Të rinj apo të vjetër

Emërimet kohët e fundit në dy poste tejet të rëndësishme si ai i Minstrit të Drejtësisë dhe ai i Prokurorit të Përgjithshëm të dy individëve me moshë të re nuk mund të mos ngrenë, ndër pikëpyetjet e shumta, edhe një pikëyetje që sillet në ajër në shoqërinë shqiptare pa u ulur asnjëherë në tryezat e analizës ashtu siç meriton. Të rinj apo të vjetër i duhen Shqipërisë në krye të vendit? Dilemë kjo universale, që mbetet e hapur gjithandej.
Nëse do të flasim përgjithësisht lidhur me dallimin midis të rinjve dhe të vjetërve nuk mund të mos veçojmë disa nga karakteristikat kryesore pozitive të të rinjve dhe të të vjetërve. Ndër to për të rinjtë do të theksonim energjinë dhe entuziazmin më të madh, aftësinë për të kapur të renë po ashtu, por edhe idealizmin e guximin më të madh për të ndryshuar gjërat e për të sakrifikuar për të tjerët sëbashku me kritikën më të fortë ndaj një realiteti dhe ndjerjen e nevojës për ta ndryshuar atë. Nëse do të flasim për anët pozitive të të moshuarve do të veçonim përvojën dhe urtësinë më të madhe, përgjegjshmërinë më të madhe, maturinë dhe tolerancën më të madhe. Po t'u kthehemi anëve negative, kur flasim për të rinjtë, do të veçonim si rreziqe më të mëdha egoizmin e patemperuar nga përvoja, papërgjegjshmërinë dhe fanatizmin, aventurizmit ashtu sikurse edhe rrezikun e manipulimin më lehtë apo edhe mungesën sa duhet të profesionalizmit. Kurse tek më të moshuarit do të mund të flitej negativisht duke përmendur mefshtësinë më të madhe, prirjen për të tuajtur statukonë, kompromisin shumë më të madhe me të keqen, konformizmin, rezistencë ndaj të resë.
Që t'i japësh një përgjigje sadokudo të saktë kësaj dileme them se ajo duhet shtruar në kontekstin historik e kulturor për të cilin bëhet fjalë. Sepse i thua gjithë ato që përmenda më sipër dhe përsëri të duket sikur nuk ke thënë asgjë lidhur me kontekstin në fjalë. Tek e fundit, përtej një përgjigjeje të përgjithshme se idealja është kombinimi i energjisë së rinisë me përvojën dhe maturinë e të vjetërve, pyetja shtrohet nëse ishte më mirë që u zgjodhën dy të rinj apo më keq, pavarësisht nga karakteristikat e tyre individuale që mund t'i bëjnë më të mirë ose më të këqinj se individë të tjerë të moshave të tyre apo të moshave të tjera. Për të tentuar t'i japësh një përgjigje sadokudo kësaj dileme them se duhet t'i referohemi përvojës sonë. Çfarë ka ndodhur në Shqipëri me të rinjtë dhe me të vjetrit në pushtet? Nëse do t'i referohemi historisë sonë të pas luftës së Dytë nuk mund të mos vemë re se pushtetin në Shqipëri e morën të rinjtë, Komunistë ishin shumica të tillë. Edhe Hoxha nuk ishte më shumë se 36 vjeç. Regjimi që ndërtuan ata me egërsinë, fanatizmin dhe aventurizmin e tij, por edhe me papërgjegjshmërinë e tij ndaj fateve të vendit e të të tjerëve, nuk mund të mos të të bëjë të mendosh se këto vinin edhe nga fakti se ata ishin të rinj, nuk kishin as pjekurinë as përgjegjshmërinë e të moshuarve dhe në këtë aspekt mund të thuhet se ata shfaqën karakteristikat më të këqia të të riut të përmendura në krye të këtij shkrimi. Ajo çka mund të vihet re gjithashtu tek ajo përvojë është se, në vazhdim, këta të rinj u bën të vjetër, por ndërkaq pushteti nuk i poqi, por i shkatërroi edhe më keq. Ata u zhytën nga krimi në krim, vranë shoqi shoqin, shkatërruan dhe nështruan brezat e bijve e sëbashku me to edhe vendin derisa u plakën. Përvoja e tyre tregon se të rinjtë kur janë të paformuar dhe u jepen role të rëndësishme pushteti në dorë ata mund të thellojnë të keqen me aventurizmin dhe papërgjegjmërinë e tyre. Përvoja e tyre të bën të mendosh se një individ kur të marrë përgjegjësi për jetët e të tjerëve, siç është rasti i politikanve, por jo vetëm, duhet të ketë një nivel të lartë diturie, pjekurie dhe përgjegjshmërie, përndryshe bëhet i rrezikshëm. Po të vesh re historitë e thuajse të gjitha diktaturave të shekullit të XX do të vesh re se protagonistët e tyre në fillesë kanë qenë të gjithë të rinj. Por nuk mund të mos vemë re gjithashtu se në thelbin e precesit që ndodhi në Shqipëri gjatë komunizmit kemi ripërsëritjen e një modeli shoqëror autoritarist, paternalist sadomasokist ku raporti at bir është fortësisht edipian. Biri është i detyruar t'i nënshtrohet autoritetit të atit, por, kur e merr pushtetin, sillet si i ati duke shkarkuar mbi të tjerët (ose edhe mbi vetë atin e rrëzuar nga pushteti) frustrimet e një raporti poshtërues që ka pësuar gjatë nënshtrimit të tij. Por le të hidhemi në përvojën e tranzicionot shqiptar. Sot brezi i të rinjve të shtypur nga etërit komunistë janë të vjetrit kurse kemi një brez të rinjsh që synon t'u zerë vendin ose që thirret nga të vjetrit në detyra kaq të rëndësishme. Ajo çka është vënë re në tërësi ka qenë vazhdimi i modelit autoritarist i raportit të vjetër - të rinj që kemi parë gjatë komunizmit. Në partinë demokratike mbizotëron modeli i nënshtrimit të brezit të ri ndaj brezi i vjetër, ku spikat veçanërisht figura e Sali Berishës që ka mbetur figura e patriarkut të paprekshëm e të pakundërshtueshëm për 16 vjet. Në PS, ku autoriteti i atit ka qenë më i dobët (kam parasysh Ramis Alinë dhe pastaj Fatos Nanon) kemi fenomenin e të rinjve që kërkojnë të marrin pushtetin e atit pa vdekur ai, por që, kur e marrin pushtetin, sillen si ai, në mos më keq. Shembujt më tipikë janë Ilir Meta dhe Edi Rama të cilët ndonëse të rinj, në pushtet kanë shfaqur tipare të thekusuara autoritariste. Pra, përsa i përket atij që mund të quhet proces demokratizimi i politikës sonë, jemi ende në atë strukturë autoritare sadomasokiste paternaliste ku të rinjtë i nënshtrohen më të vjetërve që janë më të pushtetshm ose që, kur marrin pushtetin, sillen si të vjetrit. Megjithatë kur flitet për dallim midis të rinjve dhe të vjetërve nuk mund të mos shtrohet edhe çështja se çfarë përfaqësojnë ata si pasojë e edukimit në kohë të ndryshme dhe e jetës në kohë të ndryshme. Nëse do të marrim në analizë brezin e moshave në harkun që do të përfshinte moshat që nga ajo e Topit dhe Nanos deri tek ajo e Berishës do të thoja se karakteristikë e tyre e përbashkët është vula e fortë që ka lënë e kaluara në komunizëm në formimin e tyre. Ishte një kohë që këtyre u mësoi jetën e dyfishtë, marrëdhëniet e pasinqerta, demagogjinë, mungesën e idealit dhe të koherencës. Futja në politikë e këtij brezi ka pasur një aspekt të dyfishtë. Ajo edhe shprehte nevojën për t'u çliruar nga prangat që u kishte vënë diktatura por qe edhe e mbarsur me të gjitha difektet që u kishte formuar ajo. Ndërkaq brezi i ri që u rrit në tranzicion ka më shumë vulën e këtij tranzicioni sesa të së kaluarës komuniste. "Vlerat' që u ka përçuar atyre ky tranzicion janë ato të individualizmit ekstrem, kulti i pasurimit të shpejtë, mungesa e çdo ideali tjetër përveç atij të krijimit të mirëqënies personale, përdorimi i çdo mjeti për arritjen e këtyre "vlerave". Edhe futja e tyre në politikë ka qenë si një nga mënyrat për arritjen e këtyre "vlerave". Do të thoja se në shërbim të këtyre arritjeve kanë vënë edhe disa aftësi më të mëdha që u ka dhënë disave prej tyre mundësita për tu shkolluar apo për t’u specializuar jashtë shtetit ndonëse në këtë aspekt, në tërësi, mbetet e dyshimtë nëse kemi të bëjmë me një brez më të arsimuar apo më pak të arsimuar sesa ai i të vjetërve. Në tërësinë e vet mund të thuhet se Shqippëria gjatë kësaj periudhe është udhëhequr nga të rinj dhe të vjetër që kanë shfaqur anët më negative të të rinjve dhe të të vjetërve të përmendura në krye të këtij shkrimi. Duke patur parasysh gjithë çka thashë më sipër, pa pretenduar assesi të ezauroj një çështje kaq të gjerë dhe komplekse, lidhur me emërimit të dy të rinjve në poste kaq të rëndësishme si ai i Ministrit të Drejtësis dhe i Kryeprokurorit të Përgjithshëm do të thoja se këta dy individë kanë shumë rrezik të përfaqësojnë dy të këqija karakteristike të kontekstit historik shqiptar: atë të nështrimit ndaj autoritetit më të lartë që i ka emëruar si dhe, sëbashku me këtë, atë të vendosjes së interesit personal mbi detyrën ndaj publikut dhe mbi ligjin.
E përsëris, ky është një reflektimi i pambështetur asfare në njohjen e dy individëve në fjalë. Por është i mbështetur fortësisht në faktin se në shoqërinë shqiptare ende nuk po duket një brez i ri që të konfliktuojë me etërit jo për t’u bëri si ata, por pikërisht për të ndryshuar modelin e tyre. (Korrieri, 25 Nentor 2007)