Monday, January 29, 2007

Harmonia midis komuniteteve tona fetare duhet ndërtuar në konteks të ri

Ditët e fundit është shfaqur sërisht çështja e vajzave myslimane në shkollë. Madje njëra prej tyre në Durrës rrezikon të mbetet jashtë fakultetit. Si e shikoni këtë çështje dhe a mendoni se është i drejtë ndalimi i veshjes fetare në shkolla?

Çështja e shamisë apo e vellos së myslimanëve është një nga më të debatuarat këto ditë në Evropë dhe nuk di nëse Rektorit të Universitetit të Durrësit i ka ardhur frymëzimi prej debatit përtej Adriatikut apo i ka lindur spontanisht në brigjet e tij të Durrësit. E them këtë sepse, po do t’i referohemi debatit që bëhet sot në Evropë lidhur me këtë çështje, qëndrimi i tij do të kualifikohej si kompatibël vetëm me qëndrimet e ekstremit të djathtë ndërkohë që Shqipëria ka një kontekst krejt tjetër. Por para se të kalojmë në kontekstin shqiptar le të shohim disa nga kundërthëniet që paraqet sot në botë çështja e vënies së shamisë apo vellos për të ilustruar se nuk është një çështje kaq e thjeshtë dhe se kompleksiteti i konteksteve duhet të na bëjë të jemi shumë më të përgjegjshëm edhe kur flasim për këtë çështje e jo më kur ndërmarrim veprime si ai i Rektorit të Universitetit të Durrësit. Njëri prej këtyre konteksteve ka të bëjë me raportin e myslimanëve me perëndimorët në Evropë. Sot, veçanërisht pas 11 shtatorit, vihet re se vënia e shamisë apo e vellove është shtuar edhe pse pikërisht vënia e tyre, si simbole, shihet si çështje mbrojtjeje identiteti dhe krenarie. Ndërkaq perëndimorët nga ana e tyre ndahen përgjithësisht në dy kampe në këtë debat: në kampin e atyre (kryesisht të majtë) të cilët mbështesin lejimin e mbajtes së shamive apo vellove si një kondicion i ri i Perëndimit që, tek e fundit, ka të bëjë me çuarjen më tej të multikulturalizmit, si dhe në kampin (konservativ i djathtë) që kërkon të gjejë forma kufizimi duke i mshuar idesë së nevojës që këta t’i adoptohen vendeve ku kanë ardhur të punojnë e jetojnë. Kuptohet, ndërkaq, se debati midis të dy palëve ka sfumaturat e veta me qëndrime më radikale e më të moderuara dhe, në këtë aspekt, shkolla, duke u parë si një vend i rëndësishëm edukimi dhe kulturimi, merr një rëndësi të veçantë. Por në tërësi mbizotërn ideja se mbajtja e shamisë është një e drejtë e pamohueshme.
Ndërkaq është vënë re shtimi i vënies së shamisë sot edhe në botën arabe. Këtu kemi një kontekst tjetër që lidhet edhe me të parin, por që, sipas analistëve, ka të bëjë edhe me një realitet në ato vende arabe të ashtuquajtur laikë ku në përgjithësi ka regjime autoritare dhe të korruptuara (e që pëlqehen më shumë nga perëndimi pse konsiderohen si më properëndimorë), por ku feja shihet nga popullsia atje edhe si një formë kundërvënieje ndaj këtyre regjimeve. Psh. sot vihet re një shtim i shamisë në Egjypt ndërkohë që gratë myslimane kanë fituar atje të drejtën e votës që më 1927, pra edhe përpara Francës dhe Italisë.
Por vënia e shamisë apo vellos duhet parë edhe si çështje që ka të bëjë me emancipimin e gruas, pra se sa tek vënia e shamisë apo vellos kemi të bëjmë me vullnetin e lirë të grave dhe sa kemi të bëjmë me një kulturë që gruan e sheh në funksion të burrit dhe mbajtjen e shamisë apo vellos si shenjë e një shoqërie thellësisht patriarkale e konservatore. Besoj se ky problem u përket të tre konteksteve që përmenda më sipër edhe perëndimorit edhe arabit, por edhe shqiptarit.
Përveç kësaj debati në Evropë zvillohet edhe lidhur me llojin e mbulesës që përdoret: shamia që mbulon vetëm flokët apo vellot që arrijnë të mbulojnë tërë trupin e të lenë vetëm sytë. Personalisht zgjedhjen e shamisë e respektoj dhe nuk më krijon asnjë problem kurse velloja e zezë që zbulon vetëm sytë më krijon një vështirësi që ma bën të papranueshëm komunikimin me një qënie njerëzore që më paraqitet asisoj. Por që nga ky refuzim dhe deri tek imponimi i heqjes së saj me detyrim përsëri ka një hendek që duhet vlerësuar sipas kontekstit.
Për t’u kthyer në kontekstin shqiptar: Mbi të gjitha duhet të kemi parasysh se tek ne nuk bëhet fjalë për një “agresion” emigrantësh të huajsh që po na vijnë dhe po na sjellin vlera të tjera. Bëhet fjalë për një situatë shqiptarësh paskomunistë të cilët me lejimin e fesë edhe si nevojë besimi, identiteti, përkatësie, spiritualiteti kanë filluar të praktikojnë fetë, kryesisht ato tradicionale, por edhe të tjera. Është një fenomen pra i ndryshëm në këtë aspekte nga ai i Evropës, ku myslimani shihet si i huaji që sipas disave duhet pranuar ashtu siç është kurse sipas disa të tjerëve duhet asimiluar. Në këtë kontekstin tonë, sipas mendimit tim, akti i rektorit të Universitetit të Durrësit është një akt që nuk mund të quhet as intolerancë, sepse toleranca nënkupton një më të fuqishëm pse më i shumtë në numër apo pse ka pushtetin që toleron një të ndryshëm më të pakët e më të papushtetshëm. Kurse shqiptarët myslimanë janë pjesë e këtij populli madje tradicionalisht janë shumica. Kemi të bëjmë pra me një akt që mund të konsidereohet remineshencë e komunizmit kur shteti i të fuqishmëve kishte përcaktuar ideologjinë e tij dhe e impononte atë me dhunë. Dhe aspak me një shtet laik apo shkollë laike siç pretendon rektori i Durrësit. Sikurse e kam shtjelluar edhe më herët në faqet e kësaj rubrike me shtet laik duhet të kuptojmë një formë organizimi të shoqërisë që ka lindur pikërisht nga nevoja e mbrojtjes të të gjithë komuniteteve të ndryshme në një shoqëri duke respektuar autonominë e tyre, një shtet, pra, që, ruan një neutralitet të rreptë përsa i përket çështjeve ideologjike dhe fetare. Kurse në rastin e detyrimit të vajzës myslimane me heqjen e shamisë nuk kemi asgjë laike në këtë kuptim, kemi përkundrazi mungesë neutraliteti dhe imponim me detyrim të një botkuptimi të rektorit, që, për fat të keq, nuk është vetëm i rektorit. Dyshoj shumë se ky rektor nuk do të donte të kishte as të zinj dhe as homoseksualë në universitetin e tij. Pra, sipas meje, rasti në fjalë është shenjë se ajo që ne e kemi ekzaltuar aq shumë: toleranca apo harmonia fetare, është një retorikë boshe sepse në thelb ne jemi një shoqëri intolerante. Arësyet janë të qarta: vijmë nga një periudhë e gjatë shoqërie komuniste që ka synuar eliminimin e diversiteteve në shoqëri duke patur në sfond të ideologjisë së saj edhe nacionalizmin i cili, edhe ai, për rrethanat historike të Shqipërisë, u ngrit si një ideologji që i kundërvihej diversiteteve fetare. Në kontekstin post komunist dhe post nacionalist ku jetojmë “Feja e shqiptari është shqiptaria” që Hoxha e çoi në ekstrem duke eliminuar krejtësisht fetë, edhe pse mit i rëndësishëm i nacionalizmit shqiptar, duhet riparë në kontekstin e shtetit laik që shtjellova e që është e kundërta e shtetit ideologjik. Pra ky qëndrim i rektorit nxjerr në pah faktin se në kushtet e rilindjes së feve në vendin tonë harmonia fetare duhet parë si e kërcënuar, si një “harmoni” që më shumë e mban ende në këmbë prirja dominante e shqiptarëve drejt modeleve evropian të shoqërisë konsumiste – si dhe mungesa historikisht e konflikteve fetare - sesa një thellim në këto fe dhe në dialgun midis tyre dhe në hapjen ndaj tyre. Akti i rektorit na tregon gjithashtu se duhet të mendojmë që sot, sa nuk është vonë, se harmonia midis komuniteteve tona fetare është diçka për të cilën duhet të punohet vazhdimisht në çdo brez.
Në funksion të kësaj harmonie dua të përsëris edhe një herë idenë se nëse kemi ndonjë gjë që mund t’i japim Evropës jo vetëm si vlerë, por edhe si mundësi për të bërë politikë është pikërisht bashkjetesa e komuniteteve tona fetare në harmoni për shkaqe tona specifike historike. Kush pretendon se ne duhet të diskriminojmë fenë myslimane për shkak se duke u vetëshpallur të krishterë mund të pranohemi më lehtë në Evropë sipas meje gabon. Ky gabim, tek i cili, sipas meje, e ka rrënjën edhe qëndrimi i rektorit të Durrësit, vjen se, për fat të keq, gjatë kohës së komunizmit, edhe si rrjedhojë e një nacionalizmi të vonuar e të përdorur për qëllime pushteti, elita jonë e asaj kohe ka kryer një manipulim nacionalist të historisë duke i paraqitur 500 vjetët që ne kemi jetuar me Turqinë sikur të kemi qenë 500 vjet në luftë me ta, ndërkohë që ky është një lexim me syze nacional – komuniste i një historie krejt tjetër. Madje nëse do të kërkojmë rrënjët historike të harmonisë sonë fetare, sipas meje, këto duhet t’i gjejmë jo tek intoleranca nacionaliste e komuniste e shekullit paraardhës, por tek bashkjetesa për pesë shekuj në perandorinë otomane e cila njihet historikisht si një perendori që ka treguar një tolerancë fetare të admirueshme. Le të kujtoj psh. se ebrejtë sefarditë kanë pasur një jetë shumë më të mirë në myslimanët sesa vëllezërit e tyre ashkenazë në Evropën e krishterë. (Historia na tregon se nga mesi i shekullit të dhjetë “kryeministër” i Kalifatit u emërua kryetari i komunitetit ebraik të Kordovës: ndërkohë që një peshkop i krishterë ishte “ministër i jashtëm”.) Rreth vitit 1454 një rabin me origjinë franceze i shkruante bashkëfetarëve të tij një letër që u bë e famshme : “Ua them unë, Turqia është një vend i begatë ku, nëse do të dëshironi, do të gjeni rehati… A nuk është më mirë të jetojmë nën sundimin e myslimanëve sesa të të krishterëve? Këtu çdo njeri mund të ketë jetën e tij të paqme nën hijen e vreshtës dhe të fikut të tij. Këtu askush nuk do t’u pengojë të mbani ornamentet më të bukura ndërsa në vendet e krishtera nuk guxoni t’i vishni fëmijët tuaj me të kuqe apo blu, ngjyra që ne i duam aq shumë, nga frika se mund t’i godasin dhe fyejnë, e jeni të detyruar të rrini të veshur në mënyrë të mjerë me ngjyra të errëta…” Është shumjë interesante kjo dëshmi sot kur flitet për veshjen.
Këto ngjyra të historisë së asaj kohe e bote ku shqiptarët kanë bërë pjesë për pesë shekuj janë “fshirë” dhe “ripikturuar” nga kujtesa për një arësye shumë të thjeshtë: sepse nacionalizmi dhe komunizmi i trajtonte turqit si armiq. Ky qëndrim arkaik vazhdon sot të dëmtojë e të kërcënojë edhe harmonin e jetës së komuniteteve tona fetare që siç thashë duhet parë në kontekst krej të ri.


Gjatë kësaj jave në shtyp është zhvilluar një debat i ashpër mes Kadaresë dhe Paskal Milos. Një konflikt në distancë midis një historiani dhe një shkrimtari. Si e gjykoni një përplasje të tillë?

Sipas meje polemika konfliktuale midis Kadaresë dhe Milos duhet parë jo thjesht si një grindje midis dy personash të njohur, por si një polemikë tek e cila do të gjejmë një model tipik qasjeje ndaj të kaluarës prej ish pjesëtarëve të inteligjencies së asaj kohe. Megjithëse duket sikur ka një ndarje shumë të thellë midis të dyve, po ta shohim me sy më të qetë, do të gjejmë se, në thelb, ka edhe shumë të përbashkëta. E përbashkëta më e madhe që gjej është se që të dy e dënojnë të kaluarën komuniste, por nuk thonë asnjë fjalë për përgjegjësitë e tyre në këtë të kaluar. E kam fjalën për përgjegjësinë morale dhe intelektuale që duhet të ndjejë cilido për atë që ka bërë apo që nuk ka bërë si intelektual dhe si detyrë intelektuali në atë regjim. Pa mllefe, si nevojë katarsisi e shoqërisë. Kurse ata të dy më një anë akuzojnë njëri tjetrin për atë që kanë bërë në të kaluarën dhe që të dy mohojnë totalisht, nga ana tjetër, akuzat që i thonë njëri tjetrit. Problemi është se ky nuk mund të quhet debat i mirë intelektual dhe nuk është as bindës e aq më pak në shërbim të katarsisit. Është më shumë një ballafaqim force në stilin e vjetër. Është pikërisht kjo mosndjerje e së kaluarës edhe si përgjegjësi e tyre që e bën sipas meje Milon të përmendë Enver Hoxhën në dritë pozitive siç bëri në Pezë dhe Kadarenë nga ana tjetër ta akuzojë për këtë pa bërë as më të voglin reflektim për monumentet që i ka ngritur Enver Hoxhës dhe përgjegjësisë që ka edhe ai për ngritjen e kultit të diktatorit. Thellë thellë mua më duket se ata mendojnë se pa atë të kaluar ata nuk do të ishin ata që janë dhe prandaj e shajnë apo lëvdojnë Hoxhën sa për të larë gojën.
Një tipar tjetër që nxjerr ky debat sipas meje është një lexim i skajshëm selektiv i historisë dhe veprës personale në shërbim të glorifikimit të vetes nga ana e shumë intelektualëve tanë, që ka arritur kulmin tek Kadareja, e që Milo e nxjerr në pah në polemikën e tij. Kadareja, sikur njerëzit të mos jenë gjallë dhe të mos t’ia kenë parasysh veprat, por edhe privilegjet e panumërta që ka gëzuar deri në fund, shfaqet si dikush që nuk ka qen këtu në atë kohë. Ka shkruar së fundi një parathënie për dy poetë të pushkatuar nga regjimi ku nuk gjen asnjë rresht refleksion për faktin që ai nuk ishte mik me poetët, por me akuzuesit e tyre, as edhe për përgjegjësitë që kishte edhe ai sepse ekspertimi dhe dënimi i poetëve është bërë pikërisht duke patur parasysh modelet e poezisë që kishte bërë ai dhe shumë si ai. Në këtë aspekt i jap të drejtë Milos i cili ndryshe nga shumë pjesëtarë të inteligjencies së asaj kohe që mendojnë, si ai, rreth falsifikimit të jetës dhe veprës së tij nga Kadareja, nuk e thonë, madje një pjesë edhe i kanë shërbyer këtij falsifikimi. Por edhe këtu përsëri duhet vënë në dukje fakti se këtë Milo e bëri sepse u sulmua personalisht dhe jo pse parimisht i duket se si historian ka për detyrë të mos lejojë falsifikime të historisë.
Kurse përsa i përket versionit të Kadaresë për Mehmet Shehun i cili sipas tij qënka vrarë kurse Milo e ka paraqitur si të vetëvrarë duke falsifikuar edhe letrën që ka lënë Shehu, apo se Milo paguhet me paratë e Enver Hoxhës për ato që thotë këtu jemi në një zëvendësim të realitetit me fiksionin që nuk do të qe aspak i dëmshëm sikur këto të mos i thoshte Kadareja, por mu pse i thotë Kadareja e mu pse jetojmë në një shoqëri ku mbretëron injoranca dhe idolatria duhen përgënjeshtruar më fort nga ata njerëz të cilëve u ka mbetur ende sadopak respekt për të vërtetën në këtë vend.

Presidenti nuk miratoi kërkesën e shumicës për të shkarkuar Sollakun duke thelluar hendekun midis tij dhe të djathtëve. Në këto kushte a mund të funksionojë shteti në mënyrë normale?

Shteti mund të funksionojë fare mirë sikur Presidenti i mbështetur në ligj dhe Kushtetutë të mos miratojë, duke ushtruar kompetencat e tij, një ligji të mazhorancës. Problemi është se sipas meje edhe Presidenti ashtu sikurse edhe mazhoranca ashtu sikurse edhe Sollaku e aplikojnë ligjin në mënyrë selektive duke e zhvleftësuar atë e duke bërë më të rëndësishëm sesa ligji lojën e forcës dhe të arbitraritetit e të interesave personale. E në këtë rast shteti ligjor nuk funksionon dot në mënyrë normale, por zëvendësohet nga shteti i klaneve dhe interesave të tyre.
(Rubrika Përpjekja, Standart, 21 tetor 2006)

1 comment:

Anonymous said...

Kesaj i thojne te eksportojme demokracine dhe te sanksionojme drejtesine.