Ne harkun e një dhjetëditëshi në Tiranë kanë ndodhur tre vrasje nga ato që në gazetat jepen me gërma super të mëdha, të zeza, madje me foto të viktimave në faqe të parë, sa gjysma e gazetës. Që të treja janë vrasje biznesmenësh të pasur. Duke patur parasysh hapësirën që u ka dhënë media elektronike e shtypi këtyre lajmeve, edhe në raport me krime të tjera të faqes së parë, që, si të thuash, fatkeqësisht, përbëjnë bukën e përditshme të shtypit tonë, nuk mund të mos themi se janë lajme që e godasin në mënyrë të veçantë opinionin. Megjithatë, nuk mund të mos vihet re, paradoksalish, se lajme kaq të rënda e të rëndësishme trajtohen në mënyrë kaq “të lehtë” e të parëndësishme.
Ç’dua të them me këtë? Ajo që më ka rënë në sy në trajtimin e këtyre krimeve nga media elektronike dhe shtypi shqiptar është një lloj qëndrimi “prej struci ” i opinionit, me çka kuptoj një mënyrë të përjetuari sikur të jemi spektatorë të një filmi hollivudian me krim të cilin e shohim për të provuar ca emocione që në jetën e përditshme, që e kalojmë në mënyrë shumë monotone, nuk i provojmë. Pra, jo një tronditje sikur krimin ta kemi brenda ne jetën tonë, në familjen tonë si mallkim dhe si kërcënim – si një realitet tonin, pra, që duhet parë drejt në sy.
Media vazhdon të merret me detaje pa fund se si u vra Vajdin Lame: celulari, ashensori, lloji i eksplozivit, dylbitë, kamera e fshehtë, telefonatat nga Zvicra; të përshkruajë me ngjyra hollivudjane vrasjen e bisnesmenit më të madh të gipsit Harizaj: makinën, përplasjet nëpër unazë, vrasjen me katër apo pesë apo nëntë goditje thike, gjakun e tij në xhaketat e vrasësve; të përshkruajë vrasjen me silenciator të Saliut, duke na treguar edhe pjesë nga seriali i vrasjeve që kanë çuar tek kjo larje hesapesh të cilat, sipas një ditari që i është gjetur në shtëpi, rezultokan nja 12. Por ajo që mungon në mënyrë dramatike është tronditja e vërtetë e shoqërisë, me çka kuptoj edhe aftësinë për ta parë drejt në sy kriminalitetin në rritje, edhe reflektimin për shkaqet e këtij kriminaliteti të shoqëruara me pyetjen: ku po shkojmë? Të bëhet sikur media jonë, e mësuar me imitime të emisioneve perëndimore, ndalet deri në imitimin sipërfaqësor të asaj që shohim në lajmet e botës ku ka vrasje e krime nga ato që zëne faqen e parë të gazetave duke na përçuar perceptimin se është normale që edhe tek ne duhet të kemi të tilla, madje, sa më spektakolare, aq më mirë për tregun e medias. Por nuk është kështu. Pa dyshim kudo ka kriminalitet, por kemi një ndryshim të madh, së paku me vendet e botës ku aspirojmë të hyjmë: së pari ndryshimi ka të bëjë me numrin e vrasjeve në raport me popullsinë dhe, së dyti me aftësinë për ta goditur krimin, por edhe për tu tronditur nga krimi e për të reaguar vërtet ndaj tij. Tek ne numri i krimeve është katastrofikisht më i madh se në Perëndim. Ne sikur harrojmë se duke patur parasysh se popullsia jonë është rreth 15 herë më e vogël sesa e një vendi evropian si Italia psh., ku kriminaliteti ka qenë dhe mbetet një plagë, duhet të kemi 15 herë më pak lajme krimesh e jo të kemi më shumë se në lajmet e tyre siç ndodh te ne. Jo më kot ka të huaj që, duke mos e njohur Shqipërinë veçse nëpërmjet bëmave të shqiptarëve, kanë krijuar përshtypjen se jemi një vend 60 milion banorësh.
Por më shumë sesa tek numri ndryshimi qëndron tek aftësia e shoqërisë për të reaguar ndaj krimit, çka, kuptohet, nuk është pa lidhje me numrin. Në këtë shkrim nuk dua të flas për paaftësinë e organeve shtetërore për ta zbuluar, parandaluar e goditur krimin, por për paaftësinë e shoqërisë për të reaguar ndaj krimit nëpërmjet ngritjes në këmbë të opinionit – edhe kjo jo pa lidhje me të parën, madje janë dy faqe të së njëjtës medalje sepse, pa dyshim, ata që i paguajmë për të na e zbuluar e dënuar krimin nuk janë tjetër veçse një faqe e jona.
E pra, vetëm për vrasjet “e vogla” që shohim përditë në shtypin tonë në një vend normal demokratik do të ishin organizuar kushedi sa tryeza mediatike e do ishin shkruar kushedi sa faqe gazetash me komente e analiza që do të thellonin problematikën, dmth atë që qëndron prapa vrasjes; kurse, për një seri vrasjesh si ato që ndodhën së fundi në Tiranë do të kishin dalë në shesh tërë qytetarët me thirrjen: “Ndal krimit!” shoqëruar me thirrjen për dorëheqjen e kryeministrit, të ministrit të brendshëm, prokurorit e me rradhë. Kurse tek ne nuk ndodh asgjë përveç filmit. Tek ne duket sikur bota e krimit dhe bota e atyre që pretendojnë se nuk i përkasin asaj, janë dy botë më vete, të ndara, ashtu siç janë të ndara filmi me jetën e përditëshme.
Por bota e ashtuquajtur “e nëndheshme” e krimit nuk është pa lidhje me botën e mbidheshme që jetojmë e shohim përditë. Ne jemi pjesë e filmit, nuk jemi spektatorë të tij ose, më saktë, “filmi” që na duket se po shohim në darkë në emisionin e lajmeve nuk është gjë tjetër veçse sekuenca e një “filmi” ku kriminelët që kemi parë të vrasin natën, në disa sekuenca më parë, të pashfaqura në televizion, kenë qënë në një tryezë ngjitur me tonën duke pirë kafe.
* * *
Pse shoqëria jonë vazhdon të ketë një qëndrim prej struci ndaj të keqes brenda nesh, veçanërisht kur bëhet fjalë për krimin? Pse ajo bën sikur nuk e sheh atë, sikur nuk don të identifikohet me të? Pse ndërkohë që vajzat shqiptare mbushin trotuaret e prostitucionit perëndimor ne kemi bërë e bëjmë sikur kjo nuk është një punë që na përket? Pse ndërkohë që burgjet në Perëndim janë të mbushur me trafikantë prostitutash e droge, ne bëjmë sikur kjo është një botë që nuk na përket? Pse ndërkohë që krimi na plas mu në qendër të kryeqytetit ne prap bëjmë sikur kjo i përket vetëm botës së krimit e themi: le të lajnë hesapet midis tyre?
Pse ndodh kështu, pra? Dhe deri kur do të ndodhë kështu?
Sipas mendimit tim paaftësia për të parë e përballuar realitetin e zi që na rethon nuk mund të kuptohet plotësisht pa marrë në shqyrtim kulturën që kemi trashëguar prej komunizmit e që e trashëgojmë edhe sot në thelbin e vet. E kur them “kulturë” kam parasysh kuptimin më të gjerë të fjalës: mënyrën e jetesës së një shoqërie. Në këtë kontekst kam parasysh edhe se komunizmi kishte ndërtuar një kulturë të arratisjes nga realiteti për në lavdinë e një bote virtuale luftrash e fitoresh të lavdishme kundër armikut apo në një realitet po aq virtual të krijuar sipas metodës socrealiste kur “realiteti” paraqitej ashtu siç duhej të ishte jo ashtu siç ishte. Përsa i përket krimit, madje, komunizmi e kishte përjashtuar atë deri edhe nga lajmet. Ndërkohë që burgjet ordinere ishin plot me vjedhës edhe me vrasës, shoqëria nuk dinte asgjë për këtë - sepse duhej dhënë imazhi i nje vendi që nuk i kishte këto probleme.
Pa dyshim kjo kulturë është pjesë e shpjegimit pse krimi shihet sot në Shqipëri me metodën e strucit. Në dukje gjërat kanë ndryshuar sepse krimi jepet me bollëk në lajmet, por në thelb siç e thashë më lart, ay jepet si pjesë e një realteti që nuk na përket. Për rastet në fjalë, si dhe për shumë raste të tjera para këtyre, shenja më e dukshme e kësaj kulture të paaftë për të reaguar, që na bën të vazhdojmë të prodhojmë më shumë histori sesa ç’jemi në gjendje të asimilojmë - nëse do të citoj Çurçillin - ishte mungesa e reflektimit dhe e shqetësimit të krejt shoqërisë, e politikës, e shoqërisë civile, e specialistëve të fushave të ekonomisë, psikologjisë, të sociologjië të kriminologjisë.
Shkaqet e këtij mosreflektimi sigurisht nuk duhet t’i gjejmë vetëm tek trashëgimia e mbrapshtë e së kaluarës. Pandashëm me të, por edhe si rrjedhojë logjike e saj, në vend po ndërtohen aktualitete që janë jo më pak faktorë të rritjes së kriminalitetit më një anë dhe të paaftësisë për tu përballuar me të në anën tjetër. Mendoj se shoqëria shqiptare duhet me urgjencë të shqetësohet e të reflektojë e të debatojë me tërë seriozitetin mbi këta faktorë. Pa reflektuar mbi ta vështirë se do të arrijmë ta shohim krimin ashtu siç është, pra si pjesë e jetës sonë dhe jo si film në televizor. Përndryshe, po vazhduam ta shohim me metodën e strucit, krimi do të vazhdojë të na rrethojë gjithnjë e më shumë duke mbjellë gjithnjë e më shumë vdekje e duke ua bërë gjithnjë e më të rëndë jetën atyre që mbeten gjallë.
Le të parashtroj disa prej këtyre faktorëve duke ngritur njëherësh disa nga çështjet që mendoj se duhen marrë urgjentisht në shqyrtim:
Së pari: sa ka lidhje krimi i egër që shohim përditë me ekonominë e zezë që kemi krijuar? E, nëse ka lidhje, sikurse jam i bindur, ku po na çon ky sistem, thellësisht i kriminalizuar që kemi ndërtuar? Kjo çështje duhet përballuar me tërë kompleksitetin e vet. Edhe në dritën e asaj perspektive të frikshme që kjo ekonomi, që ka pjellë këtë kriminalitet, ka bërë e po bën të largohet nga Shqipëria pjesa më e shëndoshë e shoqërisë, për të mos folur për atë se sa krijon kushtet e investimit në Shqipëri apo të kthimit në Shqipëri të emigrantëve. Edhe në perspektivën edhe më të frikshme të faktit se një pjesë e kësaj ekonomie kriminale ka qenë dhe është ende e drejtuar së jashtmi, nëpër tregjet perëndimore të drogës e të prostitucionit, por çfarë do të ndodhë po të kemi parasysh se sa më shumë Evropa po ia mbyll kanalet aq më shumë krimi po kthehet përbrenda nesh, sikurse duken se janë shenjat? Madje, duhet të marrim në analizë edhe atë mendësi, fatkeqësisht të shumëpërhapur, sipas të cilës krime të tilla si trafiqet njerëzore apo të drogës na kanë sjellë përparim, sepse na kanë sjellë para.
Një çështje e dytë që duhet trajtuar me forcë është: çfarë sistemi vlerash kemi krijuar gjatë këtyre vjetëve? A qëndrojnë vlerat e jetës dhe gëzimi i jetës vetëm tek sigurimi i parave për të bërë tërë qejfet e një jete konsumiste, për tu kapardisur me 4x4 lluksoze, edhe pse të vjedhura apo të blera me para të pista? Apo duhet të kërkojmë vlerat e jetës dhe gëzimin e jetës edhe tek puna, edhe tek studimi edhe tek krijimi edhe tek solidariteti, edhe tek modestia edhe tek sakrifikimi për të tjerët? A është e vërtetë se çdo vlerë që kemi mund të ketë vetëm një njësi matjeje: me sa para blihet? Apo ka vlera të cilat nuk maten dot me para?
E këtu duhet të ndalen e të reflektojnë shumë nga ata që i kanë dhënë rinisë shembullin se çdo gjë është e blerëshme ose e shitëshme, deri edhe nderi, dinjiteti, idealet, e vërteta dhe miqtë - më së pari politikanët, por jo vetëm.
Sa përgjegjës jemi ne, bota e mbidheshme, për botën e nëndheshme të krimit; sa lidhje kemi ne me të po ashtu e, në këtë kontekst, sa ndikon shembulli i krimit të etërve me kollare në krimin e bijve me kallashnikovë, postoleta e eksplozivë? Kur shtron këtë pyetje nuk mund të mos të vijë ndërmend kryeminstri ynë që ka udhëhequr jo pak, por 9 nga 14 vjetët e tranzicionit, të cilin shohim se sot, më shumë sesa kriminaliteti e shqetëson sjellja e kazinove në vend. Nuk mund të mos i shtrohet atij pyetja: ku do t’i gjejnë paratë njerëzit që do të shkojnë të dëfrehen në kazino, zoti kryeministër? Sipas shtypit kryeministri ynë i gjen ato që luan vetë nëpër miqtë biznesmenë me të cilët abuzon me pronën publike. Po ku t’i gjejnë djemtë e rinj që s’kanë pushtet politik? Do t’i gjejnë tek trafiku i drogës, i prostitutave, tek raketingu, tek vrasjet me para apo tek grabitjet. Dhe më pas, ata më të talentuarit, kur të rriten edhe ca, do t’i gjejnë duke u integruar “denjësisht” në sistemit e ekonomisë e politikës kriminale që ka krijuar kryeministri ynë me shokë. Pse jo, kur kanë shembuj aq të shkëlqyer?
Pa dyshim ky debat do të na çonte tek e gjithë problematika që shpesh e diskutojmë pa e lidhur drejtpërdrejt me krimin: tek ajo e gjendjes së shkollave, të spitaleve, të punësimit, etj. Tek rezultati i thërmimit që ka pësuar shoqëria jonë gjatë këtij tranzicioni duke kaluar nga një kolektivizim i detyruar në një individualizëm të çfrenuar, ku individi nuk di ç’është komuniteti, ç’është përgjegjësia, ç’janë të drejtat e ç’janë detyrat shoqërore. Do të na çonte deri edhe në debatin nëse po e luajnë apo jo si duhet komunitetet fetare rolin e tyre në këtë shoqëri, veçanërisht atë të edukimit moral. Pasi, në fakt, ky shpërthim i krimit nuk është tjetër veçse një nga simptomat më ngjethëse të një sëmundje që ka kapur me kohë tërë shoqërinë e që shfaqet në simptoma gjithfarëshe në të tërë pjesët e trupit të saj.
E në këtë kontekst nuk mund të mos arrijmë tek një çështje që është si të thuash pikëtakimi i të gjitha çështjeve: tek çështja e lirisë. Sa të lirë jemi të rrethuar kësisoj nga krimi – është çështja e çështjeve? Veç të tjerash: sa ndikon në heshtjen tonë prej struci frika që kemi nga krimi? Mos vallë jemi të paaftë për të reaguar ndaj krimit, për ta bërë hapur dhe me gjithë forcën që meriton debatin rreth tij pasi krimi jo vetëm na vret në rrugë, por na ka kapur tashmë institucionet që duhet të na mbrojnë prej tij? Për rrjedhojë a mund të ngremë vërtet një shtet ligjor, një shtet të së drejtës, të lirisë dhe demokracisë në këto kushte ku frikën e diktaturës po na e zëvendëson gjithnjë e më shumë frika nga krimi që ka kapur shtetin?
Ç’dua të them me këtë? Ajo që më ka rënë në sy në trajtimin e këtyre krimeve nga media elektronike dhe shtypi shqiptar është një lloj qëndrimi “prej struci ” i opinionit, me çka kuptoj një mënyrë të përjetuari sikur të jemi spektatorë të një filmi hollivudian me krim të cilin e shohim për të provuar ca emocione që në jetën e përditshme, që e kalojmë në mënyrë shumë monotone, nuk i provojmë. Pra, jo një tronditje sikur krimin ta kemi brenda ne jetën tonë, në familjen tonë si mallkim dhe si kërcënim – si një realitet tonin, pra, që duhet parë drejt në sy.
Media vazhdon të merret me detaje pa fund se si u vra Vajdin Lame: celulari, ashensori, lloji i eksplozivit, dylbitë, kamera e fshehtë, telefonatat nga Zvicra; të përshkruajë me ngjyra hollivudjane vrasjen e bisnesmenit më të madh të gipsit Harizaj: makinën, përplasjet nëpër unazë, vrasjen me katër apo pesë apo nëntë goditje thike, gjakun e tij në xhaketat e vrasësve; të përshkruajë vrasjen me silenciator të Saliut, duke na treguar edhe pjesë nga seriali i vrasjeve që kanë çuar tek kjo larje hesapesh të cilat, sipas një ditari që i është gjetur në shtëpi, rezultokan nja 12. Por ajo që mungon në mënyrë dramatike është tronditja e vërtetë e shoqërisë, me çka kuptoj edhe aftësinë për ta parë drejt në sy kriminalitetin në rritje, edhe reflektimin për shkaqet e këtij kriminaliteti të shoqëruara me pyetjen: ku po shkojmë? Të bëhet sikur media jonë, e mësuar me imitime të emisioneve perëndimore, ndalet deri në imitimin sipërfaqësor të asaj që shohim në lajmet e botës ku ka vrasje e krime nga ato që zëne faqen e parë të gazetave duke na përçuar perceptimin se është normale që edhe tek ne duhet të kemi të tilla, madje, sa më spektakolare, aq më mirë për tregun e medias. Por nuk është kështu. Pa dyshim kudo ka kriminalitet, por kemi një ndryshim të madh, së paku me vendet e botës ku aspirojmë të hyjmë: së pari ndryshimi ka të bëjë me numrin e vrasjeve në raport me popullsinë dhe, së dyti me aftësinë për ta goditur krimin, por edhe për tu tronditur nga krimi e për të reaguar vërtet ndaj tij. Tek ne numri i krimeve është katastrofikisht më i madh se në Perëndim. Ne sikur harrojmë se duke patur parasysh se popullsia jonë është rreth 15 herë më e vogël sesa e një vendi evropian si Italia psh., ku kriminaliteti ka qenë dhe mbetet një plagë, duhet të kemi 15 herë më pak lajme krimesh e jo të kemi më shumë se në lajmet e tyre siç ndodh te ne. Jo më kot ka të huaj që, duke mos e njohur Shqipërinë veçse nëpërmjet bëmave të shqiptarëve, kanë krijuar përshtypjen se jemi një vend 60 milion banorësh.
Por më shumë sesa tek numri ndryshimi qëndron tek aftësia e shoqërisë për të reaguar ndaj krimit, çka, kuptohet, nuk është pa lidhje me numrin. Në këtë shkrim nuk dua të flas për paaftësinë e organeve shtetërore për ta zbuluar, parandaluar e goditur krimin, por për paaftësinë e shoqërisë për të reaguar ndaj krimit nëpërmjet ngritjes në këmbë të opinionit – edhe kjo jo pa lidhje me të parën, madje janë dy faqe të së njëjtës medalje sepse, pa dyshim, ata që i paguajmë për të na e zbuluar e dënuar krimin nuk janë tjetër veçse një faqe e jona.
E pra, vetëm për vrasjet “e vogla” që shohim përditë në shtypin tonë në një vend normal demokratik do të ishin organizuar kushedi sa tryeza mediatike e do ishin shkruar kushedi sa faqe gazetash me komente e analiza që do të thellonin problematikën, dmth atë që qëndron prapa vrasjes; kurse, për një seri vrasjesh si ato që ndodhën së fundi në Tiranë do të kishin dalë në shesh tërë qytetarët me thirrjen: “Ndal krimit!” shoqëruar me thirrjen për dorëheqjen e kryeministrit, të ministrit të brendshëm, prokurorit e me rradhë. Kurse tek ne nuk ndodh asgjë përveç filmit. Tek ne duket sikur bota e krimit dhe bota e atyre që pretendojnë se nuk i përkasin asaj, janë dy botë më vete, të ndara, ashtu siç janë të ndara filmi me jetën e përditëshme.
Por bota e ashtuquajtur “e nëndheshme” e krimit nuk është pa lidhje me botën e mbidheshme që jetojmë e shohim përditë. Ne jemi pjesë e filmit, nuk jemi spektatorë të tij ose, më saktë, “filmi” që na duket se po shohim në darkë në emisionin e lajmeve nuk është gjë tjetër veçse sekuenca e një “filmi” ku kriminelët që kemi parë të vrasin natën, në disa sekuenca më parë, të pashfaqura në televizion, kenë qënë në një tryezë ngjitur me tonën duke pirë kafe.
* * *
Pse shoqëria jonë vazhdon të ketë një qëndrim prej struci ndaj të keqes brenda nesh, veçanërisht kur bëhet fjalë për krimin? Pse ajo bën sikur nuk e sheh atë, sikur nuk don të identifikohet me të? Pse ndërkohë që vajzat shqiptare mbushin trotuaret e prostitucionit perëndimor ne kemi bërë e bëjmë sikur kjo nuk është një punë që na përket? Pse ndërkohë që burgjet në Perëndim janë të mbushur me trafikantë prostitutash e droge, ne bëjmë sikur kjo është një botë që nuk na përket? Pse ndërkohë që krimi na plas mu në qendër të kryeqytetit ne prap bëjmë sikur kjo i përket vetëm botës së krimit e themi: le të lajnë hesapet midis tyre?
Pse ndodh kështu, pra? Dhe deri kur do të ndodhë kështu?
Sipas mendimit tim paaftësia për të parë e përballuar realitetin e zi që na rethon nuk mund të kuptohet plotësisht pa marrë në shqyrtim kulturën që kemi trashëguar prej komunizmit e që e trashëgojmë edhe sot në thelbin e vet. E kur them “kulturë” kam parasysh kuptimin më të gjerë të fjalës: mënyrën e jetesës së një shoqërie. Në këtë kontekst kam parasysh edhe se komunizmi kishte ndërtuar një kulturë të arratisjes nga realiteti për në lavdinë e një bote virtuale luftrash e fitoresh të lavdishme kundër armikut apo në një realitet po aq virtual të krijuar sipas metodës socrealiste kur “realiteti” paraqitej ashtu siç duhej të ishte jo ashtu siç ishte. Përsa i përket krimit, madje, komunizmi e kishte përjashtuar atë deri edhe nga lajmet. Ndërkohë që burgjet ordinere ishin plot me vjedhës edhe me vrasës, shoqëria nuk dinte asgjë për këtë - sepse duhej dhënë imazhi i nje vendi që nuk i kishte këto probleme.
Pa dyshim kjo kulturë është pjesë e shpjegimit pse krimi shihet sot në Shqipëri me metodën e strucit. Në dukje gjërat kanë ndryshuar sepse krimi jepet me bollëk në lajmet, por në thelb siç e thashë më lart, ay jepet si pjesë e një realteti që nuk na përket. Për rastet në fjalë, si dhe për shumë raste të tjera para këtyre, shenja më e dukshme e kësaj kulture të paaftë për të reaguar, që na bën të vazhdojmë të prodhojmë më shumë histori sesa ç’jemi në gjendje të asimilojmë - nëse do të citoj Çurçillin - ishte mungesa e reflektimit dhe e shqetësimit të krejt shoqërisë, e politikës, e shoqërisë civile, e specialistëve të fushave të ekonomisë, psikologjisë, të sociologjië të kriminologjisë.
Shkaqet e këtij mosreflektimi sigurisht nuk duhet t’i gjejmë vetëm tek trashëgimia e mbrapshtë e së kaluarës. Pandashëm me të, por edhe si rrjedhojë logjike e saj, në vend po ndërtohen aktualitete që janë jo më pak faktorë të rritjes së kriminalitetit më një anë dhe të paaftësisë për tu përballuar me të në anën tjetër. Mendoj se shoqëria shqiptare duhet me urgjencë të shqetësohet e të reflektojë e të debatojë me tërë seriozitetin mbi këta faktorë. Pa reflektuar mbi ta vështirë se do të arrijmë ta shohim krimin ashtu siç është, pra si pjesë e jetës sonë dhe jo si film në televizor. Përndryshe, po vazhduam ta shohim me metodën e strucit, krimi do të vazhdojë të na rrethojë gjithnjë e më shumë duke mbjellë gjithnjë e më shumë vdekje e duke ua bërë gjithnjë e më të rëndë jetën atyre që mbeten gjallë.
Le të parashtroj disa prej këtyre faktorëve duke ngritur njëherësh disa nga çështjet që mendoj se duhen marrë urgjentisht në shqyrtim:
Së pari: sa ka lidhje krimi i egër që shohim përditë me ekonominë e zezë që kemi krijuar? E, nëse ka lidhje, sikurse jam i bindur, ku po na çon ky sistem, thellësisht i kriminalizuar që kemi ndërtuar? Kjo çështje duhet përballuar me tërë kompleksitetin e vet. Edhe në dritën e asaj perspektive të frikshme që kjo ekonomi, që ka pjellë këtë kriminalitet, ka bërë e po bën të largohet nga Shqipëria pjesa më e shëndoshë e shoqërisë, për të mos folur për atë se sa krijon kushtet e investimit në Shqipëri apo të kthimit në Shqipëri të emigrantëve. Edhe në perspektivën edhe më të frikshme të faktit se një pjesë e kësaj ekonomie kriminale ka qenë dhe është ende e drejtuar së jashtmi, nëpër tregjet perëndimore të drogës e të prostitucionit, por çfarë do të ndodhë po të kemi parasysh se sa më shumë Evropa po ia mbyll kanalet aq më shumë krimi po kthehet përbrenda nesh, sikurse duken se janë shenjat? Madje, duhet të marrim në analizë edhe atë mendësi, fatkeqësisht të shumëpërhapur, sipas të cilës krime të tilla si trafiqet njerëzore apo të drogës na kanë sjellë përparim, sepse na kanë sjellë para.
Një çështje e dytë që duhet trajtuar me forcë është: çfarë sistemi vlerash kemi krijuar gjatë këtyre vjetëve? A qëndrojnë vlerat e jetës dhe gëzimi i jetës vetëm tek sigurimi i parave për të bërë tërë qejfet e një jete konsumiste, për tu kapardisur me 4x4 lluksoze, edhe pse të vjedhura apo të blera me para të pista? Apo duhet të kërkojmë vlerat e jetës dhe gëzimin e jetës edhe tek puna, edhe tek studimi edhe tek krijimi edhe tek solidariteti, edhe tek modestia edhe tek sakrifikimi për të tjerët? A është e vërtetë se çdo vlerë që kemi mund të ketë vetëm një njësi matjeje: me sa para blihet? Apo ka vlera të cilat nuk maten dot me para?
E këtu duhet të ndalen e të reflektojnë shumë nga ata që i kanë dhënë rinisë shembullin se çdo gjë është e blerëshme ose e shitëshme, deri edhe nderi, dinjiteti, idealet, e vërteta dhe miqtë - më së pari politikanët, por jo vetëm.
Sa përgjegjës jemi ne, bota e mbidheshme, për botën e nëndheshme të krimit; sa lidhje kemi ne me të po ashtu e, në këtë kontekst, sa ndikon shembulli i krimit të etërve me kollare në krimin e bijve me kallashnikovë, postoleta e eksplozivë? Kur shtron këtë pyetje nuk mund të mos të vijë ndërmend kryeminstri ynë që ka udhëhequr jo pak, por 9 nga 14 vjetët e tranzicionit, të cilin shohim se sot, më shumë sesa kriminaliteti e shqetëson sjellja e kazinove në vend. Nuk mund të mos i shtrohet atij pyetja: ku do t’i gjejnë paratë njerëzit që do të shkojnë të dëfrehen në kazino, zoti kryeministër? Sipas shtypit kryeministri ynë i gjen ato që luan vetë nëpër miqtë biznesmenë me të cilët abuzon me pronën publike. Po ku t’i gjejnë djemtë e rinj që s’kanë pushtet politik? Do t’i gjejnë tek trafiku i drogës, i prostitutave, tek raketingu, tek vrasjet me para apo tek grabitjet. Dhe më pas, ata më të talentuarit, kur të rriten edhe ca, do t’i gjejnë duke u integruar “denjësisht” në sistemit e ekonomisë e politikës kriminale që ka krijuar kryeministri ynë me shokë. Pse jo, kur kanë shembuj aq të shkëlqyer?
Pa dyshim ky debat do të na çonte tek e gjithë problematika që shpesh e diskutojmë pa e lidhur drejtpërdrejt me krimin: tek ajo e gjendjes së shkollave, të spitaleve, të punësimit, etj. Tek rezultati i thërmimit që ka pësuar shoqëria jonë gjatë këtij tranzicioni duke kaluar nga një kolektivizim i detyruar në një individualizëm të çfrenuar, ku individi nuk di ç’është komuniteti, ç’është përgjegjësia, ç’janë të drejtat e ç’janë detyrat shoqërore. Do të na çonte deri edhe në debatin nëse po e luajnë apo jo si duhet komunitetet fetare rolin e tyre në këtë shoqëri, veçanërisht atë të edukimit moral. Pasi, në fakt, ky shpërthim i krimit nuk është tjetër veçse një nga simptomat më ngjethëse të një sëmundje që ka kapur me kohë tërë shoqërinë e që shfaqet në simptoma gjithfarëshe në të tërë pjesët e trupit të saj.
E në këtë kontekst nuk mund të mos arrijmë tek një çështje që është si të thuash pikëtakimi i të gjitha çështjeve: tek çështja e lirisë. Sa të lirë jemi të rrethuar kësisoj nga krimi – është çështja e çështjeve? Veç të tjerash: sa ndikon në heshtjen tonë prej struci frika që kemi nga krimi? Mos vallë jemi të paaftë për të reaguar ndaj krimit, për ta bërë hapur dhe me gjithë forcën që meriton debatin rreth tij pasi krimi jo vetëm na vret në rrugë, por na ka kapur tashmë institucionet që duhet të na mbrojnë prej tij? Për rrjedhojë a mund të ngremë vërtet një shtet ligjor, një shtet të së drejtës, të lirisë dhe demokracisë në këto kushte ku frikën e diktaturës po na e zëvendëson gjithnjë e më shumë frika nga krimi që ka kapur shtetin?
No comments:
Post a Comment