Ku po shkojmë, ç’duhet të bëjmë

Ajo që po ndodh në Shqipëri këto ditë i ka ndarë njerëzit në dy kampe të mëdha. Në njërin kamp bëjnë pjesë ata që mendojnë se kjo që po ndodh është rezultat i dy burrave të këqij: Sali Berisha dhe Edi Rama. Për pjesëtarët e këtij kampi, - shumica militantë të partive në konflikt dhe mbështetës të tyre - e keqja do të zhduket kur njëri nga këta dy burra të këqij do të mposhtet përfundimisht. Ekziston edhe një kamp tjetër jo i vogël, ku bëjnë pjesë edhe simpatizantë e antarë të dy partive, madje, që gjithnjë e më shumë është i bindur se këta dy burra të këqij nuk janë tjetër veçse fytyra e një të keqeje shumë më të madhe dhe se ne do të hyjmë në një rrugë tjetër vetëm kur lufta jonë ndaj të keqes që përfaqësojnë këta dy burra do t’i fshijë nga skena politike këta të dy si simbole të asaj që përfaqësojnë.

Por përpara se të shprehem lidhur me këto dy qasje le të shohim dinamikën e ngjarjes tragjike të së premtes 21 janar.

Trazirat e fundit filluan me publikimin e videos Meta - Prifti ku del qartë se dy njerëzit e rëndësishëm të politikës bëjnë pazare korruptive me një gjuhë që kuptohet se nuk e përdorin për herë të parë e që na zbulon se çfarë ndodh prapa fasadës së institucioneve të ashtuquajtura të shtetit në këtë vendin tonë. Ndërkaq, në kontekstin e konfliktit që u zhvillua, pyetja shtrohet: a ishte publikimi i kësaj videoje një ngjarje thjesht spontane mediatike apo ishte një lëvizje e përgatitur në tavolinë për të lançuar një seri lëvizjesh të tjera politike nga ana e opozitës? Gjykoj se fakti që ajo nuk u çua nga Prifti në Prokurori, por në një media mbështetëse të opozitës, fakti se ajo u bë publike tani dhe jo para shumë muajsh kur ishte regjistruar, prerja e saj në një pikë shumë delikate në mënyrë të atillë që në aferën korruptive të përfshihej edhe kryeministri Berisha, si dhe fakti më i rëndësishëm se aferat korruptive nuk mund të trondisin vërtet politikanë si Rama që qëndrojnë në pushtet mu nëpërmjet këtyre lloj aferash, të le të mendosh se kjo ishte diçka e përgatitur për të filluar lëvizjen. Edhe fakti se opozita paralajmëroi, fill pas videos, demostratën duke i lëshuar ultimatumin Berishës: ose jep dorëheqjen ose ne nuk mbajmë përgjegjësi për daljen jashtë kontrollit të njerëzve në demostratë, ishte provë e kësaj. Ndërkaq nga pala e Berishës erdhën si kundërpërgjigje një lumë sharjesh e kërcënimesh në Parlament, të cilat sa ç’ishin një gjuhë urrejtjeje pafund, një metaforë e dëshirës për t’i asgjësuar moralisht dhe politikisht kundërshtarët që e kishin akuzuar, qenë edhe një thirrje për moblilizim emocional të falangave të militantëve të tij. Po ashtu, dorëheqja e Metës nuk u trajtua nga ky dhe Berisha si shenjë përgjegjësie e fajësie, por u shoqërua me betime për hakmarrje ndaj atyre që i kishin manipuluar këtë padrejtësi të madhe. Beteja me fjalë, pra, po përgatiste kësisoj një betejë me vepra. Kjo erdhi ditën e demostratës.

Le të ndjekim dinamikën e  kësaj dite. Për ata që kanë ndjekur nga afër dhe nëpërmjet televizionit ngjarjet është e qartë se kjo demostratë ishte e përgatitur për të dalë jashtë kontrollit dhe se, për të shmangur përgjegjësinë ligjore ndaj pasojave të kësaj, gjetja e organizatorëve ishte shumë dinake: ata kishin paralajmëruar se njerëzit e revoltuar mund të dilnin jashtë kontrollit, por përgjegjësia nuk do të binte mbi ta, por mbi qeverinë që nuk jepte dorëheqjen. Për ata që i kanë jetuar nga afër këta njëzet vjet paskomunizëm shqiptar, ky është një skenar i njohur: destabilizim i vendit nëpërmjet turmave derisa qeveria të japë dorpëheqjen. Berisha i njeh mirë këto skenare, sepse i ka përdorur edhe vetë. Pra, nuk mendoj, siç deklaron maxhoranca, se opozita kishte ndërmend të kryente një grusht shteti, të pushtonte institucionet e të deklaronte të shkarkuar Berishën. Demostrata synonte ta detyronte këtë të jepte dorëheqjen e të pranonte zgjedhjet e parakohëshme, duke krijuar një klimë të tillë që, tek e fundit, do t’i detyronte edhe ndërkombëtarët ta kërkonin një gjë të tillë, e kështu, i dorëhequr, ai do të shkonte në zgjedhje sa për të dorëzuar pushtetin. Përdorimi i kësaj strategjie është i kushtëzuar edhe nga fakti se opozita tashmë ka krijuar bindjen – dhe jo krejtësisht pa të drejtë - se nuk mund ta fitojë pushtetin me votë të lirë pasi Berisha do t’ia vjedhë.

Në momentin kur demostruesit u panë të lëshohen me hunj e bomba molotov kundër policisë, të djegin makina  e të shkulin trotuarët, u duk se njeriu më i lumtur për ngjarjet e ditës së premte 21 janar do të ishte kryeministri. Dhuna e atyre demostruesve të sjellë nga anë e anës, që vetëm pamje demokratësh nuk kishin, do t’u vërtetonte kështu shqiptarëve e botës se çfarë opozite, ose më saktë, se çfarë liderësh opozite ka ky vend. Madje u krijua përshtypja se pati një moment kur ky i tërhoqi forcat e policisë në mënyrë që zyrat e Kryeministrisë të dhunoheshin vërtet, duke na bërë të kujtojmë se ishte pikërisht 14 shatori i 1998 ai që e fundosi Berishën mu pse njerëzit e tij sulmuan e dhunuan institucionin e kryeministrisë. Mirëpo, duket se këtë e dinin mirë edhe drejtuesit e protestës. Kuptohej se ata e kishin lëshuar turmën me synimin që kjo të bënte zullumet e mundëshme, por, nga ana tjetër, askush prej tyre nuk kishte ndërmend të merrte autorësinë dhe përgjegjësinë e këtyre zullumeve dhe as të merrte televizionin shtetëror dhe të dilte e të deklaronte fitoren përfndimtare, sikurse tha Berisha më pas. Interpretimi që ata kishin përgatitur të jepnin, e përsëris, ishte se kishim të bënim me shpërthimin e zëmërimit popullor për shkak të një qeverie të korruptuar, si dhe për shkak të ndërhyrjes së dhunshme të policisë ndaj demostruesve, pa çka se kjo e fundit, sipas çka pamë, por edhe sipas dëshmitarëve të besueshëm që kanë qenë në vend, do të duhej të kishte kundërvepruar shumë më herët nga ç’kundërveproi.

Kësisoj beteja tek Kryeminstria më shumë sesa një sulm serioz për ta detyruar Berishën të linte vendin sipas një shembulli tunizian dhe një mbrojtjeje serioze nga krahu tjetër, i shëmbëllente një demostrimi force - nën regjistrimin dhe transmetimin direkt të telekamerave – ku pa dyshim, kishte edhe spontanitet në kuptimin se një pjesë e të rinjve që sulmonin ato porta i kishte kapur një instinkt luftarak (ashtu sikurse i kapi edhe policët dhe gardistët nga krahu tjetër), por që kishte edhe regjisorët e vet në të dy krahët. Sipas meje ishte një diçka që nëpërmjet amplifikimit mediatik të trazirës synonte të arrinte maksimumin nëpërmjet minimumit, jo pse nuk do të donin të arrinin më shumë, por sepse pjesa më e madhe e popullsisë i njeh mirë regjizorët që tërheqin fijet e këtyre ngjarjeve dhe nuk përfshihet në to, siç edhe nuk u përfshi. 

Momentin kur filluan breshëritë e kallashnikovëve personalisht e përjetova me habi. Ç’po ndodhte me regjinë që vinte nga Kryeministria? Pata bindjen se këto ishin të shtëna në ajër paralajmëruese ose frikësuese ndaj grupit që u nxit për të disatën herë që të dhunonte kryeministrinë. Nuk e imagjonoja dot se ata mund të ishin plumba të vërtetë. Vërtet mund të imagjinohej se ajo turmë në atë pikë vlimi ku kishte mbrritur konflikti, sikur të mos kishte rezistencën nga brenda, do të hynte në Kryeministri dhe do të kryente akte vandalizmi duke bërtitur “fitore, fitore” pa e ditur se kjo do të ishte humbja më e madhe, por, megjithatë, pyetja që ngrihet është: a nuk kishte mënyrë tjetër për t’u bërë rezistencë atyre njerëzve përveç vrasjes së disave prej tyre? Edhe fakti që ata po qëllonin me gurë, të sigurtë se nuk do të qëlloheshin me armë zjarri, a nuk i bënte jo ashtu dhe aq të rrezikshëm? Sipas meje kishte mënyra të tjera më të buta për t’u bërë rezistencë atyre njerëzve; madje edhe mund të lejoheshin të hynin dhe të bënin vandalizma në Kryeminstri, por të mos vriteshin. Një mënyrë do të kishte qenës sikur të lëshoheshin mbi ta makinat me ujë, që pamë në një moment të demostratës. Mundet gjithashtu, që të përdoreshin plumba manovre, për t’i trembur apo plumba plastikë për t’i qëlluar, por jo për vdekje. Kishte po ashtu edhe një mënyrë tjetër për të ndalur vandalizmin e pritur: Edi Rama me shokë, që i frymëzonin këta njerëz, do të duhej të kishin kurajon në këtë moment të dilnin në ballë dhe t’i ndalnin e t’i vinin ata gjoksin derës së Kryeministrisë. Apo edhe të lidheshin me kryeminstrinë apo me shefat e gardës e t’u thonin të bënin edhe pak durim se do të ndërhynin për t’i ndalur. Por problemi është se sipas meje, të dy palët i donin ata të vrarë. Pala e qeverisë donte disa të vrarë për të treguar atë që tha kryeministri në Parlament, se do t’ua shtypte kokën neobllokmenëve dhe pala tjetër për t’i pasur këta të vrarë si instrument akuze dhe po ashtu si flamuj në betejat e ardhëshme. Ja pse gjykoj se të vrarët janë viktima të të dy palëve: se Edi Rama e të tijtë i çuan njerëzit e gjorë në pritë dhe Saliu me të vetët i vranë.

Ajo që ndodhi thuajse menjëherë pas vrasjeve, kur të dy kampet shpërndanë akuza për njëri tjetrin pa pritur asnjë hetim, ishte një vazhdim i kësaj beteje të pamoralëshme në kurriz të njerëzve të vrarë e të instrumentalizuar. Qeveritarët, me Berishën në krye, ndonëse duhet ta dinin, madje kishin për detyrë ta dinin, se disa gardistë kishin qëlluar horizontalisht, nxituan të thonë se i kanë vrarë opozitarët prapa shpine për të akuzuar qeverinë. Ndërkaq opozitarët, me Edi Ramën në krye, nxituan të zgjedhin variantin më kriminal të vrasjeve, atë me snajper gjakftohtë, ndonëse duhet ta dinin se të vrarët ishin viktima të breshërive në momentin kur u sulmua kryeministria. As vdekja e njerëzve nuk i ndali këta njerëz në imoralitetin dhe papërgjegjshmëria e tyre, në manipulimet, shpifjet dhe gënjeshtrat reciproke.

Ajo që po vazhdon pas të premtes është një thellim i kësaj lufte të pamoralëshme dhe të papërgjegjëshme, ku balanca e fajësisë dhe përgjegjësisë tashmë po rëndon gjithnjë e më shumë mbi qeverinë dhe Berishën personalisht, por pa përjashtuar se krahu tjetër mund ta kthejë balancën në krahun e vet shumë shpejt. Refuzimi i qeverisë për të ekzekutuar urdhër arrestin e lëshuar nga Prokuroria e Tiranës për gjashtë drejtuesit e gardës që sipas saj rezultojnë përgjegjës për vrasjen e futi vendin në një krizë institucionale që të le të kuptosh se përdorimi i forcës dhe dhunës po merr gjithnjë e më shumë përparësi. Akuza e lëshuar mbi Prokuroren e Përgjithëshme, se ajo është pjesë e puçit si dhe inisiativa e Berishës për të ngritur një komision parlamentar, i cili sipas ligjit pezullon edhe kompetencat e prokurorisë për të hetuar mbi këtë tragjedi, de facto ka kuptimin se Sali Berisha po merr kështu kompetencat e një të gjithëpushtetëshmi, që kontrollon të tjerët, por që nuk pranon të kontrollohet, duke i dhënë demokracisë së brishtë shqiptare tiparet e një regjimi autoritar. Edhe shpërblimi që ai shpall ndaj atyre policëve të varfër, që u sakatuan nga të varfërit e tjerë të manipuluar, e manipulon dhe polarizon edhe më shumë situatën. Punonjësit e shtetit kanë bërë detyrën dhe nuk mund të shpërblehen si mercenarë të një force politike. Të paktën jo në këtë moment. Në këtë situatë opozita shpallet gati e paligjshme, e shtrënguar që ose të luftojë për jetë a vdekje me njerëzit e vet për të shtrënguar Berishën të dorëzohet, ose të dorëzohet vetë. Spiralja e këtij konflikti pa arbitër mund të na çojë kështu ose në kaosin e destabilizimin e një lloj lufte civile ose në instalimin e diktaturës së më të fortit.

  Në emër të kësaj perspektive, këto forca na bëjnë thirrje të dalim në miting këtë javë duke na thënë se po dalim për demokracinë dhe lirinë. Po a nuk e kemi parë tashmë se sa e duan ata vërtet demokracinë dhe lirinë dhe ndërshmërinë dhe drejtësinë dhe jetën e lumturinë e të tjerëve? Unë gjykoj se jo vetëm nuk duhet te dalim në mitingjet e tyre, por se këta duhen bojkotuar totalisht e denoncuar që të dy palët. Ka ardhur koha që Shqipëria të ngjizë një lëvizje që do të nxjerrë njerëzit në rrugë të demostrojnë paqësisht, por përditë dhe me shumë forcë, jo për të mbështetur këta, por për të dëbuar këta.

Ja pse, për të ardhur në temën që preka në fillim të këtij shkrimi, gjykoj se ne na duhet të nxjerrim nga skena politike liderë si Sali Berisha dhe Edi Rama jo thjesht si persona, por si çfarë ata përfaqësojnë. Sepse në fakt, Sali Berisha dhe Edi Ramë nuk janë thjeshtë dhe vetëm etja e tyre për pushtet, patriarkalizmi dhe autoritarizmi i tyre. Janë edhe kultura e dhunës, e pamoralshmërisë, e dyfytyrësisë, e korrupsionit, e paligjshmërisë që këta nxisin në shoqëri. Janë edhe oligarkët që qëndrojnë prapa tyre me të cilët ndajnë e grabisin paranë publike, janë edhe mediat që këta kanë ndërtuar si instrumente luftënxitjeje, manipulimi dhe mashtrimi, janë edhe intelektualët e gazetarët që kanë blerë, janë edhe trafikantët e kriminelët me të cilët bashkpunojnë, janë edhe injorantët dhe mercenarët që paguajnë, që u duhen si vegla për të vrarë. Dënimi i tyre do të duhej të shoqërohej me lëvizje brenda dy partive për pastrimin e tyre nga gjithë këto e për inkurajimin e një drejtësie e cila i konsideron të gjithë të barabartë përpara ligjit.

Dikujt ky propozim i duket jo realist, duke patur parasysh se sa mbizotërues janë në shoqëri personat dhe fenomenet që përmenda. Kjo është e vërtetë, por, nga ana tjetër, është edhe shumë realist përderisa e mendojnë shumë njerëz në këtë vend, sot më shumë se kurrë. Madje është mënçuria dhe vetëdija e këtyre njerëzve që nuk po lejon sot që të papërgjegjëshmit dhe të babëziturit për para dhe për pushtet na tërheqin në tragjedi më të mëdha. Prandaj u ndjeva shumë i lumtur kur, teksa shkruaja këtë artikull, më arriti në postën time elektroknike një e-mail nga njerëz që përfaqësojnë pikërisht këtë pjesë të shoqërisë “që refuzon te jete pjese e klientelizmit dhe militantizmit partiak” e që ka hartuar një peticion në të cilin kërkohet që të jepet dorëheqja e Sali Berishsë dhe Edi Ramës “TË GJYKUAR PUBLIKISHT SI FAJTORË POLITIKË PËR TRE TË PAFAJSHMIT E VRARË DHE QINDRA TË PLAGOSURIT”. E firmosa menjëherë dhe e shpërndava ku munda. (Panorama, 25 janar 2011)