Wednesday, June 6, 2007

Trauma si imperativ ndryshimi

Një proverb indian thotë: "Mos u anko që Perëndia ka bërë tigrin, por falenderoje që nuk e ka bërë edhe me fletë". E keqja s'ka fund - i themi këtej nga ne. Kriza e territ energjitik të këtij dimri, që thuhet se do të thellohet, por edhe kështu siç është përbën një tmerr, duket sikur po i shton fletë tigrit të konfliktit politik. Ajo po na bën të na duket mall vera dhe vjeshta kur kishim thjesht e vetëm konfliktin. Po na bën edhe të rimendojmë për tigrin/njeri me ëndrrën për të patur, përveç çatajve e kthetrave, edhe fletë; por edhe se ç'duhet bërë që atij t'i priten "fletët" kur don t'i përdorë në shërbim grykësisë së tij.
Mbetem i mendimit se krizat dhe ngjarjet traumatike të cilat e zhysin shoqërinë në dëshpërim, nganjëherë edhe në vetshkatërrim, mund të shërbejnë edhe si momente të rëndësishme kthese, veçanërisht në shoqëritë që nuk e kanë arritur atë nivel racionaliteti sa të parashikojnë e parandalojnë të keqen në kohë. Edhe kriza politike e konfliktit për zgjedhjet, e kombinuar me krizën energjitike, më duket një e tillë. Ajo ka shtruar pyetjen: si është e mundur që nuk arrijmë të merremi vesh për një gjë kaq të thjeshtë sa ç'është kryerja e zgjedhjeve të lira dhe të ndershme? Kjo vjen e shoqëruar edhe me një ndjenjë revolte në rritje ndaj shkaktarëve, veçanërisht kur shohim vendin të kallur në terr. Aq më tepër kur kemi parasysh se ky terr energjitik vazhdon prej 15 vjetësh. Kemi 15 vjet që, ndonëse nuk kemi më as fabrika e as uzina e as metalurgjik, por e përdorim energjinë thuajse vetëm për ngrohje, nuk arrijmë as të ndriçohemi e jo më të ngrohemi. Shpjegimi në thelb është vetëm një: klasa jonë politike e votuar për menaxhimin e punëve tona nuk merret me rëndërtimin e vendit, por me luftën mesvetit për të marë pushtetin e për të plaçkitur pastaj vendin. Dëmet që i ka sjellë ajo vendit janë të pallogaritëshme. Po vjen koha që ato të vihen në peshore për tu matur me dëmet që i shkaktoi nomenklatura komuniste.
Por, sëbashku me këtë ndjenjë revolte, shtrohet edhe pyetja se çfarë duhet bërë. Nuk po mungon edhe kësaj here shtrimi i kësaj pyetjeje. Përgjigja instiktive është se duhen hequr njerëzit krizë. Edi Rama konsiderohet si një prej kryesorëve kurse, më krah tjetër, mbështësit e tij e venë gishtin mbi Berishën. Ndonjë gazetë ka hapur edhe anketim se cili prej të dyve është shkaktari kryesor i kësaj krize. Sigurisht roli i individëve të caktuar nuk ka qenë kurrë pa rëndësi. As edhe i grupimeve të caktuara, siç janë ata që quhen më të moderuar apo më radikalë. Megjithatë, për të "përfituar" nga kjo krizë në terma afatgjata, mësimet e saj nuk duhet t'i kufizojmë tek nevoja e ndëshkimit të individëve përgjegjës e as tek gjetja e shpëtimtarëve alla Nano. Pa dyshim dikush duhet të përgjigjet personalisht për krijimin e kësaj krize, por kjo nuk mjafton. Madje pikërish duke shtruar pyetjen se cili do ta përcaktojë se kush do të përgjigjet personalisht vijmë në atë që mendoj se duhet të na mësojë kjo krizë për sot dhe për mot.
Ajo çka shohim të ndodhë dora dorës që kriza ashpërsohet është rritja e rolit të ndërkombëtarëve dhe zbehja përballë tyre jo vetëm e egërsisë së tigrave konfliktues ndaj njëri tjetrit, por edhe i rolit të institucioneve tona që duhet të jenë garant i kushtetutës dhe i ligjit siç është ai i Presidentit, Komisionit Qendror të Zgjedhjeve, Prokurorisë e me rradhë. Ajo çka vemë re është se gjithnjë e më tepër strategjia e opozitës dhe mazhorancës (vura opozitën të parën sepse mbetem i mendimit se ajo është përgjegjësja kryesore e kësaj krize) është të fitojnë betejën e mbushjes së mendjes së ndërkombëtarëve se kush ka të drejtë. Raporti i ODIRit apo intervista e ambasadores amerikane apo intervista e Doris Packut lakohen e stërlakohen nëpër shtypin mbështetës të njërit krah apo tjetrit për të vërtetuar se me cilën palë janë ndërkombëtarët. Inisiativa e fundit e Presidentit gjithashtu i dedikohet ndërkombëtarëve. Mirëpo ndërkombëtarët kanë një handikap të madh. Paradoksalisht, ata nuk janë përgjegjës për këtë që ndodh në protektoratin e tyre. Kjo pasi ligjërisht ky protektorat ka statusin e një vendi sovran. Ata as nuk mund të marrin vendime e as t'i ekzekutojnë ato. Shqipëria në këtë kontekst përbën një paradoks: ajo është një vend sovran qytetarët dhe politikanët e të cilit, duke mos qenë të aftë të mbrojnë sovranitetin e tyre, jo nga jashtë, por nga sulmet që i bëjnë njëri tjetrit, ia kanë lënë atë në dorë të huajve. Mos të harrojmë se më 1997 edhe populli edhe politikanët kërkuan ndërhyrjen e të huajve që t'i shpëtonte jo nga ndonjë armik i jashtëm që i kishte sulmuar, por nga vetvetja.
Ndërkaq, politikanët tanë që tregohen aq harbutë dhe aq të dhunshëm me njëri tjetrin dhe me popullin që e kanë lënë në terr, kur vjen puna të përballohen me gjykimin e të huajve sillen me përulësi, por gjithë duke e ditur se po qe se gjykimi i të huajve nuk u vjen për osh ata edhe mund ta shkelin atë sepse e dinë se të huajt ligjërish nuk kanë asnjë fuqi mbi ta e, mbi të gjitha, kanë nevojë për ta si aktorët e vetëm vendas. Kjo ka krijuar një si lojë midis tyre, një si ndarje pushteti, sepse tek e fundit politikanët tanë prap tek ata përplasen, por gjithë duke menduar se si t'ua hedhin edhe kësaj rradhe. Kurse ndërkombëtarët se si t'i ulin edhe një herë në ndonjë tryezë marrveshjeje.
Në këto kushte dy janë zgjidhjet: ose duhet tu japim të huajve edhe fuqinë vendimarrëse duke lëshuar sovranitetin formal që gëzojmë ose të ndërtojmë institucione shqiptare të tilla që të kenë autoritetin e të huajve, por edhe fuqi vendimarrëse e dënimdhënëse. Me fjalë të tjera çështja është se si të bëjmë që pushteti i këtyre dy partive të mëdha cube të mos jetë i pakontrollueshëm. E pa dyshim përgjigja nuk mund të jetë në favor të variantit të parë, por atij të dytit, ndërtimit të instrumentave shqiptare.
Mirëpo ne duket sikur i kemi instrumente të tilla, sikur e kemi pra edhe ligjin edhe ligjin e ligjeve edhe ata që duhet të jenë garant të tyre edhe ndarjen e pushteteve. Kemi pra edhe një President edhe një Prokuror edhe një gjyqsor me status të pavarur. Po a i kemi apo nuk i kemi tamam kështu? Ka juristë që shpjegojnë se edhe formalisht nuk i kemi tamam të pavarur sepse të gjithë burojnë nga Parlamenti dhe duke qenë se ky kontrollohet nga mazhoranca është ajo që vendos; kurse, gjendja që kemi sot është një gjendje tranzicioni ku një pjesë e këtyre pushteteve kanë mbetur të kontrolluara nga mazhoranca e vjetër e se Berisha synon t'i verë nën kontrollin e tij.
Por kundër këtij argumenti sillet fakti se Presidenti është zgjedhur nga të dy palët me konsensus. Edhe Kryeprokurori gjithashtu. Përse ata nuk kanë fuqi për të vepruar kundrejt këtyre dy forcave politik; Presidenti duke mbrojtur vetëm Kushtetutën e jo duke u kërkuar marrëveshje e konsensuse partive kurse Prokurori duke guxuar të marrë si të pandehur çdo shkelës të ligjit qoftë ky edhe peshk i madh i politikës? Çfarë duhet bërë? A është problemi thjesht se kemi gabuar individin prokuror apo individin president apo cilido në këto kushtet do të rrezikonte të binte në pozitat e të parëve?
Shkaqet pse Prokurori nuk është tamam prokuror dhe Presidenti tamam president dhe media tamam media e me rradhë janë shumëdimensionale dhe përtej individuale, por pa e përjashtuar përgjegjësinë individuale. Analizimi i tyre i tejkalon kufijtë e këtij shkrimi, por gjithsesi do të thoja se që këto institucione e të tjera, që duhet të garantojnë ligjin dhe Kushtetutën e të drejtën, të jenë të tillë duhet që të ndahen realisht nga pushteti i partive. E për këtë mendoj se duhet bërë çmos që ky moment të jetë një moment i ridimensionimit të pushtetit të dy partive në kuptimin e vënies së tyre nën një kontroll më të madh nga institucionet e tjera. Shembulli i Presidentit që me hir e me pahir u detyrua të ushtrojë kompetencat e tij që e venë mbi palët tregon se ne kemi pikërisht nevojë për këtë: të forcojmë institucione të tilla që duhet të luajnë rolin e arbitrit, por duke pasur në dorë jo bilbilin e ndërkombëtarëve, por atë të ligjit. Megjithatë përsëri shtrohet pyetja: kush do ta kryejë këtë ridimensionim përderisa ne ia kemi lënë në dorë gjithshka partive që i kanë në dorë të gjitha levat për ta bërë apo për të mos e bërë këtë. Duket sheshit se ato janë të gatshme të bëjnë përsëri një marrëveshje dhe jo një reformë që do të kontrollonte pushtetin e tyre. Dhe kam frikë se kështu do të ndodhë e ne do të vazhdojmë të mbetemi peng i konfliktualitetit permanent të dy forcave derisa gjendja të rëndohet aq shumë sa të ndërhyjnë përsëri ndërkombëtarët. Mendoj se poshtërimi që po përjeton politika në këtë periudhë e që ndoshta do ta përjetojë edhe më të fort nesër me një terr absolut mbi tërë Shqipërinë nuk duhet as të mbetet në nivelin e emocioneve negative të shoqërisë as thjesht të rrisë indiferentizmin e depresinonin dhe aq më pak të shfrytëzohet në emër të njërës palë kundër tjetrës. Duhet të punohet në shumë plane: duhet të punohet për të gjetur instrumente të tjera ligjore që do të mund ta forconin kontrollin e pushteti të këtyre partive duke filluar që nga kontrolli i burimeve të tyre financiare. Do të duhet të punojnë krahët e moderuar e racionalë brenda partive, midis të tjerash edhe për t'i ndarë ato nga lidhjet me pushtetin financiar që buron nga ekonomia kriminale dhe korruptive. Do të duhet të punojë media nëpërmjet shprehjes së presionit në rritje të opinionit që një punë e tillë të bëhet; do të duhet të punojnë ndërkombëtarët që s'duhet kurrsessi ta konsiderojnë sukeses që më në fund i ulën në tryezë mujsharët. Duhet të punojë gjithkush që ende kërkon të ruajë shpresën se ky vend do ta gjejë rrugën e drejtë më në fund. Është një imperativ që e thërret kjo krizë, një imperativ i diktuar nga nevoja që trauma të tilla të mos përsëriten më. (Korrieri, 12 janar 2006)

No comments: