Sunday, December 30, 2007

Fëmijët në burgun e Vaqarrit

Në zhargonin e burgjeve kujtoj se kishte edhe një shprehje që përdorej për një kategori të veçantë të burgosurish. "Është i Makarenkos ky" thuhej për ndonjë të burgosur ordiner, por edhe për ndonjë ordiner që dënohej më pas për politikë, që kishte historinë e veçantë se e kishte filluar qysh herët një lloj aktiviteti kriminal: dmth në një moshë që nuk e përfshinte Kodi Penal. Ishin ata që qysh fëmijë i kishin dërguar për një lloj riedukimi në një shkollë në periferi të Tiranës që quhej "Shkolla e korrektimit". Më duket se kishte edhe një emër si "8 Nëntori" ajo shkollë, por nuk e kujtoj saktë. Ishin fëmijë pra, që, si të thuash, ishin rritur atje. Kjo ishte një shkollë e ngritur nën modelin e shkollave sovjetike të Makarenkos, pedagogut të njohur i cili ka shkruar edhe një libër që është botuar në ato kohë edhe në shqip ku tregon për bëmat pozitive të fëmijëve të riedukuar në shkollën e tij. "Poema pedagogjike" titullohet libri.
Në burgjet tona megjithatë etiketimi si "i Makarenkos" nuk kishte aspak kuptimin poetik të "Poemës pedagogjike". Ai kishte një kuptim ironik: atë se personi në fjalë ishte një i regjur në ato punë të vjedhjes e puneve ordinere sepse i kishte mësuar ato qysh herët, që kur kishte qenë në shkollën e korrektimit, nga kontakti me më të mëdhenjtë.


Nuk di të them se sa, në të vërtetë, një shkollë e tillë ka pasur ndonjë efekt pozitiv, siç rekalamonte Makarenko. As nuk e njoh fatin e të gjithë atyre që kaluan nëpër atë shkollë. Por di të them se nga ç'kam dëgjuar nga ata "të Makarenkos" ajo shkollë më shumë i shëmbëllente një burgu për fëmijët ku ata mësoheshin me shumë të këqija e mbi të gjitha me kulturën e dhunës. Di të them se një shkollë burg e tillë ku fëmijët, pasi kryenin ndonjë krim në një moshë që nuk parashikonte Kodi Penal, shkëputeshin nga shoqëria dhe familja e mbylleshin në një lloj gjysëm dënimi gjysëm edukimi ku thuhej se mësonin edhe zanate sot është e papranueshme. Sepse nuk do shumë mend se mbyllja e fëmijëve në një ambjent të tillë në një moshë aq delikate nuk mund të korrektojë gjë, por vetëm sa mund të deformojë. Por përvoja e një shkolle të tillë provon, gjithashtu, se shoqëritë, prej shumë kohësh, janë përballur me problemin e fëmijëve që, për arësye nga më të ndryshmet, janë futur në rrugën e krimit. E ndonëse ende nuk kanë gjetur atë më idealen për përballimin e kësaj plage shoqërore kanë bërë hapa përpara duke kërkuar forma të tilla riedukimi që të jenë sa më pak në kundërshti me kërkesat e rritjes së një fëmije. Sepse qënia njerëzore është ajo që ka fëmijërinë më të gjatë, deri në 18 vjeç. Vetëm në këtë moshë ajo është në gjendje të përballojë jetën si një i rritur. Ka shkencëtarë që mbrojnë tezën se natyra na ka dhënë ne njerëzve dashurinë që e mban lidhjen shumë më gjatë sesa lidhja e kafshëve pikërisht sepse duhet që prindërit të jenë bashkë për një kohë të gjatë që të rrisin fëmijën. Kurse ta mendosh një qënie në moshë të fëmijërisë të ngujuar në burg, kjo është sa kundër vetë natyrës aq edhe kundër shoqërisë. Këto kujtime e refleksione më lindën duke vizituar Burgun e Vaqarrit ku pata rastin të vizitoj edhe dy qelitë ku mbahen të ngujuar minorenë e që më bënë të ngre pyetjen: a kemi përparuar ne apo kemi bërë hapa prapa që nga koha e shkollës sonë të Makarenkos? Nuk e imagjinoja dot se ambjenti ku mbaheshin të ngujuar minorenët e dënuar - në këtë rast bëhet fjalë për ata që i përfshin Kodi Penal - nuk ishte tjetër gjë, por veç dy qeli në fund të të njëjtit korridor të gjatë ku qenë edhe qelitë e të burgosurve të rritur. Minorenët i gjeta duke luajtur letra në një dhomë ku, përveç krevateve marinare, mureve të bardha, pllakave të dyshemesë dhe një televizioni nuk kishte asgjë tjetër. Shumica e tyre kishin kryer ndonjë vjedhje, kurse dy ishin për vrasje. Mezi të jepnin ndonjë përgjigje me ndroje kur i pyesje - kuptohej nga ndrydhja e madhe e prezencës së policisë dhe të të riturve që po i vizitonin. Vetëm një 15 vjeçar që dukej se ishte një fëmijë hiperaktiv filloi të ankohet për gjithshka duke thënë se atje kishte mësuar vetëm të rrihej, se sapo të dilte do të vazhdonte zanatin e vjedhjes pasi nuk kishte zanat tjetër e se nuk i interesonte zanat tjetër as të mësonte shkrim e këndim. Dhe pastaj më tregoi parakrahun me disa të prera brisku që, siç më tha, ia kishte bërë vetes sepse, nga dëshpërimi, kishte tentuar të priste damarët. Nuk e kam gjetur veten në një komunikim më të vështirë se sa me ata fëmijë. Edhe kur njëri prej tyre pak më i rritur më nxorri disa libra që lexonte nuk mu ngroh zemra fare përkundrazi ata libra mu dukën të pavend në atë botë ashtu sikurse ishin të pavend aty edhe ata fëmijë.
Është e vështirë të kuptosh se si i mbijeton një i rritur ngujimit në burg, mungesës së njerëzve të dashur, mungesës së gjysmës tjetër të botës, asaj femërore, kur bëhet fjalë për meshkuj. Jam i bindur se ata që nuk e kanë pruvuar e kanë të vështirë ta kuptojnë se çfarë do të thotë kjo torturë nga e cila edhe i rrituri del i traumatizuar në mos i deformuar. Por ngujimi në burg nuk ka vetëm torturën e mungesave të shumta, por edhe të prezencave. Dostojevsi gjënë më të vështirë të burgut konsideronte bashjetesën e detyruar me të tjerët. Dhe në burgun e Vaqarrit pashë se dhomat ishin me një dendësi që, nga sa kam përvojë, jo të pakët, nga burgjet e diktaturës, mund të them se ishte një dëndësi më e madhe se e atyre burgjeve. Kurse për fëmijët një ngujim i tillë, sipas meje, prek kufijtë e krimit. Nëse i rrituri edhe mund të adoptohet fëmija vetëm mund të shkatërrohet në ngujime të tilla. Ika nga burgu i Vaqarrit duke menduar se sa pak na shqetëson ne kjo plagë. Si ka mundësi që ndërsa në botën për të cilën flasim aq shumë se duam të hyjmë ka gjykata për fëmijët dhe po ashtu edhe vënde të ndara ku ata vuajnë dënimin tek ne fëmijët vuajnë dënimin në të njëjtat burgje me të rriturit dhe dënohen nga të njëjtat gjykata? Pse vallë nuk kemi kohë të merremi me këtë punë që nuk kërkon shumë mundim? Pse nuk kërkojmë të adoptojmë edhe ne format alternative të dënimit të minorëve? Mos vallë sepse atë botë e konsiderojmë një botë që nuk na përket; sepse ata fëmijë i konsiderojmë tashmë të humbur përgjithmonë? Pse në përgjithësi ndaj fëmijëve ne jemi sjellë në mënyrë kriminale duke u shkatërruar të ardhmen duke u shkatërruar vendin ku jetojnë? Apo pse jemi aq të sëmurë në të gjithë trupin tonë shoqëror sa nuk i ndjejmë dot dhëmbjet e kësaj pjese të trupit. Ky shkrimi meriton të mbyllet me këto pikëyetje për të gjithë shoqërinë e mbi të gjitha për ata që janë përgjegjës direkt. Por meqënëse jemi në ditët e festave të pragvitit të ri do të doja ta mbyllja me urimin që Viti i Ri të mos i gjejë më ata fëmijë në burgun e Vaqarrit. (Korrieri, 27 dhjetor 2007)


Thursday, December 20, 2007

Interviste me Lubonjen: Nuk duhet të fshihemi as edhe pas vdekjes

“Elita që ka sot pushtetin politik e kulturor në Shqipëri, nuk ndjen përgjegjësi për krimet e komunizmit, sepse është vetë zgjatim i atij regjimi”

• Dygjuhësia dhe dyjetësia meritojnë të analizohen thellë për dëmet që i kanë shkaktuar moralit të shoqërisë.
• Ju i dini tërë ata tituj doktor e profesor që janë marrë duke mbrojtur teza kriminale. Apo tërë ata tituj “Artist i popullit” e çmime për konkurse letrare për 20 e 25-vjetor e me radhë. A keni parë njeri të dalë të thotë se nuk e meritoj atë titull apo atë çmim, madje më vjen turp që e kam marrë. Jo jo përkundrazi, mburren për ato dhe njëherësh kërkojnë të gjejnë ndonjë provë disidence.
• Gjykata e Hagës nuk mjafton, sa kohë që kriminelët nuk i dënon shoqëria prej ku kanë dalë.
• Kosova me Shqipërinë mund të mos bashkohen kurrë.


Irhan Jubica

Ndërrimi i sistemit e gjeti me gati gjysmën e jetës të kaluar burgjeve, edhe sepse ishte i biri i një “pashallari të kuq” si Todi Lubonja, që bashkë me Fadil Paçramin u ndëshkua për të quajturën frymë liberale të festivalit të 11 të këngës në RTSH. Nga Burreli, më 4 dhjetor 1990, Fatos Lubonja shkruante, se në mendjen e tij, e bija kishte “mbetur një vjeç e gjysëm”, pasi kishte gati 17 vjet pa e parë. Këto “gjëra të vogla” që e bëjnë artin e madh dominojnë në ditarin e tij të burgut, që i botuar me titullin ‘Në vitin e shtatëmbëdhjetë” është vlerësuar me entusiazëm nga Martin Camaj, si dhe nga kritika perëndimore. Pa harruar ornamentin artistik, vepra e Lubonjës dhe në përgjithësi krejt veprimtaria e tij intelektuale, dallon për thellësinë e gjykimit të çështjeve, çka duket se e ka bërë disa herë të papajtueshëm me palë, të cilat ndoshta s’e kanë kuptuar ende, se më shumë mund t’u ketë vyer kjo oponencë vetmitare, sesa megafonët shurdhues të turmave.


NË SHQIPËRI KA MUNGUAR HISTORIKISHT KURAJOJA INTELEKTUALE E KUNDËRVËNIES NDAJ PUSHTETIT

A ka pasë disidencë në Shqipëri?

Varet nga kuptimi që i japim termit. Personalisht kam identifikuar me disidentë figura si Saharov apo Solzhenicin në BS, Havel në Çekosllovaki, Michink në Poloni, Konrad në Hungari, apo Goma në Rumani. E përbashkëta e tyre është se aktet e kundërshtimit të regjmit i kanë bërë publike. Në një farë mënyre, kështu ata kanë inspiruar të tjerët, u kanë dhënë kurajo, shpresë e modele sjelljeje. Në Shqipëri, akte e modele si këto nuk i gjen thuajse fare pasi regjimi, duke qenë e mbetur stalinist deri në fund, kishte shkallë shumë herë më të lartë intolerance ndaj aktesh të tilla. Po ashtu, në Shqipëri ka munguar historikisht kurajoja intelektuale e kundërvënies ndaj pushtetit. Në këtë kuptim, disidentët e llojit që përmenda, kanë munguar. Sigurisht ka pasur njerëz që kanë bërë një jetë të dyfishtë, ku atë publiken e kishin konform gjuhës së regjimit, kurse atë vetiaken, apo të një rrethi, (që në një farë mënyre mund të ishte edhe ajo një formë e publikes) e kishin në kundërshtim me të. Nuk mendoj se kjo jeta e dytë, megjithë vlerën që ka në disa aspekte që kanë të bëjnë me mbijetesën, mund të hyjë në kategorinë e disidencës. Madje dygjuhësia dhe dyjetësia meritojnë të analizohen thellë për dëmet që i kanë shkaktuar moralit të shoqërisë.

Megjithatë duket se koncepti i disidencës ka ndryshuar, përderisa në shtypin shqiptar po shfaqen përditë disidentë të rinj. Ju, si njëri prej të burgosurve të ndërgjegjes, si e përjetoni këtë garë disidentizmash?

Ajo që po ndodh sot është pikërisht shitja si disidencë e pjesës jopublike të jetës së dyfishtë. Më e rënda në këtë fenomen, për mua nuk është shitja e këtij "malli skarco", por ajo çka qëndron pas kësaj shitjeje: ikja nga përgjegjësia për atë kohë. Sipas meje, të gjithë duhet të ndjejmë përgjegjësi për atë që ndodhi, për ato që kemi bërë, apo edhe për atë që nuk kemi bërë. Sepse ai regjim nuk do të ishte kurrsesi aq monstruoz pa bashkëpunimin me të dhe veçanërisht të asaj pjese që ishte e ndërgjegjëshme për atë që ai përfaqësonte. Kurse tek ne, në vend se të rëndojë pesha e përgjegjësisë, sado e vogël qoftë ajo, kërkohen dekorata për atë kohë. Ju i dini tërë ata tituj doktor e profesor që janë marrë duke mbrojtur teza kriminale. Apo tërë ata tituj “Artist i popullit”, e çmime për konkurse letrare për 20 e 25-vjetor, e me radhë. A keni parë njeri të dalë të thotë se nuk e meritoj atë titull, apo atë çmim, madje më vjen turp që e kam marrë? Jo, jo, përkundrazi, mburren për ato dhe njëherësh kërkojnë të gjejnë ndonjë provë disidence. Jemi përsëri në vazhdim të jetës e gjuhës së dyfishtë. Është e vajtueshme kur shikon disa shkrimtarë, që meqënëse diktatori në paranojën e vet totalitatare, u ka gjetur ndonjë varg të dyshimtë në pafundësinë e vargjeve që i kanë thurur lavdisë së tij, e ua ka tërhequr për këtë veshin, nxitojnë ta tundin këtë si provë disidence, në vend që të reflektojnë thellë e të kërkojnë ndjesë për hymnet që i kanë ngritur të keqes.

Prej afro katër vjetësh, njëri prej eksponentëve aktivë të diaporës, Sami Repishti, i ka kërkuar shtetit shqiptar ngritjen e një Qendre të Dokumentimit të Krimeve të Komunizmit. A mendoni se arsyet pse kjo kërkesë nuk është marrë parasysh, kanë lidhje me mosdënimin e krimeve të komunizmit në Shqipëri, dënim i cili nuk mund të mjaftohet me miratimin e shtyrë të një rezolute të Parlamentit Europian?

Kjo nuk bëhet, sipas mendimi tim, për një numër arsyesh. E para e të gjithave është, se elita që ka sot pushtetin politik e kulturor në Shqipëri, ajo që ndërton ndërgjegjen e shoqërisë, që bën vlerësimin dhe zhvlerësimin, që përcakton të drejtën nga e shtrembëra, siç e shpjegova më sipër, nuk ndjen përgjegjësi për ato krime dhe aq më pak empati për viktimat e komunizmi, sepse është vetë zgjatim i atij regjimi. E dyta, sepse problemet që ka krijuar e sotmja tejet e sëmurë, nuk na lejojnë t'i qasemi në mënyrë të shëndetshme të kaluarës. Edhe në këtë kuptim, në një farë mënyre jemi në proces vazhdimësie, jo ndarjeje me të kaluarën. Ne po jetojmë ende dekompozimin e kufomës së komunizmit.

A duhej ngritur me kohë një gjykatë e posaçme për krimet e komunizmit, qoftë në nivel kombëtar, apo edhe rajonal, një përafrí jo vetëm simbolike, me Nurenbergun e Hagën?

Gjykoj se më e rëndësishme se një gjykatë si ajo e Nurembergut apo e Hagës, që janë që të dyja gjykata të imponuara së jashtmi ndaj kriminelëve, duhet të lindë brenda vendit një brez, i cili të fillojë t'i kthehet asaj kohe kriminale me ndjenja dhe gjykim të shëndoshë. Mbetem i mendimit se më shumë sesa nga Nurembergu, dënimin e Holokaustit dhe të krimeve naziste në tërësi, e kanë bërë tërë ata breza shkrimtarësh e kineastësh e artistësh që nuk kanë reshtur së mbajturi gjallë kujtimin e atij tmerri dhe së dënuari atë. Në këtë kuptim edhe Haga nuk më duket se mjafton, sa kohë që kriminelët nuk i dënon shoqëria prej ku kanë dalë.

INTELEKTUALI NUK DUHET TË FSHIHET AS EDHE PAS VDEKJES

Ju vjen keq që në Shqipëri nuk njiheni si shkrimtar, edhe pse jeni laureat çmimesh të rëndësishme letrare, si “Alberto Moravia” dhe "Herder", apo keni zgjedhë vetë me u paraqitë në publik si opinionist?

Unë kam zgjedhur të sillem në shoqëri si shkrimtar dhe gazetar duke shkruar letërsi, artikuj gazetareskë, ese e duke dhënë edhe opinione në televizion për çështje të ndryshme të zhvillimeve politike kulturore e sociale të vendit, si dhe duke drejtuar një revistë kulturore, "Përpjekja", synimi kryesor i së cilës është futja e frymës kritike dhe humaniste në kulturën shqiptare. Dhe përpiqem që këto t'i bëj sa më mirë. Po ashtu këto nuk i shikoj në kundërshtim me njëra-tjetrën, por përkundrazi në komplementaritet. Pak a shumë si faqet e një prizmi ku secila gjen publikun e vet. Fakti se ajo më e shikuara është faqja televizive e shumica më njohin si opinionist, lidhet së pari me nevojën që ndjej unë të shfaq mendimet e opinionet për atë që po ndodh në Shqipëri aktualisht. Nëse, siç thotë Aristoteli, politika është në natyrën tonë - jemi kafshë politike - atëhere duhet ta ushtrojmë këtë veti tonën. Por ky perceptim lidhet gjithashtu edhe me kontaktin më të madh me publikun që ka televizioni e gazeta në raport me librin, edhe me faktin se është puna e gazetarit ajo që i siguron shkrimtarit, tek unë, kohën dhe mundësinë për të bërë edhe letërsi, ashtu sikurse edhe me diletantizmin e gazetarisë sonë, që përdor lloj-lloj fjalësh për një punë si ajo që bëj unë, të tilla si "analist' "opinionist", "komentator", publicist" e ku di unë çfarë. Por meqë ra fjala, duke parë se si e shtroni pyetjen, desha të them se jam kundër atij kulti të shkrimtarit që e gjen aq të theksuar tek ne, si mbeturinë e një kohe tjetër, a thua sikur ky të ishte ndonjë titull nderi dhe jo një profesion, si shumë të tjerë, që mund të bëhet mirë, ose mund të bëhet keq. Ky kult i ka çuar disa shkrimtarë në një pozicion të tëhequr nga problemet e nxehta që ka vendi. Nuk i sheh të shprehin kurrë një mendim publik për çështje që shqetësojnë tërë shoqërinë, ose kur shprehen, rrallë, janë zhgënjyes si në stil edhe në ide. Jo vetëm, por edhe në veprat letrare shpesh i ikin realitetit. Një pjesë kujdesen vetëm për botimin e veprave të tyre jashtë shtetit, a thua se kjo ka më shumë vlerë sesa ajo çka mund t'i thonë shoqërisë ku jetojnë.

Teksti modern i dramës “Ploja e mbrame”, shkruar në fund të viteve ’80, gjithashtu nuk është trajtuar nga studiues të letërsisë shqipe, por as nga regjisorë të teatrit, të cilët jorrallëherë ankohen për mungesë prurjesh në dramaturgji. Nuk është në stilin tuaj të kërkoni vëmendje për punën tuaj, apo ende nuk e keni gjetur atë regjisor?

Nuk është në natyrën time të kërkoj me ngulm vëmendje e të bëj vetëpromovim, por edhe kam mbetur me idealin që veprat e mira, nëse janë të tilla, mbeten dhe zbulohen herët ose vonë, përndryshe sado t'i reklamosh ato vdesin. Po ashtu gjithnjë më ka interesuar më shumë vlerësimi i pak të mençurve, sesa lavdet e një shumice që shpesh më shumë ta keqkupton sesa ta kupton veprën. Me këtë mendim nuk kam bërë as edhe promovim të librave që kam botuar. Por në kohën kur jetojmë kjo praktikë nuk është ajo më e mira, ndoshta. Megjithatë “Ploja e mbrame”, të cilën unë e konsideroj një vepër të rëndësishme timen dhe mjaft të thellë në dimensionin e saj filozofik, më duket se është një vepër e vështirë për t’u kuptar dhe për t’u vënë në skenë, aq më tepër në kohën kur jetojmë, që është kohë e një sipërfaqësie të frikshme.

Sipas jush, përse shqiptarët, por sidomos intelektualët kanë kaq frikë nga e vërteta dhe debati për të, dhe përse në shterrim të argumenteve, ndonjë shkrimtar e mbyll diskutimin me fjalët “mor qen bir qeni”?

Njeriu është, në një farë mënyre, rob i së kaluarës së tij; nuk shpëton dot prej saj. Kur kjo e kaluar është e ngarkuar me mëkate, ai e ka të vështirë të jetojë me to. Tenton t'i shtyjë tej, por ato nuk e lëshojnë. Nervozizma të tilla, si ato që përmendët ju, janë shpesh shprehje e kontradiktës midis nevojës për t'i harruar, apo edhe zhbërë të vërtetat e hidhura të së kaluarës, dhe pamundësisë për ta arritur këtë. E vetmja mënyrë për t’u çliruar prej tyre, nuk është as harresa e as mohimi, por ballafaqimi ndershëmërisht me to në ndërgjegjen tonë më së pari dhe me të tjerët pastaj. Por kjo nuk është e lehtë. Po t'i thuash një të vërtetë të hidhur në sy shqiptarit qoftë edhe shkrimtar ai e ka më të lehtë të të thotë qen bir qeni sesa të thotë ti ke të drejtë, por le ta shpjegojmë pak situatën. Lexova së fundi një intervistë të shkrimtarit Dritëro Agolli, i cili thoshte se po shkruante kujtimet, e shtonte se të vërtetën do ta thoshte, por do ta thoshte "me brekë", jo lakuriq. Thoshte po ashtu, se librin nuk do ta botonte sa të ishte gjallë, por pas vdekjes, që të mos i dëgjonte të sharat e atyre, për të cilët nënkuptonte se ka shkruar keq në librin e tij. A ju duket kjo mënyra e ndershme intelektuale për të thënë të vërtetën? Sipas meje, jo. Së pari detyra e shkrimtarit - thuaj po deshe e intelektualit - është ta thotë të vërtetën pa gjethe fiku dhe jo me gjethe fiku dhe së dyti, intelektuali duhet të mbajë përgjegjësi për të vërtetat që thotë e jo të fshihet, qoftë edhe pas vdekjes. Kush mund t'i besojë të vërtetat e një njeriu, i cili thotë se ato nuk janë tamam të vërteta, e që për më tepër, nuk është i gatshëm të mbajë përgjegjësinë për to e të luftojë për to? Një pohim i tillë më shumë tingëllon sikur Agolli po kërcënon të tjerët që të mos flasin e shkruajnë për të, se përndryshe ai do t'i fusë në librin e tij. Por nga ana tjetër kjo është shprehje tipike e kulturës sonë të komunikimit me të tjerët. Ne na mungon kurajoja t'ia themi të vërtetën e hidhur në sy dikujt. Ne ose ia themi duke shpallur armiqësi, ose ia themi pas shpine, ose nga pozitat e të fortit që kërkon të poshtërojë të dobëtin. Nga kjo buron edhe mosbesimi që kemi ndaj njëri-tjetrit edhe ajo arroganca në komunikim, për të cilën pyesni ju.


BASHKIMI I KOSOVËS ME SHQIPËRINË MUND TË MOS NDODHË KURRË

Brenda sa kohesh, sipas jush, mund të ndodhë bashkimi i natyrshëm dhe botërisht i pranueshëm i Shqipërisë me Kosovën, nën shembullin e ribashkimit të disa kombeve të tjera gjatë dekadave të fundit?

Për një gjë të tillë jo vetëm nuk mund të përcaktosh kohë, por nuk mund të thuash me siguri nëse mund të ndodhë, sepse kemi të bëjmë me ngjarje nga ato që varen nga vullnete njerëzore, jo me ngjarje të determinuara nga ligjësi të paevitueshme natyrore. Për momentin, mua më duket se shqiptarët i janë larguar idesë së bashkimit, kryesisht nën presionin e ndërkombëtarëve, të cilët e refuzojnë me forcë idenë e Shqipërisë së Madhe, sa për shkak të presionit të fqinjve, aq edhe për shkak të frikës së precedentit shpërbërës për shumë shtete. Duket se sot për sot, shumica e shqiptarëve kanë si projekt politik pavarësinë e Kosovës dhe pastaj, ndoshta, në një hap të dytë mund të fillojnë të ndërtojnë projektin e bashkimit në një Federatë me Shqipërinë. Por kjo edhe mund të mos ndodhë fare, nëse elitat e të dy vendeve nuk do të jenë të interesuara për këtë për shkaqe pushteti, ose ngase do të vazhdojnë të jenë, siç janë sot, nën një presion vendimtar ndalues të ndërkombëtarëve. Dhe nëse në këtë gjendje do të kalojnë dekada, gjatë të cilave shqiptarët e Kosovës do të forcojnë identitetin e tyre kosovar nën flamurin e tyre kosovar, (sepse identiteti nuk është një gjë e dhënë një herë e përgjithmonë, por një proces), mund të vijë një moment, që ky flamur i propozuar nga Ahtisaari t’u duket brezave të ardhshëm, më i shtrenjtë se sa flamuri shqiptar që do të ruhet pastaj si relike e një kohe, kur pavarësia u fitua edhe në sajë të ëndrrës për bashkim nën atë flamur.

A duhet doemos që Shqipëria të jetë kaq e varur nga qëndrimet e ndërkombëtarëve në njohjen e pavarësisë së Kosovës, apo ajo edhe mund të ishte më agresive në këtë drejtim?

E konsideroj një thikë me dy presa "mosbindjen" ndaj Perëndimit në kushtet kur ndodhet Shqipëria dhe Kosova. Me siguri di të them se sikur të kishim treguar aftësi më të mëdha shtetformuese në të dy anët e kufirit, do ta kishim shumë më të lehtë atë që kërkoni ju dhe do të ishim respektuar shumë më tepër edhe nga Perëndimi. Pra pyetja mund të shtrohet edhe në formën: a mund të jetë më e pavarur dhe më agresive Shqipëria në gjendjen ku ndodhet?

Prej kohësh ka dalë në skenë ideja e mbarëkombëtares, mbarëshqiptares. Në optikën tuaj, a mos po abuzohet me këto terma?

"Mbarëkombëtarja" ka lindur si term për të nënkuptuar një ombrellë që mbulonte interesat e përbashkëta dhe identitetet e përbashkëta të shqiptarëve në Shqipëri, Kosovë dhe Maqedoni, madje ndoshta edhe në tërë botën. Mua më duket se është një term që u përdor shumë më shpesh në fillimvitet ’90, kur gjithçka ishte ende në nivelet e romantikës së bashkimit. Tani që jemi në një fazë shumë më pragmatiste në të tre anët, më duket se kjo fjalë përdoret më pak. Më duket një term, që po ta nxjerrësh nga ky kontekst nuk ka ndonjë kuptim të ndryshëm nga fjala "kombëtare", kur duam të flasim psh. për identitetin kombëtar shqiptar. Personalisht mund të them se nuk e përdor kurrë.

Interviste per Java (13 dhjetor 2007 ribotuar ne Korrieri 19 dhjetor) Titujt nentitujt dhe komenti jane te Javes.


Wednesday, December 19, 2007

Biznesi banal me nostalgjinë e komunizmit

Ditën e martë ndoqa me vëmendje emisionin “Tek Keli” ku përballë gazetarit Enkel Demi ishin organizatorët e emisionit “Njëqin këngët e Shekullit”. Vura re se Demi, teksa u drejtonte pyetjet katër organizatorëve të spektaklit, nuk e fshihte shqetësimin që e brente, se shumica e atyre këngëve ishin nga ato të propagandës socrealiste dhe se riciklimi i tyre qe një fenomen që nuk duhej marrë me lehtësinë me të cilën i kishin sjellë ato në skenë regjizori Pandi Laço dhe bashkëpunëtorët e tij. Dhe as dukej i bindur se ato e meritonin titullin bombastik “Këngët e shekullit”. Këtë shqetësim, por shumë më bruto, ma kishte shprehur para disa kohësh një miku im ish i burgosur politik i cili më mori në telefon i revoltuar e më tha: “ore, po çfarë po bëjnë këta kështu! Po me këto këngë janë shpëlarë trutë e miletit, kurse ne aty brenda na kanë torturuar duke na i vënë nga mëngjesi në darkë!”
Përballë pyetjeve të Demit regjizori Pandi Laço dhe të ftuarit e tjerë aty kërkuan ta shpjegonin, sipas mënyrës së tyre, atë çka kishin bërë. Sipas Laços ata kishin bërë një punë të mirë, sepse kishin ndihmuar të ruheshin këngë që po zhdukeshin. Pra një punë arkivimi mund ta quajmë. “Ashtu siç ruan psh. Galeria e Arteve pikturat dhe skulpturat e realizmit socilist” – tha njëri nga të ftuarit në mbështetje të kësaj ideje. Por kushdo që ka pak mend në kokë e di se nga arkivimi e deri në atë festë të madhe televizive ka një diferencë të madhe. Ato nuk u ritransmetuan ashtu siç ishin të regjistruara, duke u marrë ndoshta në analizë kritike, por u kënduan me patos nga të rinj e të vjetër të riaranzhuara. Po ashtu seria e spektakleve të Laços u raklamua pa rreshtur në TV Klan me tone emfatike. Jo vetëm, por, siç doli nga emisioni, organizatorët i kishin ndryshuar disa pjesë tekstesh që të mos “kërcitnin” ashtu dhe aq: psh. atje ku thuhej “partia” doli se kishin vënë “rinia” dhe nuk kishin përfshirë këngë që i këndoheshin shokut Enver, ndërkohë që ruajtja duhet t’i përfshinte edhe këto. Pra, të thuash se kemi të bëjmë me një punë ruajtjeje e arkivimi është të gënjesh trashë. Por organizatorët nuk vonuan ta përgënjeshtrshtojnë vetë idenë e ruajtjes e arkivimit kur, në përpjekjet për të legjitimuar këndimin e këtyre këngëve, sollën shëmbullin e Bella Ciaos që këndohet në Itali apo këngën e Che Guevarës. Pra, pse të mos i këndojmë ne këto këngë kur në Itali këndohet Bella Ciao dhe në Amerikën Latine apo edhe gjetkë i këndohet komandantit Che Guevara? Shkurt edhe ata nuk e mohuan dot se kemi të bëjmë me një punë riciklimi. Dhe kjo, sipas meje, meriton të anlizohet seriozisht.
Nuk jam kurrsesi i idesë që këto këngë duhen zhdukur nga dheu, as se nuk duhen dëgjuar. Ato duhen ruajtur e dëgjuar (ashtu siç janë kënduar) sepse ndihmojnë të kuptohet ajo kohë. Ato duhen ruajtur e dëgjuar edhe për arësye të studimit të fazave të ndryshme të asaj kohe, sepse edhe nëpërmjet tyre dallojmë, nëpërmjet ndryshimeve të teksteve dhe të melodive, periudhat e ndryshme të diktaturës dhe të propagandës socrealiste që e ka shoqëruar atë. Ato duhen studiuar edhe nga muzikologë që merren me studime të ndryshme të zhanreve të ndryshme muzikore, po ashtu. Ka shumë arësye, pra, pse ato duhen ruajtur e dëgjuar. Por akti i këndimit, i riarrazhmit i rimarrjes nga këngëtarë të rinj ashtu siç bënë Laço me të tijtë dhe mbiquajtja e tyre “Këngët e shekullit “ më duket një gjë krejt tjetër me të cilën nuk pajtohem kurrsesi. E konsideroj si një fenomen që meriton të shqyrtohet me shumë shqetësim. Le të shtjelloj disa nga argumentet e mija pa pretenduar se mund ta shterroj një fenomen të tillë me të cilin, e përsëris, duhet të merremi shumë serizisht. Së pari, duhet të sqarojmë se ata që këndojnë Bella Caion në Itali identifikohen edhe sot më atë këngë partizane. Edhe gazetari Enzo Biaggi, që vdiq së fundi, kishte lënë amanet që, kur të varrosej, të këndohej Bella Ciao e cila u kënduar nga ata që e shoqëruan në banesën e fundit. Po ashtu edhe ata që këndojnë dhe rikëndojnë këngën e komandantit Che Guevara identifikohen me të sepse besojnë në mitin e revolucionarit që dha jetën për një ideal. Kurse organizatorët tanë nuk na thanë nëse mendojnë se duhet të identifikohemi me ato këngë apo jo. Ose më saktë a identifikohemi ne me ato këngë apo jo. Ose të paktën se kush identifikohet. Kush identifikohet sot me këngën “Shoqet tona ilegale” që dikush tha se është këngë për luftën të cilën ne nuk e kemi hedhur poshtë. Në fakt këngë si ajo apo si kënga “Baballarët” janë këngë që u bënë shumë më vonë, jo në kohën e Luftës, për të rritur edhe më tej kultin e shoqeve (si shoqja Nexhmije) dhe shokëve (si shoku Enver) udhëheqës të partisë që në emrin e Luftës shtypën e çnjerëzuan një popull të tërë për 45 vjet. Prandaj dhe njerëzit, shumica sigurisht, refuzojnë t’i këndojnë e dëgjojnë ashtu sikurse kanë refuzuar t’i këndojnë e dëgjojnë dhe në atë kohë. Ato ishin këngë që u imponoheshin nëpërmjet propagandës. Dhe vetë fakti që ato këngë kanë shoqëruar me tingujt e tyre marrshimin e të dhunshmëve mbi shpinë të popullit shqiptar është një arësye e mjaftueshme për të mos i kënduar. Së dyti, duhet thënë se ato këngë, artistikisht, janë shumica të një shijeje të keqe. Përmbajtja e tyre, qoftë muzikore qoftë ajo e teksteve, ka pak ose aspak të bëjë me ndjenjat e vërteta njerëzore e aq më pak me ndjenjat e shqiptarëve të asaj kohe dhe akoma edhe më pak me muzikën e kohës kur janë krijuar. Po ashtu, duhet thënë se heqja e ndonjë fjale si “parti” apo “Enver” nuk ua ndryshon atyre këtë përmbajtje, as ua heq atë atmosferë të rrejshme festive e optimizmi që kërkonin të ngjallnin tek njerëzit në kuadrin e propagandës trushpëlarëse ndërkohë që realiteti ishte i mjerë. Fakti që një pjese njerëzish i pëlqejnë sepse janë rritur me to dhe i sjellin për asosacion ndërmend kohët kur ato u rrihnin veshin nga mëngjesi deri në darkë, tregon se këta njerëz kanë mbetur me shije të keqe. Por, e përsëris, pjesa më e shëndoshë dhe më me shije e shoqërisë nuk i ka kënduar e dëgjuar ato këngë as nuk ka kërcyer me to në mbrëmjet intime, sepse nuk e gjente veten në to, përkundrazi. Mirëpo sipas organizatorëve spektakli ishte një sukses. Nuk e përjashtoj këtë ndonëse nuk mund të jap gjykimin tim saktësisht sepse, nuk e ndoqa. Kur, duke kaluar nga një stacion në tjetrin, bija në këngët e shekullit nuk qëndroja atje. Por s’mund ta mohoj se mbeta për një çast i mbërthyer me çmerim tek ekrani kur pashë se spektakli u mbyll me këngëtarët tanë të vjetër e të rinj që kënduan, duke ia kaluar rradhën njëri tjetrit, këngën më të dashur të shokut Enver “Për ty Atdhe”. U tha se është kënga e kënduar nga i madhi Mentor Xhemali. Nuk u tha se është kënga më e dashur e diktatorit, një hymn i ideologjisë nacional – komuniste të pushteti të Enver Hoxhës, i cili, gjoja në emër të atdheut që qëndronts si “shkëmb graniti vigan kundër çdo stuhie dhe tufani”, e izoloi dhe e masakroi atë. Dhe fatin e vërtetë të këtij “vigani” e pamë dhe po vazhdojmë ta shohim përditë. Sigurisht me televizionet që i reklamojnë nga mëngjesi në darkë ato këngë edhe mund të kenë sukses, por ky sukses, që shpresoj të mos jetë i madh, megjithatë, është dramatik në çka tregon dhe në pasojat e veta. Sepse ky sukses është shumë i ngjashëm me “suksesin” që ato këngë kanë patur në kohën kur kishim një televizon të vetëm dhe një radio të vetme që jepnin vetëm ato nga mëngjesi deri në darkë për qëllime trushpëlarëse. Ky sukses, pra, është rezultat i një trushplarjeje të një lloji të ri që nuk është vështirë ta identifikosh. E shprehu këtë një nga organizatorët e spektaklit. Kur Demi i pyeti për shitjet e CD me këngët e shekullit ai tha se ato shkonin shumë mirë, por mbi të gjitha shitja shkonte tek më të moshuarit, dmth tek nostallgjikët e asaj kohe, ndonëse edhe të rinjtë, sipas tyre, kishin filluar t’i fusnin në disko. Shkurt, sipas meje, në tërë këtë histori kemi të bëmë me një komercializim banal të nostalgjisë. Né garën tonë për pasurim të disave apo në strapacimin për të mbijetuar të shumicës edhe ato këngë, edhe nostalgjia, shihen thjeshtë si mall tregu që mund të sjellë përfitim. Kemi të bëjmë me një nga shfaqjet më të shëmtuara të asaj që Stiglitz e ka auajtur “fondamentalizmi i tregu”, i fitimit si e vetmja masë dhe peshë e çdo gjëje. Pa dyshim në jetën e njerëzve të asaj kohe ka pasur edhe gëzime familjare edhe shumë ngjarje të gëzuara që ata i kujtojnë me mall. Nuk mund të mohoet se nostalgjia, si fenomen psikologjik, është një diçka shumë komplekse. Ajo nuk mund të na mungojë qoftë edhe kur bëhet fjalë për të kaluara të zeza. Personalisht kam shkruar edhe një ese me titull “Nostalgjia e hidhërimit” ku përpiqem të shpjegoj se njeriu ka nostalgji edhe për vendin më të tmerrshëm ku ka kaluar jetën, burgun, sepse, tek e fundit, edhe aty ka përjetuar emocione. Duket se mbështetur në këtë fenomen kompleks autorët e spektaklit kanë menduar, me mendjelehtësi, riciklimin e këtyre këngëve. Them me mendjelehtësi sepse kanë harruar apo nuk e dinë se njeriu serioz që i kthehet një të kaluare si ajo e diktaturës i kthehet asaj, përveçse me nostalgji, edhe me vështrim kritik edhe me revoltë edhe me ndjenjë dënimi. Madje këto janë dominuese. I kthehet gjithashtu me mendimin që këto t’ia transmetojë rinisë e cila duhet ta njohë atë kohë, për të cilën nuk ka nostalgji asfare sepse nuk e ka jetuar, që të mos përsërisë gabimet e të rriturve. Kurse një nostalgji për atë kohë pa vështrimin kritik ndaj saj, pa ndjenjën e empatisë për viktimat e asaj kohe, pa pendesën dhe pa ndjenjën e vënies së drejtësisë mund ta kenë vetëm pjesa më e keqe e xhelatëve të asaj kohe, ata që kanë mbetur trushpëlarë dhe shpirtharë. Dhe faktkeqësisht mënyra se si këndoheshin ato këngë tregonte se tek ne kanë mbetur shumë trushpëlarë dhe shpirtharë. Nuk mendoj se Laço dhe organizatorët e tjerë ta kenë bërë spektaklin pasi janë kriptokomunistë e ndjejnë simpati për atë kohë dhe xhelatët e saj, as për të rritur numrin e votuesve nostalgjikë të PS-së, por them se zelli nostalgjiko komercial me të cilin u reklamua kjo seri spektaklesh e me të cilin i këndonin këgëtarët ato këngë për mua ishte tronditës sepse më tregonte se sa pak kemi reflektuar për atë kohë duke më bërë, fatkeqèsisht, t’i ndjej të afërt me xhelatët. Por ky fenomen tregon edhe diçka tjetër, edhe më të rëndësishme, si anë tjetër të medaljes së asaj që thashë më lart lidhur me mungesën e reflektimit mbi të kaluarën, apo, ndoshta, bash si rezultat i saj. Ai flet edhe për një boshllëk të madh shpirtëror të kohës tonë, e, në këtë kontekst, edhe për një mungesë të muzikës së vërtetë që duhet t’i përgjigjes kohës sonë. Po të vesh re edhe shumica e muzikës që krijojmë sot në tërësi është shumë banale. Edhe ajo, ashtu si ajo e socrealizmit, nuk bën pjesë në atë muzikë që këndohet e dëgjohet vetmevete nga njerëzit apo në grupe të ngushta intime, pasi nuk u përgjigjet nevojave të tyre shpirtërore. Edhe muzika që prodhojmë sot, si ajo e djeshmja, i drejtohet një shumice injorante duke ua shpëlarë trutë jo më në emër të kooperativizimit, por të fitimit. Kemi të bëjmë me dy ekstreme që puqen. Prandaj do të thoja se kulti i parasë si e vetmja vlerë, si i vetmi statusdhënës që mbretëron në shoqërinë tonë duke e tharë shoqërinë shpirtërisht, paradoksalisht na çon në atë kohë të antiparasë. Komercializimi deri edhe i këngëve të këqija që i shërbenin së keqes vjen ngase nuk prodhojmë dot këngë të mira, të vërteta, pasi jemi aq të varfër në botë shpirtërore të vërtetë. (Korrieri, 16 dhjetor 2009)

Monday, December 10, 2007

Rite vetposhtërimi kolektiv

Rite poshtërimi kolektiv mund t’i quash, pa e tepruar, ato që provojnë shqiptarët e shumtë në portat hyrëse apo dalëse nga Shqipëria në Itali apo anasjelltas. Gjatë vajtje ardhjeve të mija çfarë nuk kam parë e provuar: kontrolle në hyrjen e shqiptarëve brenda aeroporteve me qen të frikshëm nga ata që stërviten për t’i marrë erë drogës, kontrolle policësh doganore që të pyesin se sa lekë ke në xhep dhe që të detyrojnë të hapësh kuletën, kontrollime për së dyti elektronike të bagazheve, ndonëse janë kontrolluar një herë në aeroportin e Tiranës, gjë që bën të vonohesh edhe ndonjë orë më tepër etj. etj.. Madje në një nga aeroportet italiane portat hyrëse ndaheshin në tre drejtime: atë të qytetarëve të komunitetit evropian, atë të atyre që ata i quajnë “extra comunitari” ku normalisht duhet të hynin edhe shqiptarët, dhe hyrja e shqiptarëve, me shënimin “Tirana” që ishte më vete. Sipas një termi të njohur ky quhet “aparteid”. Për të mos folur për intervistat poshtëruese që bëjnë një numër jo i vogël policësh racistë kur kontrollojnë pashaportat e vizat hyrëse me të drejtën që, po nuk u solle mirë, të të kthejnë edhe mbrapsh.

Herën e fundit, para disa ditësh, kur protestova përpara një autoriteti plicor italian për një variant të tillë racizmi sepse, ndërkohë që pasagjerët që udhëtonin për qytetet e tjera evropiane kalonin të patrazuar, ata që udhëtonin për Tiranë ndaleshin nga një polic doganor dhe, pasi intervistoheshin nga ky, seleksionoheshin për t’u futur në një dhomë ku kontrolloheshin fizikisht se mos kishin valutë me shumicë, ai mu përgjegj: “Po ja, ç’të bëjmë ne, bashkëqytetarë tuaj bëjnë punë të tilla që ne na detyrojnë të sillemi kështu.” U detyrova t’i përmend një thënie romake sipas së cilës “më mirë të shpëtojnë njëqind fajtorë sesa të dënohet një i pafajshëm”, kurse ju - i thashë - poshtëroni përditë qindra të pafajshëm për të gjetur një fajtor. Por pastaj vetmevete mendova se çështja se sa fajtorë kemi ne dhe se cilët janë ata është një çikë më e komplikuar. Në fakt ajo çka më shtyu të shkruaj këtë shkrim është sjellja e disa fajtorëve të tjerë, shumë më të rëndësishëm sesa trafikantët e drogës apo prostitucionit, të cilët, me punën e mbrapshtë të tyre kanë ndikuar dhe ndikojnë shumë më tepër për të krijuar imazhin e një vendi e të një populli inferior, që duhet mbajtur i izoluar, i kontrolluar e i poshtëruar. Më konkretisht u ula të rishkruaj sepse ngacmimi i plagës së hapur të poshtërimit që pësova në aeroportin italian më solli ndërmend plagën vetposhtëruese që mu ngacmua disa ditë më parë duke ndjekur vizitën e Prodit në Shqipëri. Po pse? Sepse gjatë asaj vizite më tërhoqi vëmendjen më shumë sesa ajo e ditura çështja e Kosovës lidhur me shpalljen e pavarësisë dhe porosinë “nuk duhet të nguteni” marrëveshja vetposhtëruese e qeverisë sonë me Enelin. Sipas asaj që u tha në shtypin shqiptar dhe italian lidhur me këtë marëveshje na del se italianët janë shumë të interesuar të ndihmojnë Shqipërinë dhe rajonin dhe vetveten me burime energjitike dhe për këtë kanë menduar të ngrihet në Shqipëri një termocentral me karbon në brigjet e Adriatikut. Flitet se edhe termocentralin bërthamor, për të cilin foli Berisha, mund ta marrin përsipër italianët. Por, nëse ky i dyti shpresojmë të mbetet demagogji fantapolitike, ai i pari, me qymyr guri apo koks, siç i thonë ndryshe karbonit, përmendej edhe në marrëveshjen në fjalë të nënshkruar nga ministri Ruli. Ky termocentral, sipas deklaratave, do të zgjidhte jo vetëm problemet energjitike të Shqipërisë, por edhe nga ato të rajonit e të Italisë vetë e cila, sa për dijeni të atyre që nuk e dinë, pjesën më të madhe të energjisë nuk e prodhon në vend, por e importon. Kushdo që i njeh sadopak punët e Italisë, e ka të qartë se Eneli dhe Romano Prodi as nuk do të guxonin ta hidhnin idenë e ndërtimit të një termocentrali me karbon në brigjet e Italisë. Kanë dashur dikur në vitet ‘70 apo ‘80 të ngrenë një të tillë në brigjet e Toskanës, por nuk kanë mundur. Kurse në kohën e tanishme as bëhet fjalë, qoftë vetëm ta përmendin në Itali fjalën termocentral me karbon e aq më pak në brigjet italiane. Kjo ndonëse Italia ka një bregdet që është më i gjatë sesa ai i Indisë dhe ndonëse territori i saj është nja njëzet a tridhjetë herë më i madhe sesa ai i Shqipërisë. Atëhere pyetja ngrihet: si guxon Eneli dhe Romano Prodi të vijnë të propozojnë ngritjen e një supertermocentrali të tilla në një vend të vogël si Shqipëria që ka vetëm një pëllëmbë bregdet? Përgjigja është shumë e thejshtë: sepse ata, megjithë “political corectness”, kanë thellë thellë një qëndrim racist ndaj shqiptarëve. Thonë vetmevete se këta varfanjakët do të ishin të lumtur të kishin drita 24 orë sepse, sa për ndotje ambjenti e cilësi ajri e ndotje bregdeti, hundët e tyre nuk janë rafinuar ende. Para disa kohësh a nuk na propozuan ngritjen e një impianti gjigant djegjeje plehërash që do të zgjidhte jo vetëm problemin e djegjes së plehërave të Shqipërisë, por edhe të Jugut të Italisë ku qytetarët protestojnë e nuk i lenë të ngrenë impiate të tilla. A nuk u ideua transformimi i Syrit të Kaltërt në ujësjellës për Puljan? Shkurt dhe troç ata mendojnë se një vend për të djegur plehërat dhe për të djegur karbonin duhet të ekzistojë dhe meqënëse shqiptarët nuk bëjnë zë, por e presin me kënaqësi sepse kështu zgjidhin edhe disa probleme që janë më bazike sesa ato që vendet perëndimore i kanë zgjidhur prej kohësh, le ta bëjmë Shqipërinë një vend të tillë. Por problemi nuk është as Prodi as Eneli. Problemi janë plitikanët tanë që i presin me gëzimin vetposhtërues të servilit propozime të tilla (në mos i propozofshin vetë); disa sepse kështu u hyn ndonjë lek në xhep, disa sepse mendojnë se kjo i bën ta kenë mirë me fuqitë e mëdha që mund t’i mbajnë kështu në pushtet dhe disa nga mungesa e dashurisë dhe e vizioneve për vendin e tyre, - por edhe të treja sëbashu. Dhe, po ta shohësh thellë thellë, nuk ka këtu ndonjë sjellje tjetër nga ajo e trafikantëve të drogës apo prostitucionit që na bëjnë të provojmë ritin e poshtërimit kolektiv sa herë hyjmë në Itali apo dalim prej saj. Por akte të tilla të politikanëve tanë fare mirë mund t’i quajmë edhe rite vetposhtërimi që ua bëjnë edhe më të kollajtë italianëve qëndrimin racist ndaj nesh. Nëse Ruli apo Berisha vetë do t’i thonin Prodit apo Enelit se kjo puna e termocentralit me karbon është një punë që nuk bëhet, se përderisa nuk e bëni në vendin tuaj nuk ka se si të na e kërkoni ne, atëhere ne do të kishim të gjithë pak më shumë dinjitet. Të ngresh në një pëllëmbë bregdet shqiptar termocentrale me naftë, petrolifera, termocentrale me karbon, fabrika çimentoje si ato që planifikohen të ngrihen në Lezhë (pa le të ngresh edhe një termocentral bërthamor) do të thotë të dëmtosh imazhin e vendit shumë më tepër sesa ç’e dëmtojnë trafikantët që bëjnë të kontrollohet me qen me erë çdo shqiptar në aeroportet italiane. Sepse në një vend ku hidhen plehërat nuk ndërtohet asgjë e bukur por bëhen vetëm iozolime betoni. Shqipëria edhe kështu siç është ka tejkaluar kufijtë e shndrrimit në një kosh plehërash i izoluar nga bota e jo më me këto projekte monstruoze. Ajo ka nevojë për politika që ta pastrojnë dhe jo ta ndotin edhe më ambjentin e saj super të ndotur. (Korrieri, 9 dhjetor 2007)

Monday, December 3, 2007

Pse bien nga fiku femijet e te rriturit tane


Kohet e fundit tek ne u hap nje debat mbi shkollimin e larte ne universitetet tona publike dhe ato private. U polemizua edhe per principet mbi te cilat duhet te ngrihet mesimdhenia e larte, per perparesine e publikut apo privatit, ashtu sikurse edhe per nivelin e mesimdhenies ne universitetet. Ka pasur polemika te forta edhe per ligjin mbi emerimin e rektoreve te universiteteve. Duhet thene se debatit i ka munguar shumecka, i ka munguar edhe pjesemarrja e shume mesimdhenesve me emer publik. Por ajo cka i ka munguar me shume, sipas meje, ishte thellimi i tij nepermjet zbritjes pak me poshte ne deget e "pemes" se edukimit te femijeve tane ne shkollat e mesme dhe fillore, e, ne pergjithesi, ne problemet e edukimit qe i bejme ne femijeve derisa arrijne ne universitet. Debati u zhvillua sikur te kishim arritur ne maje te pemes shendoshe e mire. Sikur, pra, ata qe shkojne ne universitete e fillojne dhe e mbarojne aty ate kualifikim qe i ben njerez te larte. Por a eshte keshtu?

Duke vozitur neper internet hasa ne nje nga bloget e njohur shqiptare nje koment qe fillonte me nje tekst kenge per femije:



"Oh, ne maje te fikut hipa

bum c'u rrezova

Oh, ne maje te fikut hipa

bum c'u rrezova



Oh, erdhi gjyshja

m'foli hop

hop u cova

Oh, erdhi gjyshja

m'foli hop

hop u cova

"Nuk jam cmendur!" - shkruante me poshte autori - "Ky eshte teksti i nje kenge te kategorise turbofolk, per femije. Eshte nje tekst gjenial, qe perseritet monoton nja kater here. Njehere vjen gjyshja, njehere vjen mami, pastaj babi, dhe prape vjen gjyshja. Dhe djaloshi i kenges cdo here bie nga maja e fikut. Djali perserit gjithmone te njejtin gabim, nga i njejti vend: maja e fikut. Konkluzioni: djaloshi ka probleme me memorien e gjate; nuk arrin te mesoje se po te hipesh ne maje te fikut, mund te biesh" sepse "familjaret rrine shume te qete. Nuk reagojne. Nuk e keshillojne. Thone vetem nje fjale: Hop. Te cilen djaloshi e ndjek verberisht. (…) Rezultati: nje femije rreth 4 vjecar, qe vertitet duke kenduar majen e fikut e duke kercyer pupthi e hopthi mbas cdo hopi e bumi. Tragjedia: Ky femije eshte i yti! (…)"

Autori i ketij komenti na le te kuptohet se jeton jashte shtetit, se ka femije te vegjel qe shkojne ne kopesht dhe shkolle atje ku jane, qe flasin mendojne dhe enderrojne ne nje vend tjeter nga vendlindja e prinderve, por ka merak qe ata te mesojne edhe shqipen qe kjo t'u mundesoje te behen, pastaj, edhe pjese e kultures shqiptare. I eshte dukur se ka gjetur mjetin me efikas per t'u mesuar gjuhen shqipe: duke u sjelle CD me muzike per femije nga Shqiperia. Por zbulon se ky lloj mesimi paska nje cmim qe nuk eshte i gatshem ta paguaje: debilizimin e femijeve te tij, pergatitjen e tyre per t'u bere publik i "Ciljetave te se ardhmes". Dhe ua heq sepse vec tjerash nuk do qe femijet ta identifikoje Shqiperine me dicka qe ka shije te keqe, cka me vone do ta beje ta harrojne e te mos identifikohen asfare me te. Duke lexuar komentin e tij m’u be se rashe edhe une nga fiku i debatit te larte mbi shkollat e larta. E para gje qe te vjen ne mendje eshte: mire se keta prinder, qe jetojne e punojne ne vendet e huaja, e per rrjedhoje femijet e tyre, e kane mundesine e zgjedhjes per ta mbajtur apo hedhur tej kulturen e keqe, po me shumicen e femijeve shqiptare qe formohen ne Shqiperi, ku kjo e keqe u imponohet nga te kater anet, si i behet? Sepse ketu nuk eshte thjeshte ceshtje dy gjuhesh, por dy kulturash qe rezultojne inkompatibel me njera-tjetren, qe nuk mund te dialogojne me njera tjetren, pasi kjo e jona nuk na afteson per kete. Ajo per te cilen flasim aq shume dhe bejme aq pak, integrimi ne boten e madhe, jo si qellim ne vetvete, por si hapa te rendesishem drejt me shume komunikimi, qe do te thote edhe me shume lirie e nje jete me e plote, eshte nje gje qe fillon shume heret, qysh me femijet; por edhe mosintegrimi, dmth vazhdimi i izolimit, fillon qysh heret gjithashtu. Jemi ne vazhdimin e asaj kulture socialiste qe shpelante trute e njeriut qysh ne femijeri duke u hequr aftesine per te pasur mendimin e vet, per te bere lidhjet shkak - pasoje. "Buburrec mor bugurrec, ti gjith diten ec e ec", recitonin e kendonin femijet dikur apo "oplala per litari, mbahem fort si marinari. Ballafaqimi midis kulturave ne procesin e hapjes dhe integrimit edhe me synimin e ruajtjes se kultures dhe identitetit tone, eshte nje pune qe kerkon te ndryshojme shumcka, qysh me edukimin e femijeve. Nese nuk duam qe kultura jona ne kete proces te mos zhduket apo te mos mbetet rudimentare duhet ta bejme te afte te mbijetoje duke filluar qe me ndryshimin e edukimit te femijeve tane ne kopshte e pastaj shkolla fillore e te mesme. Perndryshe nuk do te mesojme kurre se si te mos biem nga fiku, qofte edhe duke pasur nje diplome te universiteteve tona. Sepse me duket se historia e mungeses se memories te atij femijes se CD-se, i cili nuk eshte ne gjendje te mesoje se si te ngjitet e te mos bjere nga fiku, por bie dhe ribie duke mbetur gjithnje femije, eshte histori e ne te rriturve. Kenga e asaj CD-je me tekst idiotizues dhe refuzimi qe i ben autori asaj, kane te bejne me nje ndryshim te madh: ate midis te rriturve qe mbesin femije edhe ne moshe te madhe dhe te rriturve qe i kthehen femijerise me pervojen e atij qe ka mesuar nga jeta, e qe, pikerisht per kete, ndryshon shumecka ne edukimin e femijeve te vet. Ne kemi mbetur me shumice ne kategorine e te pareve se perndryshe CD te tilla nuk do te qarkullonin ne tregun tone, por mbi te gjitha nuk do te kishim ate gjendje te mjeruar te edukimit te femijeve tane. E kjo do te na e zgjase shume qendrimin ne rrethin vicioz te nje kulture qe prodhon e riprodhon te rritur qe bien nga fiku e kerkojne t'i ngreje "mami" dhe "babi", duke u thene "hop". Sepse, le te mos harrojme, nje edukator i njohur thote: ma jepni nje femije ne shtate vjetet e pare dhe pastaj ne te tjeret merreni ju. (Korrieri, 30 Nentor 2007)