Vjedhja e votës si dhunë strukturore

Gjatë kësaj periudhe të debatit të kutive dëgjoj shpesh pyetjen: zotëri je për hapjen e kutive apo jo? Dhe kjo pyetje sikur transkriptohet në pyetjen: je me qeverinë apo je me opozitën. Ky polarizim pa kushte i njerëzve: o me qeverinë o me opozitën gjykoj se nuk është thjesht rezultat i pavetëdijshëm i luftës politike, përkundrazi, është në kulturën politike të të dy palëve. Në këtë aspekt kanë të drejtë ata që thotë se dy njerëzit që janë më pak të interesuar se kuzhdo tjetër për hapjen e kutive janë Sali Berisha dhe Edi Rama. Sepse këta të dy, si tipologji lideri e kulturë politike, mbijetojnë politikisht pikërisht në sajë të polarizimit të ashpër që krijojnë raste të tilla si ky i hapjes ose jo i kutive, që vazhdon t’i ndajë njerëzit në “o me mua, o kundra meje.”

Personalisht ka kohë që, me bindjen e përvojës së gjatë, e refuzoj këtë ndarje që e ka bërë shoqërinë peng të dy partive të mëdha, që jo rrallë i kam quajtur edhe banda. Prandaj do të vazhdoj të shkruaj e flas pikërisht në emër të daljes nga kjo pengmarrje.

Nga ky këndvështrim i imi, ajo që nuk më zhgënjen në debatin e kutive është fakti se dëgjoj vazhdimisht në retorikën e opozitës se hapja e kutive do ta zgjidhte më në fund problemin e zgjedhjeve - “do t’i japë fund manipulimit njëzet vjeçar me zgjedhjet” - është një shprehje që dëgjohet thuajse çdo ditë në lajme që lidhen me deklarata të PS. Lideri i saj Rama, kur u drejtohet ndërkombëtarëve, u thotë se ky turp i trajtimit të shqiptarëve jashtë standarteve me të cilat evropianët trajtojnë veten duhet të marrë fund,  se ne meritojmë të trajtohemi me standartet e tyre dhe hapja e kutive do të sigurojë këtë. Po a është vallë kaq e thjeshtë?

E kam thënë dhe e përsëris se protestat për hapjen e kutive janë të drejta në vetvete dhe kanë rritur sensibilitetin ndaj zgjedhjeve, por, nga ana tjetër kundërshtoj mistifikimin e hapjes së kutive apo përdorimin e tyre për qëllime të tjera nga përmirësimi i lirisë së zgjedhjeve. Kjo është negative njëlloj sikurse ka qenë negativ përdorimi i luftës kundër korrupsionit nga ana e Berishës, për qëllime të tjera nga lufta kundër korrupsionit, sepse një luftë e tillë e aborton një çështje. Dhe gjykoj se tashmë, përsa i përket hapjes së kutive, kemi kaluar në kufijt e abortimit.

Çfarë kërkon PS-ja publikisht? Një komision parlamentar që do të bëjë një shqyrtim të thellë e të plotë të zgjedhjeve ku hyn edhe hapja e kutive, dhe kjo, jo  me synim përmbysjen e rezultatit të zgjedhjeve, por për të  marrë masa e vendime e hartime projektligjesh që të evitojnë, në të ardhmen, abuzime të tjera me zgjedhjet. Por, nëse është kështu dhe qëllimi është ky, atëhere le ta marrim si të dhënë faktin se në kutitë ka tjetër rezultat, çka të gjithë e dimë se nuk është çudi. Madje çudi do të ishte sikur të provohej, me hapjen e kutive, se rezultati është ay që kanë firmosur komisionerët. Dhe hajde të ndërtojmë komisionin dhe projektet e përmirësimit të zgjedhjeve të ardhëshme duke e marrë këtë si një të dhënë të pakundërshtueshme. Gjykoj se kjo duhet bërë duke mos harruar, gjithashtu, se hartimi i një projekti të tillë nuk mund të anashkalojë faktin se në historinë e zgjedhjeve tona nuk ka një rast të vetëm ku humbësi të ketë pranuar humbjen e zgjedhjeve (ndoshta me përjashtim të zgjedhjeve të vitit 1992) dhe se në çdo rast janë bërë të ashtuquajtura përmirësime formale apo ligjore që kanë rezultuar si arnime të një gune të vjetër të cilës sa i mbyll një vrimë i hapet një tjetër. Duke u nisur nga kjo mendoj se çështja se çfarë duhet  bërë për të ardhmen duhet shtruar në mënyrë të atillë që të mos ketë më një arnim, por një përpjekje për të qepur një gunë të re të qëndrueshme. Kurse reduktimi i gjithë çështjes tek hapmbyllja e kutive është më i keqi i arnimeve.

Po ende, kam ndjesinë se këta gjashtë muaj konflikt mbi kutitë e kanë shtuar rrezikun që zgjedhjet e ardhshme të jenë edhe më të këqija se ato parardhëset, çfarëdo që të ndodhë, sikur të hapen apo sikur të mbeten mbyllur kutitë. Kjo jo vetëm për shkak të konfliktualitetit në rritje që e ka polarizuar edhe më dhe e ka iracionalizuar edhe më politikën, duke i çuar edhe më thellë protagonistët në mendësinë e përdorimit të çdo mjeti për të shkatërruar një kundërshtar, i cili, edhe ai, përdor çdo mjet, por edhe pse gjykoj se ky konfliktualitet nuk është thjesht çështje iracionaliteti dhe emocionaliteti, por edhe çështje e strukturave të dhunës mbi votën që kanë ngritur partitë. Ai buron nga fakti se ne kemi shkuar në drejtim të kundërt përsa i përket ndërtimit të shtetit dhe institucioneve të tij; se jemi në gjendjen e një parashteti ose të një shteti të falimentuar,  nëse me këtë kuptojmë një shtet që nuk kontrollohet nga institucionet dhe ligji, por nga grupe dhe klane të fuqishmish, që, normalisht, s’duhet të kenë asnjë mundësi të dhunojnë institucionet e shtetit. Një nga shenjat më flagrante të kësaj, e jo vetëm, është edhe kontrolli i numërimit të votës nga militantët e dy partive dhe jo vetëm. Normalisht ne duhet të kishim shkuar përdrejt një shteti ku me zgjedhjet merret administrata shtetërore dhe të mos kishte probleme votimi. Kurse të thuash këtë gjë sot në Shqipëri të përqeshin si i marrë dhe askush nuk arrin të kuptojë se pikërisht kjo përqeshje flet shumë për nivelin e demokracisë sonë.

Mirëpo, për të kuptuar se pse ne kemi arritur në këtë gjendje, duhet të zbresim poshtë për të kuptuar se çfarë kemi ndërtuar në katet e poshtme mbi të cilët do të duhej të ndërtohej vota e lirë. Sepse ka  shumë që thonë se vota e lirë qëndron në themel të demokracisë, por, duke u nisur edhe nga përvoja e këtyre njëzet vjetëve, besoj të kundërtën: se vota e lirë është rezultati dhe njëherësh treguesi i ndërtimit të të gjithë atyre insitucioneve demokratike që sigurojnë votën e lirë.

Nuk po zgjatem shumë, por po përmend vetëm disa nga drejtimet e mbrapshta që kemi marrë gjatë këtyre viteve që na kanë çuar në këtë gjendje:

Së pari, le ta fillojmë nga ajo që quhet bazë e bazave, ekonomia. Ne kemi një treg që nuk rregullohet e nuk funksionon sipas ligjit, por një treg që fuksionon sipas ligjeve të klientelizmit të partive politike. Dhe sa kohë që politika shihet si një zgjatim i biznesit, zor se do të kemi votë të lirë. Dhe anasjelltazi, sa kohë që biznesi, për të mbijetuar, do të ketë nevojë të përdorë pushtetin politik, ai nuk do të jetë kurrë i pavarur dhe nuk mund të luftojë për votë të lirë. Mbushja e partive me biznesmenë, disa prej të cilëve as nuk ngurrojnë të të thonë hapur se i kanë hyrë politikës për t’i shërbyer bizneseve të tyre, është tashmë shenja më e qartë e këtij deviacioni.

Së dyti, ky deviacion i ekonomisë është i lidhur fort edhe me deviacionin e gjyqsorit. Një gjyqsor normal ka si parim bazë barazinë përpara ligjit të të gjithë qytetarëve. Një ekonomi tregu që rregullohet në bazë të respektit të ligjit e imponon një gjyqësor të pavarur, sepse është ai që duhet të garantojë konkurencën e ndershme, në mënyrë që më i miri dhe më i zoti të fitojë më shumë. Kurse tek ne ndodh e kundërta. Gjyqsori ynë funksionon sipas parimit se e drejta qëndron tek më të fortit që e sigurojnë këtë forcë në saj të politikëbiznesit. Ai është shndërruar madje në një biznes më vete që nxjerr fitime mu pse në vend të drejtësisë apolikon, ashtu sikurse edhe politika e biznesi, padrejtësinë, klientelizmin, rryshfetin.

Së treti, një deviacion tjetër i rëndë është ai i administratës. Në vendet e qytetëruara zgjedhjet kryhen nga administrata që janë stabël, me funksionarë që qëndrojnë atje në sajë të meritave dhe jo në sajë të klientelizmit partiak. E kundërta ndodh me administratën tonë. Çdo parti që vjen në krye të shtetit ve militantët e vet në administrata si zgjatim i biznesit ose edhe thjesht sepse një punësim i militantit në administratë siguron luftën e tij për partinë, ditën kur do të vijnë zgjedhjet. Partia Demokratike në pushtet e ka thelluar këtë fenomen në mënyrë galopante kohët e fundit.

Së katërti, më duket e tepërt të  zgjatem për një deviacion tjetër dramatik, atë të mediave, jo vetëm se kam shkruar shumë për këtë temë, por edhe pse është shumë evident. Nuk mund të bëhet transparencë e votave të cilësdo parti, dhe as dënim moral i padrejtësisë me media që në vend se garante të interesave të së drejtës dhe së vërtetës janë garante të interesave të padrejtësisë, si pjesë integrale e të devijacioneve të sipërpërmendura.

Në tërësinë e vet situata në vend gjykoj se është rënduar përsa i përket mundësisë që qytetari të ketë jetën e tij, lirinë e tij dhe votën e tij të respektuar. Njërëzit gjithnjë e më me vështirësi punësohen pa përkatësinë politike në njërën nga partitë e mëdha, njerëzit gjithnjë e më me vështirësi mund të mbajnë bizneset e tyre pa këtë përkatësi, njerëzit gjithnjë e më me vështirësi mund të fitojnë një gjyq pa këtë përkatësi, njerëzit gjithnjë e më me vështirësi e gjejnë interesin e tyre dhe të vërtetën të mbrojtur në mediat, pa këtë përkatësi.

Ekziston pra një zinxhir i tërë me hallka të lidhura me njëra tjetrën që çojnë tek vjedhja e votës e cila, jo domosdoshmërisht, është vjedhje fizike. Ndërkaq, ajo që mungon dramatikisht në debatin tonë politik mbi hapjen e kutive është pikërisht analiza e kësaj dhune strukturore që ka çuar edhe në dhunën ndaj kutive. Opozita e kërkon hapjen me një miopi të skajëshme sipas mendimit tim: ajo thjesht synon të deligjitimojë pushtetin e kundërshtarin, ta fusë atë kësisoj në krizë dhe të përshpejtojë rrëzimin e tij. Por ajo nuk shkon as aq larg sa të kërkojë të parashikojë se çfarë do të duhet të ndodhë më tej. Sepse hapi tjetër do të ishin zgjedhjet e reja të parakohëshme. Dhe, duke patur prasysh analizën që bëra më sipër, thjesht e vetëm hapja e kutive nuk siguron assesi askend se zgjedhjet e reja të parakohëshme do të ishin të ndershme. Ja pse gjykoj se opozita, pa hequr dorë nga kërkesa për hetimin e plotë të zgjedhjeve nga komisioni parlamentar do të duhej të punonte për një projekt alternativ që do të siguronte themele të reja të një ndërtese që do të siguronin votën e lirë. Disa çështje që përmenda si ndarja e politikës nga biznesi që lidhet edhe me kërkimin e transparencës përsa i përket sponsorizimit të partive edhe me kërkesat ndaj kandidaturave, deklientelizimi i administratës, ndarja e medias nga pushteti i politikës dhe biznesit, kërkojnë tashmë projekte serioze. Përndryshe, ashtu sikurse ka ndodhur edhe më parë, do të gjindeshin mjete të tjera për të dhunuar zgjedhjet. Ajo që duhet të ndryshojë, e përsëris, është dhuna strukturore që kanë ngritur partitë për të vjedhur votën. Çështja nuk është të sigurojmë kutitë nga vjedhësit, por që të mos kemi vjedhës si roje të kutive. Korrieri, 8 mars 2010)