Jo rrallë më ka ndodhur të përjetoj në aeroportet perëndimore, në mbarim të fluturimit nga Tirana, një pamje që prej katërmbëdhjetë vjetësh shpresoj të ndryshojë, por që, për besë, nuk ndryshon që nuk ndryshon. E kam fjalën për situatën që krijohet përpara sporteleve të policisë ku kontrollohen pasaportat. Ajo që vazhdimisht më ka goditur është diferenca midis radhës që krijojnë pasagjerët perëndimorë në sportelet e tyre që kanë shenjën “EU”, dhe ajo që krijojnë pasagjerët shqiptarë në sportelin “Non EU”. Andej nga sporteli tjetër krijohet një radhë e repektueshme ku njerëzit presin njëri pas tjetrit, në qetësi dhe rregull, për të kaluar në kontrollin policor. Kurse këtej nga krahu i “Non EU” - ve tanë krijohet diçka që nuk mund të quhet radhë, por një si grumbullhane që precipiton e gjitha në grykë të daljes, si një materie pa formë. Në mes të kësaj grumbullhaneje do të vesh re ndonjë a dy mujsharë që, me gjoksin përpara, çajnë për në krye dhe pastaj thërrasin edhe gratë apo familjen që u kanë mbetur prapa; të tjerë që shtyjnë me brryla dinakërisht për t’ia kaluar shokut përbri, ca që mërmërisnin nëpër dhëmbë duke sharë mujsharët arrogantë me ishallanë që të bijen në ndonjë “hundëlesh” që tua thyejë turinjtë, si dhe të shumtit që ulin kokën të nënshtruar, duke u hapur rrugë më të fortëve.
Nuk di pse sa më shumë shoh të afrohen zgjedhjet e 2005 aq e më shumë më përfytyrohet se po shkojmë drejt tyre si ajo grumbullhanja amorfe me mujsharë, dinakë dhe të nënshtruar, pa respekt për njeri tjetrin, pa respekt për rregullin dhe pa arbitër përveç policit perëndimor që pret i qetë tek sporteli me ndjenjën se është në shërbim të vendit të tij - e jo tonit - e ndaj të cilit mujsharët tanë nuk guxojnë të bëjnë asnjë llaf, sikur t’i kthejë mbrapa, paçka se duken aq trima me bashkatdhetarët.
Personalisht kam frikë – e kam thënë edhe herë tjetër – se aq sa çka shpresë që ajo grumbullhane të kthehet nga sot nesër në një radhë të respektueshme aq edhe ne kemi shpresë se do të mund të shkojmë e të bëjmë zgjedhje të lira dhe të nderëshme. Jo vetëm, por, në krahasim me 2003, kam përshtypjen se jemi duke shkuar nga shiu në breshër.
Shenjat se gjendja është kështu më duket se janë të shumta. Vetë mosarritja e fiksimit ende të datës së zgjedhjeve - ngjarje pa precedent në këto 14 vjet – flet për këtë. Aq sa presidenti Moisiu u detyrua të flasë për mungesë respekti të politikanëve ndaj institucioneve duke na dhënë sinjalin se kërkon t’i lajë duart, në një farë mënyre, nga ajo që mund të ndodhë.
Listat e famshme të zgjedhjeve janë ende të pista dhe këtë na e provon vetë ministri përgjegjës për listat, Blushi, i cili bën thirrje të quhen “gabime njerëzore” ato “papastërtira” që mund të kenë mbetur në to. Edhe me kalë apo gomar të ishin nisur t’i regjistronin zgjedhësit ministrat tanë të ndryshëm të pushtetit lokal, në tetë vjet do ta kishin kryer për bukuri këtë punë. Problemi është se nuk kanë dashur ta bëjnë. Dhe do të mjaftonte fakti që një pushtet nuk ka mundur për 8 vjet të bëjë lista të pranueshme të zgjedhjeve për të provuar dështimin e tij.
Në këto kushte opozita flet për mobilizim policësh e super të pasurish në rradhët e PS, për komisionerë socialistë që përgatisin të bllokojnë rezultatin e zgjedhjeve, për përgatitjen e një Dushku të madh dhe, nga mosbesimi i thellë, nuk shpall as komisionerët e vet nga frika se Kryekomisioneri, dmth kryenumuruesi i votave, Celibashi, ua jep emrat e tyre pasanikëve socialistë, që këta të mund t’i blejnë. E më në fund evokon modelin kirgiz të ndrrimit të pushteti si të vetmen rrugë që i mbetet për t’i larë hesapet me socialisët. Kurse Celibashi nga ana e tij deklaron se me këtë kod zgjedhor, kur komisionerët mund të ndërrohen edhe dy ditë para zgjedhjeve, nuk garanton se mund të ketë zgjedhje të pamanipuluara.
Për të provuar tensionin mund të përmendet edhe fakti se kohët e fundit janë shtuar nga të katër anët zërat e nevojës së madhe të ndërhyrjes së arbitrit të huaj. Edhe kjo është shenjë e dështimit të ndërtimit të demokracisë në këto 15 vjet dhe, në këtë kontekst, kryesisht shenjë e dështimit të socialistëve. Dhe jo pse kanë pasur shumë punë për të bërë e nuk kanë arritur t’i bëjnë të gjitha, por sepse kanë punuar keq, në drejtimin e kundërt, për ndërtimin e një sistemi të vjedhjes dhe mashtrimit dhe abuzimit që do të na çonte pa tjetër këtu.
* * *
Personalisht nuk bëj pjesë ndër ata që kërkojnë ta gjejnë rrugëdaljen nga kjo situatë tek arbitri i huajt perëndimor jo vetëm pse ndjehem i fyer, si qytetar, kur shoh se jemi ndër të vetmit në Evropë që thërrasim vëzhgues të huaj të na ruajnë nga njëri tjetri, por edhe pse përvoja tregon se perëndimorët kanë përdorur në zgjedhjet tona dy pesha dhe dy masa demokratike, një për veten e tyre dhe një për ne dhe kjo më shumë na ka zgjatur një gjendje papjekurie e varësie se na ka ndihmuar. Kam bindjen se sikur ata të kishin aplikuar peshën e masën që përdorin për veten, duke deklaruar mosnjohjen e zgjedhjeve kur kanë vërejtur manipulime, sot mund të kishim zgjedhje të ndershme. (Pa mohuar, nga ana tjetër, faktin se, sikur të mos kishte qenë “rrethimi” i huaj, sistemi më i mundshëm që do të kishim ngritur do të kishte qenë një diktaturë ku rezultati i zgjedhjeve do të kishte qenë 99,9%).
Refuzimi për tu mbështetur tek të huajt ma bën edhe më të vështirë të sugjeroj ndonjë rrugë për daljen me sukses të këtyre zgjedhjeve – me çka kuptoj së pari, mosmanipulimin dhe, së dyti, pranimin e rezultatit të tyre nga forcat politike, cilatdo qofshin ato. Aq më tepër më bëhet i vështirë sugjerimi kur më lart kam thënë se nuk shpresoj se këto zgjedhje do të dalin pa probleme. Megjithatë nuk është kurrë vonë të paralajmërosh të keqen, veçanërisht atë më të madhen, duke i paralajmëruar aktorët e mundshëm të kësaj të keqeje se një herë të futur në atë rrugë situatat mund të bëhen gjithnjë e më iracionale e të na fusin në rreziqe të paparashikueshme.
Dhe e keqja më e madhe, sipas mendimin tim, është krijimi i një situate të tipit Kirgistan, pra me manipulime nga njëra anë dhe me rebelim të hapur nga ana tjetër. Sipas meje është e keqe për të dy palët dhe, kuptohet, edhe më e keqe për Shqipërinë. Dhe nuk është pa gjasë që të ndodhë. Shkaku është shumë i thjeshtë: sa më shumë në pushtet aq më shumë janë korruptuar pushtetarët tanë dhe sa më shumë janë korruptuar aq më shumë kanë frikë se mos humbasin pushtetin. Nga ana tjetër opozita, sa më shumë është përdhunuar nga zgjedhje të manipuluara dhe sa më shumë sheh manovrat e socialistëve aq më tepër i rritet dyshimi dhe agresiviteti dhe aq më tepër duket e gatshme të përdorë “çdo mjet” për të mos e lejuar të fitojë më. Por, më thellë këtij shkaku, qëndron e tërë kultura antidemokratike që është kultivuar gjatë këtyre viteve, kultura e vjedhjes dhe e mashtrimit që është futur në çdo qelizë të shoqërisë, kultura e përdorimit të çdo lloj mjeti të pandershëm për tu pasuruar, ndër të cilët edhe ai i hipjes në pushtet në mënyrë të pandershme.
Në këto kushte, pra, socialistët duke patur parasysh rezultatet e zgjedhjeve të mëparëshme që kanë ardhur duke u ngushtuar, humbjen galopante të kredibilitetit që kanë pësuar për shkak të konsumimit deri në fund jo vetëm të pushtetit, por edhe të abuzimit me pushtetin, e po ashtu rrjedhjen e rëndë që u ka krijuar partia e Metës (duke shtuar edhe vetëdiskreditimin që u ka shkaktuar Rama me fushatën e tij në Veri) ka shumë gjasë t’i drejtohen një tentativë të re manipulimi me shpresën se arbitri perëndimor do të mbyllë edhe një herë njërin sy e njërin vesh, siç bëri më 2003 për hir të stabilitetiti. Mendoj se kjo do t’i fuste në një aventurë të paparashikueshme sepse jo vetëm që mbështetjen perëndimore nuk e kanë më ashtu siç e kanë pasur, por edhe sepse brenda vendit e brenda vetes kanë gjithnjë e më pak mbështetje dhe gjithnjë e më shumë përçarje. Prandaj, edhe nëse perëndimorët do t’i pranojnë për hir të stabilitetit, vështirë se do të mund ta mbajnë situatën të stabilizuar. Shkurt ka shumë gjasë që jo vetëm të humbasin, tek e fundit, por të thellojnë humbjen e kredibilitetit me aventurën ku mund të na fusin në atë farë feje siç e humbi PD-ja para tetë vjetësh.
Më anë tjetër mendoj se përgatitja e një modeli Kirgistan nuk është i preferueshëm për opozitën sepse, nëse në Ukrainë apo Kirgistan mund të thuash se ka patur fitues, tek ne vështirë se do të ketë fitues. Së pari, sepse ato situata kryesisht janë mbështetur dukshëm nga jashtë në mos edhe përgatitur. Kurse tek ne nuk ka faktorë të jashtëm gjeopolitikë që të sigurojnë mbështetjen në rast tentimi për rrëzim me dhunë të pushtatarëve tanë. Së dyti, sepse, për fat të mirë dhe të keq, ne e kemi provuar dy herë marrjen e pushtetit me sulm në emër të demokracisë dhe shtetit ligjor: më 1992 dhe më 1997 dhe në të dyja herët kemi ndërtuar antidemokraci dhe shtet të së padrejtës. Kjo është një arësye që edhe mbështetja e njerëzve për metoda të tilla nuk mund të jetë kurrsesi ashtu dhe aq e madhe. Më 1992 dhe 1997 njerëzit kishin besim të fortë në forcat politike që mbështesnin sepse nuk i kishin provuar.
Si përfundim do të ripërsërisja idenë se nuk është kurrë tepër vonë për të ndalur të keqen, pasi e keqja nuk ka fund dhe ne e kemi provuar më mirë se kushdo këtë pafundësi. Prandaj me shpresë se kanë mbetur ende njerëz me arësye të shëndoshë në politikën tonë do të thoja se në kohën e mbetur socialistët duhet të bëjnë çmos të anullojnë plane manipulimi që mund të kenë nisur dhe të korrigjojnë gjithshka që mbetet e kontestueshme. Kurse opozitës të punojë më shumë gjatë këtyre dy-tre muajve për aleanca që ngjallin besim e siguri dhe për mobilizimin e njerëzve të vet për të votuar. Nuk mund të jenë jashtë kësaj analize ata që kanë rolin e gjyqtarit të këtyre zgjedhjeve, si Celibashi. Them se duhet të mendojnë dy herë për përgjegjësitë që kanë, veçanërisht Celibashi, i cili, sipas meje, duke patur parasysh mosbesimin e thellë nga opozita, do t’i shërbente evitimit të më së keqes duke dhënë dorëheqjen në favor të një kryetari të pranuar nga të dy palët.
Vetëm kështu, ndoshta, ka shpresë që ajo grumbullhanja amorfe që po precipiton vrullshëm drejt zgjedhjeve, ku spikat aq fort mosrespekti për rregullin e vënë dhe për tjetrin, si karakteristika të një kulture të dhunës dhe hilesë, të frenojë vrullin e saj dramatik e të fillojë të marrë trajtat e një radhe njerëzish të respektueshëm.
Nuk di pse sa më shumë shoh të afrohen zgjedhjet e 2005 aq e më shumë më përfytyrohet se po shkojmë drejt tyre si ajo grumbullhanja amorfe me mujsharë, dinakë dhe të nënshtruar, pa respekt për njeri tjetrin, pa respekt për rregullin dhe pa arbitër përveç policit perëndimor që pret i qetë tek sporteli me ndjenjën se është në shërbim të vendit të tij - e jo tonit - e ndaj të cilit mujsharët tanë nuk guxojnë të bëjnë asnjë llaf, sikur t’i kthejë mbrapa, paçka se duken aq trima me bashkatdhetarët.
Personalisht kam frikë – e kam thënë edhe herë tjetër – se aq sa çka shpresë që ajo grumbullhane të kthehet nga sot nesër në një radhë të respektueshme aq edhe ne kemi shpresë se do të mund të shkojmë e të bëjmë zgjedhje të lira dhe të nderëshme. Jo vetëm, por, në krahasim me 2003, kam përshtypjen se jemi duke shkuar nga shiu në breshër.
Shenjat se gjendja është kështu më duket se janë të shumta. Vetë mosarritja e fiksimit ende të datës së zgjedhjeve - ngjarje pa precedent në këto 14 vjet – flet për këtë. Aq sa presidenti Moisiu u detyrua të flasë për mungesë respekti të politikanëve ndaj institucioneve duke na dhënë sinjalin se kërkon t’i lajë duart, në një farë mënyre, nga ajo që mund të ndodhë.
Listat e famshme të zgjedhjeve janë ende të pista dhe këtë na e provon vetë ministri përgjegjës për listat, Blushi, i cili bën thirrje të quhen “gabime njerëzore” ato “papastërtira” që mund të kenë mbetur në to. Edhe me kalë apo gomar të ishin nisur t’i regjistronin zgjedhësit ministrat tanë të ndryshëm të pushtetit lokal, në tetë vjet do ta kishin kryer për bukuri këtë punë. Problemi është se nuk kanë dashur ta bëjnë. Dhe do të mjaftonte fakti që një pushtet nuk ka mundur për 8 vjet të bëjë lista të pranueshme të zgjedhjeve për të provuar dështimin e tij.
Në këto kushte opozita flet për mobilizim policësh e super të pasurish në rradhët e PS, për komisionerë socialistë që përgatisin të bllokojnë rezultatin e zgjedhjeve, për përgatitjen e një Dushku të madh dhe, nga mosbesimi i thellë, nuk shpall as komisionerët e vet nga frika se Kryekomisioneri, dmth kryenumuruesi i votave, Celibashi, ua jep emrat e tyre pasanikëve socialistë, që këta të mund t’i blejnë. E më në fund evokon modelin kirgiz të ndrrimit të pushteti si të vetmen rrugë që i mbetet për t’i larë hesapet me socialisët. Kurse Celibashi nga ana e tij deklaron se me këtë kod zgjedhor, kur komisionerët mund të ndërrohen edhe dy ditë para zgjedhjeve, nuk garanton se mund të ketë zgjedhje të pamanipuluara.
Për të provuar tensionin mund të përmendet edhe fakti se kohët e fundit janë shtuar nga të katër anët zërat e nevojës së madhe të ndërhyrjes së arbitrit të huaj. Edhe kjo është shenjë e dështimit të ndërtimit të demokracisë në këto 15 vjet dhe, në këtë kontekst, kryesisht shenjë e dështimit të socialistëve. Dhe jo pse kanë pasur shumë punë për të bërë e nuk kanë arritur t’i bëjnë të gjitha, por sepse kanë punuar keq, në drejtimin e kundërt, për ndërtimin e një sistemi të vjedhjes dhe mashtrimit dhe abuzimit që do të na çonte pa tjetër këtu.
* * *
Personalisht nuk bëj pjesë ndër ata që kërkojnë ta gjejnë rrugëdaljen nga kjo situatë tek arbitri i huajt perëndimor jo vetëm pse ndjehem i fyer, si qytetar, kur shoh se jemi ndër të vetmit në Evropë që thërrasim vëzhgues të huaj të na ruajnë nga njëri tjetri, por edhe pse përvoja tregon se perëndimorët kanë përdorur në zgjedhjet tona dy pesha dhe dy masa demokratike, një për veten e tyre dhe një për ne dhe kjo më shumë na ka zgjatur një gjendje papjekurie e varësie se na ka ndihmuar. Kam bindjen se sikur ata të kishin aplikuar peshën e masën që përdorin për veten, duke deklaruar mosnjohjen e zgjedhjeve kur kanë vërejtur manipulime, sot mund të kishim zgjedhje të ndershme. (Pa mohuar, nga ana tjetër, faktin se, sikur të mos kishte qenë “rrethimi” i huaj, sistemi më i mundshëm që do të kishim ngritur do të kishte qenë një diktaturë ku rezultati i zgjedhjeve do të kishte qenë 99,9%).
Refuzimi për tu mbështetur tek të huajt ma bën edhe më të vështirë të sugjeroj ndonjë rrugë për daljen me sukses të këtyre zgjedhjeve – me çka kuptoj së pari, mosmanipulimin dhe, së dyti, pranimin e rezultatit të tyre nga forcat politike, cilatdo qofshin ato. Aq më tepër më bëhet i vështirë sugjerimi kur më lart kam thënë se nuk shpresoj se këto zgjedhje do të dalin pa probleme. Megjithatë nuk është kurrë vonë të paralajmërosh të keqen, veçanërisht atë më të madhen, duke i paralajmëruar aktorët e mundshëm të kësaj të keqeje se një herë të futur në atë rrugë situatat mund të bëhen gjithnjë e më iracionale e të na fusin në rreziqe të paparashikueshme.
Dhe e keqja më e madhe, sipas mendimin tim, është krijimi i një situate të tipit Kirgistan, pra me manipulime nga njëra anë dhe me rebelim të hapur nga ana tjetër. Sipas meje është e keqe për të dy palët dhe, kuptohet, edhe më e keqe për Shqipërinë. Dhe nuk është pa gjasë që të ndodhë. Shkaku është shumë i thjeshtë: sa më shumë në pushtet aq më shumë janë korruptuar pushtetarët tanë dhe sa më shumë janë korruptuar aq më shumë kanë frikë se mos humbasin pushtetin. Nga ana tjetër opozita, sa më shumë është përdhunuar nga zgjedhje të manipuluara dhe sa më shumë sheh manovrat e socialistëve aq më tepër i rritet dyshimi dhe agresiviteti dhe aq më tepër duket e gatshme të përdorë “çdo mjet” për të mos e lejuar të fitojë më. Por, më thellë këtij shkaku, qëndron e tërë kultura antidemokratike që është kultivuar gjatë këtyre viteve, kultura e vjedhjes dhe e mashtrimit që është futur në çdo qelizë të shoqërisë, kultura e përdorimit të çdo lloj mjeti të pandershëm për tu pasuruar, ndër të cilët edhe ai i hipjes në pushtet në mënyrë të pandershme.
Në këto kushte, pra, socialistët duke patur parasysh rezultatet e zgjedhjeve të mëparëshme që kanë ardhur duke u ngushtuar, humbjen galopante të kredibilitetit që kanë pësuar për shkak të konsumimit deri në fund jo vetëm të pushtetit, por edhe të abuzimit me pushtetin, e po ashtu rrjedhjen e rëndë që u ka krijuar partia e Metës (duke shtuar edhe vetëdiskreditimin që u ka shkaktuar Rama me fushatën e tij në Veri) ka shumë gjasë t’i drejtohen një tentativë të re manipulimi me shpresën se arbitri perëndimor do të mbyllë edhe një herë njërin sy e njërin vesh, siç bëri më 2003 për hir të stabilitetiti. Mendoj se kjo do t’i fuste në një aventurë të paparashikueshme sepse jo vetëm që mbështetjen perëndimore nuk e kanë më ashtu siç e kanë pasur, por edhe sepse brenda vendit e brenda vetes kanë gjithnjë e më pak mbështetje dhe gjithnjë e më shumë përçarje. Prandaj, edhe nëse perëndimorët do t’i pranojnë për hir të stabilitetit, vështirë se do të mund ta mbajnë situatën të stabilizuar. Shkurt ka shumë gjasë që jo vetëm të humbasin, tek e fundit, por të thellojnë humbjen e kredibilitetit me aventurën ku mund të na fusin në atë farë feje siç e humbi PD-ja para tetë vjetësh.
Më anë tjetër mendoj se përgatitja e një modeli Kirgistan nuk është i preferueshëm për opozitën sepse, nëse në Ukrainë apo Kirgistan mund të thuash se ka patur fitues, tek ne vështirë se do të ketë fitues. Së pari, sepse ato situata kryesisht janë mbështetur dukshëm nga jashtë në mos edhe përgatitur. Kurse tek ne nuk ka faktorë të jashtëm gjeopolitikë që të sigurojnë mbështetjen në rast tentimi për rrëzim me dhunë të pushtatarëve tanë. Së dyti, sepse, për fat të mirë dhe të keq, ne e kemi provuar dy herë marrjen e pushtetit me sulm në emër të demokracisë dhe shtetit ligjor: më 1992 dhe më 1997 dhe në të dyja herët kemi ndërtuar antidemokraci dhe shtet të së padrejtës. Kjo është një arësye që edhe mbështetja e njerëzve për metoda të tilla nuk mund të jetë kurrsesi ashtu dhe aq e madhe. Më 1992 dhe 1997 njerëzit kishin besim të fortë në forcat politike që mbështesnin sepse nuk i kishin provuar.
Si përfundim do të ripërsërisja idenë se nuk është kurrë tepër vonë për të ndalur të keqen, pasi e keqja nuk ka fund dhe ne e kemi provuar më mirë se kushdo këtë pafundësi. Prandaj me shpresë se kanë mbetur ende njerëz me arësye të shëndoshë në politikën tonë do të thoja se në kohën e mbetur socialistët duhet të bëjnë çmos të anullojnë plane manipulimi që mund të kenë nisur dhe të korrigjojnë gjithshka që mbetet e kontestueshme. Kurse opozitës të punojë më shumë gjatë këtyre dy-tre muajve për aleanca që ngjallin besim e siguri dhe për mobilizimin e njerëzve të vet për të votuar. Nuk mund të jenë jashtë kësaj analize ata që kanë rolin e gjyqtarit të këtyre zgjedhjeve, si Celibashi. Them se duhet të mendojnë dy herë për përgjegjësitë që kanë, veçanërisht Celibashi, i cili, sipas meje, duke patur parasysh mosbesimin e thellë nga opozita, do t’i shërbente evitimit të më së keqes duke dhënë dorëheqjen në favor të një kryetari të pranuar nga të dy palët.
Vetëm kështu, ndoshta, ka shpresë që ajo grumbullhanja amorfe që po precipiton vrullshëm drejt zgjedhjeve, ku spikat aq fort mosrespekti për rregullin e vënë dhe për tjetrin, si karakteristika të një kulture të dhunës dhe hilesë, të frenojë vrullin e saj dramatik e të fillojë të marrë trajtat e një radhe njerëzish të respektueshëm.
No comments:
Post a Comment