Nuk mund të mos më tërhiqte vëmendjen një polemikë që erdhi nga Kosova mbi
Skënderbeun, që i referohej edhe polemikave që janë hapur në Shqipëri mbi
rishkrimin e historisë dhe dekonstruktimin e miteve. Më tërhoqi vëmendjen jo
vetëm nga rëndësia e saj, por edhe pasi kam qenë një ndër pjesëmarrësit aktivë
të këtyre polemikave me debate, shkrime e botime në Përpjekja.
Amir Ahmeti, një themelues i partisë Nisma për Drejtësi dhe Zhvillim, me
inspirim erdoganist, duke iu referuar edhe debatit në Shqipëri, ka deklaruar së
fundmi se "… për Skënderbeun mendoj se duhet t’i japim
fund miteve, sepse gjeneratat e ardhshme kanë nevojë për historinë tonë të vërtetë,
cilado qoftë ajo, dhe jo të ushqehemi me mite."; “...se në mesjetën e hershme kombet nuk kishin
lindur ende dhe nuk kishte kurrfarë rëndësie se çfarë gjuhe flisje kur vihej
interesi fetar para.”; se “Skënderbeu, me t’u kthyer në Krujë, myslimanëve
shqiptarë iu dha të zgjidhnin në mes krishterimit ose vdekjes, shumica e tyre
refuzuan të braktisnin besimin islam dhe i masakroi pa mëshirë.”. E këtu ai e
mbyll diskursin e tij duke deklaruar se "përderisa Skënderbeu derdhi gjak shqiptari për motive
fetare unë nuk mund ta quaj hero kombëtar.”
Këshilltari kryesor i Ramush Haradinajt, Avni Arifi, iu përgjigj se Skënderbeu vërtet ka vrarë në Krujë, por
ka vrarë veç tradhtarë, të cilët nuk kanë as komb as fe… dhe se përkatësia
etnike nuk është alibi për tradhtinë.”
Për mua nuk ka ilustrim më të mirë se sa kjo polemikë për të provuar
disa prej tezave të cilave u kam mshuar mëse një herë lidhur me nevojën e
dallimit midis historiografisë si shkencë dhe diskursit të ideologjizuar të
historisë që shpesh unifikohet me mitet tona të nacionalizmit. (Përpjekja ka
botuar edhe një dynumërsh të saj (28 - 29) me titull “Skënderbeu i kërkimit
shkencor”.) E them këtë pasi gjykoj se brenda kësaj
polemike flenë rreziqe sociale e politike jo të vogla. Dy polemizuesit,
duke projektuar ne Mesjetë, me stilin e vjetër nacional romantik e nacional komunist, situata dhe
rivalitete të sotme fetare, latente ose të hapura, në Kosovë, por edhe në Shqipëri,
nuk bëjnë gjë tjetër veçse instrumentalizojnë historinë. Por tani, në mungesë të
diktaturës që impononte një instrumentalizim të vetëm, paraqitet rreziku që ajo
të instrumentalizohet nga qasje dhe interesa të ndryshme politike dhe
idelogjike me mbështetje brenda dhe jashtë vendit. Me fjalë të tjera, sipas
meje, dy polemizuesit nuk e kanë aq shumë hallin tek historia, por tek
elektorati i partive të tyre të cilin kërkojnë ta manipulojnë duke ngacmuar
ndjenja që lidhen me vetëdijen e tyre identitare. Dhe kështu mund të arrijmë të
imagjinojmë një situatë ku shqiptarët myslimanë, për interesa të aktualitetit, t’i
bëjë thirrje komunitetit të tyre që të mos nderojë Skënderbeun si hero kombëtar
sepse ai ka vrarë myslimanë; dhe shqiptarë nacionalistë, të edukuar me mitin e
rilindjes "feja e shqiptarit është shqiptaria" dhe me Skënderbeun si çlirimtar
të atdheut nga "pushtuesit turq" t'u kundërvihen duke i quajur "tradhëtarë
të atdheut" - e kjo t'i polarizojë keqas të dy palët sikur të bëhet fjalë
për ngjarje që kanë ndodhur midis baballarëve të tyre gjatë Luftës së II-të apo
gjatë luftës në Jugosllavi e jo në Mesjetë.
E këtu
më duhet të them se jam kundër tezës së disave që thonë se është mirë që ky
debat të mos hapet apo t’u lihet akademikëve - që në fakt nënkupton t'i lemë
versionet e historisë ashtu siç ka qenë. Sepse ja se ç'ndodh. Ndërkohë që kemi
nevojë ta rishkruajnë historiografinë e të dekonstruktojnë mitet nacionaliste të
shekujve XIX e XX, - çka e kanë bërë tashme pas Luftës së II-të vendet
demokratike, - tek ne opinioni publik uzurpohet nga polemika të tilla
anakronike mbi atë se cilët duhet të jenë simbolet e nacionalizmit shqiptar.
Myslimanët
dhe Skënderbeu
Kur Amir Ahmeti thotë se në mesjetën e hershme kombet nuk kishin lindur
ende dhe nuk kishte kurrfarë rëndësie gjuha që flisje përpara interesit fetar
apo se Skënderbeu ka vrarë shqiptarë myslimanë - thotë disa të vërteta historike që i përkasin asaj kohe. Pa
hyrë në histori po ve në dukej se Ballaban Pasha psh., që njihet si një nga
komandantët më të shquar osmanë që ka luftuar kundër Skënderbeut, që vdiq në
Petrelë, e që ne e kemi njohur si osman, ka qenë edhe ai shqiptar. Por edhe vetë
Skenderbeu ka qenë edhe ai mysliman përpara se të braktiste ushtrinë osmane.
Deri këtu jemi në histori që duhet parë me racionalitet në kontekstin e një
kohe dhe jo sikur bëhet fjalë për baballarët tanë të djeshëm që luftonin kundër
pushtuesit apo bashkëpunonin me të (madje, në fak, edhe kur bëhet fjalë për
baballarët tanë, do të duhej të kishim më shumë distancë). Problemi me deklaratën
e Ahmeti fillon pikërisht tek mungesa e distancës historike kur thotë: "përderisa Skënderbeu derdhi gjak shqiptari për motive fetare unë
nuk mund ta quaj hero kombëtar.” Në këtë moment duket qartë se ai nuk po bën më
histori, por mitologji, duke kërkuar, indirekt, një tjetër hero/simbol kombëtar
për shqiptarët. Dhe një nga arësyet e kësaj qëndron në atë se edhe ai ka
trashëguar nga kultura nacional romantike e manipulimit të historisë sonë një vështrim
teleologjik të saj: pra sikur historia e shqiptarëve, duke filluar që nga koha
kur ata shfaqen në histori e deri më sot, të jetë historia e shtetit të tyre
komb. Dhe këtu lindin paradokse sepse, nëse thuhet me të drejtë se shtetet
kombe - në kuptimin që kemi sot për ta - nuk kishin lindur ende në mesjetë dhe se morali shoqëror i asaj kohe
ishte besnikëria ndaj fesë, nuk ka kuptim të përdorësh konceptin e besnikërisë
apo tradhëtis kombëtare në atë kohë. Në atë kohë një shqiptar dhe një sllav
ortodoks psh. ndiheshin shumë më afër me njëri tjetrin sesa me shqiptarë dhe
sllavë të kthyer në myslimanë dhe prandaj s'ka se si të kërkosh që shqiparët
myslimanë dhe ata të kishterë të kishin solidaritet kombëtar mes vetit. Vetë nëna
e Skënderbeut, Vojsava, ishte sllave, e sikur t'i mbeteshim koherent
projektimit të konflikteve të kohës sonë në atë kohë, siç bëjnë polemizuesit,
atëhere i bije që të atin e Skënderbeut ta konsideronim tradhëtar të atdheut.
Fakti
është se ndërsa historia e Skënderbeut të shekullit XV është komplekse,
mitizimi i historisë së tij në shekujjt XIX, XX e ka thjeshtëzuar figurën për qëllime
të nacionalizmit shqiptar që lidhen, pa dyshim, edhe me aleancat e tij me të
krishterët. Nëpërmjet mitizimit ai është bërë më së pari hero i krishtërimit, për
të fymëzuar të kishterët në Perëndim që ndjeheshin të rrezikuar nga osmanët/myslimanët.
Ky mitizim e bëri të famshëm në botën e krishterë (e theksoj, në botën e
krishterë jo në atë të shteteve kombe evropiane që lindën më vonë). Kjo famë e
tij u përdor në shek XIX nga rilindasit për t'i thënë botës se kishte shqiptarë
kaq të famshëm prandaj ajo duhej t'i njihte si komb. Jo vetëm, por ai edhe
kishte luftuar kundër osmanëve në krahun e botës së krishterë dhe një pjesë e
mirë e shqiptarëve të Rilindjes ishin angazhuar - me ndihmën e Evropës - të
pavarësoheshin nga Perandoria. Ndërkaq, duke qenë se shqiptarët ishin shumica
myslimanë, rilindasit me në krye Naimin, që ishte dhe ai vetë mysliman, e
zhveshën Skënderbeu nga përmbajtja e krishterë. Kështu gjatë gjithë shekullit
XX, si në kohën e Zogut edhe në atë të Enver Hoxhës, ai u bë simbol i parë i
nacionalizmit shqiptar, si luftëtar për çlirimin dhe pavarësinë e atdheut nën
moton “Feja e shqiptarit është shqiptaria”. Enver Hoxha me fuqinë e madhe
propagandistike që kishte regjimi i tij e çoi deri në grotesk këtë projektim.
Ai edhe fenë e quajti diçka të huaj për shqiptarët, që ia kishte sjellë armiku.
Ne sot paguajmë veç të tjerash edhe ideologjizimin e thellë, me frymë
totalitare, që i ka bërë ai mendjes së shqiptarëve edhe përsa i përket vetëdijes
historike. Edhe ndarja e shqiptarëve që jetonin në Mesjetë në tradhëtarë dhe
patriotë është rezultat i kësaj pune - sigurisht me kontributin e një aradhe të
tërë historianësh, shkrimtarësh, piktorësh, skulptoësh, kineastësh etj.
Pas
rënies së komunizmit me rilindjen e fesë dhe rimodulimin e identiteteve, ndër
to edhe fetare, Skënderbeu është riinterpretuar. Elita ish komuniste e kthyer
tashmë në evropianiste e ka përdorur si simbol të përkatësisë së shqiptarëve në
botën perëndimore duke arritur ta quajë deri “pararendës të NATO-s” (I.
Kadare). Një pjesë e kësaj elite, që e identifikonte Evropën me krishtërimin,
filloi të theksojë edhe faktin që ai kishte luftuar për krishtërimin kundër
myslimanve. Nga kjo vjen edhe tentativa për ta bërë Skënderbeun katolik dhe jo
ortodoks, siç ka qenë në të vërtetë. Por kjo ka vënë, ndërkaq, gjithnjë e më në
vështirësi, me kalimin e viteve,
një pjesë të komunitetit mysliman në rritje pasi, dashur pa dashur, pjestarët e
tij, duke e jetuar edhe ata historinë si kontinuitet i shtetit komb, siç u është
servirur, janë ndjerë direkt apo
indirekt të detyruar ose të heqin dorë nga feja e tyre ose të pranojnë se janë
shqiptarë tradhëtarë apo të dorës së dytë. Si reaksion ndaj kësaj, nga pjesëtarë
të këtij komuniteti, edhe më herët, i është mshuar tezës se është pikërisht në
sajë të fesë myslimane që shqiptarët kanë mundur të mbijetojnë se, përndryshe,
si të krishterë, ata do të ishin greqizuar apo sllavizuar. Në fakt edhe në këtë
rast kemi të bëjmë me projektim me të njëjtën metodë të kohëve të nacionalizmit
në kohë të para nacionalizmit.
Po të
përdoret kjo teknikë e instrumentalizimit të historisë së paraardhësve për t'i
ndarë shqiptarët në besnikë e tradhëtarë të atdheut, sipas përkatësisë fetare, historia
mund të instrumentalizohet edhe më tej
duke kërkuar psh. të gjejë besnikët dhe tradhëtarët e atdheut - sipas
kampeve - te shqiptarët ortodoksë
që luftuan krahas grekëve për pavarësimin e Gerqisë dhe shqiptarët
myslimanë që, duke luftuar kundër grekëve, mbronin tokat e banuara nga shqiptarë
myslimanë; tek shqiptarët katolikë që kërkonin ndihmën e Malit të Zi e ata
myslimanë që i ndoqën ata; tek myslimanët qe u ngritën me Haxhi Qamilin kundër
Princ Vidit dhe të tjerët që në bashkëpunim edhe me serbët e shtypën kryengritjen
e tyre etj..
Ose
ose, për të vazhduar me paradokset ku të çon intrumentalizimi i historisë le të
kujtoj një gjykim manipulativ të historisë, tejet të përhapur midis shqiptarëve.
E kam fjalën për atë që shumë shqiptarë edhe sot akuzojnë Evropën si "kurvë"
sepse e ndau Shqipërinë më dysh ndërkohë që e vërteta është se Shqipëria në atë
kohë u krijua si shtet komb dhe se, për aq sa u krijua në atë kohë, u krijua me
ndihmën e shteteve Evropiane dhe, ç'është më e rëndësishmja, edhe Evropa që
kemi sot nuk është Evropa që ishte në prag të Luftës së I-rë botërore.
Si
mund të dilet nga këta qorrsokake?
Personalisht
mendoj se duhen tre gjëra:
Së
pari: të krijojmë distancën racionale shkencore me të vërtetat
e periudhave të ndryshme historike që ka përjetuar treva ku jetojmë dmth. të
njohim historinë e paraardhësve tanë duke i vendosur konfliktet dhe aleancat e
tyre në kontekstin e kohës kur kanë ndodhur dhe jo t'i trajtojmë si një
kontinuitet "heroizmash të popullit tonë në shekuj". E kjo duhet bërë
edhe me ndryshimin e teksteve të historisë nëpër shkolla edhe me ndryshimin e
diskursit mbi historinë që, për fat të keq, vazhdon me të njëjtën metodë madje
edhe më i banalizuar pasi sot rolin e protagonistit në mësimdhënien e historisë
e luajnë mediat me gazetarë që janë në një nivel shumë të ulët të njohjes së
saj dhe aq më të ulët përsa i përket njohjes së metodologjisë bashkëkohore të
studimit të saj.
së
dyti: në krijimin e kësaj ndërgjegjeje të re historike duhet të arrijmë të
dekonstruktojmë mitet tona nacionaliste që kanë
lindur në periudha të tjera historike me çka kuptoj jo t'i shkatërrojmë (destruktim)
siç ma kanë "përkthyer" shpesh termin, por t'i
zëbërthejmë (dekonstruktim) për t'i njohur se si janë ndërtuar, nga ç’shtysa
historike, ideologjike, gjeopolitike të kohës kanë lindur, në mënyrë që të
kuptojmë vlerat dhe kufizimet e tyre të asaj kohe, të mirat, por edhe pasojat në
kohën që jetojmë. Kjo do të na ndihmonte edhe të ndanim e dallonim historinë
shkencore nga historia e miteve nacionaliste edhe për të ndarë më qartë
problemet e sotme nga ata të djeshme.
së
treti: të vështrojmë nga e ardhmja edhe në kuptimin e kërkimit
të miteve e simboleve të reja që na inspirojnë për të parë përpara dhe jo
prapa. Ç'kuptoj me të ardhme? Këtu diskursi komplikohet pasi, sikurse u përpoqa
të shpjegoj, për të ardhmen mendojnë se punojnë edhe ata liderë myslimanë që
thonë se heroi kombëtar i shqiptarëve duhet të jetë një mysliman edhe ata që në
emër të Skënderbeut kërkojnë të na frymëzojnë, si Konica dikur, që të na ndajnë
prej çdo gjëje që kemi trashëguar nga Lindja në emër të bashkimit me Perëndimin. Personalisht këto qasje i konsideroj e
kaluar jo e ardhme. Me të ardhmen kuptoj respektimin e prmovimin e disa vlerave
që historia e njerëzimit i ka provuar si themelore për mbarëvajtjen e shoqërive
njerëzore pas përvojave tragjike që ka kaluar, veçanërisht pas luftrave fetare
dhe atyre nacionaliste. Pra, e para gjë që mund të them është se konfliktet që
ravijëzojnë këto polemika nuk mund të parandalohen as duke u imponuar të gjithë
shqiptarëve Skënderbeun apo thënien e Vaso Pashës "feja e shiqptari është
shqiptaria" dhe as duke vendosur që heroi i shqiptarëve të jetë një tjetër
dhe jo Skënderbeu. Ato parandalohen duke e vështruar të ardhmen në prizmin e
parimit themelor të të drejtave të njeriut: atë të lirisë së shprehjes,
mendimit e besimit. Sepse e kundërta ka provuar se mund të çojë në prirjen për
t'i eliminuar deri edhe fizikisht të gjithë ata që mendojnë e besojnë ndryshe.
Së
dyti, për të ndërtuar një të ardhme ku të gjithë të ndjehen të lirë në
diversitetin e tyre mendoj se na duhet simbole që t'i përgjigjen kësaj të
ardhmje, që fatkeqësisht mungojnë më së shumti për shkak të uzurpimit të hapësirës
sonë publike nga simbolet nacionaliste me frymë totalitare. Ndër simbolet që na
duhet të ngremë do të rendisja shpejt e shpejt:
Simbole
të paqes dhe harmonisë mes diversiteteve
Simbole të dashurisë së njeriut pë njeriun
Simbole të barazisë së njeriut me njeriun
Simbole të solidaritetit
Simbole të sakrificës për të tjerët
Simbole të dashurisë për natyrën
Simbole kundër racizmit dhe homofobisë
Simbole të rezistencës kundër autoritarizmit
Simbole të luftës kundër krimit e korrupsionit e mafjes
Kuptohet se të gjitha këto simbolika, e të tjera si këto, që janë, sipas
meje, në frymën e kohës ku jetojmë, s'mund t'i mbulojë Skënderbeu, megjithë vendin e rëndësishëm që ai ka në
historinë dhe mitologjinë e shqiptarëve. Për të ndërtuar simbolet e kësaj të
ardhmje, që mishërohet më së shumti në idealet e Evropës e më gjerë të botës që
duam të ndërtojmë, mund të na vlejë edhe historia, sigurisht, por një histori e
lexuar ndryshe, jo me syzet e nacionalizmit e shovinizmit, e as duke evokuar luftrat e përgjakëshme me kristianë që vrasin
myslimanë dhe e kundërta, por duke treguar anën e zezë të këtyre luftrave dhe
po ashtu duke treguar se nuk kemi patur vetëm luftra midis vetes apo me fqinjët,
por edhe bashkëjetesë si brenda vetes ashtu dhe me fqinjët.
No comments:
Post a Comment