Edi Rama dhe komuniteti

Shpresoj se do të vijë një ditë kur breza shqiptarësh më të mençur e më të ditur se këta të sotmit, e më me personalitet, - kjo është e rëndësishme sepse do të thotë që nuk do të kenë më kompleksin e inferioritetit ndaj perëndimorëve, - do të merren me studimin e një fenomeni “të çuditshëm” të kohës sonë: se si nevoja për të fituar autoritetin e munguar tek bashkëkombasit brenda vendit i ka çuar shumë figura të politikës (dhe jo vetëm) tek teknikat e rritjes së këtij autoriteti nëpërmjet vlerësimeve të të huajve; se si këto teknika kanë përdorur aq shumë edhe mashtrimin e korruptimin e të huajve dhe se si, pastaj, ky autoritet i fituar kësisoj, është ushtruar në mënyrë abuzive mbi shqiptarët.
Midis të tjerave, në kërkimet e tyre, ata do të zbulojnë edhe se si diskursi i drejtuar të huajve nga këta figura, në më të shpeshtën e rasteve, ka qenë krejt i ndryshëm nga diskursi për shqiptarët brenda, madje edhe i kundërt.
Para disa ditësh pashë Edi Ramën, nëpërmjet youtube, të flasë për revolucionin e ngjyrave që ai ka sjellë në Tiranë, në një takim në Harvard Kenedy School (për qeverisje) Cambridge, MA. organizuar në kuadrin e Programit Kokkalis për Evropën Juglindore dhe
Qendrore.
Ajo që më bëri përshtypje ishte se e paraqiti lyerjen e fasadave të ndërtesave me ngjyra të forta  lara lara si një inisiativë që synonte krijimin e komunitetit të munguar në Tiranë. U tha dëgjuesve se, kur ai filloi ngjyrimin e ndërtesave, befas njerëzit harruan gjithë problemet dhe debati kombëtar u përqendrua tek ngjyrat e Tiranës. Dhe ky ishte fillimi i një reaksioni zinxhir emancipues. Njerëzit që kishin dyqane në pallatet e lyera filluan të paguajnë 100% taksat sepse u bënë më të vetëdijshëm për qytetarinë e tyre dhe, po ashtu, ngjyrat ulën shkallën e kriminalitetit. Më pas Rama tregoi se si, në një pyetsor të kryer nga Bashkia, 63% e shqiptarëve e pëlqenin operacionin e lyrejes, por ç’është më e lezetëshmja, ndaj pyetjes nëse ata donin të vazhdonte ky operacion kishin dhënë përgjigje pozitive 85%.  Tregoi po ashtu se si gjatë filmimit të dokumentarit që ka bërë bashkë me Anri Salën për qytetin me ngjyra, Sala i kishte treguar se, kur e vendoste kameran në pjesët e lyera dhe me trotuare të shtruar, njerëzit qëndronin me kënaqësi përpara kamerave (krenar për qytetin e tyre) kurse kur ai e vendoste kameran në pjesët e shëmtuara njerëzit ishin shumë agresivë ndaj kameras. Kësisoj pra, sipas Ramës, ngjyrat e tij jo vetëm na ndihmuan për të dalë nga “Tirana, no man’s land” (Tirana, tokë e askujt), por deri edhe për të ndryshuar sjelljen shoqërore të njerëzve. Nuk ka më bukur. Dëgjuesit dukeshin të kënaqur e entuziastë; veçanërisht drejtuesja e takimit. Duke dëgjuar Ramën të vinte ideja: o burra të lyejmë edhe pallatet që kanë mbetur dhe do të kalojmë në “më të mirën e botëve të mundëshme”.
Mirëpo, për fat të keq, ky është një diskurs për Tiranën virtuale që u serviret të hujave për qëllimin që thashë në krye. Diskursi që bëhet këtej është i ndryshëm, jo vetëm nga protagonisti, por edhe nga tiranasit. Megjithëse Rama ka folur aq shumë e vazhdimisht nuk kujtoj që këtu në Tiranë lyerjen e pallateve të na e ketë shpjeguar ndonjëherë si një aksion që ka ndihmuar krijimin e komunitetit. As gazetarët e shumtë në shërbim të tij nuk i kam dëgjuar të japin këtë argument. Na kanë thënë se ka dashur të na heqë trishtimin e ndërtesave gri të komunizmit. Kur i kemi thënë se ka gjëra më substanciale për të bërë në këtë qytet të varfër na është përgjigjur se fakti që është e varfër nuk e pengon një grua të lyejë buzët me të kuq. E kemi dëgjuar Ramën edhe të thotë se ngjyrat janë si klithmat e Robinson Kruzoit në ishull për t’u thënë anijeve që afroheshin (kupto perëndimorët): hej, jemi këtu, ose jam këtu edhe unë! Por që, nëpërmjet ngjyrave, paska pasur për qëllim të na rrisë ndjenjën e komunitetit është hera e parë që e dëgjoj. Ashtu sikurse është hera e parë që dëgjoj se demokratët i kërkonin në këtë operacion që ballkonet e tyre të lyheshin me blu kurse socialistët me të kuq, gjë që e dëfreu shumë sallën e dëgjuesve.
Personalisht kujtoj se e kam kritikuar këtë aksion.  Ndër argumentet që kam paraqitur kanë qenë ata se arkitektura është një art që flet kryesisht me volume, forma dhe material jo me ngjyra, pra i afërt me skulpturën jo me pikturën,  se ngjyrat e çelura, apo ngjyrat e tokës, që përdoren për të lyer ndërtesat kudo në botë, nuk janë thjesht një rastësi, por nevojë, pasi ndërtesat janë të ekspozuara ndaj diellit dhe shiut  që i shkatërrojnë ngjyrat e forta, apo edhe argumentin se shumë ndërtesa, përfshirë edhe ato të socializmit, duke u shpërndërruar ashtu, humbisnin identitetin e tyre. Megjithatë të gjitha këto argumente do t’i kisha hedhur në koshin e plehërave, me gëzim, sikur ky aksion i nisur nga qytetarët, për qytetarët do të na forconte komunitetin. Mirëpo ne e dimë mirë se në fakt “operacioni ngjyra” u shfaq një ditë për habinë e të gjithëve (edhe sot nuk di nëse ka ndonjë vendim kolektiv që e ligjëron kryerjen e tij), si trilli i një ish artisti që veshi petkun e poliktikanit dhe, duke bërë realitet ëndrrën e shumë shqiptarëve që thonë: po më ra një herë në dorë pushteti do t’i nxjerr ujët e zi, mendoi se do të bëhej i famshëm në Perëndim duke bërë një instalacion të tillë të paparë, dhe kjo famë pastaj do t’i shërbente për t’i rritur autoritetin e pushtetin brenda vendit. Jo rastësisht “operacioni ngjyra” filloi me Rrugën e Durrësit që është rruga prej nga hyjnë në Tiranë të huajt kur vijnë nga aeroporti i Rinasit. Është e vërtetë se komuniteti ndërtohet edhe me aksione të përbashkëta të qytetarëve, veçanërisht ato vullnetare, por  ai i ngjyrave nuk lindi kështu, por nga lart poshtë, madje edhe disa artistë që morën pjesë me rastin e një Bienaleje u sollën nga jashtë pasi shumica e artistëve këtu, nga sa di, nuk deshi të përfshihej në këtë farsë ku, si në kohën e komunizmit, artistët dhe intelektualët, në vend se të denonconin se çfarë ndodh prapa fasadës, morrën pjesë në lyerjen e propagandimin fasadave të pushtetit.
Sot e kësaj dite nëpër tryezat e gazetarëve tregohen anekdota për mënyrën se si organizoi Rama pritjen e gazetarjes së New Yorker, se si u manipula ajo prej Ramës e njerëzve të tij, se si u evituan apo u denigruan kritikët e tij me intriga e shpifje, që, më në fund, artikulli i saj, “Painting the town”, i botuar në revistën prestigjioze,  t’i tundej në fytyrë çdo shqiptari që guxonte të vinte në dyshim punët e Ramës.
Dimë po ashtu se si iu përgjigj Rama njërit prej arkitektëve më të shquar, Petraq Kolevicës, kur ky e kritikoi këtë ndërmarrje si kllouneske dhe se çfarë makinerie interesi media-ndërtim u vu në veprim për të lançuar këtë kryebashkiak që, edhe pas nëntë vjetësh, mu pse ka qenë në shërbim të interesave të një grupi të vogël njerëzish dhe jo të komunitetit, nuk ka hartuar planin rregullues të qytetit, që është kushtetuta e një qyteti, ligji bazë i jetës dhe i zhvillmit të një komuniteti.
Mungesa e komunitetit mbetet një çështje e madhe, por edhe më e madhe është pyetja se si mund ta krijojmë këtë komunitet. E në këtë kontekst dua të them se krijimi i komunitetit bëhet edhe më i vështirë mu pse njerëz si Rama janë armiq të komunitetit, sepse thellë thellë e përçmojnë atë ashtu sikurse edhe institucionet dhe ligjin. Sepse komunitet do të thotë bashkësi njerëzish që merr në dorë fatet e veta. Kurse ajo që duan njerëz si Rama (dhe jo vetëm) është bash e kundërta: një masë njerëzish të bindur që adhuron liderin, fatet e të cilëve janë pikërisht në dorë të liderit. Edhe gjatë bisedës në fjalë Ramës i shpëtoi kjo mendësi kur, duke replikuar me një dëgjues, tha se  zviceranët, pikërisht pse e bëjnë çdo gjë me referendum, nuk do të kenë kurrë ngjyra si të tijat në qytetet e fshatrat e tyre.
Komunitet do të thotë të ruash identitetin, historinë kujtesën e një bashkësie qytetarësh. Ajo që ka ndodhur në Tiranë, nën udhëheqjen e Ramës, është bash e kundërta: një shkulje nga rrënjët e kujtesës e të historisë së tiranasve. Komunitet do të  thotë të ruash e kurosh hapësirat publike, parqet, lulishtet, fushat e sportit ku fëmijët luajnë e bashkohen, kinematë e teatrot ku njerëzit përjetojnë emocione sëbashku. Në këtë aspekt Tirana e Ramës është një shkretëtirë betoni dhe po bëhet gjithnjë e më shkretëtirë. Komuniteti ndërtohet nga individë që bëjnë punë të mëdha duke ndejtur modestë mes pjesëtarëve të tij, jo nga ata që e shohin komunitetin thjesht në rolin e piedestalit për të ngritur delirin e tyre të madhështisë. Komuniteti ndërtohet nga ata që i japin publikes nga pasuria e tyre private dhe jo nga ata që i rrëmbjenë publikes edhe tullën e fundit për t’u pasuruar vetë. Komuniteti ndërtohet nga ata që bashkojnë njerëzit në emër idealesh të mëdha dhe jo nga ata që i përçajnë ata në emër interesash meskine. Komuniteti mbi të gjitha ndërtohet kur marrdhëniet me të dhe qëllimet ndaj tij i ke të sinqerta.
Gjendja e mjerë e Tiranës, me masakrën urbane, me ndotjen e ajrit përtej çdo kufiri të lejueshëm, me mungesën dramatike të hapësirave të gjelbërta, me ekzistencën e vetëm një kinemaje për afro një milion banorë, me mungesën skandaloze të muzeumeve dhe shkatërrimin e atyre që kanë mbetur, me projektet për të privatizuar edhe centimetrin e fundit katror që ka mbetur publik është rezultat politikash të ndërtuar nga njerëz që vetëm ndjenjën e  komunitetit nuk kanë. Këto politika e kanë kthyer Tiranën në një grackë prej betoni e helmi ku cilësia e jetës vjen duke u përkeqësuar. E në kushte të tilla nuk mund të flitet për ndërtim komuniteti, por për shpërbërje të mëtejshme edhe të atij që ka mbetur. (Korrieri, 2 shkurt 2010)