Biznesi banal me nostalgjinë e komunizmit

Ditën e martë ndoqa me vëmendje emisionin “Tek Keli” ku përballë gazetarit Enkel Demi ishin organizatorët e emisionit “Njëqin këngët e Shekullit”. Vura re se Demi, teksa u drejtonte pyetjet katër organizatorëve të spektaklit, nuk e fshihte shqetësimin që e brente, se shumica e atyre këngëve ishin nga ato të propagandës socrealiste dhe se riciklimi i tyre qe një fenomen që nuk duhej marrë me lehtësinë me të cilën i kishin sjellë ato në skenë regjizori Pandi Laço dhe bashkëpunëtorët e tij. Dhe as dukej i bindur se ato e meritonin titullin bombastik “Këngët e shekullit”. Këtë shqetësim, por shumë më bruto, ma kishte shprehur para disa kohësh një miku im ish i burgosur politik i cili më mori në telefon i revoltuar e më tha: “ore, po çfarë po bëjnë këta kështu! Po me këto këngë janë shpëlarë trutë e miletit, kurse ne aty brenda na kanë torturuar duke na i vënë nga mëngjesi në darkë!”
Përballë pyetjeve të Demit regjizori Pandi Laço dhe të ftuarit e tjerë aty kërkuan ta shpjegonin, sipas mënyrës së tyre, atë çka kishin bërë. Sipas Laços ata kishin bërë një punë të mirë, sepse kishin ndihmuar të ruheshin këngë që po zhdukeshin. Pra një punë arkivimi mund ta quajmë. “Ashtu siç ruan psh. Galeria e Arteve pikturat dhe skulpturat e realizmit socilist” – tha njëri nga të ftuarit në mbështetje të kësaj ideje. Por kushdo që ka pak mend në kokë e di se nga arkivimi e deri në atë festë të madhe televizive ka një diferencë të madhe. Ato nuk u ritransmetuan ashtu siç ishin të regjistruara, duke u marrë ndoshta në analizë kritike, por u kënduan me patos nga të rinj e të vjetër të riaranzhuara. Po ashtu seria e spektakleve të Laços u raklamua pa rreshtur në TV Klan me tone emfatike. Jo vetëm, por, siç doli nga emisioni, organizatorët i kishin ndryshuar disa pjesë tekstesh që të mos “kërcitnin” ashtu dhe aq: psh. atje ku thuhej “partia” doli se kishin vënë “rinia” dhe nuk kishin përfshirë këngë që i këndoheshin shokut Enver, ndërkohë që ruajtja duhet t’i përfshinte edhe këto. Pra, të thuash se kemi të bëjmë me një punë ruajtjeje e arkivimi është të gënjesh trashë. Por organizatorët nuk vonuan ta përgënjeshtrshtojnë vetë idenë e ruajtjes e arkivimit kur, në përpjekjet për të legjitimuar këndimin e këtyre këngëve, sollën shëmbullin e Bella Ciaos që këndohet në Itali apo këngën e Che Guevarës. Pra, pse të mos i këndojmë ne këto këngë kur në Itali këndohet Bella Ciao dhe në Amerikën Latine apo edhe gjetkë i këndohet komandantit Che Guevara? Shkurt edhe ata nuk e mohuan dot se kemi të bëjmë me një punë riciklimi. Dhe kjo, sipas meje, meriton të anlizohet seriozisht.
Nuk jam kurrsesi i idesë që këto këngë duhen zhdukur nga dheu, as se nuk duhen dëgjuar. Ato duhen ruajtur e dëgjuar (ashtu siç janë kënduar) sepse ndihmojnë të kuptohet ajo kohë. Ato duhen ruajtur e dëgjuar edhe për arësye të studimit të fazave të ndryshme të asaj kohe, sepse edhe nëpërmjet tyre dallojmë, nëpërmjet ndryshimeve të teksteve dhe të melodive, periudhat e ndryshme të diktaturës dhe të propagandës socrealiste që e ka shoqëruar atë. Ato duhen studiuar edhe nga muzikologë që merren me studime të ndryshme të zhanreve të ndryshme muzikore, po ashtu. Ka shumë arësye, pra, pse ato duhen ruajtur e dëgjuar. Por akti i këndimit, i riarrazhmit i rimarrjes nga këngëtarë të rinj ashtu siç bënë Laço me të tijtë dhe mbiquajtja e tyre “Këngët e shekullit “ më duket një gjë krejt tjetër me të cilën nuk pajtohem kurrsesi. E konsideroj si një fenomen që meriton të shqyrtohet me shumë shqetësim. Le të shtjelloj disa nga argumentet e mija pa pretenduar se mund ta shterroj një fenomen të tillë me të cilin, e përsëris, duhet të merremi shumë serizisht. Së pari, duhet të sqarojmë se ata që këndojnë Bella Caion në Itali identifikohen edhe sot më atë këngë partizane. Edhe gazetari Enzo Biaggi, që vdiq së fundi, kishte lënë amanet që, kur të varrosej, të këndohej Bella Ciao e cila u kënduar nga ata që e shoqëruan në banesën e fundit. Po ashtu edhe ata që këndojnë dhe rikëndojnë këngën e komandantit Che Guevara identifikohen me të sepse besojnë në mitin e revolucionarit që dha jetën për një ideal. Kurse organizatorët tanë nuk na thanë nëse mendojnë se duhet të identifikohemi me ato këngë apo jo. Ose më saktë a identifikohemi ne me ato këngë apo jo. Ose të paktën se kush identifikohet. Kush identifikohet sot me këngën “Shoqet tona ilegale” që dikush tha se është këngë për luftën të cilën ne nuk e kemi hedhur poshtë. Në fakt këngë si ajo apo si kënga “Baballarët” janë këngë që u bënë shumë më vonë, jo në kohën e Luftës, për të rritur edhe më tej kultin e shoqeve (si shoqja Nexhmije) dhe shokëve (si shoku Enver) udhëheqës të partisë që në emrin e Luftës shtypën e çnjerëzuan një popull të tërë për 45 vjet. Prandaj dhe njerëzit, shumica sigurisht, refuzojnë t’i këndojnë e dëgjojnë ashtu sikurse kanë refuzuar t’i këndojnë e dëgjojnë dhe në atë kohë. Ato ishin këngë që u imponoheshin nëpërmjet propagandës. Dhe vetë fakti që ato këngë kanë shoqëruar me tingujt e tyre marrshimin e të dhunshmëve mbi shpinë të popullit shqiptar është një arësye e mjaftueshme për të mos i kënduar. Së dyti, duhet thënë se ato këngë, artistikisht, janë shumica të një shijeje të keqe. Përmbajtja e tyre, qoftë muzikore qoftë ajo e teksteve, ka pak ose aspak të bëjë me ndjenjat e vërteta njerëzore e aq më pak me ndjenjat e shqiptarëve të asaj kohe dhe akoma edhe më pak me muzikën e kohës kur janë krijuar. Po ashtu, duhet thënë se heqja e ndonjë fjale si “parti” apo “Enver” nuk ua ndryshon atyre këtë përmbajtje, as ua heq atë atmosferë të rrejshme festive e optimizmi që kërkonin të ngjallnin tek njerëzit në kuadrin e propagandës trushpëlarëse ndërkohë që realiteti ishte i mjerë. Fakti që një pjese njerëzish i pëlqejnë sepse janë rritur me to dhe i sjellin për asosacion ndërmend kohët kur ato u rrihnin veshin nga mëngjesi deri në darkë, tregon se këta njerëz kanë mbetur me shije të keqe. Por, e përsëris, pjesa më e shëndoshë dhe më me shije e shoqërisë nuk i ka kënduar e dëgjuar ato këngë as nuk ka kërcyer me to në mbrëmjet intime, sepse nuk e gjente veten në to, përkundrazi. Mirëpo sipas organizatorëve spektakli ishte një sukses. Nuk e përjashtoj këtë ndonëse nuk mund të jap gjykimin tim saktësisht sepse, nuk e ndoqa. Kur, duke kaluar nga një stacion në tjetrin, bija në këngët e shekullit nuk qëndroja atje. Por s’mund ta mohoj se mbeta për një çast i mbërthyer me çmerim tek ekrani kur pashë se spektakli u mbyll me këngëtarët tanë të vjetër e të rinj që kënduan, duke ia kaluar rradhën njëri tjetrit, këngën më të dashur të shokut Enver “Për ty Atdhe”. U tha se është kënga e kënduar nga i madhi Mentor Xhemali. Nuk u tha se është kënga më e dashur e diktatorit, një hymn i ideologjisë nacional – komuniste të pushteti të Enver Hoxhës, i cili, gjoja në emër të atdheut që qëndronts si “shkëmb graniti vigan kundër çdo stuhie dhe tufani”, e izoloi dhe e masakroi atë. Dhe fatin e vërtetë të këtij “vigani” e pamë dhe po vazhdojmë ta shohim përditë. Sigurisht me televizionet që i reklamojnë nga mëngjesi në darkë ato këngë edhe mund të kenë sukses, por ky sukses, që shpresoj të mos jetë i madh, megjithatë, është dramatik në çka tregon dhe në pasojat e veta. Sepse ky sukses është shumë i ngjashëm me “suksesin” që ato këngë kanë patur në kohën kur kishim një televizon të vetëm dhe një radio të vetme që jepnin vetëm ato nga mëngjesi deri në darkë për qëllime trushpëlarëse. Ky sukses, pra, është rezultat i një trushplarjeje të një lloji të ri që nuk është vështirë ta identifikosh. E shprehu këtë një nga organizatorët e spektaklit. Kur Demi i pyeti për shitjet e CD me këngët e shekullit ai tha se ato shkonin shumë mirë, por mbi të gjitha shitja shkonte tek më të moshuarit, dmth tek nostallgjikët e asaj kohe, ndonëse edhe të rinjtë, sipas tyre, kishin filluar t’i fusnin në disko. Shkurt, sipas meje, në tërë këtë histori kemi të bëmë me një komercializim banal të nostalgjisë. Né garën tonë për pasurim të disave apo në strapacimin për të mbijetuar të shumicës edhe ato këngë, edhe nostalgjia, shihen thjeshtë si mall tregu që mund të sjellë përfitim. Kemi të bëjmë me një nga shfaqjet më të shëmtuara të asaj që Stiglitz e ka auajtur “fondamentalizmi i tregu”, i fitimit si e vetmja masë dhe peshë e çdo gjëje. Pa dyshim në jetën e njerëzve të asaj kohe ka pasur edhe gëzime familjare edhe shumë ngjarje të gëzuara që ata i kujtojnë me mall. Nuk mund të mohoet se nostalgjia, si fenomen psikologjik, është një diçka shumë komplekse. Ajo nuk mund të na mungojë qoftë edhe kur bëhet fjalë për të kaluara të zeza. Personalisht kam shkruar edhe një ese me titull “Nostalgjia e hidhërimit” ku përpiqem të shpjegoj se njeriu ka nostalgji edhe për vendin më të tmerrshëm ku ka kaluar jetën, burgun, sepse, tek e fundit, edhe aty ka përjetuar emocione. Duket se mbështetur në këtë fenomen kompleks autorët e spektaklit kanë menduar, me mendjelehtësi, riciklimin e këtyre këngëve. Them me mendjelehtësi sepse kanë harruar apo nuk e dinë se njeriu serioz që i kthehet një të kaluare si ajo e diktaturës i kthehet asaj, përveçse me nostalgji, edhe me vështrim kritik edhe me revoltë edhe me ndjenjë dënimi. Madje këto janë dominuese. I kthehet gjithashtu me mendimin që këto t’ia transmetojë rinisë e cila duhet ta njohë atë kohë, për të cilën nuk ka nostalgji asfare sepse nuk e ka jetuar, që të mos përsërisë gabimet e të rriturve. Kurse një nostalgji për atë kohë pa vështrimin kritik ndaj saj, pa ndjenjën e empatisë për viktimat e asaj kohe, pa pendesën dhe pa ndjenjën e vënies së drejtësisë mund ta kenë vetëm pjesa më e keqe e xhelatëve të asaj kohe, ata që kanë mbetur trushpëlarë dhe shpirtharë. Dhe faktkeqësisht mënyra se si këndoheshin ato këngë tregonte se tek ne kanë mbetur shumë trushpëlarë dhe shpirtharë. Nuk mendoj se Laço dhe organizatorët e tjerë ta kenë bërë spektaklin pasi janë kriptokomunistë e ndjejnë simpati për atë kohë dhe xhelatët e saj, as për të rritur numrin e votuesve nostalgjikë të PS-së, por them se zelli nostalgjiko komercial me të cilin u reklamua kjo seri spektaklesh e me të cilin i këndonin këgëtarët ato këngë për mua ishte tronditës sepse më tregonte se sa pak kemi reflektuar për atë kohë duke më bërë, fatkeqèsisht, t’i ndjej të afërt me xhelatët. Por ky fenomen tregon edhe diçka tjetër, edhe më të rëndësishme, si anë tjetër të medaljes së asaj që thashë më lart lidhur me mungesën e reflektimit mbi të kaluarën, apo, ndoshta, bash si rezultat i saj. Ai flet edhe për një boshllëk të madh shpirtëror të kohës tonë, e, në këtë kontekst, edhe për një mungesë të muzikës së vërtetë që duhet t’i përgjigjes kohës sonë. Po të vesh re edhe shumica e muzikës që krijojmë sot në tërësi është shumë banale. Edhe ajo, ashtu si ajo e socrealizmit, nuk bën pjesë në atë muzikë që këndohet e dëgjohet vetmevete nga njerëzit apo në grupe të ngushta intime, pasi nuk u përgjigjet nevojave të tyre shpirtërore. Edhe muzika që prodhojmë sot, si ajo e djeshmja, i drejtohet një shumice injorante duke ua shpëlarë trutë jo më në emër të kooperativizimit, por të fitimit. Kemi të bëjmë me dy ekstreme që puqen. Prandaj do të thoja se kulti i parasë si e vetmja vlerë, si i vetmi statusdhënës që mbretëron në shoqërinë tonë duke e tharë shoqërinë shpirtërisht, paradoksalisht na çon në atë kohë të antiparasë. Komercializimi deri edhe i këngëve të këqija që i shërbenin së keqes vjen ngase nuk prodhojmë dot këngë të mira, të vërteta, pasi jemi aq të varfër në botë shpirtërore të vërtetë. (Korrieri, 16 dhjetor 2009)