Debati i hapur së fundmi midis skënderbejanëve dhe
myslimanëve, i nxitur nga mbulimi i Skënderbeut gjatë lutjes tek sheshi, ka të
bëjë, në thelbin e vet, me pyetjen: a mundet dhe a duhet të konsiderohet Skënderbeu
detyrimisht zoti i parë i gjithë shqiptarëve, sepse përndryshe, po u futën zota
të tjerë mbi të, (veçanërisht Allahu i myslimanëve) kombi rrezikohet, apo
sekush është i lirë të ketë zotin
e vet sipas vizionit që ka për botën, besimin, profesionit, etj.? Personalisht do t'i përgjigjesha kësaj
pyetje duke cituar Aurelio Simmaco përfaqësues i paganëve në senatin romak
(384), i cili, duke debatuar me senatorët e krishterë, që kërkonin eliminimin e
besimeve të tjera në perandori, u thoshte atyre: "Un intere non potes
pervenire ad tem grande secretum" (një rrugë e vetme nuk mjafton për të të
çuar në një sekret kaq të madh).
Pra sipas meje nuk na mjafton as Skënderbeu i
nacionalistëve as Allahu i myslimanëve për të gjetur rrugën e së vërtetës sonë.
Për ata që mendojnë ndryshe nga unë, se kanë gjetur rrugën e vetme, them se
duhet të respektojnë rrugët e të tjerëve. Këtë e them për të gjithë, por mbi të
gjitha për skënderbejanët meqenëse ata janë më agresivët.
***
U ngacmova për të rihyrë në këtë debat nga një
shkrim i Artan Lames i cili mbyllej me një citim nga kujtimet e Nolit. Atje
Noli tregon se, kur ishte fëmijë, i ati, që i kishte kultivuar kultin e heroit,
i thoshte që, sa herë të gjendej në ndonjë situatë të vështirë, të pyeste
veten: "çfarë do të kishte bërë Skënderbeu në këtë rast?". Dhe Lamja
e mbyllte shkrimi duke thënë: "jemi të gjithë Skënderbe".
U ngacmova nga ky pasazh sepse unë p.sh. fëmijës
tim i them: kur të jesh në vështirësi ndiq shembullin e kolibrit, zogut më të
vogël të pyllit, dhe i tregoj një përrallë indoamerikane.
Por, përpara se të tregoj përrallën po shpjegoj se
pse nuk i them: "mendo Skënderbeun" megjithëse i kam lexuar edhe unë
kujtimet e Nolit? Po, ja, duke
lexuar Lamen si njeri që e ka interiorizuar këtë porosi, për shoqërim idesh, mu
kujtua një rast kur kemi qenë të dy së bashku në vështirësi. Atëherë kur Edi
Rama vendosi të prishte stadiumin Qemal Stafa që na dhembi të dyve shumë, e
donim ta pengonim. Mu kujtua se Lamja asohere doli në shenjë proteste nga
mbledhja farsë tek Hotel Tirana që
Edi Rama e paraqiti edhe si dëgjesë edhe si aprovim projekti. Kurse unë bashkë
me disa miq e aktivistë të shoqërisë civile tentuam të hyjmë për të shprehur
mendimin tonë kundër, por na ndaluan bodigardët e pronarit të hotelit dhe u
mjaftuam duke dhënë disa deklarata për shtyp.
E pra, a ju duket se kaq do të kishte bërë heroi ynë
i madh Skënderbeu ashtu siç e kemi të modeluar në kokë? Jo, jo; po të kishte
qenë ai në vendin tonë nuk do ta kishe bërë dy, por do të kishte hyrë me kalë në
Hotel Tirana, do t'i kishte prerë me shpatë bodigardët e Ram Gecit sikur t 'i
kishin dalë përpara, do të kishte vërshyer në sallën e mbledhjes e do të kishte
bërë namin. Le më sikur të kishte
qenë në
sallë si Lamja. Kurrsesi s'do kishte dalë prej andej, por do ta kishte detyruar Ramën t'ia mbathte për të shpëtuar kokën duke e bërë që të mos i shkonte më kurrë mendja të prishte stadiumin, e jo më t'i ngrinte edhe atë gungën e shëmtuar përpara syve tek sheshi. (Të them të drejtën nuk jam i sigurt nëse, pasi të kishte çliruar sallën nga Rama dhe të vetët, do të mbante pastaj atë fjalimin e famshëm: "lirinë nuk ua solla unë, por e gjeta midis jush".)
sallë si Lamja. Kurrsesi s'do kishte dalë prej andej, por do ta kishte detyruar Ramën t'ia mbathte për të shpëtuar kokën duke e bërë që të mos i shkonte më kurrë mendja të prishte stadiumin, e jo më t'i ngrinte edhe atë gungën e shëmtuar përpara syve tek sheshi. (Të them të drejtën nuk jam i sigurt nëse, pasi të kishte çliruar sallën nga Rama dhe të vetët, do të mbante pastaj atë fjalimin e famshëm: "lirinë nuk ua solla unë, por e gjeta midis jush".)
Kurse ne jemi shumë të vegjël për të bërë
mrekullira të tilla. Sepse ai është hero kurse ne jemi njerëz të thjeshtë, që
as duhet të na shkojë mendja të krahasohemi me të e të pyesim se çfarë do të bënte
ai sikur të ishte në vendin tonë, e jo më të themi: "jemi të gjithë Skënderbe".
Mirëpo duke parë se sa shumë jemi ne të vegjlit dhe se kërkund nuk po na del
ndonjë hero i madh, shpëtimtar, unë shtroj pyetjen: mos duhet ta shohim një çikë
si ndryshe këtë punën e heroit. Mos problemi është tek modelimi që i kemi bërë
atij duke e paraqitur si supernjeri që vjen e shpëton një popull të tërë. Një
psikoanalist jungian do të na shpjegonte se Skënderbeu që kemi në kokë është
sendërtim i arketipit të heroit që kemi në subkoshiencën tonë dhe se, që të bëjmë
vërtet ndonjë akt të guximshëm, duhet të kuptojmë këtë diference duke e
integruar këtë arketip në koshiencën tonë. Se vetëm atëherë do të mund të bëhemi shpëtimtarë të
vetvetes e pastaj do të mund të ndihmojmë dhe të tjerët; kurse fakti që
mburremi me Skënderbeun supernjeri dhe presim një Skënderbeg që të na shpëtojë
nga e keqja tregon se kemi mbetur në stad fëminor.
Por le t' kthehem modelimit. Unë ngulmoj se vështirësia
për ta integruar në koshiencë Skënderbeun si hero qëndron edhe në atë se, ashtu siç e kanë modeluar rilindasit
dhe veçanërisht rimodelimi që i ka
bërë soc-realizmi, nuk na ndihmon për këtë. Së pari, sepse ashtu si ata heronjtë
e filmave më të këqij komercialë të Hollivudit apo të soc-realizmit, si superhero
ai krijon shumë distancë me realitetin e mundësive të qenies njerëzore. Së
dyti, sepse ai është një figurë e modeluar në kohët që kanë pjellë figura
autoritare, që kanë udhëhequr masat drejt luftërave kurse ne jetojmë në kohën e
paqes dhe në demokraci. Pastaj pamja që i ka dhënë Odhise Paskali bazuar në
filmin e famshëm të viteve 50, është, siç shkruan studiuesja Jane Sugarman:
"Një formë e pacipë e maçoizmit nacionalist". A mund të imagjinohet
një grua shqiptare të pyesë veten çarë do të bënte Skënderbeu në vendin tim?
Atyre që në këtë pikë të shkrimit do të thonë ja
ky maskarai po na shan përsëri Skënderbeun po nxitoj tu them:
mos u ngatërroni, nuk e kam me Skënderbeun e vërtetë, por me ata që e kanë
modeluar kësisoj.
Po më mirë të kaloj tek përralla indoamerikane që i
tregoj vajzës time të vogël, e që po e sugjeroj për të gjithë. Është një përrallë
që e kam dëgjuar nga mendimtari i shquar franko - algjerian ("maître à penser" i
thonë francezët) Pierre Rabhi, i cili, çprej 50 vjetësh, ka lënë qytetin dhe ka
ndërtuar një jetë në fshat mbi parimin e ndërtimit të lumturisë nëpërmjet një
jete të përkorë, në harmoni me natyrën, në mbrojtje të planetit nga ata të
shumtë (veçanërisht në vendin tonë) që çdo bukuri natyrore e shohin me syrin e
deformuar nga babëzia dhe kërkojnë ta shfrytëzojë për të nxjerrë përfitim
material. Duke dashur të përshkruajë kuptimin e zgjedhjes së jetës së tij ai
tregon këtë përrallë:
Një ditë, në pyll ra një zjarr i madh, i tmerrshëm
dhe të gjitha kafshët u mblodhën të dëshpëruara se ndjeheshin të pafuqishme për
ta shuar. Në atë moment kolibri, zogu më i vogël i pyllit, fluturoi e shkoi e
mori me sqepin e tij ujë tek një përrua dhe e hodhi mbi flakët. Pastaj shkoi
prapë, e prapë. Një nga kafshët e pyllit e pa dhe i tha me qesëndi: "Po ti
o kolibër, me atë sqepin tënd kujton se do ta shuash zjarrin?" Kolibri iu
përgjigj: "E di, por unë bëj pjesën time." (Panorama, 7 shtator 2017)