtë ku ka hyrë përsa i përket kapjes së shtetin nga mafja. Sepse ndeshja e Nanos me Ramën sikurse pritet të ndodhë, e dialektika që ajo mund të prodhojë do të nxjerrë edhe më në pah nevojën për ndryshim të këtij sistemi të autoritarizmit mafjoz që kemi ndërtuar. Në fakt është folur shumë për katarsisin 1 të Nanos duke i përmendur vetëm anën negative: atë që Nano e la në mes ose më saktë e përdori si mjet për qëllime krejt të tjera nga pastrimi i vërtetë i partisë dhe i vendit nga të korruptuarit. Por nuk mund të mohojmë se, nga ana tjetër, katarsisi 1 i Nanos përbën edhe një moment të rëndësishëm në historinë e vendit pasi kritikat e hershme për “kleptokraci”, “shkërdhatokraci” që u pasuan me ato për ndërtim sistemi korrupsioni e kapje të shtetit nga majfa, që deri atëhere ishin kufizuar në kritikat e një numri gazetarësh, u artikuluan politikisht dhe, që prej atëhere, edhe kur i la Nano, i mori në dorë Berisha duke i bërë si prioritetin e prioriteteve të vendit. Me një fjalë Nano, pa dashjen e tij ose më saktë edhe kundër dashjes së tij solli atbotë edhe diçka pozitive.
Por nga ana tjetër “uji i ndotur” Nano i cili që nga koha e katarsisit e këtej ka vazhduar të ndotet gjithnjë e më shumë sëbashku me politikën shqiptare, duke rihyrë në politikë, do të përforconte të keqen më të madhe që ka sipas meje politika dhe politikanët në Shqipëri: mungesën totale të moralitetit e të besimit në qëllimet e tyre të mira. Berisha nëse do të pranonte që këtë bllof të Nanos ta shtynte deri në pranimin e tij si President do të fundoste çdo shpresë se në këtë vend do të ketë sadopak drejtësi. Çfarë depresioni!
E kështu, mungesa e ujit të pastër për shkak të një rine që korruptohet gjithnjë e më shpejt nga lakmia për tu bërë si etërit, shtron për të disatën herë një alternativë dramatike para së cilës ndodhen shqiptarët në raport me klasën e tyre politike. Më një anë kemi kërkesën aq të munguar për moralitet në politikë që s’ka si shprehet më bukur sesa me thënien romake “E mira qëndron në qëllimin e jo në mjetin”, sipas së cilës kur qëllimi është i keq veprat/mjete që mund të duken të mira (siç është psh. sot lufta kundër korrupsionit) nuk janë të mira, por i shërbejnë të keqes; si dhe atë tjetrën sipas së cilës “Rruga për në Parajsë kalon nëpërmjet Ferrit“ e cila nënkupton se shumë vepra e mjete edhe pse nisur nga qëllime të këqija mund të bëjnë mirë.
Mbetem i mendimit se vetëm forca e shumicës qytetare e frymëzuar nga ëndrra për një jetë me më shumë drejtësi, moralitet, demokraci dhe liri mund të imponojë zgjidhjen më të mirë në mes të kësaj alternative dramatike. Prandaj edhe Nanot edhe Berishët edhe Ramët e kushdo qoftë që aspiron të merret me politikë duket ta ndjejnë veten gjithnjë e më shumë në presionin e kësaj ëndrre qytetare, të shtërnguar gjithnjë e më fort të bëhen vetëm e vetëm mjete të saj. (Korrieri 7 shtator 2006)

Saturday, September 2, 2006

Politika në Shqipëri, më e rëndë se puna në minierën e Spaçit

Ndaj shkrimit tuaj "Çfarë do vijë pas "Western Union?" botuar në gazetën "Korrieri" ka pasur një reagim të shoqërisë "Western Union", ku akuzoheni se e keni keqpërdorur emrin e saj në asociim abuziv me dukuri ekonomike apo shoqërore të dëmshme dhe të dënueshme. Cili është reagimi juaj?

Reagimin e Western Unionit e lexova dy herë meqë më drejtohej direkt dhe kishte lidhje me një çështje që, sipas meje, duhet t’i shqetësojë të gjithë. Leximi i parë ishte kalimthi, më shumë me kuriozitetin se çfarë po thuhej përzjerë me ndjesi negative sepse nuk gjeta asgjë poizitive ndaj shkrimit tim. Leximi i dytë kërkoi të gjejë elementë racionalë, ato pasazhe që nuk më pëlqyen në të parin i lexova më ftohtë, duke menduar se ku ka të drejtë reaguesi, por edhe kundërargumentet atje ku më rezultonte se nuk ka të drejtë.
Si përgjigje pas këyre dy leximeve mund të them se forma e reagimit flet shumë për një shqetësim që është implicit në shkrimin tim e që ka të bëjë me vizionet e biznesit në vendin tonë përtej interesave të ngushta. Në këtë kontekst mund të thoja se reagimi ishte zhgënjyes.
I tërë reagimi i Western Unionit kishte të bënte me një përmendje në shkrimin tim, sipas tyre abuziv, të emrit të kompanisë, çka dëmton imazhin e saj dhe, për ta pastruar këtë imazh, jepej një CV e kompanisë si në shkallë botërore ashtu edhe lokale. E më në fund kërkohej prej meje ose gazetës një lloj ndjese sepse në shkrim kishte shumë pasaktësira, e nënkuptohej se për këto dëme që i shkaktoheshin kompanisë pa të drejtë, gjithë sipas tyre, dikush duhet të përgjigjet. Ok., ndjeshmëria ndaj emrit dhe kujdesi për të është e drejta e kompanisë, por më duket e tepërt që shkrimi im të konsiderohej si cënues i reputaciolnit të kompanisë sepse qëllimi i tij ishte krejt tjetër nga cënimi i reputacionit të Western Union. Megjithatë unë do të kisha kërkuar edhe ndjesë sikur në reagim të më thuhej se ku qëndron pasaktësia e jo të thuhej se “aludohet”, por mbi të gjitha sikur të gjeja të trajtuar thelbin e problemit që trajtoj. Nëse emri Western Union doli nga goja e një polaku si impresioni i tij i parë për Shqipërinë, (kam përshtypjen se ai e ka përqendruar shikimin në qendrën e Tiranës) për mua si gazetar kjo është një gjetje që çdo gazetar do ta kishte përdorur sepse e kam marrë si simbol i një ekonomie që jeton kryesisht në sajë të parave që vijnë nga jashtë prej emigracionit. Deri këtu besoj se nuk ka ndonjë pasaktësi. E më tej i jam referuar një fakti që më është dukur shqetësues: mungesa e të hollave tek shumë kompani të ndërtimit çka e kam lidhur edhe me deklaratën e një autoriteti, Guvernatorit të Bankës Fullani, i cili, duke folur për të hollat që vijnë nga jashtë thotë tekstualisht se : “Burime të tilla si të ardhurat nga emigracioni, apo nga aktivitetet të jashtëligjshme vlerësohen se janë resurse financiare të përkohshme, të vështira për t’u parashikuar, ndërkohë që janë zërat kryesorë që financojnë degën e ndërtimit. Për rrjedhojë, një rënie e mundshme e shpejtë e burimeve të sipërpërmendura do të sjellë kufizime të forta në kërkesë, por edhe në degët e lidhura me të”. (Panorama 7 prill 2006). E më tej Guvernatori flet edhe për rrezikun e një krize si ajo e piramidave.
Nëse disa muaj pas kësaj deklarate unë shoh lajmin se shumë kompani ndërtimi nuk kanë të holla për të paguar betonin besoj se kam bërë detyrën time si gazetar për ta evidentuar me shqetësim faktin e se meritoj një lëvdatë e jo kërcënime apo përgënjeshtrime për këtë. Kurse përfaqësuesit e Western Unionit thonë në reagimin e tyre se: “Nuk ka asnjë lidhje të drejtpërdrejte apo të tërthortë midis shërbimit e aktivitetit Western Union dhe biznesit të ndërtimit sikurse aludohet padrejtësisht në artikullin në fjalë”. I vetmi aludim që ekziston në shkrimin tim është ai se një pjesë e të hollave që vijnë nga jashtë ta do mendja që transferohen edhe nëpërmjet Western Union e nëse mua më shkon ndërmend, duke parë faktin e pakësimit të këtyre të hollave, se Western qenka në krizë kjo nuk më duket se përbën ndonjë pasaktësi apo padrejtësi. Përkundrzi sipas meje padrejtësi është që këtë mendim që lind natyrshëm duke e lidhur me një fakt ta cenzurosh ose ta vetëcenzurosh sikurse nënkutohet nga reagimi se duhet të bënte gazetari apo botuesi në rastin e shkrimit tim.
Por çka më detyron të ndalem më gjatë në këtë përgjigje është diçka tjetër. Mua më duket se nga një ekonomist i njohur si Edmond Leka i Western Unionit duhet të pritej një reagim më i thellë sesa thjeshtë mbrojtja e emrit të kompanisë së tij. Ai e di më mirë se unë se ekonomia e një vendi është si një zinxhir me shumë hallka e se nëse disa hallka të këtij zinxhiri janë të sëmura është e vështirë që rënia e këtyre hallkave të mos krijojë krizë edhe në hallkat e tjera të zinxhirit. E në këtë kontekst problemi që unë do të doja të trajtohej është ai nëse kanë biznesmenët tanë një gjykim për ekonominë e vendit për rrugët që duhet të ndjekë ajo, për deformimet që ka pësuar ajo, për rrugët se si duhen kuruar këto, për prioritetet që duhet të ketë ajo, për rolin që luan politika në to apo sejcili vazhdon t’i nënshtrohet një spontaniteti ku të gjithë kërkojnë të nxjerrin fitimin maksimal në afatet minimale me një rezultat që është dukshëm në favor të një pakice dhe në dëm të shumicës, por edhe të zhvillimit të vendit në tërësi, prandaj, edhe të asaj pakice. Në këtë aspekt mua më duket se është abuzuar shumë dhe qëllimisht me idenë se rregullatori i vetëm i ekonomisë është tregu i lirë. Më së pari nuk është kështu sepse, sikurse vemë re gjetkë në botën demokratike, por edhe jo dhe aq demokratikre (kam parasysh Kinën), çështjet e ekonomisë janë çështje që shqetësojnë drejtpërdrejt njerëzit e ekonomisë dhe politikës e nuk i lihen thjeshtë një zoti abstrakt që ekziston në ajër me emrin treg, dhe së dyti, çka është edhe më e rëndësishme në kontekstin tonë, ky treg tek ne nuk është i lirë, por i kapur dhe përballë një shteti, që nuk është në gjendje të sigurojë lirinë e vërtetë të tij sepse i kapur në shumë sektorë edhe ai.
Së fundi, por jo për nga rëndësia, reagimi i Western Union u bë edhe më shqetësues për mua kur nga burime gazetareske konfirmova diçka që e kisha dëgjuar se kompania është ndër aksionerët kryesorë në një gazetë të re të rëndësishme në vend “Shqip” (Ndonëse kjo nuk përmendet në Cv e kompanisë dhe prandaj kërkoj të drejtën e ndjesës nëse burimet që ma kanë konfirmuar janë gabuar). Ishte shqetësues në këtë aspekt sepse në reagim mungonte ajo hapje që sipas meje duhet të ketë një botues ndaj mendimit të lirë të gazetarit, e posaçërisht ndaj ngritjes së atyre probleme që ngacmojnë debatin mbi politikat ekonomike në vend siç ishte shkrimi im që emrin e Western Union e përdorte thjeshtë dhe vetëm si simbol të ekonomisë së një vendi që prodhon vetëm 1/5 e asaj që konsumon. Nuk po zgjatem në këtë temë sepse shqetësimin tim mbi atë se si funksionojnë e se si duhet të funksionojnë në fakt mediat private e kam shprehur mëse një herë në faqet e kësaj rubrike.

Jemi në kohë pushimesh. Përshtypja është se megjithatë politika nuk ka pushuar pasi shumica e figurave kryesor kanë qenë vazhdimisht prezent. Ju ç’mendim keni për pushimet e politikanëve veçanërisht dhe çfarë do tu rekamandonit të bëpnin ndryshe gjatë kësaj periudhe? A keni ndonjë lojë a sport të veçantë për tu rekomanduar gjatë kësaj periudhe figurave tona kryesore?

Pushimet i konsideroj shumë të nevojshme për të gjithë, por në rastin e politikanëve në mënyrë të veçantë si nevojë për tu dekontaminuar sadopak nga pushteti, por edhe nga obsesionet që u kanë krijuar konfliktet e shumta që e lodhin e lektisin mendjen së tepërmi. Përshtypja ime është se ne e kemi pak të zhvilluar kulturën e pushimeve përveç atyre rasteve kur pushimet janë një stil jete dhe puna nuk është tjetër veçse një pushim ndërmjet dy lojrave (e kam fjalën për rastin Nano). Ish kryeministrit si sport do t’i rekomandoja alpinizmin. Por edhe çiklizmi nuk do të ishte keq. Më shumë si ndëshkim apo vetëndëshkim që e meriton se nuk kam shpresë se ai mund të gjejë tek to gëzimin që mund ta ngrejë nga pija dhe ruleta.
Për Moisiun është thënë shpesh se e zgjodhën president ndërkohë që ishte duke luajtur domino duke dashur të thonë se ishte një i dalë në pension që i kishte mbetur vetëm dominoja. Me aq pak sa e kam luajtur dominoja më duket një lojë që kërkon inteligjencë dhe memorie. Nga sa di unë Presidenti ka qenë gjatë gushtit me pushime. Unë shpresoj të ketë luajtur shpesh domino kësaj here për të parë se sa situatë e vështirë është kur të mbetet dopio gjashta në dorë siç i ka mbetur atij Sollaku.
Berisha thuhet se nuk i njeh pushimet. Ia përemendin këtë edhe si vlerë dhe pa dyshim pas një kryeministri si Nano kemi nevojë për një kryeministër që t’u qëndrojë punëve mbi kokë. Por nga ana tyjetër pikërisht për këtë Berisha ka nevojë për pushime sepse përvoja tregon se disa punë bëhen shumë më mirë dhe shumë më shpejt pas pushimeve. Por ka edhe një arsëye të dytë pse Berisha duhet të pushojë: që të delegojë pushtet tek vartësit. Sporti që do t’i rekomandoja? Një sport me një kundërshtar më të fortë se ai që i provon shpesh humbjen, në mënyrë që të mësohet me të. Por ndosha edhe notin. Notin në distanca të gjata.
Rama ka ndevojë për dekontaminim të thellë e të gjatë sepse tepër i helmuar nga pushteti. Do t’i rekomandoja të bënte zanatin e vjetër pikturën por jo atë alla Francis Bacon, por duke bërë pejsazhe të natyrës shqiptare të panjollosur nga ndërtime si dhe të lagjeve e rrugicave e shtëpive të vjetra që i kanë mbetur Tiranës. Sporti që do t’i rekomandoja? Ndoshta shahu, por me një kundërshtar që nuk e lejon ta luajë kalin si oficer e torren si mbretëreshë siç i pëlqen atij.
Metës urgjentisht do t’i rekomandoja që me pushimet të rifillojë sportin e tij të ngritjs së peshave sepse kam përshtypjen se është një sport që të kalit fort durimin që më duket se e ka humbur fare kohët e fundit.
Gjinushit do t’i rekomandoja vetëm të dëgjojë muzikë. Nuk di pse kam përshtypjen se ai njeri ka nevojë të jashtzakonshme për të dëgjuar muzikë.
Jozefinës, vrapin. Të ulë më maksimum kohën e bërjes së 100 metëshit se po iu vërsul edhe një herë Meta me Legisin nuk di a do të shpëtojë.
Po e le me kaq duke e pranuar se jam treguar shumë miqësor me të gjithë sepse po të më kërkohet një mendim serioz do të thoja se të gjithë ne (këtu përfshij edhe veten) që kemi pesëmbëdhjetë vjet që merremi me politikë në Shqipërinë e tranzicionit kemi nevojë urgjente të dalim në pension sepse është një punë më e rëndë se puna në minierën e Spaçit.

Në shumë shkrime tuajat flitet për një “problem kulturor” kur trajtohen çështjet e zhvillimeve në vend. Ky duket sikur bije në kundërshtim me agresivitetin që tregoni ndaj politikanëve kur shprehni pakënaqësinë apo dhe revoltën ndaj tyre. Komenti juaj?

Vazhdimi i pyetjes suaj do të ishte: a janë politikanët një pasqyrë e kulturës së shoqërisë e prandja s’kemi pse ankohemi aq shumë për ta apo duhet të jenë ata protagonistët e ndryshimit, e, prandaj, duhet të ankohemi edhe më fort? Është një pyetje e njohur ndaj së cilës vështirës se do të gjeja një përgjigje më të mirë sesa atë që i ka dhënë Haveli kur thotë: “Thuhet se një komb ka politikanët që meriton. Në një kuptim kjo është e vërtetë: politikanët janë vërtetë një pasqyrë e shoqërisë së tyre dhe një lloj trupëzimi i potencialeve të saj. Në të njëjtën kohë edhe e kundërta është e vërtetë: shoqëria është pasqyra e politikanëve të saj. Varet shumë nga politikanët se cilat forca njerëzore zgjedhin për të çliruar dhe cilat zgjedhin për të shtypur; nëse ata bazohen tek e mira e secilit qytetar, apo tek e keqja. Regjimi i kaluar [komunist] sistematikisht mobilizonte cilësitë njerëzore më të këqia, si egoizmi, zilia dhe urrejtja. Ai regjim ishte shumë më tepër se sa ajo që meritonim; ai ishte përgjegjës për atë çfarë u bëmë. Prandaj ata që janë në politikë kanë një përgjegjësi të lartë për gjendjen morale të shoqërisë dhe është përgjegjësia e tyre për të kërkruar më të mirën në shoqëri për ta zhvilluar dhe fuqizuar atë.”
Në thelb, pra, kemi një bashkëveprim për mirë ose për keq midis politikanit (por edhe njeriut publik në përgjithësi dmth. edhe intelektualit artistit etj.) dhe shoqërisë. E në kontekstin e këtij bashkveprimi, meqë pyetja juaj lidhet me kulturën, nuk mund të mos sjell në kujtesë se demokracia më e vjetër që njohim, ajo greke ishte njëherësh rezultat dhe krijuese e një kulture të re si rezultat i bashkveprimit. Eskili ngriti pyetjen: si mund ta përmirësojmë teatrin grek që është me një personazh që flet dhe korin? Përgjigja është duke shtuar një personazh tjetër. Kështu do të kemi bashkbisedim. Dhe po të vemë re bashkbisedimi, diskutimi janë shpirti i kulturës greke. Dialogjet e Platonit ngrihen mbi idenë gjeniale se e vërteta nuk mund të ekzistojnë vetëm në një anë, por ndërmjet palëve, dmth tek ai që ndryshe e quajmë ndërsubjektivitet. Kur dy persona flasin apo kur dy grupime ballafaqohen e vërteta është e pranishme, por asnjëri prej të dyve nuk e posedon tërësisht. Kjo është një nga arritjet më të mëdha të grekëve që ka ndihmuar njerëzimit të krijojë ndjenjën se demokracia është e pandashme nga diskutimi e debati, nga principi që të gjithë kanë të drejtë të dëgjohen. Grekët mendonin se e gjithë kultura është politikë, sepse të gjithë së bashku po krijojmë një shoqëri dhe kultura është ajo që na bashkon. Kultura është mënyra jonë e të komunikuarit midis nesh – është një akt me natyrë shoqërore – prandaj dhe është, pa dyshim edhe një aktivitet politik. Ja, në këtë kuptim që tingëllon aq i vërtetë për ne sot, po të kemi parasysh mungesën dramatike të aftësisë për të krijuar kulturën e bashkbisedimit e bashkveprimit, them se problemet tona janë thellë thellë probleme kulturore. (Rubrika Përpjekja, Standart 26 gusht 2006)

Heshtja ndaj lirisë

Para disa ditësh në gazetën italiane La Republica socialisti liberal Giuliano Amato iu përgjegj një pyetjeje që u bëhet shpesh pas ndryshimeve të viteve ’90 socialistëve evropianë. Pyetja (e shtruar nga John Loyd në një shkrim të botuar disa ditë më parë po në La Republica të titulluar “Çdo të thotë të përcaktohesh socialist”) është pak a shumë kjo: pas kaq vite ndryshimesh në çfarë konsiston identiteti juaj? A jeni të sigurt se mund ta quani përsëri veten socialiste ndërkohë që në vend sesa ta nacionalizoni ekonominë, po e liberalizoni, po i reduktoni pensionet publike etj.? Vizioni që ofroni e vlerat e admirueshme për të cilat luftoni të tilla si pluralizmi, solidariteti, ambientalizmi dhe pasioni demokratik a mund t’ia faturoni krenarisë suaj socialiste? Apo, sugjeron Loyd, këto janë vlera që mund të konsiderohen tjetër gjë nga identiteti socialist si me thënë vlera që shtrojnë edhe çështjen se çkuptojmë sot kur flasim për të majtë e të djathtë.
Përgjigja që jep Amato në shkrimin e tij “Ja pse ndihem krenar që jam socialist” sillet rreth çështjes së lidhjes së lirisë me barazinë. Sipas tij “aspirata e madhe për barazi, interpretues të së cilës kanë qenë socialistët historikisht, është gjenetikisht e lidhur me lirinë”, “ajo aspiratë shprehte dëshirën e shenjtë të shumicës për ta pasur këtë të mirë, lirinë, të cilën e kishin shijuar vetëm pak në të kaluarën.”
Ajo që më nxit të shkruaj këto rradhë është se duke lexuar Amaton e menduar për Shqipërinë më lindi vetvetiu idea se në vendin tonë sikur ka një kohë të gjatë që nuk flitet më jo më për barazxinë por as për lirinë në kuptimin e lirisë për të gjithë, por sikur i gjithë debati ynë (edhe kur përmendet aq rrallë liria, për të mos folur për barazinë), është i përqendruar në negociatat që bëjnë dy partitë kryesore në dukje në emër të lirisë së votës, por në thelb për të ndarë pushtetin që çprej 15 vjetësh ka prodhuar tjetër po krejt tjetër gjë nga ajo që mund të quhet liria si aspiratë e të gjithëve.
Në fakt do të duhej të flisnin për lirinë të gjithë ata që sot vetëquhen të majtë duke bërë edhe një analizë të asaj periudhe nga kemi dalë kur, për shkak të ideologjisë komuniste, liria dhe barazia iu kundërvunë njëra tjetrës, por gjithë duke venë në dukje se aspirata për barazi si kusht i lirisë ka nënkuptuar dhe nënkupton reforma të rëndësishme shoqërore e politike sepse shëndeti për të gjithë apo arsimimi për të gjithë nuk mund të realizohet duke u çuar të gjithëve doktor apo mësues privat në shtëpi, por duke krijuar spitale e shkolla publike.
Ndërkohë që një socialist i sotëm shqiptar do të duhej të trajtonte këtë lidhje midis lirisë dhe barazisë një liberal i djathtë, duke i mshuar të drejtës së individit për tu pasuruar në një kompeticion të ndershëm ku i vetmi rregulator është ligji i mbrojtur nga shteti do të argumentonte se kjo do të sillte më shumë të mira për të gjithë dhe prandaj më shumë liri për të gjithë. Por do të duhej të flisnin sot ata që vetëquhen liberal demokratë apo të qendrës së djathtë edhe duke patur parasysh se çfarë ka prodhuar në vend liberalizimi dhe tregu ynë i lirë alla shqiptarçe.
Problemet që ngrihen sot, si të së majtës dhe të së djathtës, janë shumëplanësh. Ato kanë të bëjnë me identitetet e tyre që në fakt mungojnë, kanë të bëjë me përcaktimin më qartë edhe të ndryshimeve midis tyre, çka do ta orientonte edhe më mirë elektoratin, por kanë të bëjë edhe me një pikë të përbashkët ku duhet të puqen të dyja pavarësisht se duke u nisur nga dy drejtime të ndryshme: liria.
Ajo që vihet re është se pas 15 vjetësh flitet aq pak për lirinë në Shqipëri. A mos vallë pse ekzoston iluzioni se atë tashmë e kemi fituar? Apo pse ka një stresim të tillë saqë duket si luks të flitet për lirinë kur njerëzve u duhet të mbijetojnë? Apo koncepti për lirinë është aq i ngushtë tek ne, për shkak të paditurisë që na ka pllakosur, saqë shumica nuk e ka as si problem ngase nuk e di se çështë ajo përtej disa kufijve të ulët që e reduktojnë atë në lirinë biologjike? Të treja mund të jenë të vërteta e që të treja theksojnë nevojën e debatit mbi lirinë.
Sot mungojnë përgjigje ndaj një pyetjeje kardinale si ajo: a e fituam ne lirinë në vitin 90 dhe a jemi sot pra të lirë? E vërteta është se kur dolëm në vitet 90 nga diktatura u fol shumë se kishim fituar “lirinë nga” (freedom from) por nuk kishim ndërtuar “lirinë për” (freedom to) nëse do të përdorim dy kontepte të mirënjohura të Fromit. Thënë ndryshe tjetër gjë është të të hiqen zinxhirët dhe tjetër gjë është të mund të ecësh me këmbët e tua, tjetër gjë është të të hapet dera e kafazit e tjetër gjë është të fluturosh. A po ecim ne dot me këmbët tona, a po fluturojmë ne dot në qiejt e kësaj bote? Këto janë pyetjet që sikur po harroet të ngrihen sot.
Më konkretisht këto pyetje mund të shtrohen edhe kështu: A mund të quhemi të lirë kur nuk kemi të drejtat themelore si ajo për të lëvizur. A mund të quhemi të lirë kur jemi përditë nën ankthin e një të ardhmje të pasigurt? A mund të quhemi të lirë kur një e treta e bashkatdhetarëve jetojnë si qytetarë të dorës së dytë në vende të huaja pa të drejta atje si gjithë qytetarët e atyre vendeve dhe pa mundësi jete normale në vendin e tyre? A mund të quhemi të lirë të rrethuar nga krimi? A mund të quhen të lira prostitutat e trafikuara? A mund të quhen të lirë trafikantët e tyre? A mund të quhen të lirë tërë ajo armatë të papunësh? A mund të quhen të lirë ajo armatë të paditurish?
E ndërkohë që ngrihen tërë këto pyetje ajo që bije në sy në vendin tonë është heshtja si nga e majta edhe nga e djathat ndaj lirisë si aspiratë e të gjithëve.
Pas eksperiencave tragjike të shekullit XX sot një gjë është tashmë e qartë - sikurse e thotë edhe Amato në shkrimin e tij, - se historia nuk udhëhiqet nga rregulla shkencore siç besohej në kohën e komunizmit e fashizmit, se ajo nuk mund të drejtohet drejt synimesh finale, por se ajo ushqehet nga lëvizje në të cilat, nga ana tjetër, duhet të dish të orientohesh duke kërkuar të kesh një busull. Nëse e majta ka si busull aspiratën për barazi kurse e djathta iniciativën sa më të papenguar të individit për tu realizuar që të dyja tek e fundit duhet të shënojnë një nord, lirinë. Heshtja për lirinë është njëlloj sikur një shoqëri të ketë humbur busullën ose sikur asaj nuk i duhet busulla sepse nuk ka dëshirë të lëvizë apo pse është mësuar ta lëvizin të tjerët. (Korrieri 31 gusht 2006)

Shteti i ligjit dhe shteti i marrëveshjes

Po të kërkosh rrënjët e konfliktit të fundit politik në Shqipëri, atij që kulminoi në seancën e pushtimit të Parlamentit nga opozita dhe që po vazhdon me bllokimin e çdo dialogu midis mazhorancës dhe opozitës, përtej luftës së personave, përtej zhurmave iracionale ku njëra palë vë kushte të papranueshme dhe pala tjetër nuk i pranon, përtej asaj se kush ka të drejtë në këtë rast, do të vërejmë se bllokimi, në thelb, buron nga ngecja e politikës në atë dualizëm që ekziston tek ne midis atij që mund të quhet shteti i ligjit i mbetur në tentativë apo letër dhe një shteti tjetër që është më i fortë realisht e që mund të quhet shteti i marrëveshjes. Me marrëveshje kuptoj një akt politik që nuk parashikohet në ligj e as në rregullat e stabilizuara të funksionimit të institucioneve, por që u mbivendoset këtyre mu pse këta, nuk janë të aftë të ushtrojnë të drejtat dhe detyrat e tyre. Duke përshkuar tërë këtë periudhë që ekziston pluralizmi, i cili gjithnjë e më shumë është shndrruar në bipolarizëm, do të vemë re se ky dualizëm, dhe loja midis marrëveshjes dhe ligjit brenda tij është skena ku është luajtur dhe luhet prej vitesh politika në Shqipëri.
Ku dualizëm ka filluar të marrë trajtë të qartë veçanërish në periudhën që nga 1997 e këtej. Madje në këtë aspekt viti 97 shënon një ndarje periudhash. Nëse vitet 1992 – 1996 kanë qenë vite ku ka dominuar një parti e vetme me Berishën si kryetar të saj dhe president që në një farë mënyre identifikohej me ligjin sipas praktikës së vënies së shtetit të personit mbi shtetin e ligjit, pas vitit 1997, kur të dy forcat politike u ballancuan, ka filluar kjo periudhë e dytë e shtetit të marrëveshjes që i mbivendoset shtetit të ligjit, i cili shpesh mbetet vetëm në tentativë ose thjesht në letër.
Në thelbin e shtetit të marrëveshjes qëndron mungesa e institucioneve që garantojnë ligjin dhe barazinë e të gjithëve përpara tij. Mund të thuhet, besoj pa gabuar, se është marrëveshja e 9 marsit ajo që ka inauguruar këtë periudhë të dytë. Ajo është klasike në këtë aspekt sepse situata e krijuar ishte e tillë që midis dy forcave konfliktuese nuk kishte asnjë institucion tjetër që të garantonte ligjin. Të vetmit ndërmjetës ishin ndërkombëtarët të cilët mund të luanin rolin e ndërmjetësit për marrëveshje, por kurrsesi garantuesin dhe ushtruesin e ligjit në vend.
Pra, nëse në vitet 92-96 mund të thuhet se kishim shtetin e personit që i mbivendosej ligjit viti 97 shënon kështu periudhën e shtetit të marrëveshjes që dominon mbi shtetin e ligjit. Dhe që nga ajo kohë e këtej do të vemë re se në momentet më kulminante Shqipëria nuk i ka zgjidhur problemet e saj nëpërmjet ligjit, por nëpërmjet marrëveshjes. Ndër momentet kryesore ku ka dalë në pah ky dualizëm kanë qenë zgjedhjet. Ato në Shqipëri asnjëherë nuk kanë qenë konform ligjit, gjithherë kanë qenë të kontestueshme nga njëra palë dhe prandaj, për të arritur ekuilibrin dhe paqen, është dashur futja në skenë e faktorit të tretë, ndërkombëtarëve, të cilët kanë vendosur marrëveshjen. Edhe zgjedhja e Presidentit aktual të Republikës ishte rezultat i një marrëveshjeje të imponuar mu pse nuk kishte funksionuar si duhet institucioni i zgjedhjeve të lira. Edhe Prokurori që kemi sot është rezultat i një marrëveshjeje që lindi pas një konflikti midis socialistëve për prokurorin, ndërkohëqë, në fakt, paraardhësi i tij, Rakipi, u hoq në mënyrë të jashtëligjëshme, sepse antikushtetuese. Zgjedhja e dy institucioneve të tilla kaq të rëndësishme si rezultat i marrëveshjes apo konsensusit dhe jo të ligjit është emblematike për të vënë në dukje epërsinë e shtetit të marrëveshjes mbi shtetin e ligjit në Shqipëri. Por mbi të gjitha ajo është emblematike për të treguar ekzistencën e asaj hapësire midis ligjit dhe marrëveshjes apo konsensusit në të cilën luan politika jonë. Në rastin e zgjedhjes së anëtarit të KQZ, që ishte shkakpreteksti i konfliktit të fundit juristët thonë se kemi të bëjmë me shkeljen e një marrëveshjeje, jo me shkelje të ligjit. Por ama roli dominues që ka marrë marrëveshja në vend e bën atë jolegjitime në sytë e të dëmtuarve. Tek e fundit kemi pra kapërcimin nga marrëveshja tek ligji dhe anasjellatas nga ligji tek marrëveshja sa herë që kjo ka qenë në favor të njërës palë apo tjetrës.
Shkak dhe njëherësh pasojë e kësaj situate është se aktorët kryesorë dhe të vetëm në vend kanë qenë dy partitë kryesore politike të cilat janë sa gjenerues të kësaj situate aq edhe pasojë e saj. E gjithë jeta politike është kufizuar në marrëveshjet dhe antagonizmat e tyre. Konfliktet midis tyre kanë krijuar një traditë tashmë në formë rrethi vicioz në të cilin si hap të parë kemi shkeljet e ligjit ose marrëveshjes nga nëra palë, si hap të dytë kontestimet nga pala tjetër dhe, kur këto bëhen të forta, për të shuar kontestimet, kërkohet marrëveshja e re apo konsensusi i ri, i cili arrihet nëpërmjet një aktori të tretë po aq të rëndësishëm në krijimin e këtij ambiguiteti, faktori ndërkombëtar. Edhe ky faktor duket sikur, ngase kërkon të ruajë pushtetin e vet apo nga mungesa e besimit tek aftësia a faktorëve shqiptarë për të siguruar funksionimin e ligjit, gjithherë ka ndërhyrë për të siguruar marrëveshjet atje ku aplikimi i ligjit nuk ka qenë i mundur për shkak se ky aplikim dëmtonte aktorët kryesorë mbi të cilët ndërkombëtarët mbështeten për të bërë politikë në Shqipëri.
Në emër të shtetit të marrëveshjes sot do të mund të arrihej, praktikisht duket se është arritur, një amnisti për tërë ata politikanë që kanë abuzuar me pushtetin dhe që sot ndjehen të kërcënuar me burg. Në fakt e njëjta gjë u bë edhe në 97-tën. Përndryshe protagonistët tanë thonë: ne e bllokojmë situatën dhe askush nuk ka se çfarë bën. Por a ka shpresë që pas zerimit, dmth. marrëveshjes së rradhës, të fillojmë të ecim në rrugë të drejtë, dmth në atë të ligjit? Përvoja e deritanishme ka treguar se, përkundrazi, kështu vetëm sa forcohet kultura që e ve marrëveshjen e më të fortëve, të cilët, veç të tjerash, i kanë siguruar vetes edhe imunitet parlamentar, mbi ligjin. Përvoja ka treguar se shteti i marrëveshjes është shteti i partive dhe në përgjithësi i më të fortëve që qëndrojnë dhe mbijetojnë mu në sajë të logjikës se marrëveshja midis tyre është më e fortë sesa ligji.
Përvoja tregon se vetëm shteti i ligjit është dhe mund të jetë shteti i të gjithëve. Kjo, në fakt, nuk do shumë mund për tu kuptuar. Ajo që kërkon shumë më tepër mund është gjetja e mënyrave se si të mund të kalojmë nga shteti i marrëveshjes në shtetin e ligjit, çka do të thotë se si do të arrihej që institucionet e tjera të shtetit apo shoqëria civile të ishin të varura tek ligji dhe jo tek partitë dhe marrëveshjet e tyre. Kjo do të nënkuptonte edhe reforma të tjera ligjore që do të siguronin këto pavarësi, por, nga ana tjetër, përvoja na ka treguar se edhe kur ka ligje të mira këto nëpërkëmben kollaj nga të fortët. Përvoja ka treguar gjithashtu se institucione të tilla si ato të Prokurorisë e Gjyqsorit që duhet të sigurojnë drejtësi dhe barazi të të gjithëve përpara ligjit duke i dhënë kështu dinjitet shtetit, e që e kanë një pavarësi jo të vogël veprimi të garantuar me ligj, nuk kanë funksionuar megjithatë, me logjikën e ligjit, por me atë të luftës dhe marrëveshjes së më të fortëve. Problemi tek e fundit duket se mbetet tepër i vështirë sepse është problem kulturor. Në emër të shtetit të marrëveshjes e në kurriz të ligjit e të më të dobtëve e më të ndershmëve sot flitet për një amnisti fiskale psh. që do të mund të zeronte shkeljet e ligjit që janë bërë deri më sot. Në emër të marrëveshjes e në kurriz të ligjit e të më të dobtëve e më të ndershmëve u bënë tërë legalizimet e ndërtimeve pa leje. Politika në fakt nuk është tjetër veçse shprehje e kësaj kulture të gjithpërhapur, por ajo nga ana tjetër, ka në dorë të bëhet penguesja apo gjeneruesja e saj sepse ajo ka një rol aktiv në zgjedhjen apo jo të zbatimit të ligjit. Hapat që do të hidhen duket se janë të gjata, por, mesa duket, më së pari duhet luftuar ky dualizëm midis shtetit të marrëveshjes dhe shtetit të ligjit. Edhe kriza e fundit ve në dukje bash nevojën e zhdukjes së këtij dualizmi. Le të flitet vetëm në emër të ligjit e çdo gjë të bëhet në emër të ligjit e po ashtu çdo gjë të kundërshtohet vetëm në emër të ligjit. Kjo do të forconte kulturën e ligjit ndaj kulturës së marrëveshjes së më të fortëve. Do të ishte mirë që edhe ndërkombëtarët të bëheshin pjesë e përçimit të kësaj kulture dhe jo t’i adoptoheshin bizantinizmit tonë që e ka lënë shtetin e ligjit në letër. (Korrieri 22 gusht 2006)

Tuesday, August 29, 2006

Tregu i lirë është bash e kundërta e lirisë për të vjedhur

Një ndër akuzat që ka dalë në shtyp pas votimit tuaj nga PD si anëtar i KDRTSH ka qenë se për zgjedhjen e një intelektuali me bindje të majta në këtë vend ka ndikuar fakti se në krye të së djathtës është një i majtë tjetër: etatisti dhe autoritari Sali Berisha. Cili është komenti juaj?

Pyetja juaj më kujton një bisedë, ndër të paktat, që kam pasur para shumë vjetësh me Fatos Nanon. Ishte në muajt e parë të karrierës së tij si kryeministër. Kishte caktuar asokohe në një funksion të rëndësishëm që lidhej edhe me luftën kundër korrupsionit një person që ishte shumë i përfolur për korrupsion. (Nuk po ia përmend emrin jo për ta ruajtur, por thjeshtë sepse do të më duket si padrejtësi ndaj tij po të kesh parasysh se si ai më vonë u bënë thuajse të gjithë udhëheqësit socialistë me në krye Nanon.) E pra, meqë mu dha rasti të jem në atë tryezë ku qe një rreth disi i ngushtë me Nanon, i hapa muhabetin e këtij personi duke dashur t’i bëj një vërejtje që shpresoja t’i tërhiqte vëmendjen. I thashë se nuk e njihja personalisht personin në fjalë dhe se me çfarë ishte marrë, por se, nga sa kisha dëgjuar për punën e tij në pushtetin lokal, ishte një nga më të përfolurit për korrupsion. “Por pse është më i përfoluri e kemi vënë atje” ishte përgjigja që më dha serbes serbes ish kryeministri. Merre si të duash qe kuptimi, edhe se ne për atë punë kemi hyrë në politikë, për të bërë korrupsion, edhe se ne nuk merremi me thashetheme. Duke dashur të sjell një argument shtesë se ky nuk ishte thjeshtë një thashethem shtova: “Por, nga sa di unë, ata të partisë tënde nuk e kanë dashur atë si kandidat për deputet në 1996 mu për shkak të korrupsionit të tij.” Përgjigja e ish kryeministrit ishte “E mo, nuk e kanë dashur ata të majtët”. “Ore ç’kupton ti me “ata të majtët” ata të ndershmit?” ishte pyetja që i shtrova më shumë në formë retorike për ta mbyllur atë bisedë që as atij nuk i leverdisi ta vazhdojë më tej - dhe koha vërtetoi se pse.
Sa herë takoj apo lexoj njerëz që lirinë për të vjedhur e barazojnë me tregun e lirë dhe që i akuzojnë si me koncepte të majta tërë ata që i mëshojnë nevojës së ruajtjes së publikes nga grabitja në emër të liberalizimit më kujtohet kjo bisedë me socialistin Nano. Problemi është se këta duan e bëjnë sikur nuk e kuptojnë se ky nuk është treg i lirë, përkundrazi, mu e kundërta e këtij, treg i dështuar e i kapur. E çfarë kanë të përbashkët me tregun e lirë 70-80 televizionet tona private që nuk nxjerrin dot as gjysmën e asaj që shpenzojnë? Sikur të kishte vërtet treg të lirë dhe shtet të ligjit do të kishin falimentuar që nesër. Ato në fakt janë krijuar me logjikën komuniste të ndërtimit të mediave në regjimet komuniste ku këto sponsorizoheshin nga nomenklatura në fuqi dhe shpërndaheshin masivisht, shumëkund edhe falas, për tu përdorur si intrumente për shpëlarjen e truve të njerëzve dhe ruajtjen e pushteti të tyre. Ajo që ndryshon sot është nomenklatuara e re mafjoze që ka kapur shtetin e tregun e medias gjithashtu që jo rrallë është vazhduese direkte e asaj të vjetrës. Edhe paraja që përdoret për sponsorizimin e këtyre mediave jo rrallë është po para publike. Prandaj është qesharake, por edhe tragjike, që tërë kësaj katrahure në Shqipëri disa duan t’i veshin një petk të bukur ideologjik atë të liberalizimit dhe çdo rezistencë për të ruajtur publiken kërkojnë ta damkosin duke e quajtur punë të majtësh dmth. punë komunistësh të pandreqshëm që po na kërcënojnë lirinë. Në fakt ajo që u është kërcënuar është liria për të vjedhur.
Për të ardhur më afër pyetjes suaj. A ka një paradoks që një parti e djathtë ka votuar një person me qëndrime të majta në krye të Televizionit Publik? Mendimi im ka qenë dhe mbetet se në Shqipëri nuk ka ende parti vërtet të majtë në kuptimin evropian të fjalës dhe se Partia Socaliste me politikat që ndoqi ndaj publikes – ndjeshmëria ndaj së cilës është një nga karakteristikat dalluese të së majtës evropiane - ka qenë një parti e ekstremit të djathtë që dashur padashur ka ndërtuar një republikë bananesh me polarizim ekstrem midis një grushti të pasurish dhe pjesës tjetër të popullsisë, pa asgjë publike ndërmjet, çka, tek e fundit, përbën rrezik edhe për lirinë jo vetëm të tregut. A e keni dëgjuar Gjinushin që thotë gjithmonë “ne të majtët” (sepse Ramën rrallë herë e kam dëgjuar ta thotë), por asnjëherë nuk e kam dëgjuar të përmendë publiken. Ai nuk e ka parasysh publiken kur thotë “ne të majtët”, por ka parasysh vetëm veteranët e luftës dhe “oficerët patriotë” të ushtrisë popullore që votojnë partinë e tij e PS meqë e quajnë veten të majtë pa e ditur se ç’është në të vërtetë e majta, por thjeshtë për hir të vazhdimësisë së pushtetit. Sepse, sa për politika, kanë bërë e kanë mbështetur politika që s’kanë asgjë të përbashkët me të majtën. Edhe çështjen e Televizionit Publik asnjëherë nuk e kanë ngritur në këtë aspekt. Së fundi kanë pasur edhe probleme midis tyre, por të gjithë këto probleme kanë ardhur pse drejtori Zheji ka qenë me Nanon apo pse paska hequr nga puna gruan e Kryetarit të Këshillit Drejtues. Asnjë shqetësim nuk kanë shprehur për katandisjen e atij institucioni publik në gjendjen e mjeruar ku ndodhet. As për akuzat e Kontrollit të Shtetit për shpërdorimet e parasë publike atje nuk i kam dëgjuar të hapin një herë gojën. Për të mos folur për spitalet që janë gjëra publike në formë, por që punojnë si privatët më të egër në përmbajtje.
Nga ana tjetër lidhur me Berishën si “të majtë” mund të them se me çlirimin e oborreve të shkollave e spitaleve nga zaptimi i privatëve, dhe sot me një ndjeshmëri ndaj RTSH thjesht po tenton të normalizojë disi një situatë që kishte shkuar në ekstrem dhe sipas meje ka bërë mirë. Por në këtë aspekt nuk mund të them se kemi të bëjmë me një kthim për më majtas të imponuar nga ekstremi i djathtë ku e ka çuar gjendjen e publikes e ashtuquajtura e majtë, siç do të doja të ishte duke patur parasysh faktin se një vend normal demokratik politikat e majta dhe të djathta alternohen pikërisht për të shmangur teprimet në të dy anët. Çka është bërë deri më sot në këtë aspekt sipas meje ka të bëjë me korrigjime që kërkojnë të funksionojë disi shteti ligjor. Por jemi shumë larg etatizmit si produkt i një ideologjie të majtë sepse shteti është shumë shumë i dobët në vend për shkak të kapjes nga mafja. Shteti në kohën e socialistëve ka punuar si ndërmarrje private e atyre që e kishin kapur të cilët merrnin një rrogë të vogël shtetërore dhe shumëherëfishin e saj nëpërmjet sistemit të korrupsionit të ngritur prej tyre. Edhe atje ku ministrat (e pakët) nuk kishin bizneset e tyre – madje kishte syresh që ta thonin se kishin hyrë në politikë për t’i mbrojtur ato - ka qenë gati e ligjëruar praktika që për një tender që firmoste ministri duhet të merrte 10% në xhepin e vet. Po nga dilte ky 10%? Nga paraja pulbike se nuk kish se nga të dilte. Ai automatikisht rriste shpenzimin publik. E pse duhet ta merrte ministri këtë e të quhej e ligjëshme e jo vjedhje? Berisha ka tentuar ta frenojë këtë duke tentuar të ndërtojë një shtet të vogël, çka është shtet i ndërtuar sipas një koncepti të djathtë më shumë sesa të majtë dhe duke kërkuar që ministrat të mos kenë biznese dmth. konflikt interesash. Së fundi në emër të luftës kundër korrupsionit ka folur edhe për privatizim të disa shërbimeve që më parë i kryente shteti. Këto janë politika të djathta. Personalisht nuk jam i bindur se privatizimi i shërbimeve publike do të na shpëtojë nga korrupsioni. Vini re çka ka ndodhur me mediat që në një farë kuptimi janë (ose më saktë duhet të jenë) një shërbim si ai që deri dje e ka kryer vetëm Televizioni Publik. Në duart e privatëve ato u kthyen shpesh në një mjet grabitjeje të publikes që i bën qesharake shifrat e abuzimeve në RTSH. Sidoqoftë më vjen mirë që ky debat ekziston.


Kohët e fundit në Evropë ka pasur një zhurmë të madhe lidhur me pohimin e nobelistit gjerman Gunter Grass se në rininë e tij ka qenë SS. E kaluara vazhdon ta trondisë të sotmen në shumë vende. A gjeni ndonjë gjë të përbashkët me trajtimin tonë të së kaluarës?

Në një intervistë mbi jetën e tij prej letrari dhe intelektuali të angazhuar me rastin e daljes së shpejti të autobiografisë, Grass ka treguar edhe për rininë e tij. Që ai ka qenë i përfshirë në rininë hitleriane kjo dihej ashtu sikurse dihej se për një kohë të shkurtër edhe ai ka qenë i verbuar nga Reichu i Tretë. Kush pretendon se në adoleshencë nuk ka qenë kështu tregon vetëm përralla. Në atë moshë njeriu nuk i ka ende instrumentet kritike, madje as njohjen e realitetit, prandaj është shumë më i prirur t’u besojë më të mëdhenjve. Grass as nuk i kishte fshehur këto. Por në intervistën dhënë Frankfurter Allgemeine Zeitung shkrimtari zbulon se në moshën 16 – 17 vjeç ka qenë rekruturar vullnetarisht në SS-et, pra jo me detyrim sikurse mund të mendohej e se ky ka qenë një vendim i marrë për të ikur nga shtëpia, por edhe sepse në atë kohë ai ende besonte në fitoren finale. Ky pohim pra, që mund të dukej si pranimi i një gabimi të turpshëm të kryer në rini u transformua në një poloemikë që përfshiu gjysmën e Evropës. Shkaku është pse nuk e kishte thënë deri tani se ishte rekrutuar vullnetarisht. Qëndrimin më të ashpër e ka shprehur Les Valesa i cili i ka kërkuar qytetit të Dancingut që është në sfondin e librit më të famshëm të Grassit, “Tamburi prej teneqeje”, që t’i heqë titullin qytetar nderi. Brenda pak orësh zëdhënësi i Pen Clubit të Pragës njoftoi se po mendojnë t’i heqin titullin që i kanë dhënë në 1994. Pastaj u derdh një valangë editorialesh dhe komentesh në gazetat më të mëdha gjermane. Akuza ndaj Grassit, pra, nuk është aq ajo se është rekrutuar në Waffen – SS, çka ka qenë diçka që ka përfshirë shumë gjermanë që në atë kohë ishin të bindur se po i shërbenin atdheut, por që nuk e ka thënë për 60 vjet se ky ka qenë një gjest vullnetar. Tabloidi Beerliner Kurier ka arritur deri atje sa të thotë se ai duhet të kthejë edhe Nobelin.
Komentet që kam dëgjuar e lexuar janë të shumëllojshëm. Më të kënaqurit janë revizionistët në krye të të cilëve është historiani Nolte, dmth ata që kërkojnë të rishkruhet historia e Reichut të Tretë dhe e Luftës së Dytë sepse e shkruar nga fitimtarët ajo nuk është e vërtetë. Ka nga ata që e kanë quajtur tërë këtë intervistë si një marketing për librin. Ajo që më duket interesante për t’u komentuar e për t’u patur parasysh edhe kur flasim për të kaluarën tonë është pyetja pse Grass rrëfehet vetëm tani pas 60 vjetësh për këtë gjë? Me një fjalë pse kjo vështirësi për të pranuar të kaluarën edhe nga ana e atyre që në atë kohë ishin fëmijë të çoroditur dhe që, prandaj, nuk do të duhet të kishin asnjë problem për ta pranuar atë? Më duket se kjo e ka burimin tek një version i imponuar nga ajo kategori “fitimtarësh” miopë dhe sipërfaqësorë që kanë politizuar prirjen manikeiste të njeriut të ndarjes së gjërave në bardhë e zi duke i ridikulizuar e demonizuar kundërshtarët e duke i reduktuar ata në njolla të turpshme; duke ngritur pra një humnerë midis virtyteve të tyre të panjollosura dhe fëlliqësisë së humbësve. Tek ne lidhur me të kaluarën komuniste ka ndodhur në thelb i njëjti fenomen. U demonizua komunizmi dhe të qënit komunist dhe u “harrua” se të gjithë ose thuajse të gjithë në një mënyrë apo në një tjetër në një kohë apo në një tjetër i kishin shërbyer atij – ishin përgjegjës pra për çka kishte ndodhur. U krijua si të thuash një kategori fitimtarësh virtualë ku tentuan të hynin të gjithë duke lënë jashtë vetëm Enver Hoxhën. Ata më të ndershmit heshtën në këtë proces, ata më të paturpshmit filluan të ndërrojnë biografi. Kuptohet se kjo e bëri të vështirë pranimin e përgjegjësive. Kam vënë re se në fillim të viteve 90 ka pasur një gatishmëri shumë më të madhe për të folur për të vërteta të turpshme sesa më vonë. Përfundimisht ajo çka ka ndodhur tek ne është mbizotërimi i atyre heronjve virtualë të cilët, pa u penduar asnjëherë si në të ri ashtu dhe në moshë të rritur kanë qenë stalinistë, pastaj janë bërë hrushovianë pastaj maocedunistë, pastaj enveristë, pastaj disidentë e demokratë gjithë duke mbetur në krah të fitimtarëve dhe që sot na tregojnë vetëm për trimëritë e tyre jo vetëm duke heshtur për përgjegjësitë e tyre (jo të adoleshencës por të moshës së pjekurisë), por edhe duke e fallsifikuar historinë. Kuptohet se në këtë aspekt akti i Grassit, i cili në tërë veprën e tij letrare Grassi ka qenë ndër ata që më fort se kushdo ka shkruar për përgjegjësitë e të gjithë gjermanëve, duke akuzuar ata që thoshin “ne nuk ishim” “ne nuk dinim”, dhe kultura që rrezaton polemika rreth tij janë me vjet dritë larg kënetës sonë ku gëlojnë mashtruesit bizantinë.

Për dënimin e krimevet të nazizmit, siç e vërteton edhe polemika lidhur me Grassin është folur shumë dhe mund të thuhet se kjo punë vazhdon. Kurse për krimet e komunizmit flitet shumë më pak. Në Shqipëri ndoshta më pak se kudo. Akoma më pak për dënimin e atyre krimeve. Çfarë mendoni se duhet bërë për ta nxitur këtë?

Në Evropën Perëndimore paradoksalisht ka qenë nazizmi që i ka dalë si të thuash në mbrojtje krimeve të komunizmit. Kjo jo vetëm pse Evropa Perëndimore nuk e provoi komunizmin në kurriz (i cili mbeti në nivelin e një ideali), por edhe pse nazizmi është trajtuar si një mallkim kozmik, si e keqja absolute dhe, si e tillë, si një gjë e papërsëritëshme, që nuk do të mund të krahasohet me asgjë. Rezultati ka qenë ai që më një anë një episod rinor si ai i Grassit bëhet një njollë e pashlyeshme dhe e papohueshme kurse nga ana tjetër askush nuk është preokupuar sa dhe si duhet për të parë fashizmat e nazizmat e tjerë të mundshëm e midis tyre edhe format nacional komuniste të tij, siç qe ai i joni.
Ndoshta bën më shumë efekt futja e njerëzve në krematorium për t’i bërë sapun sesa asgjësimi i tyre me dekada nëpër burgje e kampe pune të detyruar. Por mund të shtrosh edhe pyetjen se çfarë është më mirë një jetë që fiket në krematorium aty për aty apo një jetë ku njeriu lind e vdes në internim, ku detyrohet të jetojë pa dinjtet e pa ato të drejta minimale që e bëjnë njeri, apo të donohet e ridënohet për të mos dalë më kurrë nga burgjet. Tek e fundit do të thoja se është njëfarë krimi në vetvete të bësh krahasimin.
Sipas meje deri tani nuk është bërë thuajse asgjë për dënimin e atyre krimeve në mënyrë serioze dhe të vërtetë. Edhe në faqe të tjera të kësaj rubrike kam shkruar për shkaqet pse ka ndodhur kjo. Pa dashur t’i përsëris do të thoja se, duke patur parasysh se shkaku më i thellë, ai më kryesori, është ndërgjegja e çoroditur e kësaj shoqërie, e dehur nga paraja, por edhe e kapur në grackën e pasigurisë së të ardhmes, gjëja e parë që duhet të bëjmë që të mund t’i kthehemi asaj të kaluare me tërë seriozitetin që meriton është të normalizojmë ndërgjegjen tonë të sotme. Kjo nuk do të thotë se duhet të presim sa të normalizohemi për të filluar të bëjmë diçka, por se normalizimi i ndërgjegjes është një proces që duhet të kryhet pikërisht edhe duke bërë diçka. Për këtë diçka duhet të mendojnë të gjithë, por aty për aty do të thoja se pjesë e kësaj diçkaje duhet të jetë patjetër edhe grumbullimi i dëshmive të asaj kohe e të atyre krimeve, rievidentimi i tyre me mjetet e shumta mediatike që ka sot, por mbi të gjitha futja e asaj historie tragjike në shkollat të cilat do të duhet të bëjnë edhe pelegrinazhe në ato vende ku janë konsumuar ato tragjedi ashtu sikurse bëhen sot në Auschwitz e gjetkë. (Rubrika Përpjekja, Standart, 19 gusht 2006)

Çfarë do vijë pas “Western Union”?

Një nga hobet e mija gazetareske është koleksionimi i përshtypjeve të të huajve që e vizitojnë për herë të parë Shqipërinë. Sa herë takoj të huaj që më thonë se është hera e parë që e shkelin vendin, më vjen natyrshëm kërkesa: të lutem a mund të më thuash, mundësisht me një fjalë apo shprehje të vetme, përshtypjen që pate sapo u pe me Shqipërinë. Këtë hobi e kam çprej shumë kohësh, që kur kam filluar të kem kontaktet e para me të huajt dhe më është zhvilluar për shkak se shpesh jo vetëm jam befasuar e impresionuar nga përshtypjet e tyre të para, por edhe argëtuar. Jo rrallë kam dëgjuar gjëra që as më kishin shkuar ndërmend, apo vëzhgime detajesh të papara. Prandaj dhe këtë hobi e vazhdoj edhe sot duke konstatuar, midis të tjerash, edhe ndryshimet e përshtypjeve të para të të huajve me kalimin e viteve.
Më kujtohet se përgjigjet që më vinin në fillim të viteve 90 mund të përmblidhen në një prej konstatimeve që më dha një amerikan, i cili, kur e pyeta, më tha shprehjen: “another epoch” (tjetër epokë). Ishte impresionuar shumë gjatë rrugës prej aeroportit të Rinasit për në Triranë kur kishte parë karroca që tërhiqeshin nga kuaj. Kanë qenë veçanërisht interesante përshtypjet e para të vitit 97 kur Shqipëria u vizitua si kurrë ndonjëherë me gazetarë të huaj. “Çdo të ndodhte me botën sikur Rusia të bëhej Shqipëria e 97-tës” më tha Thomas Friedmani që shkroi edhe një shkrim me këtë temë në New York Times.
Dy të huajt e fundit që kam pyetur në periudhën e tanishme kanë qenë një mjeke italiane që vinte për të ndihmuar sistemin mjeksor shqiptar të gjinekologjisë dhe një inxhinier polak që vinte për turizëm.
“Sorprendente” (“befasuese” apo edhe “e paparë” do të ishte përkthimi shqip) ishte përgjigja e mjekes italiana. “Çdo të thuash me këtë? - e pyeta, më duket një fjalë me ambiguitet.” “E zgjodha enkas ashtu sepse nuk e di se si mund t’i marrësh fjalët e mija; a të vjen mirë të dëgjosh keq për vendin tënd.” “Do të thuash se është “sorprendente” në mënyrë negative?” “Po” - më tha.”Dhe çfarë të befasoi kaq fort?” “Mënyra se si ndërtoni - më tha. Shoh pallate të mëdha që ngrihen ngjitur me shtëpi një ose dy katëshe, por edhe pallatet me njëri tjetrin janë aq afër dhe aq bllokues të njëri tjetrit. Nuk e imagjinoj dot se si mund të ndodhë kjo.”
I shpjegova se pasi kemi jetuar 50 vjet në një kolektivizim dhe rregull të imponuar me dhunë tani jemi në fazën e reaksionit ndaj kësaj, dmth. të individualizmit frenetik e se qyteti ishte një metaforë e mungesës së komunitetit. Nuk mu duk se e binda.
“Western Union” – ishte përgjigja që më dha polaku sapo mbarova pyetjen. Ishte habitur me numrin e zyrave të transfertave të parasë “Western Union” që ekzistonin në Shqipëri. Janë, më tha, njëlloj si zyrat ”Change” në qendrat historike të qyteteve turistike. Ishte hera e parë që e dëgjoja një përshtypje të tillë. Kuptohet, nuk mund të mos më shkonte mendja menjëherë tek shqiptarët e panumërt që ka në botë dhe ia shpjegova polakut këtë për t’i shpjeguar fenomenin e një ekonomie që mbahet kryesisht nga jashtë.


* * *
Zakonisht nuk i lidh njërën me tjetrën përshtypjet e të huajve të ndryshëm që intervistoj. Kjo edhe pse intervistimet ndodhin larg e larg, por kësaj here këto dy intervistime më ndodhën afër e afër. Megjithatë përsëri vështirë se do të kisha lidhur “Western Unionin” e polakut me ndërtimet “Sorprendente” të italianes sikur të mos shihja në televizion një njoftim disi të pazakontë. Ishte një si gjysëm njoftim e gjysëm denoncim që bënin kompanitë e betonit për ndonja njëzeteca kompani ndërtimi të cilat nuk paskan paguar betonin dhe që do të pasohet edhe me denoncimin e të tjerave që kanë paguar vetëm këstin e parë nëse këto nuk paguajnë të dytin. Nuk do shumë mend për të kuptuar se kjo do të thotë mungesë të hollash për shkak mungese shtijesh. Kur i kërkova shpjegime për këtë një njeriu që merret me ndërtime më tregoi se ka nja 5000 apartamente të pashitura në Durrës dhe se ekzistoka një stil kleringu në pagesën e kompanive të ndryshme që jetojnë me industrinë e ndërtimit që ka bërë që një shifër kolosale lekësh të qëndrojë në ajër në formën e betonit të papaguar, tullave të papaguara, pllakave të papaguara, bojrave të papaguara, sanitareve të papaguara, vetratave të papaguara etj. Western Union qënka në krizë thashë me vete. Ai më tha gjithashtu edhe nja dy gjëra të tjera. Më tha se një numër ndërtuesish i mbajnë apartamentet që i kanë mbaruar e nuk i shesin sepse kanë para sa të duash dhe nuk duan të ulet çmimi e shtoi gjithashtu, si me të qeshur si me seriozitet, se “ky Saliu” duhet ta marrë vesh se po nuk lejoi drogën do t’i kemi keq punët. Ndërkaq mua nuk mund të mos më kujtohej një deklaratë e Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë (që e kam komentuar në një shkrim para do kohësh) i cili paralajmëronte se rritja që i kanë bërë çmimit të ndërtimit paratë e ardhura nga krimi dhe nga emigracioni është një rritje artificiale që rrezikon një krizë financiare pasi burime të tilla vlerësohen se janë resurse financiare të përkohshme, të vështira për t’u parashikuar. Pra, gjithë sipas guvernatorit, duke patur parasysh se një pagë mesatare në Shqipëri është rreth 40 mijë lekë në muaj, shterrja e këtij burimi, do të ishte fillimi i një krize ekonomike dhe financiare për shkak të peshës që ka industria e ndërtimit në vend.
Problemi është se shumë pak, në mos aspak, flitet për këtë gjë. Edhe njoftimi i kompanive të betonit nuk kam parë të përbëjë lajm që mund të jepet apo komentohet në lajmet e ditës nga gazetarët, por duket se është paguar si reklamat dhe, nga sa kam parë, rrallë televizion e jep. Sipas meje më shumë sesa dritëshkurtësi kjo është çështje interesash të një pjese që nuk i intereson të flitet për këtë. Kam përshtypjen se ka një numër aktorësh që nuk u intereson të flitet për këtë çështje ashtu sikurse në 1996 kishte një numër aktorësh që nuk kishin interes të flisnin për natyrën e vërtetë të piramidave: qeveria ngase ishte përgjegjëse, opozita sepse kishte frikë se ndëshkohej nga elektorati, shtypit sepse merrte para nga piramidat, por mbi të gjitha sepse të gjithë qenë të përfshirë në atë sistem. Sot duket se përsëri qeveria ka arsye të mos flasë ngase mund të akuzohet për bllokim të ekonomisë, opozita sepse është ajo që e ka krijuar këtë sistem piramidal më të sofistikuar që shërben edhe për pastrimin e parave të pista, jo vetëm, por edhe pse për të rëndësi ka të bjerë qeveria paçkja se si e në kurriz të kujt, mediat sepse shumica e pronarëve të tyre janë ndërtues, gazetarët sepse janë të punësuar në këtë media. Por mbi të gjitha e përsëri pasi thuajse të gjithë janë të përfshirë në këtë sistem..
E ndërkaq. sipas meje, duke parë e dëgjuar për tërë këtë histori lekësh virtuale të papaguara që qarkullojnë në ajër si fantazma, e apartamentesh që mbahen pa shitur pse nuk ka lekë apo pse nuk duhen ulur çmimet nuk mund të mos ngresh shumë pikpyetje shqetësuese si për rolin e natyrën e shtetit ashtu edhe për rolin e natyrën e tregut në Shqipëri. Në kësi rastesh flitet për shtete të dështuara e tregje të dështura apo edhe më keq: të kapura. Uroj të kem ekzagjeruar, por më mirë të ekzagjerosh sesa të flesh gjumë përpara rreziqesh të tilla. Sepse mua më duket se po vazhdoi kështu do të jetë e vështirë të parashikohet se cila do të ishte përshtypja e parë e një të huaji pas disa vjetësh kur të mbarojë edhe epoka që e bëri inxhinierin polak të impresionohet nga numri i madh i zyrave të “Western Union”. (Korrieri, 17 gusht 2006)

Aleati më i madh për mbrojtësit e së vërtetës është koha ashtu sikurse armiku më i madh për mashtruesit e të pandershmit është po koha

Ka pasur disa sulme në shtyp ndaj jush ndër të cilët edhe ata me argumentet se, duke pranuar të bëheni antar i KDRTSH dhe pastaj kryetar i saj, keni legjitimuar Berishën dhe procedurën e parregullt etj.. Si do t’i komentonit?

Nuk i kam ndjekur të gjitha reagimet dhe “sulmet” siç i quajtët ju edhe për ekonomi kohe, por ato më kryesoret i kam lexuar dhe një pjese u jam përgjegjur. Kam përshtypjen megjithatë se një pjesë e sulmeve për të cilat flisni ju janë të orkestruara dhe shprehin interesa të caktuara klanesh politiko mediatike. Nuk është hera e parë që më ndodh kjo. Parimi im ka qenë gjithmonë: aleati më i madh për mbrojtësit e së vërtetës është koha ashtu sikurse armiku më i madhe për mashtruesit e të pandershmit është po koha. Këtë ma ka edukuar burgu i gjatë i cili më ka mësuar edhe të duroj gjatë për të parë triumfin e së vërtetës. Edhe në periudhën që jetojmë them se koha më ka dhënë të drejtë jo vetëm një herë për shumçka kam thënë e bërë kundër akuzave të të padrejtëve. Edhe kur kam gabuar ajo nuk ka nxjerrë ndonjë provë se gabimi ka qenë për hesape të mbrapshta, por sepse ashtu kam besuar. Shumë nga ata që nxitojnë të mos presin gjykimin e saj sot kam frikë se nxitojnë për qëllime të mbrapshta.
Por ajo që dua të theksoj në këtë përgjigje ka të bëjë me atë që më duket gjëja më tronditëse në frymën e një sërë reagimesh nga ato që përmendi ju dhe kjo është gjendja e ndërgjegjes shoqërore që ato shprehin pas 15 vjetësh postkomunizëm, gjendja e besimit që ka mbetur sot tek njeriu shqiptar veçanërisht tek njeriu publik shqiptar. Thuajse të gjithë kërkojnë të gjejnë “motivin e mbrapshtë”, “mendimin e lig”, “çelësin korruptiv”, shkurt interesin personal kundër interesit publik që e shtyn dikë të marrë një punë publike. Shpenzohet energji dhe një arsenal i pafundëm bozantinizmash për të të delegjtimuar me çdo mjet. Mund të shkojnë të kërkojën deri në themelet e shtëpisë ndonjë gur për të ta hedhur mbi kokë. Vetëm besimi dhe mbështetja e sinqertë janë ato që mungojnë. Ndonëse gjatë këtyre 15 vjetëve e kam dhënë ndonjë provë se nuk e kam bërë profesionin e gazetarit as për para as për korrupsion e as për t’u shërbyer të tretëve që nuk janë publiku dhe e vërteta, e po ashtu se nuk ia kam lejuar kërkujt të më cenzurojë mendimin, kjo nuk vlen asnjë grosh. Mirë mirë deri më sot, por tani mbarove – të thonë ata më të mirët, dmth të paorkestruarit.
Duke u larguar nga vetvetja do të thoja se kjo është çorba që kemi gatuar dhe ku notojmë. Ata që shkruajnë kështu tek e fundit nuk bëjnë tjetër veçse reflektojnë një situatë të krijuar nga të gjithë ne me në krye politikën. Dhe prandaj, sipas meje, sfida më e madhe për mua nuk është bërja e ndonjë mrekullie në ekranin e TVSH, por bërja e diçkaje dhe në atë mënyrë që të kthejë një farë besimi tek njerëzit publikë.
Po ashtu, duke parë këtë atmosferë të thellë mosbesimi e agresion delegjitimimi, dua të them se problemi nuk është tek unë që, tek e fundit, kam një përvojë, e kam duruar edhe herë të tjera kulturën e ndeshjes së personave dhe jo të ideve, akuzat e pambështetura në principet, por në përkatësitë klanore apo delegjitimimin me mjetet e shpifjes. Problemi është tek ata të rinj që do të synonin sot të hynin në politikë me njërën parti apo me tjetrën apo të krijonin ndonjë të re. A e merrni me mend se çfarë mesazhi u vjen atyre kur shohin energjinë e pafundme që derdhet për delegjitimimin e çdokujt që nuk është me ne: larg sa më larg kësaj foleje grerëzash, por po hyre pajisu mirë me të gjithë helmin e mundshëm dhe mos mendo se mund të kesh ndonjë pavarësi nga grupi ku ke hyrë.
Kemi të bëjmë me një situatë krejtësisht paranojake dhe të deformuar të raporteve të njeriut me njeriun. Këtë e dinë edhe vetë ata politikanë që pasi çirren në parlament e nëpër media duke mos i lënë gjë pa thënë “kundërshtarit” sillen krejt ndryshe, shpesh shumë buzëgazisht, por në fakt hipokrizisht, kur takohen pastaj në kafe. Shoqëria dhe politika do të normalizohen kur të mos ketë dy gjuhë kësisoj, por kur të përdoret e njëjta gjuhë si në publik ashtu edhe në takime private, pra kur të mbarojë kjo lloj hipokrizie e dyftyrësie. Dhe, sipas meje, një nga kushtet për këtë është përfaqësimi i vërtetë i interesave të njerëzve.
Lidhur me legjitimimin që i paskam bërë unë Berishës: së pari ata që mendojnë se janë më legjitimë se Berisha duhet të shohin votën e jo ëndrra me sy hapur. Së dyti, e shpjegoj edhe një herë se besimi më i madh apo më i vogël që ke në një forcë politike në një moment të caktuar dhe mbështetja që i jep asaj në një moment të caktuar duke pranuar një detyrë që ajo e voton duhet ndarë nga militantizmi për atë forcë. Nuk mohoet se pranova të jem antar i KDRTSH ngase kam një besim se mazhoranca ka një synim të sinqertë në luftën kundër korrupsionit e vendosjen e shtetit ligjor në Shqipëri sepse po të mendoja të kundërtën nuk do të pranoja. Këtë e kam shprehur prej kohësh, sëbashku me idenë se kjo është një thirrje e kohës që gjithsesi kërkon të materializohet e po ashtu sëbashku me idenë që edhe sikur të jetë mjet pushteti dhe jo qëllim, procesi dhe njerëzit me vullnet të mirë mund ta kthejnë në qëllim. Por nga ana tjetër kjo nuk do të thotë se kjo anësi duhet të të shtyjë të shkelësh ligjin, principet, moralin profesional, dhe as të të ndryshojë bindjet. Kjo është e palejueshme edhe për një militant të cilësdo parti e jo më për një intelektual që me ligj në atë detyrë nuk përfaqëson asnjë parti, por interesat e të gjithë publikut. Po vazhduam të mendojmë se çdo njeri që i përket njërës forcë politike është e do të jetë domosdoshmërisht i keq e i padrejtë me forcën tjetër, siç kam frikë se mendojnë shumë njerëz, atëhere kjo nuk na çon kërkund përveçse në sitauta antiligjore e antidemokratike.

Qëndrimi i ambasadorit të BE është interpretuar nga të dy palët në favor të tyre. Ju si e përktheni atë?

Perëndimorët në përgjithësi, për mirë dhe për keq, kanë përdorur gjuhën e orakullit të Delfit kur ka qenë puna për të ndërhyrë në konflitet midis palëve në Shqipëri. Gjuha e orakullit të Delfit është gjuha e ambiguitetit, e thënies së gjërave që mund të interpretohen edhe kështu edhe ashtu. Besoj se kjo ka ndodhur edhe për arësye diplomacie, por edhe, e mbi të gjitha, për arësye se në një konflikt kurdoherë është e vështirë të gjesh vetëm njërën palë përgjegjëse. Megjithatë kësaj here, sipas mendimit tim, theksi i kritikës binte mbi opozitën në një mënyrë më evidente. Mund të thuash, pra, se pala e mazhorancës kësaj here ka të drejtë të ndjehet më e qetë, por jo e paprekur. Them se edhe ofrimi i “karotës” po në atë ditë ishte mjaft kuptimplotë. Sikur BE ta kishte më së pari me mazhorancën assesi nuk do ta shoqëronte atë deklaratë me dhënien e këstit të dytë të kredisë. Prandaj mu duk krejt i paarsyeshëm qëndrimi politik që e shprehu për median Arta Dade se deklarata e ambasadorit të BE ishte “paralejmërim për Berishën”. Ky ishte një qëndrim që tregon se sa shumë ka nevojë opozita të ndërrojë kulturë politike, por edhe njerëz. Në atë deklaratë minimalisht mungonte njohja e pjesës që i takon opozitës në krizën e krijuar. Mund të bësh njëmijë arsyetime. Mund të thuash se ndërkombëtarët janë gjithmonë me qeveritë më shumë sesa me opozitën - dhe PD-ja e ka provuar këtë ashtu sikurse edhe socialistët – mund të thuash se ishte kritike për të dy palët dhe ne, nga ana jonë, jemi duke reflektuar e ftojmë edhe mazhorancën të reflektojë, por të thuash vetëm se ai ishte një paralajmërim për Berishën kjo të nxjerr jashtë loje tek at që kanë një minimum racionaliteti. Kjo tregon gjithashtu se hallin më të madh e ke të mos japësh shenja epjeje, sepse kjo të konsiderohet si dobësi përpara armikut, sepse jemi në gjendje lufte. Dhe në fakt po t’i hysh thellë politikës sonë e politikanëve tanë do të konstatojmë se kemi të bëjmë me një politikë që jeton në luftë dhe në sajë të luftës. Mirëpo, ndërkaq, kriza e sotme dhe reagimi i publikut të gjerë ndaj saj, sipas meje tregon se ka marrë fund kjo kohë, e prandaj duhen ndërruar shumëçka edhe në njerëzit që bëjnë politikë për t’iu përgjigur kohëve të reja që vijnë ndonëse plot me kontradikta dhe elementë të së vjetrës. Duhen nxjerrë nga politika ndoshta shumë “gjeneralë” e “kolonelë” e duhen futur civilë.
Po ashtu, ajo çka duket në mënyrë transparente në thellësi të kësaj krize që ka gjeneruar politika, e në rradhë të parë opozita, është mungesa e vërtetë e lidhjes me njerëzit, me elektoratin e gjerë, thuaj po deshe me popullin. Po ta vini re LSI gjatë gjithë periudhës pas zgjedhjeve problemin primar për të mos thënë të vetëm ka pasur komisionin zgjedhor se kush do t’i numërojë votën dhe jo punën tek zgjedhësit bërjen e një opozite konstruktive për shumçka që sipas meje do t’i rriste besimin dhe elektoratit. Problemi më i madhe që ka pasur PS ka qenë se si të pajtohet me LSI që të rrisë numrin e votave. Problemi se kush do t’u numërojë votën sot është shumë më i madhe se problemi për të fituar vota. Problemi se cili do tua paraqisë në TV fytyrën është shumë më i madhe se sa problemi se si ta pastrojnë e t’i japin dinjitet fytyrës. Duket pra sikur rezultatin e zgjedhjeve do ta caktojë komisioni zgjedhor dhe televizionet dhe jo votuesi shqiptar; duket sikur e tërë loja zhvillohet në atë numër të kufizuar njerëzish që fare mirë mund ta quajmë kastë dhe sikur jashtë saj nuk ka as lidhje dhe as lojë politike. E në tërësi ky mosbesim e moslidhe është mosbesim e moslidhje e vërtetë me popullin.

Bota duket se u trondit nga zbulimi i një atentati të ri terrorist që do të godiste shoqëritë e fluturmit anglo amerikane. Tonet e luftës sikur janë rritur. Bushi deklaroi se jemi në luftë me ”fashistë muslimanë”. Cili është komenti juaj?

Ishte një lajm shqetësues, shumë shqetësues për fatet e të gjithëve do të thoja. Për fatet e planetit. Niveli i urrejtjes dhe i dhunës nuk ka njohur prej kohësh një temperaturë të tillë në planet. Rreziku i përdorimit të armëve bërthamore nuk ka qenë asnjëherë më i madh. Do të thoja se gjendja e Luftës së Ftohtë si pasojë e ndarjes së botës në dy kampe, jepte shumë më tepër siguri sesa kjo gjendje e sotme kaotike ku ka shumë aktorë një pjesë e të cilëve të pakontrollueshëm.
Edhe pas kësaj që ndodhi në Angli unë mbetem i principit se dhuna gjeneron dhunë prandaj duhet bërë gjithshka për të frenuar spiralen e saj. Jonesko ka një skenar filmi të shkurtë mbi inatin njerëzor që fillon me disa njerëz që dalin nga kisha e që në fillim janë shumë të sjellshëm me njëri tjetrin, flasin për motin e bukur, pastaj fillojnë e grinden për një shkak banal dhe sespe qeni i njërit kafshon e pastaj inati dhe urrejtja e lindur si ët thuash nga kjo shëkëndi fillon e rritet e rritet; kalohet në skena demostratash të dhunshme gjersa në fund të filmit del një spiker që paralajmron shpërthimin e planetit. Është një metaforë e spirales së dhunës. Edhe Spilbergu në filmin e tij të fundit që tregon për eliminimin nga izraelitët të organizatorëve të atentatit të 9 Shtatorit në Olimpiadën e Munichut po këtë mesazh përcjell. Pra jam kundër idesë së atyre që mendojnë se ekuilibrin dhe qetësinë e vendos ushtrimi i dhunës dhe i pushtetit të më të fortit mbi më të dobëtit. Veçanërisht në kohën tonë kjo është e pamundur, jo vetëm pse është jo demokratike, por edhe sepse sot mjetet e reagimit të më të dobëtit janë shumë më të ndryshme sesa kohët kur gjithshka vendosej pas betejash ku rreshtoheshin përballë njëra tjetrës dy ushtri e nënshkruheshin akte kapitullimi e traktate paqeje. Prandaj nuk kam pasur dhe nuk kam shumë besim tek lufta parandaluese e Bushit dhe nuk më entuziazmon shumë fakti që policia britanike, fatmirësisht, kësaj here ka arritur të kapë terroristët. Mjafton të mendosh koston që ka jeta nën frikën e terrorit për të kuptuar se nuk është kjo rrëgëzgjidhja. Rezulton se shumica e të arrestuarve janë nënshtetas britanikë me fe muslimane të lindur në Britani identikiti i të cilëve nuk dallon nga ajo e të rinjve të tjerë britanikë. A mund të jetohet me paranojën se prapa çdo fytyre të ulur në vagon metroje apo në një aeroplan apo në një tren qëndron një terrorist? Ajo ku duhet ngulmuar sipas mendimit tim është eliminimi i shkaqeve më të thella prej kah gjeneron urrejtja e një pjese të madhe të botës muslimane ndaj SHBA dhe Anglisë veçanërisht. E pa dyshim zgjidhja në mënyrë përfundimtare e konfliktit izraelo palestinez, që është një nga vatrat kryesore prej nga ka gjeneruar urrejtja, jo nën diktatin e më të fortit, por në mënyrë të tillë që të gjitha palët të mbeten të kënaqura është shumë e rëndësishme. (Rubrika Përpjekja, Standart, 12 gusht 2006)

Sunday, August 20, 2006

Pse shmanget thelbi i problemit të mediave

Pas zgjedhjes si kryetar i Këshillit Drejtues të RTSH kam dhënë një numër intervistash ku, duke dashur të shpjegoj motivin e zgjedhjes së kësaj sfide, kam shtjelluar midis të tjerash një analizë që e kam përsëritur dhe ripërsëritur në shtyp prej disa vitesh lidhur me gjendjen e sëmurë të mediave tona. Kam rivënë pra në dukje faktin se “tek ne ekzistojnë afro 80 televizione private [...] ngritja e të cilëve (fatkeqësisht të tërët gjatë kohës që në pushtet qe opozita e sotme) nuk është bërë për qëllime që lidhen me funksionin e medias në një vend normal demokratik, por për qëllime të përdorimit të mediave nga pronarët në funksion të interesave të bizneseve të tyre dhe në përgjithësi këto janë mbajtur jo nga tregu, por nga fitimet që pastaj sillnin këto biznese shpesh të lidhur direkt me grabitjen e parasë publike.” (Shqip 3 korrik 2006). Kam thënë po ashtu se “Ky lulëzim mediash ka pasur edhe ndonjë anë të vetën pozitive, sepse u investua në mënyrë të jashtzakonshme në mediat, por në tërësi ka gjeneruar më shumë se çdo gjë imoralitet në media, keqpërdorim të medias e të gazetarëve, depersonalizim të tyre, shumë disinformacion e manipulim të publikut.” dhe se, sipas meje, “ka ardhur koha që të gjithë, por mbi të gjitha politikanët, gazetarët dhe pronarët e mediave private ta kuptojnë se kjo është një gjendje e sëmurë, se mazhoranca dhe opozita në këtë pikë duhet të konvergonin dhe se forcimi i televizionit publik është dhe duhet të jetë një nga mjetet e shërimit të gjendjes së mediave në vend, në funksion të normalizimit të ndërgjegjes shoqërore tepër të çoroditur e në kaos vlerash.” Merret me mend se kam pritur shumë ragime lidhur me shpjegimet që dhashë në atë intervistë, jo vetëm nga politika por edhe nga shtypi, por kuptohet se reagimet kryesore i kam pritur në drejtim të këtyre propozimeve që kam shpalosur dhe që janë, sipas meje, thelbi i çështjes kur flitet për reformë në media. Por për fat të keq vetëm kjo nuk ka ndodhur deri më tani. Pa folur për politikanët që janë mjaftuar me deklarimet se nuk na njohin – ndërkohë që mendoj se është me rëndësi që ata të përgjigjen ndaj këtyre çështjeve sepse janë gatuesit kryesorë të kësaj gjendje - shkrimet e gazetarëve që e kundërshtojnë këtë zgjedhje të Këshillit Drejtues kanë qenë të mbushura me të gjitha llojet e hamendjeve se pse ka hyrë Lubonja në këtë ndërmarrje (përveç besmit se mund të jetë i sinqertë motivimi për të cilin bëj fjalë); të gjitha llojet e skenarëve që Berisha ka bërë dhe do të bëjë për t’i përdorur këta njerëz, kam gjetur një mosrespekt për emrat dhe punën e kolegëve të cilët paragjykohen si ushtarë e militantë të armikut ose thjeshtë si gjethe fiku vetëm pse pranuan të venë kandidaturë për Këshillin Drejtues të dy institucioneve të mbaruar. Kam gjetur tërë argumentet e sofistikuara se çfarë metodash janë përdorur për zgjedhjen e këtyre, nëse janë apo nuk janë legjitim, se sa do ta kenë jetëgjatësinë ky Këshill etj. por, për besë, asnjë frazë të vetme nuk kam gjetur për çështjet që kam ngritur lidhur me gjendjen e sistemit mediatik në Shqipëri, lidhur me përgjegjësitë e atyre që e kanë ngritur atë në këtë mënyrë dhe lidhur me rrugët alternative që këta mund të propozojnë për të dalë nga kjo gjendje. Ky problem për ta çuditërisht dhe aspak çuditërisht nuk ekziston dhe kjo vërtetohet edhe nga fakti se qoftë në shkrimet e qoftë në debatet e shumta që kanë bërë përpara kësaj ngjarjeje, gjatë gjithë kësaj periudhe që e ndjek shtypin e median private, nuk më rezulton të kenë ngritur një herë të vetme këtë çështje që, sikurse dihet, e kam ngritur në mënyrë të vazhdueshme në shtypin shqiptar. Si shpjegohet kjo, të jenë kaq të pandjeshëm për diçka që lidhet direkt me profesionin dhe punën e tyre apo mos vallë kjo heshtje është autocenzurë që lidhet me çka thoja në intervistën time se “sot për sot pushteti më i frikëshëm për lirinë e gazetarëve dhe pavarësinë e tyre nuk është ai i qeverisë apo i Berishës, por i pronarëve të mediave ku ata punojnë”, që i drejtojnë ato pa asnjë filtër dhe pa asnjë bord, pa asnjë lloj politike editoriale të përcaktuar dhe pa asnjë transparencë të burimeve financiare. As politikanët që e kundërshtojnë me të madhe këtë Këshill në emër të ligjit asnjë fjalë nuk thonë për këtë çështje dhe as se sa e kanë zbatuar apo kërkuar ata ligjin lidhur me këto çështje - sikur të duan të provojnë edhe ata atë që them në intervistë se këto media i kanë kthyer shpesh politikanët thjeshë në “kukullat që luajnë për interesat e tyre”. Asnjë lloj komenti. Si shpjegohet? Pse gazetarët trima që çirren natë e ditë kundër Sali Berishës nuk guxojnë t’i përballojnë këto probleme? A kanë ata ndonjë shqetësim për gjendjen e mediave tona dhe ndonjë shpjegim se si ka mundësi që një ndër vendet më të vogla e më të varfëra të Evropës ka televizione thuajse sa tërë Evropa? A kanë pasur ata ndonjë shqetësim që kolegët e tyre në TVSH paguhen deri pesë herë më pak sesa ç’paguhen ata në mediat private? A kanë pyetur ndonjëherë ata, që presupozohet se duhet t’i shërbejnë publikut duke i thënë të vërtetën se nga dhe si dalin ato para të majme që paguajnë rrogat e tyre? Mua më rezulton se shumica e atyre parave burojnë në një mënyrë apo në një tjetër nga burime të paqarta në rastin më të mirë ose të pista dhe se po të zbatohet ligji shumë nga ato media nuk mund të qëndrojnë në këmbë. Në një raport të vitit 2005 të bërë nga ndërkombëtarët të titulluar”Television across Europe: regulation, policy and independence” (Televizion nëpër Evropë : rregullimi, politikat dhe pavarësia) për rastin e Shqipërisë thuhet: “Sipas raportit të KKRT rezulton se asnjë nga stacionet televizive nuk ka rezultur me fitim në vitin 2003. Të gjithë ata mbahen me burime të tjera ndërkohë që e ardhmja nga reklamat mbulon vetëm gjysëm e shpenzimeve të tyre. Në fakt tregu i mediave është shumë i mbingarkuar dhe krejtësisht i deformuar, me 21 të përditshme, 45 radio dhe 73 televizione në një vend që është një vend në zhvillim e që ka vetëm 3.5 milion banorë. Megjithëse shumica e këtyre bizneseve nuk mund të mbahen numri i mediave që janë mbyllur është më i vogël sesa ai i atyre që kanë lindur. Ky paradoks shpjegohet me një akuzë shumë të përfolur - por gjer tani të paprovuar - se një pjesë e pronarëve e përdorin median e tyre si mjet për të ndihmur bizneset e tyre të tjera. Në të njëjtën kohë, megjithëse flitet kaq shumë për transparencë, duket se nuk ka aktorë që të kenë vullnetin për më shumë transparencë ndërkohë që legjislacioni, po ashtu, nuk jep shumë dorë në këtë fushë.” Konkluzioni është i qartë: pushteti i mediave nuk mund të jetë i pakontrolluar, por, ashtu sikurse edhe pushteti i Sali Berishës, e pushtete të tjera duhet të jenë të kontrolluara nga institucione e nga ligji?
Mendimi im të cilin e kam shprehur jo vetëm në shtyp, por shumë më tepër edhe në biseda personale me mjaft kolegë, ka qenë dhe mbetet se kjo gjendje nuk mund dhe nuk duhet të vazhdojë jo vetëm sepse media dhe shtypi janë si të thuash pasqyra e ndërgjegjes dhe e moralitetit të një vendi e se kjo gjendje duhet të normalizohet “edhe në funksion të normalizimit të ndërgjegjes shoqërore tepër të çoroditur e në kaos vlerash.” por edhe në funksion të ndërgjegjes e profesionalizmit të gazetarit. Më mirë me rroga më të ulta, por me nder më të lartë përpara publikut. Mendimi im ka qenë dhe mbetet se Shqipëria duhet të ketë një sistem mediatik pak a shumë si ay i vendeve evropiane ku në përgjithësi ka një apo dy televizione publike që kanë peshën më të rëndësishme e që mbahen me paratë e taksapaguesit dhe një numër të kufizuar televizionesh private që i përcakton tregu. Ngulmoj se një porojekt i tillë do t’i jepte vendit dinjitet, por do t’u jepte dinjitet edhe gazetarëve që trajtohen sot si punëtorë në të zezë e si mercenarë pa bindje e pa ideale. Mendimi im ka qenë dhe mbetet se kjo politikë e mbajtjes së vendit në terr ligjor - sepse në terr të gjitha delet janë të zeza, - kjo politikë e “vazhdimit të betejës finale pa fund”, e ruajtjes së kaosit e të paligjshmërisë edhe në media i intereson vetëm asaj pakice që e ka gjeneruar e që jeton në sajë të saj. Për fat të keq më rezulton se ndoshta pse një pjesë nuk kanë besim se këtë sistem mediatik mund ta ndryshojmë e prandaj mund të përfundojnë pa bukën e gojës, apo pse një pjesë janë ndërtuesit e këtij sistemi apo tepër të komprometuar nga ai këta kolegë gazetarë duke heshtur për këtë çështje madhore të medias i shërbejnë kësaj strategjie të territ e paligjshmërisë në media duke i shërbyer interesave që asgjë nuk kanë të përbashkët me interesat e publikut dhe me interesat e karierës, dinjitetit dhe integritetit të tyre profesional. (Korrieri, 8 gusht, 2006)