Monday, December 7, 2009

Çmimi Asturias dhe Kadare

“Dëshironi të njihni të kaluarën, shikojeni veten në të tanishmen, sepse ajo është rezultat i së kaluarës suaj. Dëshironi të dini të ardhmen tuaj, shikojeni veten ne të tanishmen, sepse ajo është shkaku i të ardhmes suaj“.
Budda

Të nesërmen e intervistës televizive që Fevziu i bëri Ismail Kadaresë për emisionin Opinion, pas ceremonisë së dhënies së çmimit Asturias, gazetat u hapën me tre tituj që varionin nga njëra tek tjetra: "Shteti komunist më ka 2 milion dollarë borxh", "Nuk e kam shoqëruar Ramis Alinë në Rinas", "Qosja është një mësues katundi"
Këta tituj, shoqëruar me foton e madhe në faqe të parë të shkrimtarit, më krijuarn idenë se, pas çmimit Asturias, Kadaresë po i jepet një status nga mediat tona i tillë që, paradoksalisht, t'i lejojë vetes të thotë gënjeshtra gjithnjë e më të mëdha duke u bërë gjithnjë e më e vogël mundësia e përgënjeshtrimit të tyre. Personalisht mu ringjall një si jehonë e kohës kur Enver Hoxha ishte i gjithpushteshëm dhe kishte merakun të shkruante historinë ashtu siç donte, dhe, për këtë, i shërbente një ushtri e tërë gazetarësh e shkruesish që nuk kishin shqetësim tjetër veç si t'i shërbenin më mirë gënjeshtrave të diktatorit.
Me këtë ndjesi nuk u ula as ta lexoj intervistën e zbardhur. Mirëpo, duke lexuar rastësisht në internet reagimet e një numri jo të vogël lexuesish, pas shkrimit të ish dipllomatit Genc Mlloja me titull "Një dëshmi lidhur me deklaratën e Kadaresë mbi Ramis Alinë" (www.shekulli.com.al/2009/11/10/nje-deshmi-lidhur-me-deklaraten-e-kadarese-mbi-ramiz-aline.html), sikur ndërrova mendim lidhur me trushpëlarjen e publikut shqiptar. Gjeta aty reagime që më bënë të mendoj se ka ende shqiptarë që nuk e hanë sapunin për djathë.
Këto reagime më bënë të ulem të shoh inervistën e Kadaresë me Fevziun që ndodhet edhe ajo në internet dhe, duke e parë, mendova se ia vlen të shkruhet për këtë fenomen, gjithnjë e më të përhapur, ku shkrimtarë dhe gazetarë të njohur, siç është Kadareja dhe Fevziu, punojnë për ta shpërndërruar historinë e diktaturës apo thjeshtëzuar në klishe që i interesojnë forcimit të pushtetit të elitës që ata përfaqësojnë, me aq forcë saqë kanë krijuar klimën e një konformizmi e të një frike intelektuale për çdo mendim ndryshe.
E them këtë sepse shumëçka nga ato që tha Kadareja në intervistën e tij, megjithë çmimin Asturias, ose për fat të keq të çmimit Asturias, janë shtrembërim i rëndë i së vërtetës. Dhe nuk e kam fjalën këtu për të vërteta thjesht kadarejane, por për të vërteta njohja e së cilave, ngulmoj, është e rëndësishme për brezin e sotëm dhe për brezin që do të vijë, kurse harresa e rrezikshme.

Botimet jashtë shtetit të komunizmit
Le të marrim psh. historinë që na tregon Kadareja lidhur me botimet e tij të para jashtë shtetit.
Fevziu e pyet se si është e mundur që ai është botuar në vende që ishin armiqësore me Shqipërinë, "nuk ishte kjo një problem për ju?". (Ç'është e vërteta problemi fillon që me pyetjet, pasi Fevziu merr pozicionin sikur të mos jetë një gazetar që ka jetuar në Shqipëri, por sikur të vijë nga ndonjë vend i huaj, duke bërë kështu një operacion vetëshplarje trush që i imponon edhe publikut shpëlarje trush e kujtese. Të gjitha pyetjet, për fat të keq, ishin ashtu që gazetari sikur zhvishet nga dijet e tij dhe qëndrimet e tij për t'i krijuar mundësi Kadaresë të bëjë marketingun e historisë së vet si do vetë.) Kadareja përgjigjet: "Krijonte dhe ishte normale që të krijonte probleme, militantët e partisë thoshin: pse ne kemi një shkrimtar që edhe vetë e duam dhe e pranojmë, por na e do edhe borgjezia?", duke ne lënë të kutojmë se botimi i tij ishte një si çudi.
E vërteta është se këtu nuk kishte asnjë problem dhe asnjë çudi. Regjimi ishte i interesuar në mënyrë të veçantë që autorët e tij të lexoheshin jashtë shtetit. Ai paguante edhe një botim të veçantë për këtë: “Les Letters Albanaises", kryeredaktor i së cilës ka qenë vetë Kadareja. Regjimi ishte i interesuar për shumë arësye: por kryesisht për të paraqitur në dritë sa më të mirë Shqipërinë dhe sistemin, por edhe sepse ai pretendonte se do të udhëhiqte nesër revolucionin botëror. Edhe botimi i Kadaresë ishte në këtë kontekst. Kush ka lexuar librin e ish ambasadorit shqiptar në Francë në atë kohë, Javer Malo, do të mësojë atje për përpjekjet që ka bërë ky për botimin e Kadaresë atje, i cili u zgjodh, me vendim nga lart, sepse konsiderohej, për talentin e tij, si autori që mund të ishte më i lexueshmi në Perëndim. Le të mos harrojmë se atëhere Shqipëria mbahej si kampione e marksizëm leninizmit dhe nuk është rastësi që përkthyesit e Kadaresë në disa gjuhë të huaja, ndër ta edhe ai spanjoll, ishin marksistë leninistë. Po ashtu, kush do të kërkojë të shfletojë faqet e Dritës së asaj kohe, do të gjejë reçensat që janë botuar në shtypin francez duke iu referuar librave të Kadaresë, që flasin aq mirë për Shqipërinë socialiste. Dhe kjo sepse librat e Kadaresë, botuar në atë kohë, ishin konform me propagandën e regjimit. Gjenerali i ushtrisë së vdekur zhvillonte mitin e luftës nacional çlirimtare, armiqësinë me Perëndimin, armiqësinë me klerin si dhe dashurinë për një Shqipëri të simbolizuar me një personazh monstër ideologjik, si është plaka Nicë. Kurse libri i dytë, "Kështjella", i botuar në Francë me titullin "Daullet e shiut", siç e ka paraqitur edhe vetë Kadareja në atë kohë në një parathënie që e gjen edhe sot në botimin italisht, ishte i frymëzuar nga qëndresa e Shqipërisë socialiste ndaj imperializmit dhe soc-imperializmit. Këta dy libra shpejt i pasoi "Dimri i madh", libri më i shitur i tij në Francë, që na jep një interpretim krejtësisht konform me propagandën e Partisë për prishjen me Bashkimin Sovjetik dhe që nxjerr Enver Hoxhën si hero të nivelit botëror. Por pse i pëlqyen botuesit perëndimor, do të pyesë një lexues? I botoi sepse Perëndimi është i larmishëm ideologjikisht, sepse librat ishin interesant për të pasi flisnin për një botë të panjohur krejtësisht, por edhe sepse shteti shqiptare investoi goxha për botimin e tyre. Dua të them me këtë se fakti që librat botoheshin në Perëndim dhe pëlqeheshin nga një pjesë nuk do të thotë se ato ishin kundër regjimit, por se, përkundrazi, i shërbenin më së miri propagandës së tij dhe, pikërisht për këtë, autori gëzonte edhe privilegje edhe pak më shumë liri për zgjedhjen e temave të tij.
E vërteta e asaj kohe është se shkrimtarë si Kadare paguheshin si profesionistë, me rroga të nivelit të kuadrove të rëndësishëm, vetëm për të shkruar. Edhe përkthyesi Vrioni paguhej nga shteti shqiptar. Madje edhe një numër përkthyesit marksistë - leninistë jetonin në Shqipëri asaj kohe ku punonin si spikerë të Radio Tiranës në emër të shpërndarjes së valëve të revolucionit m-l në botë. Pra jemi larg asaj që pretendon shkrimtari të na e shesë si të vërtetë: se fakti i thjeshte që ai është/egziston (ai = shkrimtar dhe humanist i madh), pavarësisht diktaturës së egër brenda se cilës i është dashur të jetojë dhe të krijojë, tregon se kemi të bëjmë me një mrekulli, mrekullinë e letërsisë që është e pavarur, çka ishte, në esencë, edhe fjala e tij kur mori çmimin Asturias. Kjo është një gënjeshtër që nuk na le të kuptojmë dikaturën. Varësia nga pushteti në atë regjim totalitar ka qenë dërrmuese për lirinë dhe krijimtarinë e individit. Kadare ditët që mori çmimin deklaroi se "në asnjë rast letërsia letërsia dhe arti nuk e sulmojnë jetën reale, për ta dëmtuar, por përkundrazi, luftojnë që ta bëjnë më të bukur, më të jetueshme." Po ajo letërsi që ka glorifikuar diktatorët dhe diktaturën e që ka propaganduar urrejtje deri në thirrje për asgjësim fizik të "armikut të klasës", që është edhe letërsia e shumicës së veprave të Kadaresë së asaj kohe, si e ka ndihmuar jetën? Në fakt ka ndihmuar jetën e Kadaresë.
Kush kërkon të merret sot me letërsi e di se çfarë lluksi është të paguhesh vetëm për të shkruar. Por është një lluks që, në diktaturë, ka pasur çmimin e vet për të cilin brezat që vijnë kanë nevojë të dinë. Kanë nevojë të dinë, mes të tjerash, edhe për të mos përqafuar modelin e një intelektuali që shfaqet edhe sot si shumë problematik në shoqërinë tonë: intelektuali që, për të pasur sukses, i duhet patjetër të bashkëpunojë me pushtetin, të paguhet e të shpërblehet nga pushteti, ndërkohë që roli i tij duhet të jetë pikërisht e kundërta.

Distancimi nga Alia
Le të dalim tek titulli i dytë i gazetave: "Nuk e kam shoqëruar Ramis Alinë në Rinas", ku shkrimtari distancohet nga ish presidenti komunist, (duke mohuar faktin, sipas Alisë i vërtetueshëm, se ai e ka përcjellë në Rinas kur ky u nis për në SHBA), çka simbolikisht është një distancim nga pushteti ku ka bërë pjesë.
Pa dyshim ikja e Kadaresë në Francë në atë kohë ishte një goditje për regjimin. Por, nëse kërkojmë të vërtetën e atij momenti, nuk mund ta paraqesim sikur Kadare të ishte kryetari i një partie opozitare. Ai ishte Zv. Kryetar i Frontit që kishte për kryetar Nexhmije Hoxhën. Dhe ikja e Kadaresë ishte një goditje pikërisht sepse vinte nga një njeri i regjimit duke dhënë kështu qartë sinjalin se anija po mbytej dhe kishte ardhur koha për ta braktisur. Sipas mendimit tim prapaskenat e ikjes së tij nuk na janë thënë të gjitha as nga Kadare as nga kush tjetër ka dijeni, por ajo që dimë me siguri është se Kadare bën pjesë ndër ata ish komunistë që, në atë kohë, dolën në kampin antikomunist, sikurse edhe Berisha e shumë të tjerë, ndryshe nga sivëllezër të tyre si psh Agolli, Nano, që mbetën në partinë e origjinës duke u rrekur ta tranformojnë atë. Sipas gjykimit im edhe sot e kësaj dite shoqëria nuk ka reflektuar sa dhe si duhet mbi aktin e kësaj pjese të inteligjencies ish komuniste që flaku tej çdo përgjegjësi për të kaluarën duke ia veshur atë sivëllezërve të vet dhe duke u bërë vetë antikomuniste. Pyetjet që mund të shtrohen, në kontekstin e këtij reflektimi, janë të shumta: sa ishte ky një akt që tregonte dije dhe vetëdije më të lartë, sa ishte një akt karrierist ndrrimi xhakete, sa ishte i moralshëm dhe sa i pamoralshëm, a ndryshonin këta nga sivëllezërit e tyre dhe ku e në çfarë ndryshonin etj. Duke e analizuar këtë në dritën e çfarë ka ndodhur në këta 20 vjet pseodopluralizëm, pa ua mohuar edhe meritat, mendoj se përgjigjet ndaj këtyre pyetjeve janë të mbushura me ekuivoke. Por kjo është një temë tjetër. Le të kthehemi tek ajo kohë.
Sigurisht raporti i inteligjencies komuniste me regjimin ka qenë një raport që ka pasur ambiguitetet e veta. Sipas mendimit tim kishte kohë që, pas viteve të para, nuk ekzistonin më shkrimtarë e artistë që ndjenin e mendonin sinqerisht sipas idealeve komuniste apo që besonin në madhështinë e Enver Hoxhës. Madje vlen të bëhet një studim se cilët kanë qenë të fundit që kanë besuar vërtet jo vetëm ndër shkrimarët dhe artisët, por edhe ndër kuadrot e Luftës. Sipas meje, pas gjithë çfarë kishte ndodhur, në vitet e fundit të regjimit, zor se kishin mbetur shumë besimtarë të fesë së fillimit. Më shumë ka ndodhur që "gënjështra e madhe", siç e quan Solzhenicini, jetohej nga shumica e tyre si diçka e bërë zakon. Një pjesë e kultivonin gënjeshtrën sepse kështu ruanin pushtetin, një pjesë të shtrënguar të gënjenin vazhdimisht përfundonin në besim, të tjerë nga frika për të qasur mendime kundërshtare i ndrydhnin ato edhe kur këto u vinin, të tjerë bënin një jetë të dyfishtë. Besoj se më të vetëdijshmit se kishim të bënim me një gënjeshtër, një gënjeshtër të imponuar; një gënjeshtër të cilës i shërbehej për të mbijetuar, për të bërë karrierë, për të dalë jashtë shtetit etj. ishin ata të jetës së dyfishtë, intelektualët si Kadareja. Edhe dashuria për Enver Hoxhën, e shprehur dhe e stërshprehur edhe nga Kadareja, me art dfhe talent madje, ka qenë e shtirë, një gjë që duhej bërë se përndryshe humbje privilegjet. Por ama fakti është që, po të shfletosh materiale, deri edhe të vitit 1989, pasi kishte rënë muri i Berlinit, do të gjesh një konformizëm të frikshëm me gënjeshtrën e madhe, që sot mund të duket skandaloz edhe për komunistë të thekur e jo më kur e zbulon tek Kadare. Në konferencën letrare në kuadrin e 45-vjetorit të "çlirimit të Atdheut" dhe "fitores së revolucionit popullor", pra në kohën kur Kadare i tha Fevziut se i ka shkruar Bushit letër kundër regjimit, ai deklaronte: "Ka gati gjysmë shekulli që populli shqiptar jeton e ushqehet me letërsinë socialiste shqiptare. Nevoja e tij për të është e madhe, dashuria e tij për të është prekëse. Kjo nevojë e kjo dashuri e nënvizojnë edhe më shumë përgjegjësinë tonë përpara popullit që i përkasim, përpara kohës që jetojmë, përpara socializmit për të cilin kemi dyzetepesë vjet që punojmë e luftojmë papushim." "Shkrimtarët e sotëm shqiptarë e ndjejnë veten mirë e të nderuar në këtë shoqëri dhe nuk kërkojnë një tjetër klub."
Mendoj se fshehja e kompleksitetit të së vërtetës historike të asaj kohe na bën dëm. Ajo e vërtetë na duhet jo thjesht për të njohur e për të kuptuar një regjim që i impononte dyftyrësi inteligjencies shqiptare, konformizmin e saj me gënjeshtrat e pushtetit të djeshëm, vënien në shërbim të kësaj gënjeshtre gjithashtu, por edhe për të kuptar se ku e kanë origjinën dyftyrësia, konformizmi me gënjeshtrat e të sotmes e shërbimi ndaj tyre gjithashtu. Dhe kjo jo vetëm pse kemi të bëjmë me të njëjtët protagonistë, por edhe pse kjo kulturë e dyftyrësisë po i jepet, si trashëgim i vyer, brezit më të ri.

Kritikë çmimit
Kadare, meqënëse ka marrë çmimin Asturias, i duket se i është shtuar pushteti dhe jep kështu të drejtë vetes të përçmojë publikisht një nga kritikët e tij, Rexhep Qosjen, duke e quajtur një ‘mësues katundi’. Në fakt një numër shkrimtarësh, që, sipas meje, jo rastësisht vijnë nga e njëjta origjinë, u ngritën kundër idesë së Qoses se letërsia shqipe është larg asaj evropiane dhe binte në sy se ishin çmimet e Kadaresë, më shumë sesa përmbajtja e veprës së tij, arma më e fortë për të godituar kritikat e Qoses. Kështu Qosja u bë nga media jonë mësues katundi me lehtësinë më të madhe, duke na treguar se, kur një shoqëri nuk ka sistem vlerash të vetin, por gjithshka e mat me çmime dhe vlerësime të të tjerëve, atëhere ajo meriton vërtet të quhet, ashtu siç e ka quajtur Qosja, "provinciale". Por më e rënda është se ky provincializëm ka bërë që çmimet e Kadaresë t'i japin atij një autoritet të padiskutueshëm prej mendimtari, ndërkohë që këtyre 20 vjetëve, kur s'ka më as peshën e ideologjisë së regjmit, apo ndoshta pikërisht prej trashëgimisë së saj, ai po tregon një varfëri dhe mosnjohje të tillë të mendimit bashkëkohor evropian që nuk e gjen as në intelektualët e zakonshëm evropianë. Dhe më e keqja është se, mu për shkak të autoritetit të Kadaresë, kjo ndikon shumë në moszhvillimin e një tjetër kulture në Shqipëri. Kam parasysh psh. qëndrimet e tij në debatet mbi çështjet e historisë apo të identitetit ku mendimin i tij është pak ta quash regresist.
E këtu mendoj se vlen të thuhet diçka kritike edhe lidhur me këta çmime që jepen nga ndërkombëtarët, sepse është vetë Kadare që na shtyn t'i vemë ata në dyshim.
Heroi më i shquar i letërsisë spanjolle, Don Kishoti, në një nga urtësitë e tij të marrëzisë, i thotë të riut don Lorenco që shkruan poezi: "nëse gatiteni ashtu për ndonjë garë letrare, le të përpiqet zotëria juaj të zerë vendin e dytë, se i pari jepet pas sërës që zë dhe mikut që ka akshi a filani…". Është ky një mësim që shekujt nuk e kanë përgënjeshtrtuar, por veç vërtetuar, shpesh në një shkallë të tilla saqë kjo e ka bërë Longanezin të thotë: "Çmimet jo vetëm duhet t'i refuzosh, por as duhet t'i meritosh" a thua se, kur të jepet një çmim, të kesh bërë ndonjë punë të mbrapshtë. Dhe ky paradoks e ka një kuptim: çmimet jo rrallë janë rezultat politikash institucionale pushteti, lobingjesh të caktuara për interesa të caktuara, manipulimesh mediatike për shkaqe tregu dhe jo gjithmonë tregues vlerash të vërteta.
Me këtë nuk dua të akuzoj vetëm spanjollët e zhurisë që, përderisa kanë venë në motivimin e çmimit se vepra e Kadaresë është antitotalitare, për mua as janë munduar të njohin kuptimin e korpusit qendror të asaj vepre në kontekstin shqiptar. E kam me shqiptarët, që e dinë mirë se Kadare ka qenë një shkrimtar i regjimit të djeshëm. Me ata që e dinë mirë se një libër si Pallati i Ëndrrave, i cili, gjithsesi, subjektin e ka me Perandorinë otomane, nuk mund të mjaftojë për të kundërballacuar një korpus të tërë në prozë e poezi veprash në shërbim të ideologjisë nacional komuniste të Hoxhës e as të na bëjë ta quajmë librin më disident të komunizmit në botë, siç e quajti Berisha, së fundi, në ceremoninë e zhvilluar në Tiranë nga ambasada spanjolle.
Çmimi i dhënë nga spanjollët, si shumë çmime të tjera, është edhe një çmim që i jepet Shqipërisë, kjo dihet, bën pjesë në politikat e shpërndarjes së çmimeve. Dhe këtu ngrihet pyetja; cilës Shqipëri i jepet? Përgjigjen e kishim mu në tryezën e asaj ceremonie. Krahas Kadaresë dhe Ambasadorit spanjoll në atë tryezë qëndronte kryeministri i vendit, kryetari i një partie të ashtuquajtur antikomuniste i cili ka qenë vetë, për çerek shekulli, sekretar partie, por që, si Kadareja, flet edhe ai ditë e natë sikur tërë jetën të ketë qenë kundërshtar i atij regjimi. Për mua, në këtë kontekst, çmimi i jepet pikërisht Shqipërisë së Kadaresë e Berishës, një Shqipërie që nuk e ka filluar ende katarsisin e së kaluarës, por që e jeton këtë periudhë si vazhdimësi të pushtetit të djeshëm. Dikush do të më thotë përsëri: ç'punë ka zhuria spanjolle? Ndaj kësaj vërejtjeje do të përgjigjem me Qosen kur thotë: "Sikur shoqëria shqiptare të mos ishte e prapambetur siç është, sikur shoqëria shqiptare të mos ishte në krizë të rëndë shpirtërore dhe morale siç është, inteligjencia shqiptare jo vetëm se nuk do të rehabilitonte Ismail Kadarenë dhe ismailkadarenjtë e tjerë, por do të mënjanonte njëherë e përgjithmonë modelin e mendimit dhe të sjelljes së tij të pamoralshme intelektuale." Unë nuk di të ketë në historinë e letërsisë moderne shkrimtar të vlerësuar ndërkombëtarisht si ai që të ketë manipuluar të shkuarën dhe veprën e tij si ai, me synim mashtrimin e të huajve. Mirëpo është e gabuar të thuash se kjo është thjesht punë e Kadaresë, apo strategji e botuesit frëng, madje as thjesht punë njerëzish të frustruar province për të cilët më shumë se sa e vërteta ka rëndësi të njihen nga metropoli. Puna është se Kadare është përfaqësuesi më i shquar i kësaj inteligjencie që trashëgoi pushtetin komunist e që, nëpërmjet asaj që Qosja e quan "riabilitim i Kadaresë", kërkon të riabilitojë vetveten në emër të pushteti të sotëm, por edhe në emër të historisë. Është kjo inteligjencie që një vjershë që bën thirrje për terror stalinist kundër armikut të klasës, si "Pashallarët kuq", ia ka shitur ndërkombëtarëve si vjershë antikomuniste, është po ajo që ka shkruar libra të porositur për të provuar se Kadare është persekutuar nga regjimi. Është po kjo inteligjencie që lobon për çmimet e Kadarenë ku dhe si mundet. Së fundi deri Kryetari i Shtetit, Bamir Topi, që ka dekoruar prokurorët më të zinj të regjimit, ndonëse lider i një partie të ashtuquajtur antikomuniste, ka lobuar tek Nobeli për Kadarenë. Dua të them, pra, se sikur shoqëria shqiptare ta kishte analizuar me ndershmëri e vërtetësi të kaluarën e saj dhe, bashkë me të, edhe çfarë ka shkruar Kadare, në kuadrin e një katarsisi aq të nevojshëm, ajo do ta dënonte dhe jo vlerësonte e lobonte një vepër të tillë, e kjo do të njihej nga zhuritë ndërkombëtare.
Dikush që do t'i lexojë këtë rreshta mund të më thotë me cinizëm: ja pse thuhet se kush kontrollon historinë kontrollon edhe pushtetit e do të më kujtojë se historinë e shkruajnë gjithnjë fitimtarët. Do t'i përgjigjesha se kjo thënie i takon një kohe jo fort demokratike; se sot në Shqipëri, megjithatë, ka aq demokraci, sa të ketë mundësi të shkruhet edhe një histori ndryshe nga ajo e fitimtarëve dhe se, herët ose vonë, nevoja për të ndryshuar mjerimin e sotëm kulturor e shpirtëror do t'i çojë shqiptarët edhe në nevojën për të riparë historinë e shkruar nga këta fitimtarë. (Korrieri, 7 dhjetor 2009)

23 comments:

Glen Llaçi said...

Nuk e di pse, por i kam pothuajse te paranjohura reagimet kundra Lubonjes qe do te kete tani ne median e shkruar. Xheloz i fshehur, bartes i skorieve te komunizmit, i karakterizuar nga nje zymtezi nga Spaci, kerkon te sulmos "figurat" e larta ne menyre qe te ngrihesh edhe ti dhe te biesh ne sy dhe shume brrockulla te tilla. Nje gje eshte e sigurte askush nuk do ta kundershtoje ate ne iden kryesore te Fatos Lubonjes ku shume persona me ne krye Kadarene per hir te konformizmit dhe karrieres se tyre i sherbyen ne maksimum Diktatures dhe diktatures, nderkohe qe shume te tjere paten fate krejte fatale dhe tragjike. Dhe Kulmi i te gjitha ketyre eshte se sot "Kadareizmi" paraqitet si nje figure intelektuale dhe iluministe e shekullit te XXI. Cfare paradoksi si mund te jete dikush iluminist ne diktature dhe ne postdiktature?!
Por le te shtoje edhe une disa argumente modeste qe lidhen me shkrimin. Per sa i perkete faktit qe Lubonja hedh drite mbi interesin e Diktatures per te patur libra ne perendim per te shfaqur imazhin e nje vendi komunist par exellence vertetohet edhe nga fakti se pergjate sundimit te Hoxhes kishte jo pak te rinje pjesetare te levizjeve komuniste ne France te cilet vinin per te vizituar Shqiperine, sepse sipas tyre ne ishim nje vend me komunizem origjinal Marksist-Leninist. Eshte e qarte se keta te rinje nuk merrnin nisma te tilla duke u bazuar ne burime informacioni oksidentale, apo revizioniste.
Vec kesaj eshte vertete veshtire te kaperdihet ideja se paçka egersise se diktatures arti dhe letersia mrekullisht arriten te ruanin pavaresine e nevojshme. Ndersa diku gjetke z Kadare del fare ne ekstrem dhe thote asnje diktature nuk ka arritur te nenshtoje letersine! sa Absurde, po nese nuk e ke nenshtruar dhe perdorur si mekanizem pushteti le te na thote diferencen e botimeve himnuese ndaj real-socializmit dhe botimeve normle (ose me sakte te na thote nje botim ku flitet per gjithcka dhe vetem per partine jo).
Dhe dicka, eshte vertete shqetesuese gjuha e perdorur ndaj tij kundra Qoses dhe kur them kundra Qoses e kam fjalen ndaj kundeshtareve te tije. C'jane keto ofendime te papergjegjeshme, turp ti vije, se pari se nuk i ka hije nje intelektuali te sotem te kundershtoje mendimin e ndryshem me ofendime, se dyti per arrogancen e tije dhe e fundit per llojin e ofendimit "mesues katundi", c'eshte kjo ndarje e shoqerise ne klasa?! Pse c'paskan mesuesit e katundit sipas Kadarese ndonje mangesi, apo mos e shikon plotesine Kadareja tek "aftesia" per te bere karriere? Po le te marrim anen e mire te kesaj ceshtie te pakten tani e dime qe politika, media dhe shume figura te shquara na drejtohen gjithmone me gjuhen e mashtrimit le te perceptojme te kunderten e formulimeve te tyre (jo perhere gjithesesi). Psh presidenti Topi e ka per zakone te na kujtoje gjthmone se populli eshte me i avancuar se sa politika, ky eshte nje raste tipik ku duhet marre e kunderta "populli nuk eshte me i avancuar se politika" nuk e shikoni ju se si nje intelektual fyen duke na quajtur mesues katundi.

Anonymous said...

Ne nje qytet te Amerikes Springfild kushtuar nje "Heroi" ndodhet nje permendore qe faktikisht jeteshkrimi i tij mbas shume dekadash e vitesh doli qe ai ishte; e thene Shqip i Hunit dhe i Litarit. Permendorja eshte perseri ne vendin e vet si simbol i se mires dhe brezat frymezohen me bemat e simbolet se mires. Dhe te keqen e ketij "heroi" e njohin vetem profesionistet. Simboli i se mires eshte vjedhur per arsye perfitimi shume planesh, nga shtete te ndryshme, e qeveri te ndryshme. Mjafton te permendim Hitlerin qe vodhi simbolin me te vjeter te njerezimit Indjano- Budist qe sot njihet si kryqi i Hitlerit. "Kryqi i Hitlerit s´eshte gje tjeter, vecse kulti i mirqenjes dhe pjellorise i Budizmit. Amerika simbolin e lashte te zoterimit absolut dhe diktatit e ka vene ne kartemonedhen nje dollareshe, pra simbolet e faraoneve Egjiptjane, Piramiden dhe Syrin i ka stamposur ne dollare. Me te fundit; Maqedonia kerkon te vjedhe figura simbolike Shqiptare e Greke, Skenderbe, Nene Tereza e tjere pa dale te emri dhe heroi Aleksandri dhe Greket jo pa te drejte nuk e njohin emrin Maqedoni. E bera pak hyrjen e gjate se dua te te Ju them qe do te ishte me mire per Ne ashtu sic dhe shkruani Ju dhe qe mua me tingellon: "Njerezit (lexo Herojte) qe mungojne sot duhen krijuar dhe ato qe flene duhen zgjuar" qe Skenderbeu Nene Tereza jane kthyer ne simbole e logo te se mires dhe frymezojne si simbol i se mires. Te pakten keshtu funksionon morali i shoqerise njerzore dhe shoqeria ka nevoje per figura dhe simbole dhe une jam i mendimit qe duhet ti leme ashtu sic dhe jane me aureole ndricuese. Duhet ti leme me aureole ndricuese se te njejten gje ben dhe Vatikani me "shenjtoret" e tij mekatare. Mjaft e kuptoni shume mire se ku dua te dal. Ismail Kadare eshte gjalle. Gjalle jemi dhe ne qe jetojme ne te njejten kohe dhe epoke. Qe kemi jetuar ne te njetin sistem e ne universe te ndryshme perceptimi. Ismail Kadarene nuk duhet ta lem te kthehet ne simbol dhe ai nuk mund te kthehet ne simbol te se genjeshtres per gjene me te thjeshte se jemi bashkekohes te tij. Sigurisht qe me pelqen shkrimi i Juaj dhe jo me kot kam thene: beni pjese ne ligen e gazetareve mendimtare.

lavdrim said...

I nderuari Lubonja,
Lexoma dhe rilexova tre here shkrimin tuaj mbi Kadarene, qe me shume se nje shkrim ishte nje provokim i paster per motivet dheinstikt qe ju shtyjne. eshte nje shkrim instiktiv, i pa bluar me vemendje...
mirepo: une nuk e di dhe nuk dua ta di se cfare problemi karstik keni me Kadarene si person, por si shkrimtar me intereson. madje shume sepse perfaqeson nje njeri te ndritur ne pantheonin e letrave shqipe dhe evropiane (ju nuk e besoni eshte pune tjeter). Ne kemi luksin te kemi nje shkrimtar me permasa me te medha se "provincalizmi yne idiotesk", por skemi luksin t'i bejme provokime qe sakatosin ne seder shkrimtaret sepse bejne pune e tyre:pra shkruajne. nuk kane shkopin magjik te clirimin nga mizoria totalitariste...
Z. Lubonja, eshte hera e pare qe une nuk perfaqesohem me shkrim tuaj, sepse me duket banal (me falni) per tezat qe sillni dhe per diskriminimin qe i beni duke e afruar me shkrimtaret e tjere soc-komuniste... me vjen te qaj ne nje cep per kete poziocion infantil qe keni marre. por gjithsesi ne dashuri zgenjehesh nganjehere, kurse ne urrjetje bashkohesh shume here..
ju pershendes

laura said...

Z. Lubonja faleminderit per kete shkrim.
Kur lexova titullin vura buzen ne gaz pasi ne dite te turbulluara nga ngjarjet politike ju shkruani nje artikull qe duket se nuk ka lidhje me aktualitetin e dites.
Por ne fakt shkrimi juaj trajton temen e dyfytyresise qe ka ekzistuar dhe ekziston edhe pse regjimet kane ndryshuar.
Kjo teme eshte shume aktuale pertej pershtypjes se pare pasi
sjelljet e politikaneve qe e kane monopolizuar opinionin publik jane te tilla te dyfytyra. Humbjet quhen fitore, kompromisat e pamoralshme quhen lojera normale politike, etj.
Shkrimi juaj hedh drite mbi nje fenomen social qe I ka rrenjet te thella dhe mund te trajtohet vetem duke e pare qarte. Ashtu si nje mjek kerkon te dije me shume per nje semundje dhe ben analiza, ekora, skanera, etj.
Ne shqiperi letersia eshte e lidhur ngushte me politiken pasi mbrojtja nga politika I ka siguruar mbijetesen duke qene se behet fjale per sistem politik diktatorial.
Dhe perderisa letersia ka qene nen mantelin politik ajo eshte prekur nga dora e politikes e mbuluar me semundje.
Kadare eshte nje shkrimtar shume I mire, une sapo lexova Vajzen e Agamemnonit shkruar ne vitet 80 qe flet per ceshtje te kohes. Libri eshte I mire sepse shpalos nje realitet te kohes, tribunat, parakalimet e 1 majit, udheheqesit, slloganet, spiunet dhe internimet e reniet nga fiku. Megjithate atij I mungon forca denoncuese pasi historia tregohet nga nje I brendshem.
Megjithate pervec faktit qe kadare eshte shkrimtar shume I mire, jam dakort qe nuk ka pse te monopolizohet mendimi shoqeror qe te besoje ne nje kadare disident gje qe historikisht nuk qendron.
Shkrimtari kadare eshte shume i mire por nuk ka pse te behet hero kombetar qe e ka ndihmuar shpirtin e shqiptareve per te pare driten si ne komunizem ashtu edhe pas tij.
Mitizimi I figures pa hedhur drite ne rrethanat historike e ndan ate nga realiteti historik dhe behet mjet per manipulim pasi mund ti veshesh cilesite qe I interesojne atyre qe kane ne dore mikrofonin.
Dhe shqiptaret edhe sot e kesaj dite jane shume te fiksuar pas mikrofonit te pushtetit I cili po si me pare e perdor mjetin "emri dhe cmimet e kadarese" per qellimet e tij.
Edhe njehere faleminderit jo vetem per kete shkrim po per te gjitha. Jeni personi I vetem te cilit ia pres artikujt me padurim si ndihmues per te pare qarte.

carlos castaneda said...

me keqardhje konstatoj sesi i behet nje sulm i padrejte nje SHKRIMTARI nga ana e nje intelektuali dhe analisti si Z.Lubonja. perpara se te hedhim balte duhen shtruar 3 pyetje me vlere besoj une: 1) se kujt po ja hedhim kete balte, 2)c'pergjegjesi po i veshim dhe 3) perse po e akuzojme?

po i hedhim balte nje shkrimtari (dhe kjo vlen per tu nenvizuar, nje SHKRIMTARI), te atyre permasave qe rralle se gjenden, aq me teper ne nje vend te vogel dhe ne krize kulturore sic ka qene e eshte edhe sot shqiperia. aftesite e Ismail Kadarese si shkrimtar jane te PADISKUTUESHME, dhe per kete jam i bindur qe do te jete dakort me mua edhe Lubonja. pra ketu nuk kemi te bejme me nje shkrimtar medioker te cilit ne menyren me absurde i akordohen cmime nderkombetare e levdata boshe, kemi te bejme me nje shkrimtar vlerat artistike te te cilit jane tashme te njohura dhe te vleresuara nga kushdo, dhe mbi te gjitha nga lexuesit e vete, nga "populli i thjeshte". jam dakort me idene se cmimet nuk i shkojne gjithmone atij qe i meriton me shume, se ka nje ser interesash dhe politikash qe merren ne konsiderate nga juria, por kjo s'do te thote se personi qe merr cmimin eshte i padenje per te. ne te njejten logjike mund te thoja se per shkak te ketyre interesave dhe politikave, Kadare ende nuk ka marre cmimin Nobel. para pak kohesh Lubonja pranoi nje cmim nderkombetar per gazetarine.... mos valle ky ishte i zhveshur nga interesa dhe politika te vecanta?

c'pergjegjesi po i veshim ketij SHKRIMTARI, dhe perse po e akuzojme? vete Lubonja ne nje bisede te tij para shume vitesh ne nje emision ka thene nje shprehje qe me ka bere pershtypje (po parafrazoj): "Diktatura e kthen njeriun ne nje femije i cili kerkon te mbijetoje. Mbijetesa ka si cmim bashkepunimin. Prandaj, ne nje fare menyre, ne te gjithe ndajme pjesen tone te pergjegjesise me ate sistem". mos valle Kadare ka me shume pergjegjesi se ata mijera artiste te asaj kohe, qe sipas idese se Lubonjes "i kane sherbyer regjimit", por qe vlerat e tyre si artiste jane te padiskutueshme. mos valle Kadareja ka me shume faj sesa Dritero Agolli, Sabri Godo, Robert Ndrenika, Timo Flloko, Reshat Arbana, Sander Prosi, Agim Zajmi, Guri Madhi, Kel Kodheli, Odhise Paskali, Kristaq Rama, Janaq Paço, Vaçe Zela, Mentor Xhemali, Kastriot Tusha e shume te tjere emrat e te cileve jam pak i ri per ti ditur? atehere perse kaq mllef ndaj nje artisti? ARTISTI?! askush nuk po e ben Kadarene martir te komunizmit, askush nuk po i vesh petkun e disidentit, por ama perse po i kerkojme llogari per shkak se nuk kreu vetevrasje, se nuk doli hapur kunder regjimit, se u detyrua te bente kompromis me ate regjim per te mbijetuar, per te ngelur gjalle. mos valle jemi ne te lare nga cdo mekat qe po ngrejme gurret qe ta godasim? perse po akuzojme nje artist se nuk u be hero? c'pergjegjesi kishte ky shkrimtar ndaj lexuesit te tij qe ta detyroje ate qe te kryeje veteflijim. perse po e akuzojme se s'kishte guxim, kur pakkush ose askush nuk e pati ate guxim ne 50 vjet diktature staliniste? perse po vjellim vrer mbi nje shkrimtar vetem sepse iu nenshtrua rregullave te burgut ne te cilin ishim te gjithe bashke, rregullave te cilave iu ishim nenshtruar te gjithe ne? perse zgjedhim ti mbyllim syte hermetikisht ndaj vlerave te ketij artisti?

ndoshta sepse figura te tilla ose adhurohen deri ne mitizim, ose shkelen mizorisht me kembe nga turrma te terbuara.

Vagabond said...

O oo Fatos je teper i vonuar per kete artikull gje qe ja ul ne nje mase te madhe edhe sensin kritik qe ka ne te.
Po ashtu ne teresi artikulli i jot nuk eshte gje tjeter vecse nje perpunim teknik i nje debati te vrullshem tek peshku pa uje para dy vjetesh.
Aty jane thene me pare me ashper me me nerv dhe detyrimisht me origjinale mendime e recenca per Kadarene.te cilat ti i sjell ketu te lemuara te bojatisura te retushuara por qe nuk mund te kene azgje me teper se sa theniet se
Kadareja eshte pjelle e diktatures,dhe diktaturat mund te prodhojne harmoni te tilla te cilat i sherbejne asaj.
Nuk themi qe Kadareja nuk eshte i madh dhe nuk ne pelqen por themi si do ishte diktatura pa Kadarene.
Mbas 20 vjetesh mbas nje debati publik mes tij dhe Qoses.Mbas nje deklarate te turpshme publike ndaj gjthe shkrimtarve te tjere shqiptare nga Kadareja qe nuk shkruan me poezi se nuk do ta monopolizoje ate.
Fenomeni Kadare nuk mund te mblidhet ne disa reshta apo disa faqe.
Une mendoj se ty te ka ardhur koha te mos thush te thenat por te profetizosh te arthmen duke remuar te kaluaren.
Universi i Kadarese ngjet me vrimat e zeza ne galaktike ose me rrezet gama qe vijne nga galaktika te cilat jane pamundesisht te shmangeshme por dhe perjetesisht te rrezikshme.
Fatos, Kadareja eshte i madh NE LIGESINE E TIJ per disa arsye te cilat te tjeret i kane thene perpara teje dhe ti i thua pa bubullima .
Shkrimi i jot i ngjet daulleve te shiut.
Ti dhe shume ti kujtoheni per madheshtine e PATURPSHMERISE Kadare vetem kur ai merr cmime dhe thote perrala politike me metafora poetike.
Kadareja eshte atu ne ndane rruges ku rri dhe pret dike qe do ta rrezoje nga plejada dhe ky qe te ndeshet me te duhet ti prese Kadarese rrugen e metejshme, per ta kethyer mbrapa, aty ku megjithe mend eshte i pa kontestueshem i pa krahasueshem i pa arritshem .
Ne diktature si eneuk i saj.

Anonymous said...

Balzaku ne librin e tij "Iluzionet e Humbura" ben nje paranteze mes politikes dhe lutersise ku ne fund thote se: mashtrimet ne letersi jane shpeshhere me te medhaja se sa ne politike".

Armanda said...

Se pari, une nuk mendoj qe Zoti Lubonja po i bie daulleve pas shiut, per arsye se qe ne vitet '90, ka qene nder te paret qe e ka kritikuar Kadarene edhe me shume se sa ka thene ne kete shkrim.
Se dyti, e shoh kete shkrim si sinteze te atyre qe jane thene me pare nga kritiket e Kadarese, por edhe si nje prurje, pasi eshte nder te paktat raste kur theksi vihet tek trushpelarja qe vazhdon t'i behet shqiptareve per te shkuaren, dhe kjo eshte ne vazhde te shkrimeve qe Z. Lubonja ka bere per ceshtjen e nacional komunizmit dhe nacional europianizmit, per ceshtjen e burgjeve te komunizmit, apo per ceshtjen e topcinjve te llogoreve, qe e kryejne kete trushpelarje jo vetem per te shkuaren, por edhe per te tashmen.
Se treti, ne kete shkrim ndjej lodhjen e autorit, jo lodhjen ne argumente, ato jane si gjithnje ne nje lartesi qe rrallekush e arrin, por ne forcen qe i shpreh ato. Dhe nuk i ve faj autorit per kete, sepse vuajti 18 vjet burgjeve, e 19 vjet te tjera u lodh duke u perpjekur te na beje te shohim shume te verteta, para te cilave ne si shoqeri vazhdimisht i mbyllim syte. E pas gjithe ketyre viteve, eshte zhgenjyese te shohesh shoqerine ku ti jeton te zhytet gjithnje e me shume ne krize morale, e zhgenjimi sjell lodhje.....

ElCid said...

T'gjitha kundrapergjigjet ndaj premisave t'Lubonjes qe po i lexoj ktu, shtjellohen ne nji grazhd goxha t'kufizuem, aty ku ma shum kan vlere emocionet se sa e arsyeshmja.

Shoqnija Shqiptare (sidomos ajo post-komuniste), pertej shum e mangsive tjera qe i posedon, patjeter duhet qe ta trajtoj kete shfaqje t'dyftyrsis se Enveristave t'reformum. Qofte prijesi i kesaj levizjeje bindshmenisht i majte apo i djathte (apo i pamvarun). Qoft Lubonja apo Qosja, kjo s'ka aspak randsi. Sepse ne fund, zhvillimi ekonomik, arritjet ne arenen politike, zhvillimi teknologjik etj. aspak nuk vlejn nese populli mbetet ne grushitn e nje grup njerzish t'maskum me historite e tyne te trubullta.

Kadareja asht shembulltyra e nji lloj ultra-konservatizmi qe aspak s'mund te tolerohet per shkak t'natyres se vete thelbsore. Literatura e tij gjithmon ka qene literature konformiste.

Anonymous said...

Zoti Lubonja, per mua ju jeni nje nga analistet me te mire shqiptare por keni dy probleme. Ndonjehere jeni shume Utopist dhe ndonjehere ja fusni komplet kot si tek ky shkrimi. Gjithsesi kjo nuk jau hedh poshte vlerat e padiskutueshme qe keni.

Anonymous said...

Km patur rastin ta shoh Kadarene ne Panairin e 12-te te Librit ne Tirane, qe mbllacitej me cimcakez, nderkohe qe jepte autografe dhe paralelisht i pergjigjej gjithe fodullek nje televizioni qe perpiqej t'i "rrembente" ndonje fjale per kameren.
Kadare eshte nje talent i vecante letrar, me nje teknike shkrimi dhe thumbimi per t'u lavderuar. Por atyre qe thote z. Lubonja une s'i heq asnje presje. Ai eshte nje njeri pa principe te larta qytetare, mik i pushtetit te te gjitha koherave, sepse ka nevoje per para' dhe lajka.
Ne se shqiptaret paskan nevoje per nje idhull si ky qe po na veteserviret, me pare ata (shqiptaret) t'i bejne pyetjen vetes: drejt ciles drite na udheheq ky idhull? Sa ndihmon te kuptojme vetveten, te sotmen dhe te kaluaren tone? Apo, thjesht nje idhull per t'i treguar botes qe edhe ne vlejme? Ne se do te ishte kaq e thjeshte, italianet dhe greket qe i kane dhene botes qindra "Kadare" nuk do ta ndjenin edhe sot e kesaj dite peshen e stereotipeve.

Blerina said...

Pa diskutim, shkrimi eshte i mrekullueshem, ne ate qe shpalos te verteten sado e hidhur ajo qofte, dhe e vendos ate ne realitetin e Shqiperise se sotme.

Une deshperohem nga nevoja dhe varesia ndaj 'miteve' ne shoqerine shqiptare. Deshperohem dhe nga cmimi qe do te paguajme nese mohojme historine dhe faktet, kur ka kaq shume deshmitare te se vertetes.

Por do te isha shume me e deshperuar nese nuk do te kishte asnje ze arsyeje, prandaj ju lutem vazhdoni te shkruani. Personalisht, i dua shkrimet tuaja per qartesine dhe mbeshtetjen qe me japin. Them mbeshtetje, pasi shkaterrimi i vazhdueshme i vlerave dhe moralit shqiptar me frikeson me shume se nje lufte e armatosur.

Ka shprese...

ragipi said...

Zoteri lubonja me shkrimet e tuaja dhe mendimet largpamese nuk po i len rahat keta mediokrat qe me idet e tyre mbesin ne fund te cdo kritike apo analiz e.Ti shume mire po i tregon realitetin e vertete tonin po ja qe dis nuk e pranojne edhe i ka zene pylltari tue vjedh dru por qe ne gjykate thojne se me ka zene por nuk e pranoj. Ja ju me ken keni pune por u dekurajoni sepse shkrimet dhe analizat e tuaja do te jene perhere dhe asnje kohe qe do te vij nuk mund te ti hedh ne kosh sepse i meshon mu te keqes qe dojn ta lakojne disa mu ne balle edhe ate e dij ne se cka bejne por per intersea te ulta bejne mbrojtje edhe te asaj se keqes. Ju pergezoj poashtu per debatet televizive sepse po mos te jeni ju aty nuk ka cka te degjosh sepse jan te tjeret te njeanshem kurse ju e beni me profesionalizem dhe me siguri te tjeret pas debateve ne veti do te thojne beli mire e pati Lubonja por ne nuk po ia lajm te tijen ja pra kesi kemi ne shoqerin tone. Njher me nje debat the se sdi cka lypi ne nje debat me disa medioker por mos e le pa marre pjese ne to sepse nese nuk ka ide te tuajat edhe tv nuk do te ishte interseante dhe ata do te dalin te tjeret pra balle ngritur se ja qe ne kemi qen te ditur por me juve ata dalin qesharak dhe debati mbetet interesant. edhe njeher urime per shkrimet dhe debatet per te gjitha lamite qe beni. Kurse per Qosen une kam qene student i kohes se Qoses por une skam pse te mburrem fare me te dhe profesoret tjere sepse ne ne ate kohe nuk kemi pase disident te na tregoj per demokracin dhe lirite njerzore dhe ai tani veq kundershton por bile Kadare ka te mira se e pranojne deridiku te kaluaren por disa te tjere nuk e bajne demaskimin e regjimit ne shqiperi. Tung nga Ragipi , Londer

artisti said...

Ju falenderoj per shkrimin z. Lubonja!!!!
Doja te tregoja vetem nje episod te vogel per njeriun Kadare. Dikush me siper kishte shkruar qe kishte pare Kadarene ne panairin e librit. Me rastisi ta shikoj dhe une te stenda e Onufrit. Njerezit i afroheshin per t'i marre nje dedikim, dhe ai paraprakisht i pyeste per emrin. Nje prej tyre ishte dhe aktori Reshat Arbana, i cili i afroi librin Kadarese per te marre dhe ai nje dedikim, dhe shkrimtari pasi e pa shume mire kush ishte e pyeti : "Emrin? "
pffffffff.....

altin said...

kadareja eshte instrument i perdorur nga muzikante mizantrope..................

Anonymous said...

ju lumte zotni lubonja, ju falem nders suej per shkrimet tuaja plot drite plot saktesi e njohje dhe guxim. jane te pakta shkrimet si tuajeat .lexoj edhe shkrime te tjerve .por ka ma shume krune se miell per mos me thane krejt krune. shkrimer tueja i rilexoj .ju lumte shkrueni shkrueni sa ma shume .

Anonymous said...

Artikulli juaj zoti Lubonja mund te quhet deshperues. Do te lavderoja kritiken qe i beni Kadarese per qendrimin e tij ndaj librit te Schmidtt per Historine e Skenderbeut ku fatkeqesisht Kadare nuk arrin te dale nga konteksti vulgar i mendimit te sotem filosofik shqiptar rreth historise qe eshte bazuar me shume ne idene e konvertuar te nacional-komunizmit.
Por artikulli i juaj rreth cmimit te Asturias i ngaterron ca gjera.
Mendoj se cmimi i Asturias nuk eshte nje cmim se sa "nobel" eshte Kadare dhe si vepron ai ne rrethana historike te ndryshme, por eshte cmim letrar, pra si shkruan ai. Kur dikush perpiqet te merret me argumenta jashte letrare, dmth a ka qene Kadare me Ramiz Aline ne aeroport apo jo, kjo nuk ka te beje me cmimin e Asturias. Pra duket sikur ecni ne gjurmet e Qoses, madje e perdorni komentin e Kadarese ndaj Qoses si argument kunder tij.
Duke qene qe artikulli juaj kuk eshte i gjinise kritike letrare, si mendimtar qe jeni, me duket se merreni me nje problem te pazgjidhshem, pra do te thoshja se variablat qe perdorni jane jashte fushes se percaktimit (Lubonja si ish fizikan besoj e kuptoni terminologjine time).
Kritika letrare eshte dicka e ndryshme nhga ajo per te cilen ju shkruani per Kadarene dhe si rezultat nuk lidhet me vleren e Kadarese si autor.

M. Gjoka

fjorent said...

Une kam kaluar vetem 12 vite nen diktature por jane aq mjaftueshem sa te di se askush nuk guxonte te ishte kunder diktatures. Kush ishte vertete kunder apo disident perfundonte ne Spac dhe pike.

Mania e Kadarese per te justifikuar e perpjekur te tregoje se ka qene kunder diktatures fsheh friken e tij dhe ate konfuzion anti-komuniste, ish-komuniste, post-komuniste qe karakterizon cdo qelize te jetes shqiptare. Kjo frike e tij per tu treguar sa me antikomunist fatkeqesisht eshte shprehje e frikes ndaj se vertetes komuniste.

Nuk kam asnje shprese per katarsis dhe ndarje te shapit nga sheqeri. Kjo nuk ka ndodhur ne asnje shoqeri mesdhetare e sidomos ne ato ballkanike qe ngaterrojne emocionet e dites me objektivitetin.

Keshtu do te jemi te ngaterruar per shume kohe ne mos pergjithmone me vrases e te vrare te dekoruar per te njejten veper, me deshmore e tradhetare te nderuar per te njejtin veprim, me komuniste e antikomuniste qe perdorin te njejtat teknika per te mbajtur pushtetin dhe mbi te gjitha me shqiptare qe pa krijuar idhullin e radhes nuk e cojne dot jeten perpara.

Tani une shpresoj vetem per 2 gjera:

E para: shpresoj te shpiket ndonje ilac per te klonuar njerez si Qosja e Lubonja meqe ne si shoqeri nuk jemi ne gjendje te prodhojme me shumice me metoda natyrore.

E dyta: nese e para nuk eshte e mundur shpresoj qe kur Lubonja te mos jete me mes nesh(shpresoj sa me larg ne kohe) ky shkrim te perfshihet ne ndonje liber e t'i jepet rinise qe nuk e ka kaluar diktaturen per te kuptuar te verteten.

E treta: tani qe po e mendoj me gjate me mire te mos shpiket ai ilaci i klonimit sepse ka rrezik qe shoqeria jone te mbushet me oportuniste e te na shkaterroje fare edhe ate pak mendim kritik qe arrijme te formojme.

Pergezime te sinqerta Z Lubonja

Fjorent Rrushi

ili said...

bravo! me pelqen. ketu ka aq demokraci sa te thuash mendimin ndryshe , por kjo nuk mjafton. derisa te shpiket nje sistem tjeter me i mire se demokracia te duhet te mbledhesh simpatizantet dhe te behet nje force me te pakten me 10 % elektorat, qe te mund te influencosh ne vendimarrje.

Vagabond said...

O OO Fatos u ntrash dibati.
Arritem deri tek kllonimi .Diku policave ju thone rusha .thua dhe ky rushi te jet rush.
Kalojme diku tjeter rembimthi shkurt dhe me nerv.
ca njerzve ju pjell truri ca te tjerve ju pjerdh truri po mu.. nanos ja ben te dyja .

Kur je burg e ndien ate kudo dhe ti e di vite e vite kete.
Kur je jashte burgut e mbart ate gjithkund diten dhe naten ne brega e gezime ,takime ndarje vdekje lindje tubime ndeshje mbremje jubilare e mbremje mekatare .
Por kur je jashte burgut rebelohwsh me shume me ashper me ata qe flasin per burgun pa e provuar qofte dhe nje dite ate dhe ke burg spacin qe ishte rethi i 9 i ferrit komunist.
Del nje i pjellur nga pordhet apo nje mendje pordhe dhe heq dy paralele duke te vene ty ne mes dhe te thote shiko o fatos komunizmi kish ca gjera te mira.
Or legen i them une pa te pyetur ty lubonje po ne kohen e enverit mendjet e ndritura te kombit ishin ne per rathet e ferrit dhe jo ne katet e pushtetit.
or doc i pagezuar demokrat nga nje prift komunist emrat qe permend ti ne artikull sic e thua dhe vete i sherbyen nje kauze tw gabuar pra thjesht fare thjesht nuk ishin mendje ne sherbim te popullit por te partise bile edhe me te rezikshem se militantet e sotem qe duke mos ditur azgje na ndihmojne per te kuptuar thelbin e hidhur te kesaj demokraciepartiake kurse intelektualet e partise duke punuar me perkushtim retushonin shemtimin e diktatures te proletariatit.
Te krahasosh dy te keqia perballe nje populli te keqtrajtuar eshte nje e keqe e trete ecila natyrshem perbehet nga pbashveprimi i dy te tjerave.
e pjerdhura nuk eshte merite
as pordhet ne vetvehte rrufe.
Ooo fatos..
Tuj pjeell pordhe nano vazhdon se shqiperia kurr nuk ka patur si sot mendje qe... e pjeell e pjerdh.
Per sa kohe do kete analiste te pjerdhur qe ofrojne te mirat e komunizmit perballe nje demokracie pluraliste qofte dhe te cunguar ne shqiperi nuk ka vend per mendje me nivel dhe detyrimisht do kete njerez si ty lubonje qe duke mbartur burgun me vehte buzeqesh tek te pershendet nano dhe breda vehtes thua
komunizmi kish vetem nje gje pozitive per popullin tim i trgovi atij se sa i forte i durueshem dhe i pathyeshem eshte perballe cdo te keqeje te kohes.
Ca ju pjell mendja ca ju pjerdh mendja ca jetojne duke pjeelle pordhe.
KOHRA TE PJERDHURA pa bere epoke

Anonymous said...

Z. Lubonja,

Shkrimi juaj ngre nje ceshtje shume te rendesishme per shoqerine shqiptare sot: falsifikimin e historise! Perdite ndeshemi me intervista qesharake, dokumentare, dhe me keq akoma dekorime te Presidentit per persona qe na paqiten si heronj, por qe ne nje demokraci normale do te tregoheshin me gisht per ate qe vertet kane qene dhe kane bere. Nuk do t'i hiqja asnje presje argumenteve tuaja per Kadarene, por do te doja te permendja nje rast tjeter qe kemi pare para pak ditesh, per pervjetorin e pluralizmit ne Shqiperi. Presidenti Topi dekoroi ish-ministrin e Mbrojtjes, Safet Zhulalin, me motivacionin "per sherbime te shquara". Si te mos mjaftonte kjo ishim deshmitare te daljes ne media te familjareve te tij, te cilet natyrisht eshte njerezore qe do te vleresonin maksimalisht ate si person. Ajo qe me shqeteson nuk eshte figura qesharake e tyre te cilet mundohen t'i mbushin mendjen dhe vetes per "amanetet" e te ndjerit Zhulali, ku ne vend te pare ishin integrimi ne Nato dhe pavaresia e Kosoves!!! Keto mund te merren lehte si delire te madheshtise se ketyre personave qe karrieren dhe jeten e kane te lidhur me Partine ne pushtet. Ajo qe vertet te shqeteson eshte mundimi per te manipuluar dhe krijuar tek publiku i ri te paverteta te pastra, te thena me arrogance dhe pa asnje respekt per inteligjencen dhe historine jo te larget tonen. Besoj se pakkush mund ta kete harruar se i ndjeri Zhulali pas caktimit si Gjenerali i Berishes ne 1997, dezertoi, braktisi ushtrine dhe iku ne Itali me gjithe familjen (per me teper edhe ne rrethana jo fort serioze te pasqyruara nga gazetat e kohes, kur vajzat e tij nuk donin te hipnin ne anijen qe do i transportonte pa marre dhe qenin...). Si mund te harrohet ky fakt i vetem, kur ministri i mbrojtjes dezerton, braktis detyren, iken ne nje vend fqinj, dhe ushtria shperbehet e bashke me te dhe shteti???? Do te ishte e ndershme qe nese nuk ishte dakort me politiken e Berishes, te jepte doreheqjen dhe te menjanohej si cdo njeri me integritet.

Per me teper, ne faqet e internetit mund te lexosh jo pak lajme te kohes kur Zhulali permendet si nje nga trafikantet e armeve gjate luftes se Bosnjes, pikerisht kur ishte ne force embargoja e OKB-se. Sigurisht, nuk mund te denohet askush pa prova dhe nje proces gjyqesor, por gjithsesi si mund te pranojme qe te dekorohen keshtu njerezit me histori te erreta per shoqerine tone, dhe per me teper jo kaq te largeta ne kohe???? Perfundimisht, po jetojme ne nje kohe kur antivlerat po na paraqiten si vlera dhe cdo gje e pamoralshme, e genjeshtert, pa princip na jepet me pafytyresi si shembull dhe na imponohet me arrogance. Kjo sidomos per te rinjte qe nuk i dine dhe s'kane nga t'i mesojne faktet qe kane ndodhur. Pa e kuptuar po shohim se kemi tashme nje "pari" te veteshpallur e cila na paraqitet "antikomuniste", "aristokrate", "patriote". Nuk di, cfare mund te behet per ta ndalur sadopak kete hov te shemtuar te antivlerave???

Me respekt.

Arlind

xixa said...

I nderuar autor dhe mik,
E lexova me shumë vëmendje (si gjithmonë) shkrimin, i cili më vuri në mendime - dhe më detyroi t'i rradhis në një tjetër shkrim. Meqë është i fort i gjatë për t'u quajtur thjesht koment, e kam botuar tek blogu im (http://www.albanie-albanais.com/2009/12/pesha-e-kryqit.html).
Përshëndetje,

Anonymous said...

Shpresoj zoti Lubonja se tek ju dhe tek faqja juaj e komenteve mund te shpreh dicka, sepse nuk di te them te drejten se me ke tjeter mund t’i ndaj ndoca mendime qe automatikisht me vijne kur lexoj ca pacavure shqiptare me dekorata e diploma (André Breton ne fakt si surrealist besonte se ka nje te vertete tek mendimi i menjehershem). E kam fjalen per nje liber me poezi qe me ra ne dore kur isha ne Shqiperi per festat e fundvitit, libri i Luljeta Danos ‘Nente Trojat’ botuar nga Ideart. Ne reklamen e ketij botimi ne librari shkruhej se ky liber paska marre cmimin per librin me te mire me poezi te vitit, ne mos gaboj. Keshtu me thane ne librari (se me duket pak e pabesueshme ende kjo) e keshtu une vendosa ta blej bashke me ndoca libra te tjere per te ushqyer pasionin per poezine ne mergim.
Goditja e pare qe mora nga libri ishte se pervec disa figurave te gjetura, libri nuk sillte asgje te re per poezine shqiptare rrugeshtruar nga te mrekullueshmit E. Hatibi. M. Ahmeti, A. Tufa, G. Cocoli, P. Teferici, L. Lleshanaku, apo artiste te rinj me pene te shkelqyer si A. Cani etj.
Mire kjo, po marr e gjej ca komente (keni pare ndonjehere juve liber poezie me komente e shpjegime historiko - mitologjike nga gjysem faqe bere nga vete autori, se une nuk kam pare per vete, se mbase pasioni im i plote per poezine kete here lihet ne mes te rruges nga dija ime e cunguar, me korrigjoni ju lutem).
Por demodeja me e thekur, se me jep pershtypjen se eshte thekur plot kujdes e dashuri, eshte permbajtja e ketyre komenteve. Per shembull « .. fq 24. Nje mal i atjeshem, qe ne kohen parapellazgjike quhej Tomorr, dhe qe ka qene Olimpi i botes se atehershme greke .. mbi kete mal … froni i pare i Zeusit … dhe pikerisht ketu ka mbajtur ne dore rrufene e pare. Qendra e qiellit dhe e tokes ka qene dikur nje mal shqiptar ». Ose pak me lart « .. O Zeus – therret Akili – ti qe ruan mbi Dononen e Larget mbreterine e dimrave ». Sot ne kete vend sundon muslimanizmi dhe degjohet nje gjuhe e shemtuar, se ciles e gjithe linguistika moderne e botes nuk po mundet t’i gjeje rrenjet dhe vendin e klasifikimit”.
Pavaresisht se ndjenjat e mia fetare jane te percipta dhe anojne plotesisht nga perkrahja e laicizmit, nuk mund te mos ma lere nje shenje libri ne fjale se ne fakt eshte ne me te shumten e tij nje glorifikim i krishterimit. Ketu nuk ka asgje te keqe, se pavaresisht shijeve te mia per dadaizmin apo surrealizmin, ka pasur edhe lirika te shkelqyera drejtuar perendise apo perendive. Por kjo mendoj vetem per sa kohe nuk cenon si fjolle gazi lotsjelles pjesen tjeter te popullsise qe meqenese nuk ndan te njejtin besim, i bie te dale fare nga dhoma e ngushte e kufijve te komuniteteve imagjinare. Pra ka nje ceshtje morale e sociale megjithese te mbuluar, por te mprehte, mendoj ne kete mes. Sic ka edhe nje ceshtje te lidhur, e thene troc, me demodene e ketyre koncepteve si 'pellazgjike', ose 'Shqiperia qendra e botes', ose 'muslimanizmi qe e mori me qafe unilinearizmin enveristo-marksist te ringjallej nen driten e histerive te reja shkencoro-artistike', ose edhe ngritje e nje poezie thuajse mitike per Nene Terezen (shiko psh fq. 33).
Po pyetja qe me brengos vertete eshte : Si shpjegohet qe keto demode konceptesh qesharake, shoqeruar edhe me nje stil mesatar te shkruari (qe nuk sjell asgje te re per liriken shqiptare sic thashe), fitojne cmimin e pare per librin me te mire te vitit. Dhe mos e beso po deshe edhe ne kete rast gjenialitetin e Foucault. Po bej edhe une ca vargje meqe u be deti kos, e po e marr edhe une lugen:
” Vdiq Naimi, vdiq Naimi / moj e mjera Shqiperi / Pse s’ju tha deti-kos te gjitheve / te mos beheshim skizofrenike”.
Megjithate prape nuk me doli aty ku desha se Carl Jung ka thene «Nuk eshte aq inteligjent sa te jete skizofrenik”.