Monday, February 22, 2010

Miopi gjuhësore apo divergjencë vizionesh



 « Është një konvencion linguistik dhe çështje e marrëveshjes si do t’i quajmë komunitetet etno-linguistike në një shtet; a do t’i emërtojmë si komb, popull apo etni, apo edhe ndonjë tjetër fjalë. Është me rëndësi vetëm se nuk duhet të ngatërrohet shtetësia me kombësinë/etninë. » Ky pohim është vënë në okielon e shkrimit të Shkëlzen Maliqit « Ngatërresë miope », botuar në gazetën Express, që konteston shkrimin tim « Pse kemi frikë nga regjistrimi » botuar në gazetën Korrieri. Maliqi merret kryesisht me pjesën ku formuloj dallimin midis komb dhe etni meqënëse, argumentoj unë, jetojmë në kohën e shteteve kombe në të cilët përkatësinë në një komb ta jep shteti në të cilin bën pjesë dhe jo etnia pasi në një shtet komb mund të bëjnë pjesë, siç ndodh rëndom, shumë grupe etnolinguistike. I jam referuar për këtë edhe përdorimit të ekuivalentëve të kombësisë në anglisht apo frëngjisht (nationality, nationalité). Teza e Maliqit është se përdorimi nga shqiptarët i fjalëve komb, kombësi nuk është i njëjtë me përdorimin e këtyre fjalëve nga anglezët apo francezët dhe se ne duhet të përdorim, siç e kemi përdorur, fjalën shtetësi për nationality kurse komb dhe kombësi duhet t’i përdorim, siç i kemi përdorur, për të treguar përkatësinë në grupin etnolinguistik të cilit i përkasin të gjithë shqiptarët e Ballkanit.
Në vështrim të parë duket sikur ai synon të korrigjojë një « miopi linguistike », mirëpo, po ta lexosh me kujdes shkrimin e tij, nuk është vështirë të dallosh se këtu nuk bëhet fjalë thjesht për këtë, por për diçka shumë më të rëndësishme.
Në fakt vetë Maliqi nxiton të bjerë, që në fillim të shkrimit të tij, në një « miopi linguistike » që nxjerr në pah  se kemi nevojë t’i sqarojmë këto « konvencione ». Duke treguar se çfarë po ndodh në Maqedoni me projektin « Shkupi 2014 » ai shkruan se ky projekt flet : « për thellimin e krizës së marrëdhënieve ndëretnike në Maqedoni». Nëse do t’i qëndronte koherent propozimit të tij për përdorim të fjalëve komb dhe kombësi, si sinonime të grupit etnolinguistik për të gjithë shqiptarët dhe etnitë e tjera të Ballkanit, atëhere ai mund ta formulonte fjalinë e tij edhe në trajtën : « për thellimin e marrëdhënieve ndërkombëtare në Maqedoni ». Por kjo do ta bënte fjalinë, minimumi, të pakuptueshme.
Qoftë edhe vetëm ky rast tregon se komb dhe etni nuk mund të jenë sinonime ashtu sikurse do të vemë re se, nëse biem dakort që asaj që në anglisht i thotë nationality dhe në frëngjisht nationalité në shqip t’i themi shtetësi, do të gjejmë vështirësi kur do të na duhet të flasim për shtetësinë (jo nationality) e qytetarëve të federatave që përbëhen nga shumë shtete, si Zvicra psh.. Kujtoj me këtë rast se edhe italianët kanë vendosur me kushtetutën e pas Luftës II për citadinanza dhe jo për nazionalità sepse, pas Luftës, ata humbën territorin e Triestes që e rivendikonin e që iu kthye më 1954.
Sipas Maliqit përdorimi i fjalës kombësi për etni na ka mbetur dhe s’ka pse ta ndrrojmë ashtu sikurse s’kemi pse të mos themi « pakica kombëtare » dhe jo « pakica etnike ». Kurse unë gjykoj se kjo « mbetje», thellë thellë, nuk është rastërore, por buron nga projekti historik për të krijuar shtetin etnik shqiptar si shtet komb të të gjithë shqiptarëve sipas përvojave nacional – romantike në shekullit XIX  të atyre vendeve që në teoritë e kombeve quhen « kombe të kulturës » (siç janë quajtur kombet gjermane dhe italiane) ku identiteti i ashtuquajtur kombëtar, që bazohet kryesisht mbi kulturën (më së pari gjuhën e përbashkët) është krijuar shumë më parë sesa shteti komb i tyre. Po ashtu gjykoj se pikërisht në funksion të këtij projekti përdoret një  koncept esencialist për kombin dhe identitetin kombëtar, si një gjë pra e dhënë njëherë e përgjithmonë dhe e pandryshueshme. Kjo del qartë edhe në shkrimin e Maliqit kur ai,  duke shkruar për sllavët e Maqedonisë, thotë se « kombi ose populli ose etnosi maqedonas është një « konstrukt artificial », « që e ka një parahistori të shkurtër të kërkimeve identitare nga fundi i shek. 19. dhe fillimi i shek . 20., por që është fiksuar si i tillë nga regjimi komunist i Titos.” Sipas tij “popullsia sllave e Maqedonisë në Jugosllavi është ngritur në rang të kombit dhe ka fituar republikën e vet në Federatën Jugosllave, me qëllim që të evitohet molla e sherrit mes Bullgarisë dhe Serbisë.” Me një fjalë Maliqi thotë se ndërsa shqiptarët e Maqedonisë mund të quhen komb ose etni më vete në shtetin maqedon, sllavët e maqedonisë gati gati nuk e kanë as këtë të drejtë pasi ata, sipas konceptit të tij për kombin e dhënë njëherë e përgjithmonë, duhet të jenë ose kombe/etni serbe ose kombe/etni bullgare. E këtu duhet thënë se përdorimi i togfjalëshit “konstrukt artificial” për identitetin kombëtar maqedonas bije ndesh me gjithë teoritë e sotme mbi identitetet kombëtare si konstrukte.  Sot vështirë të gjesh në Evropë intelektualë që merren me identitetin, që të mos e shohin atë si një proces historik gjithmonë në ndryshim varësisht nga faktorë politikë e social kulturorë pra, si një proces konstruktimi identitar dhe jo si një gjë e ngrirë dhe e pandryshueshme. Mafton të lexosh për këtë Eric Hobsbawm, Ernest Gellner, Benedict Anderson. Është normale pra që kjo të ketë ndodhur e të ndodhë edhe me sllavët e Maqedonisë. Kështu ka ndodhur edhe me shqiptarët.
Siç duket qartë nga argementet e Maliqit identifikimi i etnisë me kombin dhe një konceptim i ngurtë i identitetit, nuk e lejon një etni, le të themi serbe apo shqiptare, të shndërrohet në një komb maqedonas. Ndërkohë që, sikur për kombësi të kemi parasysh identitetin që formohet si një proces historik i lidhur ngushtë me historinë e shtetit komb, kurse me etni grupet etno-linguistike brenda tij, ky shndërrim do të ishte i mundur. Mirëpo Maliqi thotë se ky shndërrim, që e gjejmë rëndom të ketë ndodhur në Evropë, është i pamundur për shqiptarët e Maqedonisë apo për serbët e Kosovës të cilët, prandaj, do ta kishin më të lehtë të pranonin termin shtetësi për përkatësinë në shtetet përkatës duke ruajtur kësisoj kombësinë e paraardhësve të tyre. Gjykoj se kjo “pamundësi” nuk është thjesht çështje zakoni gjuhësor, por ka të bëjë me atë se si ndjehen në këto shtete shqiptarët serbët, maqedonasit dhe se si e përfytyrojnë të ardhmen e tyre. Tek e fundit pra, gjykoj se përdorimi i fjalës shtetësi apo kombësi ka të bëjë me projekte të ndryshme politike. Ajo që thellë thellë e shtyn Maliqin të mos e pranojë përdorimin e termit kombësi për qytetarët e shtetit të ri të Kosovës si dhe për ata të Maqedonisë, por kërkon termin shtetësi, vjen ngase ai vazhdon t’i japë më shumë rëndësi grupit etno linguistik të cilit i përket sesa shtetësisë.
Eshte e qartë se kjo është ndjenja e të gjithë popujve/etnive/kombeve (sipas termonologjisë që preferon Maliqi) në Kosovë e Maqedoni e jo vetëm, por edhe në Bosnje. Është e qartë se në shtetin kosovar, maqedonas, bosnjak ata nuk kanë ndërtuar dot një shtet komb si Zvicra  - le të themi - ku megjithëse me përkatësi të ndryshme kombëtare (gjithë sipas terminologjisë që preferon Maliqi), nuk prezantohen në botë si francezë, gjermanë, italianë, romanë, por si zviceranë (me shtetësi zvicerane do të thoshte Maliqi me kombësi zvicerane thonë zviceranët). Por çështja është a duan ta ndërtojnë këtë shtet komb apo jo?  Sepse, tek e fundit, pavarësisht nga zgjedhja e termit shtetësi apo kombësi për atë që anglezët i thonë nationality, po qe se pranohet projekti i ndërtimit të një shteti si Zvicra, kjo fjalë nesër do të jetë më e rëndësishme sesa përkatësia në grupin etnolingusitik kurse, përndryshe, etnia do të jetë më e rëndësishme sesa përkatësia në të njëjtin shtet. Kjo është një çështje shumë e rëndësishme ndaj të cilës intelektualët nuk mund të shmangen duke bërë lojra fjalësh. Projekti Ahtisari për Kosovën, apo ai evropian për Maqedoninë, mbështetet pikërisht në konceptin e ndërtimit të një shteti si Zvicra, çka e reflekton edhe flamuri i zgjedhur për Kosovën ku gjashtë yjet përfaqësojnë gjashtë grupet etnoliguistike (sipas koncepti tim), kombe (sipas Maliqit). Kjo do të thotë se në një të ardhme, po eci ky projekt, mendohet se këta qytetarë do të identifikohen më shumë me flamurin me gjashtë yje sesa me flamujt e shteteve (“amë”   i quan Maliqi) si Shqipëria, Serbia, Turqia, Bosnia. E njëjta gjë mund të thuhet edhe për projektin evropian për Maqedoninë. Pra çështja shtrohet nëse mund të ndërtohet apo jo shteti komb maqedon apo shteti komb kosovar apo do të shkohet drejt një procesi të krijimit të shteteve etnike të pastra shqiptare dhe maqedonase.  Lidhur me këtë çështje, përsa i përket Kosovës, duket se intelektualët dhe politikanët kosovarë  janë të ndarë midis atyre që thonë se ndërtimi i shtetit kosovar nënkupton se do të ketë një kombësi kosovare të të gjithë etnive që banojnë në Kosovë dhe atyre që janë kundër idesë që ky të quhet një komb e që, prandaj, preferojnë fjalën shtetësi. Sipas gjykimit tim këta të dytët përfaqësojnë atë pjesë që duket se nuk ka besim tek projekti evropian ose nuk ka vullnetin për të punuar për këtë projekt. Ndër ta do të dalloja ata që historikisht kanë aspiruar dhe vazhdojnë të aspirojnë një shtet komb të të gjithë Shqiptarëve (nuk po përdor fjalën Shqipëri të Madhe se kjo frikëson shumë) dhe që e thonë hapur këtë; ata që mendojnë se më së pari duhet krijuar shteti kosovar i njohur nga Kombet e Bashkuara e pastaj mund ta lenë hapur çështjen e bashkimit me Shqipërinë apo jo, si dhe ata që, pa pasur ndonjë projekt të qartë, mendojnë se projekti evropian nuk është realist sepse shohin se edhe etnitë e tjera (kombet do të thoshte Maliqi) nuk e kanë këtë projekt prandaj dhe s’ka pse shqiptarët të tregohen kaq ortodoksë. Kurse përsa i përket Maqedonisë do të thoja se sot për sot nuk mund të mohoet se ai që thjesht e quajmë shteti maqedon është një shtet multietnik ku shqiptarët kanë një pasaportë në të cilën ajo që Maliqi e quan shtetësi dhe unë kombësi për të dy palët është maqedonase. Por nga ana tjetër duket qartë se si sllavët maqedonë ashtu edhe shqiptarët maqedonë jetojnë, si të thuash, në dy botë të ndara që takohen në pak pika. Pra edhe për Maqedoninë, e përsëris, çështja shtrohet: ndarja dhe diskriminimi që ekziston sot do të vijë duke u zbutur në emër të ndërtimit të një shteti të ngjashëm me Zvicrën, apo do të kemi thellimin e një procesi ndarjeje që do të çojë në ndërtimin e një shteti të tretë shqiptar në Maqedoninë perëndimore dhe të një shteti tjetër sllav në Maqedonin lindore? Pra, nëse shqiptarët e Maqedonisë dhe sllavët e Maqedonisë kanë vullnetin për të jetuar në të njëtin shtet me njëri tjetrin ky është një projekt politik i cili, për t’u realizuar, kërkon angazhimin e tyre më së pari, por edhe negocimin me palën tjetër e me ndërkombëtarët dhe se realizimi i këtij projekti do të çonte në atë që ajo që Maliqi e quan shtetësi dhe unë propozoj ta quajmë kombësi do të bëhej, herët ose vonë, më e rëndësishme sesa të qënit shqiptar apo sllav. Nëse ky konsiderohet si një projekt i parealizueshm apo i padëshirueshëm që imponohet nga rrethanat e sotme apo nga vullneti i ndërkombëtarëve apo që duhet sabotuar në emër të një ndarjeje të re shtetërore me apo pa bashkim me Shqipërinë nga pala shqiptare, me apo pa bashkim me Serbinë apo Bullgarinë nga pala sllavomaqedonase, ky është një projekt tjetër.
Sipas meje, këto qëndrime është më mirë të debatohen hapur, edhe me ndërkombëtarët, sesa të fshihen me maska gjuhësore.
Në kontekstin e sa thashë më sipër gjykoj pra, se përdorimi i fjalës shtetësi preferohet nga ata që nuk kanë besim tek projekti dhe që ndryshimin e kufijve nesër e lenë hapur, kurse përdorimi i fjalës kombësi preferohet nga ata që besojnë tek projekti evropian dhe punojnë për të. Realiteti është se këta të dytët janë minorancë sot për sot. Po ashtu gjykoj se ambiguiteti në përdorimin e termave kombësi, etni, shtetësi flet për një gjuhë të dyfishtë që buron nga kontradiktat e këtyre vullneteve politike të cilat bëhen edhe më të thella sepse bijen ndesh me vullnetin aktual të ndërkombëtarëve të cilët, duhet thënë, nuk janë pa mëdyshje përsa i përket suksesit të projektit të tyre.
Personalisht, sikurse duket edhe nga të dy shkrimet me këtë temë, preferoj përdor termin kombësi për të përcaktuar atë që Maliqi e quan shtetësi dhe ta dalloj këtë nga etnia. E bëj këtë jo vetëm pse kështu do të shpreheshim më kthjellët gjuhësisht, e më në përputhje me konceptin e sotëm të kombit në vendet e botës ku aspirojmë të bëjmë pjesë, por edhe pasi mendoj se vullnetet tona politike duhen orientuar për kah ideali i ndërtimit të atyre shteteve (në Kosovë, Maqedoni, Bosnje e kudo qoftë në botë) ku punohet për barazinë e të drejtave të të gjithë qytetarëve, të çfarëdolloj race, feje, seksi, etnie qofshin, për zhdukjen e diskriminimeve të maxhorancave nga minorancat, për shndërrimin e diferencave kulturore nga faktorë ndarës në faktorë pasurimi të ndërsjelltë kulturor. (Korrieri, 22 shkurt 2010)

8 comments:

Anonymous said...

Edhe une ia kam shume friken ketyre teorive dhe politikave z. Lubonja. Vertete qe me duken si nxitese te nje perplasje tjeter ne Ballkan.

Blerim said...

Mendoj se zoti Maliqi ne asnje moment nuk e ka kontestuar te drejten e sllaveve te Maqedonise per t'u quajtur komb, por ne shkrimin e tij ai thjesht tregonte se si ky identitet u krijua (dhe keshtu mendoj se e keni nxjerre nga konteksti shkrimin e tij). Une ne asnje pike te shkrimit te tij nuk shoh ndonje perpjkeje te zotit Maliqi per ta kontestuar menyren se si krijohen "kombet" apo per te rene ndesh me teorite e Gellnerit dhe Andersonit qe permendni ju. Kur thote se "eshte ceshtje e marreveshjes" se cka do te quajme komb, kjo eshte pikerisht nje qasje konstruktiviste - pra jemi ne ata qe vendosim vete se cfare deshirojme te quajme komb, dhe jo nje dicka e paracaktuar (ta zeme gjaku apo historia).

Ne kete rrafsh, mendoj se shqiptaret e Kosoves akoma sot e kesaj dite me shumice deshirojne qe kombesine e tyre ta percaktojne ne baze te identitetit etno-linguistik, dhe jo atij territorial. Dhe ne kete drejtim nuk ka askush te drejte qe atyre t'ua kontestoje kete te drejte dhe aspirate. Eshte e vertete se nje dite fare mire shqiptaret e Kosoves mund te vendosin qe te behen "komb" me vete. Por per kete ata duhet te vendosim vete, dhe jo qe kete gje t'ua ngulisin ne koke intelektualet. Kombi eshte konstrukt dhe nje identitet grupor, cilesite e te cilit i percaktojne vete pjesetaret e ketij grupi.

Glen Llaçi said...

Ne fakt dy here radhazi jam matur ti komentoje keto dy shkrimet e zotit Lubonja qe flasin per regjistrimin e popullesise dhe termit kombesi apo nacionalitet. ne te dy shkrimet hezitoja ndoashta nga nje mosbesim nga ana ime se nje pjese e shqiptareve do te dalin perteje ndjenjave superlative nacionale qe kane. Por fare rastesisht pash nje lajm ne Top Channel dhe nuk mund ta le pa e lidhur me patriotizmin tone te ekzagjeruar ja po ju jap linkun

http://www.top-channel.tv/artikull.php?id=176112&ref=fp
(eshte fjala per nje binjake te infektuar me hiv dhe sa bukur reaguan bashkeKOMBASIT tane)

E postoj lajmin ne menyre qe te reflektojme se sa patriot jemi. Ndonjeri mund te thote qe keto raste jane te vecanta dhe jane reagime individesh qe nuk jane te mireinformuar. Ndersa per mua keto jane nje imazhe shume domeithenes i kultures tone (dhe si per cudi lubonja me duket ka shkruar nje shkrim te ngjashem para 1 apo 2 vitesh).
Nese e shohim kete lajm me nje optike te ndryshme nga ajo e strucit do te kuptojme se jo qe jemi larg te qenurit q
"qytetare te botes" sipas Sokratit, por madie per ironi te fatit jemi large edhe vete atyre vlerave te propaganduara me aq force nga diktatura enveriste si gjoja bujaria, bashkimi, liria, e lloje-lloje tiparesh fisnike qe na i veshen virtualisht.
KAQ E VESHTIRE QENKA TE HAPIM SYTE??????????????

Anonymous said...

Dmth, do te behet regjistrimi i popullsise ne baze te dickaje qe s'e kane 100% te qarte as gazetaret e analistet, por detyrohen ta shpjegojne e te kundershtojne shpjegimet e pastaj te kundershtojne kundershtimet...

redi said...

Profesori i lingustikes ne M.I.T si dhe intelektuali i njohur Noam Chomsky, pyetjes se nje gazetari se nese ai mendonte se trupat amerikane duhet te terhiqen nga Iraku, ju pergjigj keshtu (po parafrazoj): "Une kam nje opinion timin ne lidhje me kete ceshtje, dhe mund edhe te jepja argumentat e mija. Megjithate, nuk eshte as opinioni tim dhe as opinioni i nderkombetareve (politikaneve amerikane ne kete rast) ai i cili vlen te komentohet apo te merret si pike referimi. Ai qe vlen, eshte opinioni i popullit iraken, i cili ne nje sondazh te koheve te fundit u shpreh pro largimit te trupave amerikane ne rreth 88%."

Kete e morra si analogji ne lidhje me situaten qe ekziston sot ne Kosove apo Maqedoni. Nese ekzistenca e shteteve-kombe ne keto vende bie ndesh me vullnetin e masave, te cilat ne thelb aspirojne bashkimin me shtetin meme, atehere ky nuk ka sesi te jete nje projekt i suksesshem per te ardhmen. Dhe pikerisht imponimin e ketij projekti ne menyre artificiale nga nderkombetaret une e shoh si faktor nxites se mosmarrveshjeve ne ballkan. Nese marrim nje shembull te thjeshte; shtetet afrikane, kufijte e te cilave u percaktuan sipas vullnetit te mbretereshes se Anglise ne shumicen e rasteve, gjate periudhes se kolonizimit (mjafton te shohesh linearitetin e kufijve per ta kuptuar se jane hequr me vizore mbi nje harte te Afrikes), ne nje kohe kur shumllojshmeria e fiseve qe perfaqesojne etni te ndryshme, ka sjelle nje vale spastrimesh raciale qe eshte perseritur here pas here; rasti me i fundit vjen nga Kenia para tre vjetesh ne mos gaboj, ku lufta per pushtet e dy fiseve kryesore solli vdekjen e qindra personave. Te njejtat skenare jane pare edhe ne Ruanda, Somali apo gjetke. Dhe pse ndodh e gjithe kjo? Sepse nderkombetaret e pane te drejte (duke mbrojtur interesat e tyre, sigurisht) qe gjendja te jete kjo qe eshte.

Si per ta mbyllur, desha te them qe menyra me e mire e zgjidhjes se ketij problemi do te ishte nje referendum popullor, sipas mendimit tim. Ajo pra qe vlen mbi te gjitha eshte vullneti i popullit; dhe shumekush mund ta quaj patriotizem romantik te dale jashte mode, por ne thelb ai mbetet vullneti i masave! Eshte komode te hedhim ide dhe opinione per emancipin qe duhet arritur nga kosovaret, maqedonasit apo boshnjaket, te cilet duhet te ndjekin modelin zvicerian dhe jo ate afrikan. Thelbi gjithsesi mbetet se pamvaresisht sesi e shohim ne apo nderkombetaret, mbi te gjithat vlen ajo se cfare deshiron populli kosovar dhe maqedonas. Dhe bashkimi me Shqiperine, une nuk shoh sesi do te sjelle si pasoje te pamenjanueshme diskriminimin e pakicave ne keto vende, sic hedh idene Lubonja ne fund te ketij artikulli.

Anonymous said...

Une nuk e kam lexuar shkrimin e zotit Maliqi qe mendoj se ka pasur gjithmon sipas arsyetimit te Lubonjes pak nacionalizem shqiptare qe eshte ne genin njerezor si duket.
Une mendoj se nuk duhet ngaterruar termi shtet, komb apo etni pasi ne qofte se duhet te arsyetojme duhet ne fillim te biem dakort çfare kuptojme me fjalen komb, shtet apo etni. Kam asistuar ne nje konference te nje profesori te historise (Shalomo quhet) nga universiteti i Telavivit zoti Lubonja, dhe ai ka shkruajtur nje liber mbi dyshimin nese ka eksiztuar apo jo me perpara kombi hebre dhe ai e mohon kete fakt. Per ate populli hebre ska ekzistuar me perpara por u krijua kur u krijua shteti hebre ne 1954 me duket se sjam i sigurt mire por pak rendesi ka. Ai shjegon qarte definicionin e termit shtet apo nacion dhe fillesat ose piken e fillimit te tij. AI e fillon arsyetimin e tij me krijim e shtetit frances mbas revolucionit. Ne qofte se do te themi kombe nenkuptojme popull dhe ne qofte se themi popull nenkuptojme nje grupe social i cili flet nje gjuhe te perbashket por qe sdo te thote se gezojne te njejtat tradita apo zakone. Themi populli francez apo populli shqitare por qe po te shkojme nga nje krahine ne tjetren nuk kemi te njejtat zakone. E vetmja gje e perbashket eshte se kane nje gjuhe te perbashket e vendosur me marveshje ne momentin kur populli vet ka vendosur sovranitetin e tij duke zgjedhur nepermjet votes qeverin e tij, pra ka krijuar shtetin e tij. Pra ne qofte se do te themi kombi amerikan nuk do te thote se ata jane te te njejtes etni apo race pasi dihet qe ky populle eshte i perber nga te gjitha racat e planetit toke. Eshte gjithashtu e vertet qe nje kombe appo populle une do ta quaja eshte nje ndertim social ne kohe dhe ne hapsire dhe eshte gjithmon ne ndertim. Jam gjithashtu dakort qe nuk duhet te diskutojme më etni apo race por duhet qe te mendojme qe jemi te gjithe qytetare shqiptare, maqedonas, grek, europian por mbi te gjitha qytetare te planetit toke dhe kush lind ne kete planet kudo qe ai lind i bardhe i zi apo i verdh ne afrik azi apo europe ka te drejten te jetoje si qytetare i ketij planeti.

Iliri said...

Z. Lubonja eshte shume i sakte kur thote qe projekti i ribashkimit kombetar, sado gjysem i fjetur ne ndergjegjen e shqiptareve, eshte ai qe na le te terminologjia e vjeter.

Ne Kanada perdoret fjala "nation" per ate qe ne ne Shqiperi e quajme popull. Por ta perkthesh ne shqip do te thote komb. Mirepo, shume e veshtire te pranohet nga ne shqiptaret qe jemi nje komb me bashkeqytetaret kanadeze me origjina gjeografike, ngjyre, kultura apo gjuhe te ndryshme.
Prandaj, jam dakort qe termi "popull" eshte perkthimi i sakte ne shqip te asaj qe kendej oqeanit e quajne "nation".

Me duket se kanadezet dhe amerikanet e perdorin me shume qejf fjalen "nation" si nje pjese e projektit te tyre te asaj qe e quajne inxhinieri sociale, pra "farketimi i njeriut te ri amerikano-verior" qe nuk ben gje tjeter vecse i bashkon njerezit si taksapagues te zellshem rreth shtetit te "kombit" te tyre. Por, nga ana tjeter, kjo sjell shume stabilitet ...

Per mendimin tim eshte e rendesishme qe shqiptaret te gjejne termin e duhur per te thirrur njeri-tjetrin ose grupet perberese te shoqerise shqiptare. Dhe qe te arrihet kjo, pse te mos merret pak pervoja propagandistike e Amerikes se Veriut, me te vetmin ndryshim: t'i meshohet me shume qytetarise dhe popullit si terma gjitheperfshirese dhe me pak termave si minoritet apo kombesi.

Dhe ne fund fare dua te shtoj qe eshte ne te mire te qytetarit te thjeshte qe njerezimi te funksionoje ne qeliza te vogla dhe jo te medha, aq me pak ne supergjigande sic jane prirjet e shekujve te fundit. Nuk eshte rastesi qe shtetet e mesme te civilizuara jane edhe vendet me te mira per te jetuar. Dhe ne kete kuptim, kapja mbas termave te vjetra nuk eshte domosdoshmerisht dicka e keqe ose e dalur kohe. Se pastaj behemi si ato bimet e plantacioneve. Varieteti eshte thelbi i botes.
Iliri

Roland said...

Neve na mungon nje debat i hapur e i sinqerte mbi ceshtje te identitetit kombetar. Si popull, komunitet etno-linguistik, vazhdojme te jemi te tkurrur e te traumatizuar nga dekadat e tera te shtypjes brutale te te drejtave me elementare te njeriut, aq sa ende frigohemi se dikush do te na grabis ate me elementaren - identitetin personal.
Kjo frike reflektohet si ne krenarine e tepruar nacionale, si ne dyshimin paranoik te cdo gjeje te huaj, injorimin e qellimshem te laryshise brendashqiptare, si ne aspektin e gjuhes, zakoneve, muzikes, ushqimit, etj. Ende ballafaqohemi me semundjet femijerore te Europes.
Perderisa nje britanez mund te jete i zi, oriental, hindu, musliman, gej, heteroseksual, dhe si i tille te jete perfaqesues tipik i vendit, nje shqiptar i mirefillte, ose me gjeresisht, ballkanas i mirefillte, duhet t'i permbahet nje definicioni te ngushte per t'u kualifikuar. Pra, duhet te jete mashkull, duhet te jete trim, duhet te jete krenar, i gatshem per kacafytje, dhe me aftesi te superfuqishme per 'zenien' e femrave.
Mesimi i Europes, te cilin ata me shume mund e sakrifica e kane pervetesuar eshte qe nje shoqeri e shendoshe dhe stabile eshte inkluzive, e lloj-llojshme dhe e bazuar ne vlera. Eshte ky principi i 'zgjerimit te rrethit' (expanding the circle) i filozofit australian Peter Singer, i bazuar ne utilitarizem, ku nje grup ka te drejte t'i afirmoje te drejtat e veta perderisa nuk ia cenon te drejtat e grupit tjeter.