Nderi i kombit dhe ora e Bushit

Ka disa ditë që gazeta Tema kërkon të na politizojë krenarinë kombëtare duke na thënë se autori i lajmit “të rremë” “qesharak” etj., se presidentit Bush iu vodh ora në Fush Krujë është dora vetë Kryetari i PS Edi Rama. Ky ia paska çuar këtë lajm televizionit News 24 e prej këtej e ka marë edhe Top Channel - që të dy televizione pro opozitës. Së fundi kishte shkruar për këtë edhe vetë kryeredaktori Mero Baze një shkrim me titull “Nderi shqiptar dhe nderi i Zegjinese” ku thuhej se “mijëra shqiptarë në botë, që janë ndjerë të turpëruar nga ky lajm, duan ndëshkim”. Gazeta kërkon edhe që Prokuroria të hapë një hetim për këtë shpifje të rëndë që na ka “bërë të ndjehemi keq si njerëz të lindur në këtë vend”, kundër këtij “turpi, po aq historik, sa nderi që na bëri një president amerikan duke vizituar Shqipërinë.” Sulmohet edhe italiani Carlo Bollino i News 24 për “urrejtjen e tij për shqiptarët dhe përdorimin e mediave të tij si fabrika idesh kundër shoqërisë sonë që përpiqet të ngrihet në këmbë dalëngadalë.” Këshilli Bashkiak i Tiranës, me shumicë demokrate, paska kërkuar madje hedhjen në gjyq të dy mediave. Kësaj fushate i qënkan bashkuar edhe disa shqiptarë emigrantë që paskan hedhur në gjyq mediat italiane për shpërndarjen e kësaj shpifjeje turpëruese për nderin e tyre.
Ndërkaq edhe dy televizionet e Ramës nuk po guxojnë ta marrin veten në mbrojtje e ta komentojnë këtë lajm, preferojnë të heshtin e ta lënë të kalojë.
Mirëpo sipas mendimit tim kjo opozitë e Temës ndaj opozitës dhe mediave opozitare dhe kjo mënyrë e të bërit politikë meriton të komentohet.
Nuk më duket aq e rëndësishme të komentohet çështja nëse është i vërtetë apo jo fakti që Bushit iu vodh ora në Fush Krujë. Personalisht kur e dëgjova lajmin e besova dhe qesha me të madhe e nuk u ndjeva fare keq që kam lindur në këtë vend. (Personalisht ndjehem keq në këtë vend, jo për shkak se çfarë mendojnë të huajt për shqiptarët, por për çka i bëjnë shqiptarët shqiptarëve). Edhe kur dëgjova lajmet e përgënjeshtrimeve nuk mund të mos më binte në sy se, sipas përgënjeshtrimit që erdhi nga Ambasada, ora i kishte rënë Presidentit në tokë dhe e kishte marrë një bodyguard kurse sipas përgënjeshtrimit të vetë Bushit, ky e kishte futur vetë orën në xhep.
Nëse ia kanë vjedhur, por, pas një ndërhyrjeje të shpejtë, autori e ka dorëzuar, kuptohet se ky versioni i Bushit nuk është aq i hollë sa ai i Ambasadës. Nëse nuk është i vërtetë, prap nuk mund të mohoet se ora u shfaq në ekran dhe pastaj u zhduk dhe është e vështirë të provosh se Edi Rama e ka shpifur këtë. Pra edhe nëse Rama ka vuajtur rëndshëm, siç e besoj, nga ambicia e parealizuar për ta prekur edhe ai me dorë Bushin, kjo nuk është provë se ai ka shpifur për orën, aq më pak ta akuzosh se ka dashur të turpërojë Shqipërinë. A nuk i deklaroi ai New York Timesit se dashuria jonë për Amerikën dhe Bushin është e vërtetë, nuk është as e rrejshme si ajo që tregonim për Hrushovin dhe Çu En Lain dhe as servilizëm prej provinciali. Shkurt, sipas meje, nuk ka fare bazë faktike për të penalizuar për shpifje qoftë Ramën qoftë mediat e tij. Kurse çështja nëse ia kanë vjedhur apo jo orën Bushit, sipas meje, do të mbetet e hapur në tryezat e shqiptarëve, paçka se cili është versioni zyrtar.

Por nuk është kjo, pra, gjëja më e rëndësishme që meriton të komentohet. Më të rëndësishme sipas meje janë dy çështje: së pari një dyftyrësi fyese edhe për inteligjencën mesatare që tregon kjo fushatë linçimi dhe, së dyti, rreziqet që vazhdon të paraqesë demagogjia e bërjes politikë për goditjen e kundërsshtarit në emër të nderit kombëtar. Le të shpjegohem. Nëse do të hapësh gazetën Tema dhe jo vetëm atë, por edhe shumë gazeta tonat si të krahut të mazhorancës ashtu edhe të opozitës, do të vesh re se në faqet e tyre të para ka me tonelata titujt dhe kryetituj me akuza për shqiptarët hajdutë. Dhe nuk flas për lajmet për qytetarët e thjeshtë, as për ato për trafikantët e heroinës, por për figura të tilla si Presidenti, Kryeministri, ish Kryeministri, Kryetari i opozitës, deputetë, pronarë të mediave kryesore e me radhë. Tema vetë po në atë shkrim që akuzon Ramën për cënim të nderit shqiptar përmend një fakt që e ka botuar vazhdimisht në gazetë (atë të vrasjes së shoferit të Kryeprokurorit), me të cilin synon të provojë se Prokurori i Përgjithshëm është i kapur nga mafja.
Pyetja që shtrohet është: çfarë është më diskredituese për reputacionin apo imazhin e Shqipërisë fakti se një qytetar i panjohur i Fush - Krujës qenka hajdut apo fakti se Presidenti, Kryeministri, kryetari i opozitës, Prokurori, kryegjyqtarët, pronarët e mediave kryesore qenkërkan hajdutër dhe më keq se kaq, madje. Sigurisht kjo e dyta. Madje, po ashtu, mund të shtrohet pyetja: cila është më e ulët dhe më e dënueshme të vjedhësh një orë, qoftë kjo edhe Bushit, apo të vjedhësh miliona nga paratë e popullit shqiptar. Prap kjo e dyta është më e dënueshme. Ai që i ka vjedhur orën Bushit (nëse kjo është e vërtetë) mund të mburret për guximin dhe mund të justifikohet duke thënë se e mori jo për vlerën materiale, por si kujtim. Kurse një udhëheqës që përdor pushtetin për të vjedhur nuk ka as me se të mburret as me se të justifikohet
Larg qoftë me këtë nuk dua të them atë që mund të mendojnë disa, duke e lexuar shkrimin deri këtu, se ne nuk duhet të flasim për udhëheqësit tanë hajdutë sepse kështu prishim imazhin e Shqipërisë. As se shumë nga ato akuza që ka ngritur Tema dhe gazeta të tjera për udhëheqësit tanë e për prokurorët tanë janë shpifje. Jo, jo, besoj se shumë nga ato janë të vërteta. A nuk na porositi edhe vetë Bushi të vazhdojmë luftën kundër korrupsionit. Dhe korrupsioni është një nga format më burracake, më të ulëta e më të dëmshme të vjedhjes. Personalisht preferoj një vjedhës të orës së Bushit ndaj një lideri të korruptuar. Por çështja është se pikërisht vërtetësia e akuzave që ka bërë Tema dhe jo vetëm është argumenti kryesor kundër fushatës që ka hapur Tema dhe jo vetëm.
E shëmtuara dhe banalja në këtë histori është dyftyrësia: një gjuhë që e përdorim për të folur për të huajt dhe një gjuhë që përdorim për të folur me njëri tjetrin për veten, një gjuhë për imazhin dhe një gjuhë për të vërtetën. Më një anë ne kërkojmë prokuror për dikë që duke na nxjerrë hajdut na prishka nderin kurse në anën tjetër pohojmë pa na bërë syri tërr se Prokurori ynë i Përgjithshëm është më keq se hajdut. Ka diçka që nuk vete këtu. Pak më koherencë, zoti Baze. Nëse Kryeprokurori ynë është hajdut nuk përjashtohet fare mundësia që një qytetar i Fush Krujës të ketë vjedhur orën e Bushit.
Dikush mund të thotë se lajmi që shqiptarët i vodhën orën Bushit, duke qarkulluar në gjthë botën, e dëmton më shumë imazhin e Shqipërisë sesa lajmi se Prokurori i Përgjithshëm apo kryegjyqtarët tanë janë të kapur nga mafja. Por një imazh që nuk përputhet fare me të vërtetën, madje që është e kundërta e saj s’ka çna duhet se është thjesht një gënjeshtër dhe një imazh i remë është dy herë i dëmshëm: pse na nxjerr gënjeshtarë herët ose vonë dhe pse nuk na lejon të korrigjohemi. Pastaj, nëse do të besojmë versionin e Bushit dhe jo të Ambasadës se ai e ka hequr orën vetë, më duket se edhe zoti Bush ka kontribuar për të na prishur imazhin. Unë nuk kam dëgjuar që ai ta ketë hequr orën nga dora në ndonjë vend tjetër ku ka shkuar.
Por ka edhe më keq në këtë histori. E kam fjalën për rivitalizimin e një politike të stërvjetër të manipulimit të “nderit të kombit”, të “imazhit të Shqipërisë” të “çështjes kombëtare” për të linçuar kundërshtarët apo ata që mendojnë ndryshe. Po të përdornim argumentimin se duke shkruar për qytetarët tanë se janë vjedhës fyejmë “nderin kombëtar” dëmtojmë “çështjen kombëtare” (sa krime janë bërë në emër të “çështjes kombëtare”!) dhe kjo meriton të hetohet si shpifje e të ndëshkohet deri me procese penale, atëhere rrezikohemi keq. Shumë të vërteta do të duhet të cenzuroheshin për shkak se këto prekin nderin e kombit. Shumë të vërteta do të etiketoheshin “racizëm antishqiptar”. Por do të cenzurohej edhe shumçka thuhet ditë për ditë në shtypin e mediat e huaja për shqiptarët, të cilat mund të cilësoheshin, siç quan Baze punën e Bolinos, “fabrika idesh kundër shoqërisë sonë.” A nuk tingëllon kjo si një ëndërr e keqe e kohës së diktuturës. Poende, zoti Baze, nesër, kur të vijë në pushtet Edi Rama, mund të bëjë një ligj si ato që po bën brenda PS-së e të na heqë edhe të drejtën ta quajmë të korruptuar sepse kështu fyejmë nderin e kombit. Fare lehtë mbështetur mbi vetë fjalët tuaja mund të kërkojë të fusë në burg apo të kërkojë gjoba vrasëse të fjalës së lirë, si ajo 300 mijë euroshe që ju ka kërkuar Sollaku, pse keni kërkuar prokuror të hetojë për kryetarin e opozitës se ka vjedhur (përderisa këtë nuk e ka provuar vetë prokurori i tij). Ja sa larg mund të na çojë politizimi i nderit të kombit.
Kuptohet me këtë nuk dua të shprehem për lirinë e shpifjes, as për lirinë e pakontrolluar të mediave që tek ne i ka bërë e i bën shpesh dhe shumë dëm të vërtetës. Por, gjithsesi, duke iu referuar rastit në fjalë, sepse çdo gjykim, tek e fundit, është kontekstual, do të thoja se dy mediat kanë qenë në të drejtën e tyre elementare të informimit e komentimit (siç është edhe Tema kur flet për Presidentin, Kryetarin e opozitës, Prokurorin e Përgjithshëm) kur kanë dhënë lajmin se ora e Bushit ishte zhdukur dhe se, pikërisht pse jemi në Shqipëri, komenti i parë do të ishte i lidhur me mundësinë që ta kenë vjedhur. Kurse heshtja e mediave të tjera dhe pastaj vazhdimi i kësaj historie me politizimin e nderit të kombit tregon se midis rrezikut të shpifjes dhe rrezikut të kërcënimit të lirisë së fjalës ora e Bushit flet se sa e rëndësishme është të mbrohet liria e fjalës dhe e informimit. Ky rast gjithashtu tregon se të bësh politikë ndaj kundërshtarit duke tentuar të shfaqesh si mbajtës i monopolit të nderit të kombit je, në rastin më të mirë, anakronik, dhe në rastin më të keq, demagog në krizë kredibiliteti, - në mos të dyja së bashku. (Korrieri, 18 qershor 2007)

Teksa presim Bushin

Parlamenti ynë miratoi para pak kohësh një rezolutë mirseardhjeje me rastin e vizitës shtatëorëshe të Bushit në filim të qershorit me një rezultat fantastik: 100% të votave. Pra me vota edhe të mazhorancës edhe të opozitës, edhe të partive të mëdha edhe të vogla, edhe të majta edhe të djathta. Po të ndjekësh mediat tona të mëdha e të vogla, të majta dhe të djathta do të konstatosh se gjithashtu 99% e gazetarëve dhe analistëve e cilësojnë vizitën e Bushit si "historike" në mënyrën më euforike duke mos shquar asnjë lloj hijeje kritike në radiografinë e karrierës politike të presidetit të SHBA. Duket sikur ardhja për herë të parë e presidentit të vendit më të fuqishëm të botës në provincën tonë të humbur mjafton që banorët e saj të mos kenë asnjë gjë tjetër në kokë përveç gëzimit të pamatë për këtë ngjarje.
Po të kesh parasysh se deputetët janë përfaqësuesit e popullit dhe se mediat tona janë thuajse hapësira e vetme ku shprehet publikisht opinioni, nuk mund të mos ngresh një pikëpyetje lidhur me këtë përfaqësim 100% të dashurisë dhe gëzimit për Bushin. A kemi të bëjmë me një ndjenjë të vërtetë popullore apo në këtë shoqërinë tonë e në këtë demokracinë tonë ka diçka që nuk shkon? Me fjalë të tjera: a ka Shqipëria paqedashës që janë kundër Bushit për shkak të luftës në Irak? A ka Shqipëria të majtë progresivë që janë kundër Bushit për shkak të politikave të tij konservatore? A ka Shqipëria muslimanë nga ata që ndjehen solidarë me popujt arabë dhe jo me SHBA? A ka Shqipëria ekologjistë nga ata që janë kundër politikave të Bushit ndaj ngrohjes globale? Nëse nuk ka, ky është një problem. Nëse ka pse ata nuk kanë zë publik asfare?
Vështirë të thuash se Shqipëria nuk ka as sa për farë të tillë individë. Kujtoj se kur u hap lufta në Irak afro gjysma e Shqiptarëve ishin kundër kurse gjysma tjetër ndahej midis atyre që nuk e aprovonin ndërhyrjen unilaterale të SHBA në Irak, pasi kërkonin që të bëhej në kuadrin e OKB dhe atyre, më të paktëve, që e aprovonin ashtu siç u bë. Pas asaj që po ndodh në Irak, çka ka bërë që 70% e vetë amerikanëve të jenë kundër presidentit të tyre, vështirë se këta shqiptarë janë bërë aq budallenj saqë të kenë ndryshuar mendje në krahun tjetër. Në Shqipëri gjithashtu nuk është e vështirë të takosh muslimanë si ndër ata me mjekër si ndër ata pa mjekër që janë kundër asaj çka po bën Bushi në Irak. Po ashtu, megjithëse në Shqipëri nuk ka ndonjë lëvizje pacifiste të mirëfilltë apo të majtë të mirëfilltë, nuk janë të pakët ata që nuk pajtohen me konceptin e eksportimit të demokracisë me luftë e dhunë. (Le të kujtoj me këtë rast se ndërkohë që edhe Parlamenti dhe Senati amerikan, tashmë në duart e demokratëve pikërisht për shkak të uljes së jashtëzakonshme të mbështetjes së amerikanëve për Bushin, kërkuan që viti 2008 të jetë viti i tërheqjes së trupave nga Iraku, qeveria e Berishës nuk ka përcaktuar asnjë datë për tërheqjen e ushtarëve tanë atje. Ajo rrezikon të bëhet qesharake duke i lënë ushtarët në Irak edhe pas vetë amerikanëve ashtu sikurse u bë qesharake qeveria e Nanos kur deshi t’i dërgonte jo si trupa paqeje, por si trupa lufte.)
Prandaj do të thoja se çështja duhet të shtrohet se çfarë nuk shkon në këtë demokracinë tonë që diversiteti i mendimeve nuk arrin të shprehet. A mund të flitet për mendësinë e adhurimit e nënshtrimit ndaj aletatit të fuqishëm të trashëguar që nga koha ku bënim pjesë në perandorinë otomane që më vonë e zëvendësuam me Italinë pastaj me Jugosllavinë, BRSS dhe pastaj me Kinën? A ka të bëjë kjo edhe me frikën konformuese ndaj opinonit dominues që ka edhe pushtetin? Besoj se këto ndihmojnë në shpjegimin e faktit paradoksal sipas të cilit ndërkohë që Bushin në SHBA e duan vetëm 30% në Shqipëri e duan 100%. Por nuk mjafton. Duhet të thellohemi edhe në atë çka ka ndodhur e po ndodh gjatë këtyre shtatëmbëdhjetë vjetëve të të ashtuquajturit pluralizëm. E në këtë analizë ndër të tjera nuk mund të mos vihet re një hendek dramatik i thelluar midis elitës politike dhe kulturore më një anë dhe popullit më anë tjetër. Sepse, në të vërtetë, kjo eufori 100%-she për Bushin nuk është as dashuri as miqësi e vërtetë. Sepse dashuria e miqësia janë ndjenja të ndërsjellta midis atyre që ndjehen të barabartë. Kurse tek kjo ndjenja jonë, ashtu sikurse dikur tek ndjenjat e djeshme për Titon, Stalinin, Hrushovin, Mao Ce Dunin do të gjesh servilizmin e konformizmin ndaj më të fuqishmit që i duhet një elite në pushtet dhe që, për këtë, kjo i imponon popullit të vet adhurimin e verbër ndaj tij. Por, më anë tjetër, do të gjesh edhe heshtjen, frikën apo pamundësinë për tu shprehur të një numri jo të vogël njerëzish të cilët janë pa përfaqësues apo lider sepse, në një vend si ky i yni, jeta bëhet e vështirë në mos e pamundur për këta lloj liderësh antikonformistë. Dhe dihet se nuk mund të ketë masë pa lider ashtu sikurse nuk ka lider pa masë.
Gjithsesi edhe për këto që thashë edhe përtej këtyre që thashë mënyra se si do të pritet Bushi do të jetë edhe një test për njerëzit me mend që kanë mbetur në Shqipëri se sa shqiptarët kanë kaluar nga foshnjëria në adoleshencë përsa i përket pjekurimin rritjes së një fryme kritike dhe realiste në marrëdhëniet me të fuqishmit. Se sa jemi në gjendje të ndajmë mitin SHBA nga realiteti i politikave konkrete të një administrate konkrete të këtij vendi. Se sa kemi fituar dinjitet e respekt për vetveten gjithashtu. Në emër të kësaj pjekurie apo të këtij procesi pjekurimi e të këtij dinjitetit të munguar them se teksa presim Bushin duhet të kemi parasysh edhe disa gjëra që e kemi të vështirë t’i themi për shkak të asaj cenzure apo autocenzure që i ka rrënjët, siç thashë, sa në historinë tonë të një populli të shtypur e analfabet aq edhe në faktin se ky popull vazhdon edhe sot të mbahet nga elita e vet i iozoluar e në injorancë.
Pra, teksa presim Bushin, duhet të kemi parasysh edhe se ai është një nga figurat më të urryera në një pjesë shumë të madhe të Botës duke përfshirë edhe pjesën më të iluminuar të amerikanvëe dhe evropianëve. Është presidenti që si askush president tjetër i SHBA, ka kontribuar në rëninen e reputacinit e të legjitimitetit të SHBA në botë. Kjo kryesisht në sajë të një lufte si ajo e Irakut me të cilën pretendoi se do të çonte demokracinë në rajon, por mbolli kaos, luftë civile, urrejtje e përçarje të mëtejshme midis popujve dhe rriti rrezikun e terrorizmit në të gjithë botën. Por edhe sikur të mos ishte kjo përsëri do të majftonte fakti se ai, si përfaqësues i neokonsevatorizmit amerikan, ka mbajtur qëndrime regresive ndaj një numri çështjesh shumë të rëndësishme që lidhen me progresin e për të mos e pritur me eufori 100%-she.
Pra, nëse kudo ku ka shkuar në Evropë e kanë pritur dhe do ta presin edhe me demostrata në rrugë, fakti që tek ne nuk do të ketë asnjë gjë të tillë, por veçse brohorima dhe flamuj nuk na bën ndonjë nder të veçantë sepse do të tregojë se në Shqipëri vazhdon të mbretërojë një shoqëri trushpëlarë apo pa tru; se në Shqipëri mungojnë sa dashuronjësit e paqes e progresit aq edhe kurajua qytetare.
Do të ishte infantile të propagandojmë se presidenti vjen tek ne për shkak të një dashurie të veçantë për Shqipërinë. Do të ishte shenjë pjekurie të dallonim interesat e vërteta gjeopolitike të vizitës nga retorikat që përdoren në këto raste si dhe përfitimet dhe jopërfitimet që na sjell kjo vizitë. Në këtë kontekst edhe mbështetja amerikane për Kosovën nuk duhet ekzagjeruar për të përligjur servilizmin tonë dhe symbylljen tonë ndaj çfarë po ndodh jo shumë larg nesh. Por do të ishte edhe më infantile që vizita e Bushit të shfrytëzohej nga mazhoranca në pushtet për t'i treguar shqiptarëve se amerikanët janë me të dhe jo me opozitën. Sepse një nga shkaqet e fryrjes apo stërfryrjes së kësaj vizite rrezikon të jetë edhe dëshira e mazhorancës në pushtet për t'i treguar popullit të vet se sa e do ajo Bushin dhe sa e do Bushi atë. Të gjithë e dinë se Bushi nuk vjen për ndonjë dashuri të veçantë për mazhorancën, por (kjo mund të jetë një nga arësyet) për politikat totalisht proamerikane të qeverive tona si socialiste edhe demokrate.
Gjiithashtu, teksa presim Bushin, nuk duhet të harrojmë atë që e harrojmë shpesh kur vjen puna për të vlerësuar marrëdhëniet tona me SHBA dhe Evropën se, tek e fundit, projekti për të cilin jemi angazhuar dhe të cilin edhe vetë amerikanët ia urojnë Shqipërisë, nuk është bërja e vendit tonë shteti i 51 i SHBA, por bërja pjesë në familjen evropiane. (Korrieri, 18 maj 2008)

Kompromisi moral, kompromisi politik dhe pazaret

Në debatet e shumta që hapi takimi Nano Berisha mbi moralitetin apo imoralitetin e tij, mbi vlerën apo mosvlerën e tij krizëzgjidhëse më tërhoqi vëmendjen edhe polemika midis Artan Fugën dhe Mustafa Nanos. Midis të tjerash në polemikë trajtoheshin edhe ngjashmëritë (sipas Fugës) apo pangjashmërinë (sipas Nanos) të këtij takimi me të tjera takime e kompromise midis armiqsh e kundërshtrarësh në botë. Më qëlloi që pikërisht në ato ditë të lexoja në gazetën italiane La Republica një shkrim të ish disidentit, politikanit dhe historianit polak Geremek mbi ngjarjet në Poloni pas çështjes së arqipeshkopit Wielgus i cili u akuzua si agjent i shërbimeve sekrete dhe për këtë dha dorëheqjen ditën e meshës që do të përuronte detyrën e tij si arqipeshkop i Varshavës. Nuk mund të mos bëja lidhjen pasi në argementet e Fugës përmendej, midis të tjerash, edhe takimi ndërmjet Jaruzelskit dhe disidentëve Polakë në fund të viteve 80 që i hapi rrugën trasformimit paqësor politik në Poloni e për të cilin fliste edhe Geremeku në shkrimin e tij.
Duke iu përgjegjur akuzave që i bëhen sot në Poloni disidentëve si Geremeku nga politikanët e rinj që kanë ardhur në pushtet, të cilët i akuzojnë se kanë bashkëpëunuar me regjimin e djeshëm, Geremeku thotë duke folur për atë takim: "Kemi bërë kompromis politik, por jo kompromis moral." Është një pohim që ve në dukje diferencën midis dy kompromiseve dhe që nuk fsheh, nga ana tjetër, problematikën e kësaj diference që e vuan edhe Geremeku.
Më duket se duke iu larguar trajtimeve bardhe zi dhe qëndrimeve emocionale që dominuan në shtypin shqiptar çështja e takimit Nano Berisha duhet shtruar, tek e fundit, në kontekstin e kësaj problematike. Pra i duhet dhënë përgjigje pyetjes se çfarë ishte ky takim një kompromis politik, një kompromis moral, apo çfarë? E, në këtë këndvështrim, them se nuk është çështja thjeshtë tek ky takim. Këtë takim duhet ta trajtojmë si një fenomen që fare mirë mund t'i vihet edhe shumë emra takimesh të tjera emrash të njohur.

Kompromisi politik është më i qartë për tu dalluar. Ai arrihet midis dy kundërshtarësh që mbrojnë interesa të ndryshme që kanë ambicie të ndryshme. Të dy palët heqin dorë nga diçka për të arritur këtë kompromis sepse të dy palët, por edhe popullsia në përgjithësi, më shumë do të humbisnin sesa të fitonin nga moskryerja e këtij kompromisi. E në këtë aspekt është e drejtë ideja se politika është kompromis. Por një gjë duhet vënë në dukje menjëherë kur flasim për kompromisin politik. Ai nuk duhet mistifikuar sikur të jetë zgjidhja e artë e politikës. Çdo kompromis politik ka specikat e veta dhe po ashtu edhe anët e tij të dobëta e mund të sjellë suksese ashtu sikurse mund të sjellë edhe dështime. Kompromisi mund të arrijë përafrimin e dy ekstremeve në një të mesme "quaje po deshe të artë" dhe tek kjo e mesme mund të mblidhen të mirat e dy ekstremeve, por aty mund të mblidhen edhe të këqijat e dy ekstremeve.
Politikisht kompromisi Nano Berisha zgjidhi një krizë që po e çonte vendin në rrezik kaosi dhe vakumi institucional, e kjo i duhet njohur. Por ai ka edhe shumë anë negative politikisht ndër të cilat shpejt e shpejt mund të thoja se ai fuqizoi traditën e vjetër të pushtetit të personave mbi atë të institucioneve, apo se ai rrezikon të na bashkojë nesër dy të këqijat e ekstremeve autoritarizmin e Berishës me korrupsionizmin e Nanos. Por mbi të gjitha ai tronditi rëndë, për të mos thënë se rrënoi, shpresën se Berisha do të mbajë premtimet për luftë korrupsionit të cilat janë sa politike aq edhe morale. Deklarata e Berishës pas takimit se ato çka ka thënë për Nanon kanë qenë për efekte elektorale është një deklaratë që në një vend me demokraci normale do të shkaktonte krizë politike (si ajo para disa kohësh në Hungari) dhe kërkesë për zgjedhje të parakohëshme sepse del se publiku është mashtruar nga ky politikan kur ka votuar.
Takimi Nano Berisha në këtë kontekst ishte jo vetëm një kompormis politik me shumë të meta, por edhe një kompromis i rëndë moral, pasi u përjetua si një tradhëti ndaj disa principeve dhe premtimeve? Ai të bën të shtrosh pyetjen: mos është më e drejtë të themi se nëse një kompromis është i papranueshëm moralisht ai nuk mund të jetë i pranueshëm edhe politikisht? Mbetem i mendimit se nuk mund të ketë një ndarje midis politikës dhe moralit, se ato janë dy hapësira të aktivitetit publik që edhe janë të dallueshme por edhe të shkrira me njëra tjetrën. Nëse do të kërkonim një ide bashkuese të të dyjave më duket se ajo gjendet tek Raymond Aroni i cili thotë: "Për interesa kompormiset edhe mund të bëhen, por për vizionin e botës kurrë." Problemi që shtrohet sot mbi tërë klasën politike shqiptare është: a kanë apo nuk kanë këta një “vizion të botës” në të cilin besojnë e për të cilin janë të gatshëm të mos pranojnë asnjë kompromis? Dhe përgjigja është: jo as nuk e kanë pasur dhe as kanë. Ata njohin vetëm interesa, shpesh nga ato më banalet, dhe se janë këto interesa që diktojnë mbi politikën dhe politikanët tanë duke i humbur sensin politikës dhe duke bërë që takime të tilla e politika në përgjithësi tek ne të mos e meritojë fjalën kompromis, por thjeshtë fjalën pazar. (Korrieri, 28 Janar 2007)

Iracionaliteti i marrëveshjes për çertifikatat

Nuk munda ta çoj deri në fund dokumentin e marëveshjes prej 20 pikash midis mazhorancës dhe opozitës mbi çertifikatat. Ndjenja që më ngjalli, teksa lexoja nen pas neni tërë ato hollësira e masa sigurie, ishte se, nëse do ta përmbledhim punën e këtyre 6 muajve të politikës shqiptare e veçanërisht të opozitës, ajo do të përmblidhej thjeshtë e vetëm në këtë dokument madhështor që do të mbetet në histori për të dëshmuar gjendjen e mjerueshme të karvanit shqiptar e të karrocierëve të tij pas 15 vjetësh rrugë drejt Evropës. Sipas meje nëse koha dhe energjitë e shpenzuara për këtë dokument do të ishin shpenzuar ndryshe, psh. sikur drejtuesit e PS, LSI, PSD, AD, PDS të ishin nisur personalisht në një aksion kombëtar për të regjistruar tërë popullsinë derë më derë, e, duke u bërë, me këtë rast, edhe propagandë në favor të tyre, kjo punë do të ishte kryer më shpejt sesa hartimi i kësaj marëveshjeje mbi çertifikatat. Dhe pa dyshim dobia do të kishte qenë shumë më e madhe. E njëjta gjë mund të thuhet edhe për mazhorancën. Por kam frikë se të dy palëve jo vetëm pse në pjesën më të madhe janë një tufë të paaftësh e dembelësh që kanë të vetmin merak të kapardisen mbi pushtet e mbi para, por edhe pse nuk u intereson t'i regjistrojnë qytetarët shqiptarë, u leverdis tamam një punë kështu.
Kryetari i PS Rama deklaroi së fundi se PS-ja ka dijeni për një plan manipulimi me çertifikatat e vjetra të paregjistruara dhe ky ishte shkaku i ngulmimit të opozitës për përdorimin vetëm të çertifikatave të pas 1 nëntorit. A ka vërtet një plan të tillë. siç thonë opozitarët; a është ky produkt i imagjinatës apo paranojës së kryesocialistit apo ishte një sendërgji për të justifikuar shtyrjen e zgjedhjeve siç thotë mazhoranca? Askush nuk di ta thotë me saktësi këtë sot për sot. Por bash loja me këtë ambiguitet e paqartësi është thelbi i politikës sonë.
Do të ishte në dobi të të gjithë publikut që ky plan të denoncohej sa më parë në shtyp, por edhe në Prokurori, nëse ka të dhëna serioze për këtë. Partitë nuk mund të bëjnë një lojë si midis bandash që i ngrenë në errërsirë prita njëra tjetrës në kurriz të votuesit të gjerë. Nëse ka një plan të tillë dikush duhet të përgjigjet për hartimin e tij, nëse jo Rama dhe cilido që ia ka servirur publikut duhet të përgjigjet. Sepse kjo akuzë ka dy të këqija brenda: së pari edhe nëse u pengua vjedhja me çertifikata përderisa vjedhësit janë jashtë ata do të kërkojnë një mënyrë tjetër për të vjedhur, dhe, së dyti, çka është edhe më e rënda, ajo ngre përpara shqiptarëve një çështje shumë më të rëndë, atë të numrit masiv të manipuluesve.
Po të tentosh të imgjinosh se si do të mund të kryhej ky manipulim do të arrijmë në përfundimin se ka dy mënyra: ose një ushtri militantësh PD-istë do të rendinin nga njëra qendër e votimit në tjetrën me çertifikata rezervë në dorë për të votuar dy e tre e katër herë, me të njëjtin emër apo me emra të ndryshëm, ose demokratët paskan gjetur ndonjë marifet që ato të përdoren nga ndonjë grusht i kufizuar manipulatorësh. Rrugë tjetër nuk hamendësohet dot. Nëse do tu referohemi formës së akuzave të PS dhe do të kemi parasysh edhe se pas procesit të votimit kutitë do të jenë në kontroll të të dy palëve, mundësia më e madhe e përdorimit të çertifikatave për manipulim duhet të jetë ajo e para: ushtria e militantëve.
Mirëpo në këtë rast kemi të bëjmë me një akuzë që nuk ngrihet më kundër një e dy personave, apo edhe një grupi personash, por kundër një numri shumë më të madh shqiptarësh. Prandaj dhe është më e rëndë si akuzë sesa një sherr midis politikanësh, por dhe më dëshpëruese për gjendjen e votës së lirë në vend.
Por le të thellohemi pak mbi këtë akuzë dhe mundësinë e vërtetësisë së saj.
Po të kemi parasysh metodat e manipulimit gjatë kohës që socialistët kanë qenë në pushtet (por edhe ato të Berishës në 1996) do të vemë re se ato nuk janë bazuar kurrë në përdorimin e një numri të madh bashkëpunëtorësh në krim. Lojërat janë bërë nga një numër shumë më i ngushtë të interesuarish. Në zgjedhjet e fundit lokale, mesa kujtoj, ka pasur një "dëbim" me kompiuter të votuesve që u hoqi mundësinë një numri shumë të madh votuesish pro PD. U fol për një gabim në program, për një lloj çmendjeje të kompiuterit qendror. (Do të duhej në fakt të ishte hetuar për këtë nga ana e Prokurorisë sepse një punë e mirë e Prokurorisë dje do të na e kursente këtë krizë sot). Po në këto zgjedhje u fol për banda që hapnin kutitë e, si pasojë, në Tiranë rezultuan 2/3 e kutive të pavlefshme po të zbatohej me përpikmëri ligji, kurse me kutitë e rregullta fitonte Ngjela. Por kurrsesi nuk u akuzua një popull i tërë si bandit. Edhe në zona të tilla që janë shumë më jashtë kontrollit përsëri manipuluesit janë një grup i vogël banditësh. Dhe po të kesh parsysh se të interesuarit për manipulim nuk janë njerëzit e thjeshtë, por kryesisht politikanët, del se mundësia e përdorimit të një numri të madh manipulatorësh është shumë e vogël dhe aq më tepër shumë më e zbulueshme.
Pra, ndërkohë që më një anë na del se duhet të përdoret një numër i madh njerëzish për të përmbysur rezultatin me çertifikata më anë tjetër na rezulton se, që kjo punë të bëhet pa u dekonspiruar, duhet përdorur një numër i vogël njerëzish. Të them të drejtën nuk zgjidh dot këtë kontradiktë. Por megjithatë një gjë di të them me siguri: Si në rastin e manipulimit të lokaleve që përmenda ashtu edhe në raste të tjera, çfarëdo formë që është përdorur, ka pasur jo pak "rrjedhje" që i kanë bërë zgjedhjet të jenë jashtë standartëve çka i ka bërë edhe ndërkombëtarët të thonë, për të disatën herë, se zgjedhjet ishin të pranueshme, por jo brenda standarteve. Përndryshe sot nuk do të kishim vëzhgues e nuk do të kishim tërë këtë krizë.
Duket se është pikërisht përvoja e manipulimeve të veta që i bën socialistët të kenë kaq frikë një hakmarrje të demokratëve e po ashtu frika se ndërkombëtarët, të ndodhur, si gjithmonë, përpara faktit të kryer, do të zgjedhin përsëri të keqen më të vogël. Dhe nuk mendoj se demokratët do t'ua kursenin hakmarrjen, e as se kanë një kulturë tjetër politike. Megjithatë një gjë pozitive ka ndodhur gjatë këtyre viteve. Hapësira e manipulimit ka ardhur duke u ngushtuar për shkak të rregullimit të kontrollit reciprokmë një anë (fatkeqësisht jo për shkak të ngritjes së një arbitrimi të paanshm me krediblitet) e të një votuesi që është gjithnjë e më pak militant më anë tjetër. Por nuk është zhdukur. Dhe nuk besoj se mund të zhdukej duke prodhuar çertifikata të jashtëzakonshme për zgjedhjet apo të noterizuara siç pretendonte opozita; por as edhe me dy dokumentet shtesë nuk mund të zhduket. Sepse, siç thashë, nëse vjedhësit janë jashtë, ata do të gjejnë ndonjë mënyrë tjetër.
Prandaj, në vend se të shtrohet problemi për një krim të mundshëm dhe të pavërtetueshëm deri në kryerjen e tij a nuk do të ishte më racionale të kërkohet diçka tjetër edhe nga opozita edhe nga mazhoranca edhe nga ndërkombëtarët, por edhe nga opinioni mbarë? Ajo që mund të kërkohet dhe me të drejtë dhe brenda ligjit është që të mos përsëriten me përvojat si ato të zgjedhjeve të shkuara lokale kur megjithëse sipas ligjit 2/3 e kutive në Tiranë rezultuan të pavlefshme, megjithëse në Durrës numri i votuesve u katandis, mesa mbaj mend, në më pak se 30% për shkak të "humbjes" së zonës së votimit nga një pjesë e madhe votuesish, ato përsëri u konsideruan të vlefshme. Le të bëhet një marrëveshje e marrëveshjeve që të respektohet ligji dhe vetëm ligji, i cili parashikon edhe pavlefshmëri të pjesshme apo deri të plotë zgjedhjesh. Angazhimi për të respektuar ligjin kuti më kuti, deri edhe në anullimin e zgjedhjeve në tërësi, do të ishte më efikas sesa ky dokumenti absurd për çertifikatat apo ajo pika edhe më absurde e tij sipas së cilës fallsifikuesi me çertifikata dënohet me aq e kaq vite burg. Kuptohet se kjo do të shtronte problemin e kostove të zgjedhjeve të tjera e të rrëmujës e vakuumit që do të krijohej midis dy zgjedhjeve, në rast të anulllimit të tyre. Por ndoshta një gjë e tillë, shoqëruar me dënimin sipas ligjit të përgjegjësve, do t'i jepte njëherë e mirë fund praktikave të zgjedhjeve brenda dhe jashtë standarteve sepse është pikërisht hapësira e këtij ambiguiteti që është shfrytëzuar nga politika jonë për të nëpërkëmbur votën e lirë. Dhe rruga drejt zgjedhjeve të lira është tamam zhdukja e hapësirës midis ligjit dhe marrëveshjes që lejon këtë ambiguiteti e që, për fat të keq, politika, kërkon ta mbajë më këmbë si të vetmin breg shpëtimi për veten. (Korrieri, 16 janar 2007)

Një koment mbi takimin Nano Berisha

Kur ndodh ndonjë krim i rëndë nga ata me thika apo hanxharë, që, me reagimin e parë, i cilësojmë me epitetin "e pabesueshme!", "e tmerrshme!", "si ka mundësi?!" kemi prirjen që autorin ta etiketojmë si "monstër". Por psikologët shpjegojnë se ky lloj etiketimi i autorit (apo autorëve) të krimit, në fakt, nuk është i drejtë; se ai, në të vërtetë, nuk është gjë tjetër veçse një akt vetëmbrojtjeje nga ana jonë. Ne kemi frikë se mos edhe vetë jemi si ai/ata, se edhe ne mund të bëjmë gjëra si të atij/atyre në situata të ngjashme, prandaj dhe shpejtojmë ta largojmë këtë frikë duke u distancuar nga vrasësi, duke refuzuar ngjashmërinë me të, duke thënë ne jemi normalë kurse ai/ata që e kryen atë krim është/janë monstra.
Ky arsyetim psikologjik mu kujtua duke parë e dëgjuar një numër jo të vogël reagimesh lidhur me takimin Nano Berisha. Një pjesë njerëzish sikur distancoheshin nga ky akt pikërisht për të thënë "jo, ne s'jemi si këta" "vetëm njerëz si ata, pasi i kanë thënë njëri tjetrit tërë ato që i kanë thënë, pasi kanë premtuar çfarë kanë premtuar, takohen përsëri e flirtojnë përsëri." Në fakt, po ta mendosh pak më thellë me syrin e psikologëve që përmenda në krye të shkrimit, më duket se ky distancim është pikërisht shprehje e mekanizmit tonë të vetëmbrojtjes. Në fakt takimi Nano Berisha është shprehësi më i saktë i moralitetit jo vetëm i të tërë politikës sonë, por edhe i tërë shoqërisë sonë. Ne të gjithë vijmë nga një shoqëri - dhe kemi vazhduar së ndërtuari një shoqëri - ku kompromisi me të keqen është bërë normë mbijetese. Marrëdhëniet tona janë bërë të gjitha si marrëdhëniet midis Nanos dhe Berishës, ku mungon sinqeriteti, ku ka vetëm kalkulime interesash personale, ku miqtë e parimet e fjala e dhënë mund të tradhëtohen sapo që bijen në kundërshtim me këto interesa e ku, nga fytyrat tona, është zhdukur ngjyra e kuqe e turpit.
Shumë e damkosën si imoral takimin e Nanos dhe Berishën, por le ta vemë pak veten në rolin e tyre: njëri me këtë imoralitet mund të bëhet president i vendit tjetrit mund të mbetet njeriu më i fuqishëm i vendit. Çdarë lavdie, e jo vetëm, por edhe çfarë mundësie për tu pasuruar! Sa si ne kanë tradhëtuar parimet dhe miqtë, pale më partitë, për ambicie shumë më të vogla se këta? Pse pak akte të tilla kanë bërë Rama, Meta, Gjinushi e me rradhë e jo vetëm ata, por edhe shumë e shumë të tjerë në fusha të tjera të jetës sonë publike, e jo vetëm, por edhe njerëzit e thjeshtë për të siguruar bukën e gojës?
Larg qoftë me këtë nuk dua të them se e quaj "normal" takimin Nano Berisha. Jo, përkundrazi, dua të them diçka edhe më të tmerrëshme. Por që ta them këtë më parë duhet të përcaktoj se çfarë është normale dhe çfarë është anormale apo e tmerrshme. Dhe sipas meje e tmerrshmja, qëndron në atë kur bëhet normë e të gjithëve ajo që, sipas disa principeve morale të shëndosha, quhet e dënueshme. Prandaj më e tmerrshmja dhe më anormalja qëndron në atë që Nano dhe Berisha nuk do ta kryenin dot atë takim sikur të mos e kishin gjetur aprovimin për atë takim në të gjithë sjelljen tonë të deritanishme duke përfshirë edhe imoralitetin pa fund të bojkotit të zgjedhjeve nga opozita e Ramës.
Por prap dikush do të thotë se po bije në kundërshtim me veten, se fakti që një pjesë e madhe e quajtën të dënueshëm moralisht këtë akt tregon se nuk e quajnë ashtu edhe aq të pranueshëm. Pa harruar shpjegimin që dhashë në krye të shkrimit dhe pa harruar se një pjesë e dënojnë këtë takim për qëllime krejt të tjera nga ato të moralitetit të politikës, do të thoja se pa dyshim dënimi tregon edhe se kemi ende shpresa, se e mira gjithsesi qëndron diku në ajër edhe mbi qiellin e vendit tonë e të ndërgjegjes sonë, por ajo që desha të theksoj është se do të ishte shumë më e efektshme që në vend se të disatancohemi e të mos identifikohemi me ngjarje e veprime të tilla me idenë se jemi të ndryshëm nga autorët e tyre, do të ishte shumë më e efektshme që ngjarje të tilla të mos i shohim si shenja sëmundjeje të Berishës, Nanos, Ramës, Metës e me rradhë, por sëmundjen e tyre ta shohim si produkt i sëmundjes së tërë shqërisë ku bëjmë pjesë edhe ne e infeksionin e së cilës e kemi edhe ne. (Korrieri, 15 janar 2007)

Trauma si imperativ ndryshimi

Një proverb indian thotë: "Mos u anko që Perëndia ka bërë tigrin, por falenderoje që nuk e ka bërë edhe me fletë". E keqja s'ka fund - i themi këtej nga ne. Kriza e territ energjitik të këtij dimri, që thuhet se do të thellohet, por edhe kështu siç është përbën një tmerr, duket sikur po i shton fletë tigrit të konfliktit politik. Ajo po na bën të na duket mall vera dhe vjeshta kur kishim thjesht e vetëm konfliktin. Po na bën edhe të rimendojmë për tigrin/njeri me ëndrrën për të patur, përveç çatajve e kthetrave, edhe fletë; por edhe se ç'duhet bërë që atij t'i priten "fletët" kur don t'i përdorë në shërbim grykësisë së tij.
Mbetem i mendimit se krizat dhe ngjarjet traumatike të cilat e zhysin shoqërinë në dëshpërim, nganjëherë edhe në vetshkatërrim, mund të shërbejnë edhe si momente të rëndësishme kthese, veçanërisht në shoqëritë që nuk e kanë arritur atë nivel racionaliteti sa të parashikojnë e parandalojnë të keqen në kohë. Edhe kriza politike e konfliktit për zgjedhjet, e kombinuar me krizën energjitike, më duket një e tillë. Ajo ka shtruar pyetjen: si është e mundur që nuk arrijmë të merremi vesh për një gjë kaq të thjeshtë sa ç'është kryerja e zgjedhjeve të lira dhe të ndershme? Kjo vjen e shoqëruar edhe me një ndjenjë revolte në rritje ndaj shkaktarëve, veçanërisht kur shohim vendin të kallur në terr. Aq më tepër kur kemi parasysh se ky terr energjitik vazhdon prej 15 vjetësh. Kemi 15 vjet që, ndonëse nuk kemi më as fabrika e as uzina e as metalurgjik, por e përdorim energjinë thuajse vetëm për ngrohje, nuk arrijmë as të ndriçohemi e jo më të ngrohemi. Shpjegimi në thelb është vetëm një: klasa jonë politike e votuar për menaxhimin e punëve tona nuk merret me rëndërtimin e vendit, por me luftën mesvetit për të marë pushtetin e për të plaçkitur pastaj vendin. Dëmet që i ka sjellë ajo vendit janë të pallogaritëshme. Po vjen koha që ato të vihen në peshore për tu matur me dëmet që i shkaktoi nomenklatura komuniste.
Por, sëbashku me këtë ndjenjë revolte, shtrohet edhe pyetja se çfarë duhet bërë. Nuk po mungon edhe kësaj here shtrimi i kësaj pyetjeje. Përgjigja instiktive është se duhen hequr njerëzit krizë. Edi Rama konsiderohet si një prej kryesorëve kurse, më krah tjetër, mbështësit e tij e venë gishtin mbi Berishën. Ndonjë gazetë ka hapur edhe anketim se cili prej të dyve është shkaktari kryesor i kësaj krize. Sigurisht roli i individëve të caktuar nuk ka qenë kurrë pa rëndësi. As edhe i grupimeve të caktuara, siç janë ata që quhen më të moderuar apo më radikalë. Megjithatë, për të "përfituar" nga kjo krizë në terma afatgjata, mësimet e saj nuk duhet t'i kufizojmë tek nevoja e ndëshkimit të individëve përgjegjës e as tek gjetja e shpëtimtarëve alla Nano. Pa dyshim dikush duhet të përgjigjet personalisht për krijimin e kësaj krize, por kjo nuk mjafton. Madje pikërish duke shtruar pyetjen se cili do ta përcaktojë se kush do të përgjigjet personalisht vijmë në atë që mendoj se duhet të na mësojë kjo krizë për sot dhe për mot.
Ajo çka shohim të ndodhë dora dorës që kriza ashpërsohet është rritja e rolit të ndërkombëtarëve dhe zbehja përballë tyre jo vetëm e egërsisë së tigrave konfliktues ndaj njëri tjetrit, por edhe i rolit të institucioneve tona që duhet të jenë garant i kushtetutës dhe i ligjit siç është ai i Presidentit, Komisionit Qendror të Zgjedhjeve, Prokurorisë e me rradhë. Ajo çka vemë re është se gjithnjë e më tepër strategjia e opozitës dhe mazhorancës (vura opozitën të parën sepse mbetem i mendimit se ajo është përgjegjësja kryesore e kësaj krize) është të fitojnë betejën e mbushjes së mendjes së ndërkombëtarëve se kush ka të drejtë. Raporti i ODIRit apo intervista e ambasadores amerikane apo intervista e Doris Packut lakohen e stërlakohen nëpër shtypin mbështetës të njërit krah apo tjetrit për të vërtetuar se me cilën palë janë ndërkombëtarët. Inisiativa e fundit e Presidentit gjithashtu i dedikohet ndërkombëtarëve. Mirëpo ndërkombëtarët kanë një handikap të madh. Paradoksalisht, ata nuk janë përgjegjës për këtë që ndodh në protektoratin e tyre. Kjo pasi ligjërisht ky protektorat ka statusin e një vendi sovran. Ata as nuk mund të marrin vendime e as t'i ekzekutojnë ato. Shqipëria në këtë kontekst përbën një paradoks: ajo është një vend sovran qytetarët dhe politikanët e të cilit, duke mos qenë të aftë të mbrojnë sovranitetin e tyre, jo nga jashtë, por nga sulmet që i bëjnë njëri tjetrit, ia kanë lënë atë në dorë të huajve. Mos të harrojmë se më 1997 edhe populli edhe politikanët kërkuan ndërhyrjen e të huajve që t'i shpëtonte jo nga ndonjë armik i jashtëm që i kishte sulmuar, por nga vetvetja.
Ndërkaq, politikanët tanë që tregohen aq harbutë dhe aq të dhunshëm me njëri tjetrin dhe me popullin që e kanë lënë në terr, kur vjen puna të përballohen me gjykimin e të huajve sillen me përulësi, por gjithë duke e ditur se po qe se gjykimi i të huajve nuk u vjen për osh ata edhe mund ta shkelin atë sepse e dinë se të huajt ligjërish nuk kanë asnjë fuqi mbi ta e, mbi të gjitha, kanë nevojë për ta si aktorët e vetëm vendas. Kjo ka krijuar një si lojë midis tyre, një si ndarje pushteti, sepse tek e fundit politikanët tanë prap tek ata përplasen, por gjithë duke menduar se si t'ua hedhin edhe kësaj rradhe. Kurse ndërkombëtarët se si t'i ulin edhe një herë në ndonjë tryezë marrveshjeje.
Në këto kushte dy janë zgjidhjet: ose duhet tu japim të huajve edhe fuqinë vendimarrëse duke lëshuar sovranitetin formal që gëzojmë ose të ndërtojmë institucione shqiptare të tilla që të kenë autoritetin e të huajve, por edhe fuqi vendimarrëse e dënimdhënëse. Me fjalë të tjera çështja është se si të bëjmë që pushteti i këtyre dy partive të mëdha cube të mos jetë i pakontrollueshëm. E pa dyshim përgjigja nuk mund të jetë në favor të variantit të parë, por atij të dytit, ndërtimit të instrumentave shqiptare.
Mirëpo ne duket sikur i kemi instrumente të tilla, sikur e kemi pra edhe ligjin edhe ligjin e ligjeve edhe ata që duhet të jenë garant të tyre edhe ndarjen e pushteteve. Kemi pra edhe një President edhe një Prokuror edhe një gjyqsor me status të pavarur. Po a i kemi apo nuk i kemi tamam kështu? Ka juristë që shpjegojnë se edhe formalisht nuk i kemi tamam të pavarur sepse të gjithë burojnë nga Parlamenti dhe duke qenë se ky kontrollohet nga mazhoranca është ajo që vendos; kurse, gjendja që kemi sot është një gjendje tranzicioni ku një pjesë e këtyre pushteteve kanë mbetur të kontrolluara nga mazhoranca e vjetër e se Berisha synon t'i verë nën kontrollin e tij.
Por kundër këtij argumenti sillet fakti se Presidenti është zgjedhur nga të dy palët me konsensus. Edhe Kryeprokurori gjithashtu. Përse ata nuk kanë fuqi për të vepruar kundrejt këtyre dy forcave politik; Presidenti duke mbrojtur vetëm Kushtetutën e jo duke u kërkuar marrëveshje e konsensuse partive kurse Prokurori duke guxuar të marrë si të pandehur çdo shkelës të ligjit qoftë ky edhe peshk i madh i politikës? Çfarë duhet bërë? A është problemi thjesht se kemi gabuar individin prokuror apo individin president apo cilido në këto kushtet do të rrezikonte të binte në pozitat e të parëve?
Shkaqet pse Prokurori nuk është tamam prokuror dhe Presidenti tamam president dhe media tamam media e me rradhë janë shumëdimensionale dhe përtej individuale, por pa e përjashtuar përgjegjësinë individuale. Analizimi i tyre i tejkalon kufijtë e këtij shkrimi, por gjithsesi do të thoja se që këto institucione e të tjera, që duhet të garantojnë ligjin dhe Kushtetutën e të drejtën, të jenë të tillë duhet që të ndahen realisht nga pushteti i partive. E për këtë mendoj se duhet bërë çmos që ky moment të jetë një moment i ridimensionimit të pushtetit të dy partive në kuptimin e vënies së tyre nën një kontroll më të madh nga institucionet e tjera. Shembulli i Presidentit që me hir e me pahir u detyrua të ushtrojë kompetencat e tij që e venë mbi palët tregon se ne kemi pikërisht nevojë për këtë: të forcojmë institucione të tilla që duhet të luajnë rolin e arbitrit, por duke pasur në dorë jo bilbilin e ndërkombëtarëve, por atë të ligjit. Megjithatë përsëri shtrohet pyetja: kush do ta kryejë këtë ridimensionim përderisa ne ia kemi lënë në dorë gjithshka partive që i kanë në dorë të gjitha levat për ta bërë apo për të mos e bërë këtë. Duket sheshit se ato janë të gatshme të bëjnë përsëri një marrëveshje dhe jo një reformë që do të kontrollonte pushtetin e tyre. Dhe kam frikë se kështu do të ndodhë e ne do të vazhdojmë të mbetemi peng i konfliktualitetit permanent të dy forcave derisa gjendja të rëndohet aq shumë sa të ndërhyjnë përsëri ndërkombëtarët. Mendoj se poshtërimi që po përjeton politika në këtë periudhë e që ndoshta do ta përjetojë edhe më të fort nesër me një terr absolut mbi tërë Shqipërinë nuk duhet as të mbetet në nivelin e emocioneve negative të shoqërisë as thjesht të rrisë indiferentizmin e depresinonin dhe aq më pak të shfrytëzohet në emër të njërës palë kundër tjetrës. Duhet të punohet në shumë plane: duhet të punohet për të gjetur instrumente të tjera ligjore që do të mund ta forconin kontrollin e pushteti të këtyre partive duke filluar që nga kontrolli i burimeve të tyre financiare. Do të duhet të punojnë krahët e moderuar e racionalë brenda partive, midis të tjerash edhe për t'i ndarë ato nga lidhjet me pushtetin financiar që buron nga ekonomia kriminale dhe korruptive. Do të duhet të punojë media nëpërmjet shprehjes së presionit në rritje të opinionit që një punë e tillë të bëhet; do të duhet të punojnë ndërkombëtarët që s'duhet kurrsessi ta konsiderojnë sukeses që më në fund i ulën në tryezë mujsharët. Duhet të punojë gjithkush që ende kërkon të ruajë shpresën se ky vend do ta gjejë rrugën e drejtë më në fund. Është një imperativ që e thërret kjo krizë, një imperativ i diktuar nga nevoja që trauma të tilla të mos përsëriten më. (Korrieri, 12 janar 2006)

Pse nuk duhej ekzekutuar Sadami

"Drejtësia është hakmarrja që heq dorë" - thotë një i urtë duke na treguar, gjithashtu, se drejtësia dhe hakmarrja nuk janë pa lidhje me njëra tjetrën. Po pse duhet të heqë dorë hakmarrja për t'ia lënë vendin drejtësisë? Sepse akti i dhënies së drejtësisë i tejkalon interesat e atij që hakmerret. I dëmtuari direkt mund të ketë njëmijë arsye për të kryer një akt hakmarrjeje, e prap të mos ndjehet i kënaqur, por ai duhet të heqë dorë, është i detyruar, jo vetëm pse hakmarrja e tij, e shtytur nga emocionet vetiake, mund ta kapërcejë të drejtën, por edhe pse akti i dhënies së drejtësisë është një akt publik me dimensione shoqërore, politike, kulturore, juridike, që u përket të gjithëve dhe që, pikërisht për këtë, duhet të jetë shprehës i një vullneti më të gjerë sesa ai i asaj pjese të dëmtuar për të cilën drejtësia dhe hakmarrja nuk bëjnë dallim.
Dënimi me vdekje dhe pastaj ekzekutimi publik i Sadam Huseinit i shëmbëlleu më shumë një hakmarrje që nuk "hoqi dorë" në emër të drejtësisë. Kjo sepse çështja e gjyqit dhe e ekzekutimit të tij nuk u përkiste vetëm amerikanëve, shiitëve apo kurdëvc, që ishin protagonistët kryesorë të këtij akti. Ashtu siç u zhvilluan e po zhvillohen ngjarjet në Irak çështja e dënimit të Sadamit i përkiste gjithë botës për njëmijë arsye, politike, kulturore, fetare, juridike, të së tashmes dhe të së ardhmes së saj. E pikërisht nëpërkëmbja e këtij vullneti të botës e bën këtë akt të shëmbëllejë më shumë me hakmarrjen sesa me drejtësinë.
Shiitët kishin njëmijë arësye për ta linçuar diktatorin. Skenat e xhiruara me celular ku dëgjohen edhe zërat e ekzekutuesve me fytyra të mbuluara me kapuçë të zinj tregonin hapur se hakmarrja e shiitëve kishte kalëruar mbi drejtësinë. Thuhet se Al Sadri, lideri shiit, ishte një nga xhalatët kapuçonë, pasi shumë vjet më parë Sadami ka masakruar një kushëririn e tij në mënyrën më të pabesë. e se e kishte fituar këtë të drejtë pjesmarrjeje në linçim duke i premtuar qeverisë së Maliqit mbështetje. (Tjetër gjë është çështja, edhe kjo e shumëdiskutuar, nëse duhej dhënë apo nuk duhej dhënë pamja e kësaj barbarie nëpër televizionet e botës. Transmetimi ka kundërthëniet e veta, anë pozitive dhe negative varësisht nga konteksti se nga është parë dhe për ç'qëllim është transmetuar. Personalisht anoj nga ideja se ngjarja, përderisa ndodhi, duhej dhënë, pasi përbën një dokument historik të cilin ka të drejtë ta disponojë cilido që e kërkon.)
Nëse për shiitët ishte një akt hakmarrjeje për amerikanët ekzekutimi flet më shumë për një ndryshim të strategjisë së Bushit, i cili duket se ka vendosur të forcojë linjën e ashpër në Irak e "të mbarojë punë" nëpërmjet forcës. Nuk është pa gjasë që në strategjinë antiterror të Bushit të jetë edhe ndezja e luftës dhe e urrejtjes midis shiitëve dhe sunitëve sipas idesë "kur armiqtë janë të ndarë, për ne punët mbarë". Por një përdorim i tillë i një ekzekutimi ka pak të bëjë me drejtësinë, dhe edhe më pak me interesat e të gjithë botës.
Është i kuptueshëm edhe aprovimi nga ana e Iranit e ekzekutimit të Sadamit. Kundër tyre ai lëshoi një luftë të përgjakshme tetëvjeçare (paçka se nën bekimin e amerikanëve), ku nuk ka hezituar të përdorë edhe armët kimike që kanë lënë jo vetëm të vdekur, por edhe shumë të gjymtuar përjetë.
I kuptueshëm është edhe aprovimi nga ana e izraelitëve mbi të cilët Sadami nuk ka hezituar të hedhë edhe rraketa.
Është e kuptueshme, po ashtu, edhe empatia me viktimat dhe urrejtja ndaj tiranit në tërë ato vende që kanë pësuar terrorin e një regjimi vrastar si ai i Sadamit dhe të një diktatori paranojak e mizor si ai.
E megjithatë ka njëmijë arësye, kundër e përtej këtyre që përmenda, e që lidhen me interesat e gjykimin e pjesë tjetër të botës, që e bëjnë ekzekutimin e Sadamit të papranueshëm në kuadrin global.
Ekzekutimi i Sadamit është i papranueshëm jo vetëm politikisht, por edhe kulturalisht e juridikisht për Evropën që e ka hequr dënimin me vdekje dhe që e përjetoi atë si një akt barbar.
Ai është i papranueshëm nga pjesa më e madhe e muslimanëve të botës që nuk janë shiitë sepse aktin e ekzekutimit dhe nxjerrjen e tij në ekranet e televizionit e konsiderojnë si një akt dhunimi e fyerje kolektive e nxitjeje të urrejtjes.
Është i papranueshëm nga Amnesty International e Human Right Watch sepse gjyqi është zhvilluar jashtë procedurave normale që garantojnë të drejtat e njeriut. E, në këtë kontekst, është i papranueshëm edhe pasi denoncon në mënyrën më evidente pretendimin amerikan të eksportimit të demokracisë e të vlerave perëndimore në Irak, duke thelluar edhe një proces deligjitimimi të SHBA në botë si pasojë e politikave të Bushit.
Është i papranueshëm sepse ai akt ktheu një tiran të urryer në një martir e simbol lufte pasi akti i ekzekutimit të tij nuk mund të mos nxisë edhe më fort luftën civile që po zhvillohet në Irak, urrejtjen mes shiitëve dhe sunitëve, por edhe të muslimanëve me botën perëndimore.
Është i papranueshëm sepse krimet e Sadamit kanë qenë shumë më të mëdha sesa ato për të cilat u akuzua dhe dënua në këtë gjyq, siç janë krimet ndaj kurdëve psh., e prandaj ai duhet të përgjigjej e të jepte shpjegimi edhe për këto (por asokohe ai ka pasur mbështetjen e amerikanë dhe ka zëra që këtë ekzekutim të shpejtuar e lidhin edhe me bukosjen e gojës së tij).
Por ekzekutimi i Sadamit është i papranueshëm mbi të gjitha sepse ai është një akt kundër ëndrrave tona për një botë më të qytetëruar, për një botë të paqes dhe jo të dhunës. Qysh në vitin 1764 iluministi i shquar italian Cesare Beccharia e quante "absurde" në librin e tij të famshëm "Mbi krimet dhe dënimet" që shtetet "për t'i larguar qytetarët nga krimi i vrasjes urdhëronin një vrasje publike." Duke rënë në nivelin e vrasësve dhe të metodave të tyre shtetet veçse e përforcojnë kulturën e dhunës, nuk e luftojnë atë. Që prej asaj kohe e deri tani bota ka bërë shumë hapa para, por edhe hapa prapa. Ky dënim dhe mënyra barbare e ekzekutimit të tij ishin një nga hapat prapa.

Poshtë shënim:
Edhe lidhur me këtë ngjarje Shqipëria tregoi provincializmin, shkallën e prapambetjes dhe servilizmin e saj absurd ndaj SHBA. Duke qenë një vend që ka hequr dënimin me vdekje në emër të ëndrrës së shqiptarëve për tu bërë pjesë e botës së qytetëruar ajo duhet të mos e aprovonte atë akt barbar. Edhe aleati më i fortë i SHBA, Tony Blair, e dënoi atë. Kurse kryeministri shqiptar Sali Berisha, ai që e ka hequr dënimin me vdekje në Shqipëri para shumë vjetësh, u shpreh hapur në mbështetje të këtij ekzekutimi barbar. Asnjë zë kundër nuk u shpreh as nga opozita që e ka votuar asokohe heqjen e dënimit me vdekje në Parlament. Shoqëria civile e organizata të të drejtave të njeriut mbetën pa zë. Qëndrime të tilla, që tregojnë midis tjerash edhe hipokrizinë e politikës sonë, nuk i japin vendit dinjitet, qytetërim e ndjenjë drejtësie, dhe as nuk e hapin atë ndaj botës. Përkundrazi, ato bëjnë pjesë në ato akte, jo të pakta të politikanëve e elitës tonë në përgjithësi, që e mbajnë vendin në terrin e nënshtrimit, paditurisë dhe izolimit. (Korrieri 9 Janar, 2007)

Le të shpresojmë se viti 2007 do të na sjellë pak më shumë dritë dhe veprim diturie

Data e zgjedhjeve është shtyrë, por PS nuk ka dhënë konsensusin ende. Si e gjykoni këtë situatë.

Është folur aq shumë për këtë situatë dhe është komentuar aq shpesh (edhe nga unë) sa, të them të drejtën, më vjen një ndjenjë gërdie duke tentuar ta komentoj përsëri. Besoj se këtë ndjenjë provojnë edhe shumica e shqiptarëve të shtërnguar të ndjekin nëpër ekrane e nëpër shtyp këtë film që më ngjan me ata filmat që shihnim dikur në kinematë e dorës së dytë kur shiritat këputeshin e ngjarja fillonte e shihej përsëri, e prap këputej e prap, kur vihej në lëvizje, shihnim ca skena që i kishim parë përpara se të fillonin të rejat.
Unë këtë "film" e kam krahasur edhe me një ndeshje të shëmtuar boksi që po zhvillohet me shumë raunde ku të interesuarit për ta ndjekur janë vetëm protagonistët dhe militantët kurse publiku i gjerë e sheh vetëm kur i imonohet në ekran dhe besoj, ashtu si unë, me ndjenja të forta të vjelli. U duk sikur raundi i rradhës u mbyll me marrëveshjen që zgjedhjet të kryhen në shkurt, por jo. Them se PS-ja gjykon se Berisha hëngri nga dy gryshta të forta që e bënë t'i përkulen këmbët e kërkon ta shfrytëzojë këtë për t'i dhënë edhe nja dy tre goditje të tjera që ta nxjerrë knock out. Mirëpo kjo ka riskun e ngrënies së kundërgoditjes sepse Berisha ka shkuar tek litarët dhe nuk duket aq i dobët, përkundrazi, ka kryer një tërheqje taktike, kurse PS-ja po sulmon në mënyrë krejt të çoroditur e të pakontrolluar.
Në fund të fundit çështja shtrohet: gjithë kjo luftë e opozitës a po na shërben ne të gjithëve për konsolidimin e institucionit të votës së lirë? Sepse, po qe kështu, ia vlen edhe kjo sakrificë. Sipas meje, ndonëse ky presion e rrit ndjeshmërinë ndaj votës së lirë, po të vesh në balancë atë çka fitojmë me atë çka humbim edhe në drejtim të forcimit të këtij institucioni, ne më shumë humbasim. Kjo për një arësye shumë të thjeshtë: sepse qëllimi i gjithë kësaj lufte të opozitës nuk ka qenë konsolidimi i votës së lirë. Së pari, sepse kjo opozitë ka qenë në pushtet 8 vjet dhe në vend se të punojë për votën e lirë ka punuar vetëm për të gjetur mënyra manipulimi. Kur kujtoj atë transferimin e njerëzve me kompiuter nëpër zona elektorale që as nuk e dinin se nga binin më ngjethen mishtë edhe sot. Së dyti, sepse mjetet e përdorura gjoja për këtë qëllim të lartë janë krejtësisht në kontradiktë me të. Opozita kërkon të vendosen standarte, që, tek e fundit, do të thotë respektimi i ligjit, duke shkelur ligjin e ligjeve, Kushtetutën. Po ashtu kjo fushatë në emër të votës së lirë dhe të ndershme bëhet duke thelluar atmosferën e një mosbesimi të thellë ndaj ndershmërisë së njëri tjetrit. Nëse do ta vlerësojmë situatën zgjedhore nga një kënvështrim që kap të tërë harkun e këtyre 15 vjetëve do të thoja se asnjë opozitë deri më sot nuk ka pasur kushte më të mira për të hyrë në zgjedhje. Ajo ka në krahun e saj më shumë se gjysmën e mediave të shkruara dhe elektronike. Ka në krahun e saj institucione të tilla si i Presidentit, ka Prokurorinë, Gjyqsorin, Kushtetuesen. Ka shumicën e pushtetit lokal. Në komisionin e zgjedhjeve ka një raport thuajse të barabartë sepse PDK-ja e Nokës dhe Lesit po luan një rol ekuilibristi. Ka pra edhe shumë më tepër mundësi se çka pasur ndonjëherë një opozitë për t'i kapur dhe denoncuar mashtrimet zgjedhore. E megjithatë mbizotëron ky mosbesim i thellë. Pse? Sepse në thelb ka qenë e gabuar politika që është ndjekur duke i rreshtuar edhe institucionet për të cilat fola në njërën llogore apo në tjetrën duke e lënë votën e lirë pa mbrojtës të vërtetë përveç perëndimorëve. Ndërtimi i institucionit të votës së lirë kërkon të tjera vullnete dhe të tjera metoda, që kësaj klase politike i mungojnë.
Prandaj, sipas meje, tek e fundit kemi të bëjmë me një nga spektaklet më të shëmtuar që na ka dhënë politika dhe që meriton një ndëshkim sipas përgjegjësisë, ku nuk mungon edhe ajo e mazhrancës. Kam besim se zgjedhësit do ta japin këtë ndëshkim duke peshuar drejt edhe përgjegjësitë.

LSI duket se ka një qëndrim ndryshe nga PS duke e përçarë opozitën. Mendoni se kjo lëvizje e ve Metën në rolin e liderit tek e majta?

Nga sa kuptoj ju doni të thoni: nëse ndëshkohet Rama për politikat e një ekstremizmi të pajustifikuar dhe destruktiv dhe fiton opsioni i Metës, më i moderuar, a mund të bëhet ky pika e referimit e kësaj të majte? Për mendimin tim jo. Meta, sipas meje, gaboi fatalisht kur u fut në koalicion me PS-në. Gaboi sepse tradhëtoi principet bazë mbi të cilët tentoi ta ngrerë partinë e tij: ato të ndërtimit të një të majte ndryshe që nuk do të përfaqësonte interesat e atyre që ai vetë i quajti monopole, duke premtuar se do t'i luftonte në emër të interesave të asaj pjesë të shoqërisë që kishte mbetur e papërfaqësuar. Atij, madje, në këtë aspekt i interesonte që Berisha të punonte mirë e të kishte sukses në luftën kundër korrupsionit sepse kjo do të thoshte realizim edhe i një pjese të programit të tij edhe dobësim i rivalit PS, i ashtuquajtur i majtë, pra dhe hapje e rrugës për t'u bërë ai lideri i një të majte të re për të cilën ka nevojë vendi. Gjithashtu, duke mbetur në opozitë ai mund t'i bënte një shërbim shumë të mirë vendit sepse mund të ishte një opozitë shumë më kredibël ndaj Berishës, shumë më racionale e konstruktive. Mirëpo ai në vend se të ushqente e zhvillonte një veprimtari politike mbi këto vizione, duke kërkuar t'i përçojë në një elektorat të ri, u mor me kalkulime thjesht teknike (në stilin e Gjinushit) brenda të njëjtit stan politikanësh e brenda të njëjtit elektorat të trashëguar nga Partia e Enver Hoxhës. Kjo, sipas meje, kryesisht për shkak mungese vizioni e bindjeje të vërtetë në atë që kishte nisur, por edhe për shkak se ai është peng i këtij stani sepse ai e nxorri në skenë dhe e pompoi dhe e shfrytëzoi (ndërsjelltazi) për tu pasuruar. Nuk duhet lënë pa përmendur edhe paaftësia e Berishës, sipas meje, për të kuptuar se vendi ka nevojë për një opozitë konstruktive e me vizione e programe të majta, çka i vjen nga ndjenja e gjithpushtetshmërisë dhe gjithmjaftueshmmërisë së tij. Tërë këta faktorë e çuan Metën tek futja në koalicionin me PS. Por, duke u futur në këtë koalicion, ai harroi pse kishte dalë nga ai stan. U angazhua të luftojë për interesat e atyre që kishte denoncuar duke u kërkuar në një farë mënyre ndjesë për dëmin që u shkaktoi. Nga nevoja ata mund ta bëjnë edhe lider siç bënë Ramën, por, për këtë, i duhet të veshë qyrkun e PS sepse qyrku LSI do të mbajë vulën e tradhëtarit që u shkaktoi humbjen. Më anë tjetër ai ka tradhëtuar edhe shpresat e atyre që presin një të majtë ndryshe. Prandaj më duket mjaft e vështirë që ai të marrë rolin e një lideri qoftë edhe të kësaj të ashtuquajture e majtë, pale të një të majte ndryshe. Ky koalicion i ka ndërtuar tërë politikat në luftën kundër Berishës e në mbrojtje të asaj që ka denoncuar vetë Meta dhe jo në ndërtimin e diçkaje të re, e Meta nuk më duket më i përshtashmi për të udhëhequr këtë luftë. Nëse opozita humbet zgjedhjet e vendos të ndërtojë një tjetër strategji, më afatgjatë dhe më të shëndetshme për të ardhur në pushtet atëhere ai mund të luajë një rol, por, hë për hë, jo të dorës së parë siç ka pasur ambicie kur krijoi LSI.

Si do ta vlerësonit vitin 2006 për Shqipërinë?

Jemi lodhur aq shumë duke bërë vlerësime të zhvillimeve politiko sociale gjatë këtij viti - siç bëra edhe në dy pyetjet e mësipërme - saqë nuk më vjen ta mbyll vlerësimin duke komentuar kampionatin e Berishës, Nanos, Ramës, Metës e me rradhë. Më mirë ta mbyllim me ndonjë kampionat tjetër. Madje këtë vit kemi pasur një goxha kampionat, botërorin e futbollit, që shqiptarëve u ka interesuar më shumë sesa ky i politikës. Mos u trembni, nuk kam ndërmend të bëj vlerësime të skuadrave apo lojtarëve të huaj. Do vlerësoj mënyrën se si e përcollëm ne atë. Sepse më vijnë ndërmend ca komente në televizione e shtyp që flasin jo pak për frymën me të cilën e kemi përcjellë ne vitin 2006 në tërësi. Më kujtohet se gjatë finales Itali - Francë, kur Zidan goditi egërsisht me kokë mbrojtësin italian Materazi, duke kryer një akt që i befasoi të gjithë, komentatori shqiptar i ndeshjes (nuk mbaj mend se i cilit televizion) dha një shpjegim që për mua ishte edhe më befasues sesa vetë koka e Zidanit: “Gjak shqiptari të dashur spektatorë!” Ishte një projektim i drejtpërdrejtë, pa asnjë filtër, i mënyrës sonë të të menduarit mbi atë incident të rëndë. Të huajt ia dhanë shpjegimin me lodhjen e madhe nervore shoqëruar me hamendjet për ndonjë provokim nga mbrojtësi italian, por duke e dënuar njëzëri. Ky i joni gati u entuziazmua e bërtiti "gjak shqiptari!"
Nuk mund të mos binte në sy ky fenomen i projektimit të kulturës sonë në tërë interpretimin e botërorit nga komentatorët televizivë e gazetarët e shtypit. Mbizotëronte një kulturë e kultit të forcës kombinuar me një nacionalizëm vulgar që tashmë mund ta gjesh në eksremet më të frustruara e më injorante evropiane (tek naziskinët psh.), por kurrsesi në faqet e shtypit apo në ekranet e mediave elektronike. Në komentet e tanëve përdorej aq shpesh fjala “legjionarë”, “luanë” për lojtarët e skuadrave të ndryshme kurse Evropa shihej sikur të ishte në prag të Luftës së Dytë Botërore. Mund të gjeje xhevahire me okë të kësaj natyre. Para ndeshjes Gjermani - Itali në një gazetë gjeje të vendosura nën thonjëza deklaratat të trajnerëve të tipit: “…Po luajmë për nderin tonë dhe shpresojmë shumë që ta mbrojmë deri në fund.” - medemek shprehej gjermani Klinsman. Që humbja e një loje të përjetohej si humbje e nderit kombëtar kjo mund tu ndodhte gjermanëve vetëm në kohën e racizmit të Hitlerit, por zor se mund ta thotë një trajner gjerman i sotëm. Në fakt trajnerët para ndeshjes flisnin me terma shumë më teknike, duke vlerësuar shumë kundërshtarin. Kurse trajnerit Italian Lipi para sfidës që e priste me gjermanët gazetarët tanë i visheshin edhe deklarata të tilla: ”Loja jonë ka pasur oshilacione, por ajo që ka mbetur dhe do të vazhdojë të mbetet është krenaria dhe tërbimi." (Gazetari si duket sapo kishte mbaruar së lexuari Orjana Falaçin dhe s'dinte ku ta fuste shprehjen "krenari dhe tërbim" - në fakt e refuzuar nga shumca e italianëve. "Për çfarë nuk jemi akuzuar! - vazhdonte të fliste ai gjoja me gojën e Lipit - tani duhet të tregojmë karakterin tonë të vërtetë. Jemi një prej popujve më të vjetër dhe më të lavdishëm të botës. Në sport kemi lëshuar firmën tonë e cila është zulmëmadhe. Tani ka ardhur koha që të demostrojmë vërtet dhëmbët dhe të fitojmë. Një Itali në finalen e madhe të Berlinit do të ishte përgjigja e duhur për ata që kanë hedhur baltë ndaj nesh dhe mezi kanë pritur rastin që ne të rrëzohemi. Por e gjithë bota ka harruar se ne jemi pasardhësit e Jul Qezarit”. Nuk do mend se Lipi nuk ka thënë asnjë nga këto fraza që janë thjesht shprehje e delirit të një gazetari tifoz shqiptar fatkeqësisht thellësisht injorant. Në fakt Lipi, pas fitores së kupës bëri një deklaratë pak a shumë të tillë: "kur arrin në majë kupton se sa e vështirë është, por njëherësh gjen motivim për të arritur suksese të tjera." Pra nuk i bëri jehonë as Qezarit dhe as legjionarëve.
Çfarë të them? "Nuk ka gjë më të frikshme sesa injoranca në veprim" thotë Gëtja. Në historinë tonë shumë fatkeqe e kemi parë aq shpesh injorancën në veprim dhe aq pak diturinë në veprim. Edhe viti 2006 nën vulën e kësaj përvoje të hidhur ka kaluar. Le të shpresojmë se viti 2007 do të na sjellë pak më shumë dritë dhe veprim diturie. (Rubrika Përpjekja, Standart, 30 dhjetor 2006)

Kjo krizë duhet shfrytëzuar për ndryshimin dhe jo përforcimin e metodave të vjetra

Fatos Nano është rikthyer për të disatën herë, por me një qëndrim paksa të ndryshëm nga herët e tjera duke lënë të kuptohet se synon të bëhet president i vendit. Ju si do ta shikonit Fatos Nanon në postin e krytetarit të shtetit dhe a ka shanse që ta arrijë një qëllim të tillë?

Më duket se pyetja nuk duhet shtruar vetëm në aspektin se sa e mundur është një zgjedhje e Nanos më 2007 president. Së bashku me këtë pyetje mund të shtrohen edhe disa pyetje të tjera të rëndësishme. Së pari duhet shtruar pyetja se ç'tregon kjo mundësi e rritur e Nanos për tu rikthyer në rol lideri në politikë? Duhet shtruar gjithashtu pyetja nëse duhet pranuar apo nuk duhet pranuar një kthim i Nanos në një post kaq të lartë e të nderuar ose ose, edhe më fort akoma, a duhet inkurajuar apo nuk duhet inkurajuar kjo, apo mos dhe duhet luftuar një mundësi e tillë. Sepse nganjëherë ne pyesim nëse një zhvillim mund të ndodhë, por, nga ana tjetër, duhet të kemi parasysh se edhe vetë përgjigja jonë mund të ndikojë sadopak që një zhvillim për të cilin pyetemi të ndodhë apo të mos ndodhë. Dhe veçanërisht në rastin e analistit apo opinionistit detyra e tij, sipas meje, nuk është thjesht të përpiqet të bëjë një parashikim objektiv nëse një ngjarje do të ndodhë apo jo, por, krahas analizës, të përpiqet të ndikojë me subjektivitetin e tij, në ndodhjen apo mosndodhjen e kësaj ngjarjeje.
Atëhere le t'i marr me rradhë çështjet që shtrova. Gjëja e parë që duhet komentuar është se pse sot po flitet më shumë se kurrë për një rikthim të Nanos në politikë madje edhe për presidencën e tij më 2007. Sipas meje sepse me zhvillimet e fundit është krijuar një gjendje ku për mazhorancën nuk është më prioritet korrupsioni dhe lufta kundër tij, por po bëhet prioritet stabiliteti i pushtetit të vet dhe, më anë tjetër, për opozitën nuk është më prioritet të shpëtojë nga mundësia e dënimit të liderve të vet të korruptuar nga Sali Berisha, por mbetja e barrës së përgjegjsisë për krijimin e një gjendje konfliktualiteti që mbart me vete rreziqe të mëdha për të dyja palët dhe për tërë shoqërinë njëkohësisht. Në këto kushte figura e Nanos thirret në skenë si figurë që ka ditur të manovrojë shumë më mirë me situatat konfliktuale sesa lideri i ri i PS Edi Rama i cili, pa dyshim, është një nga përgjegjësit kryesorë për situatën e krijuar që ka vënë në dikutim deri edhe aftësinë tonë për të bërë zgjedhje. Po merr rëndësi pra aftësia e Nanos për të bërë zgjedhje madje edhe për tu tërhequr e pranuar humbjen kur tensionet kanë qenë të larta, shkurt një farë fleksibiliteti i tij i cili, jo gjithmonë, sipas meje, ka qenë shenjë urtësie për të mos thënë se në disa raste ka qenë shenjë edhe papërgjegjshmërie dhe paaftësie për të ruajtur autoritetin e shtetit. (Kam parasysh këtu veçanërisht ikjen e tij në Maqedoni kur iu sulmua kryeministria ditën e varrimit të Azem Hajdarit.)
Po pse duhet të ndodhë që ky person fleksibël të jetë Nano? Sepse Nano ka ende autoritet në parti e mbi të gjitha sepse ka një numër deputetësh që janë të vetët, pra Nano jo vetëm është personi me karakteristikat e njeriut fleksibël, por ka, nga ana tjetër, edhe mundësi reale që të luajë një rol në këtë moment. Shkurt pra ai mendon se po i përgjigjet nevojës së kohës. Ose më saktë akoma ai po përpiqet të shfrytëzojë momentin e krijuar për t'u kthyer në politikë.
Mirëpo mu këtu lind çështja: në faktin se Nano po shfrytëzon një moment të krijuar për interesat e tij personale dhe jo për interesat e vendit e as të zhvillimeve politike. Nano president do të krijonte sipas meje më shumë probleme sesa do të zgjidhte. Vërtet ai do të zgjidhte krizën e qeverishmërisë së Berishës edhe për dy vjet, por kjo do të kishte një kosto shumë të madhe. E kam thënë edhe herë tjetër se rikthimi i Nanos do të zhvleftësonte menjëherë votat që mori Berisha në 3 korrik. Berisha, duke votuar Nanon, do të mund të mbetej i ligjshëm, por do të humbiste legjitimitetin e tij. Kurse opozita edhe më keq, jo vetëm që do të përçahej, por do të humbte çdo shans që të mund të pastrohej nga të korruptuarit dhe të reformohej.
Personalisht mendoj, - e kam thënë edhe herë tjetër në këtë rubrikë - se një kthim i Nanos në rolin e Presidentit do të ishte faza e fundit e më dëshpëruesja (që nuk e përjashtoj se mund të zgjasë jo pak) e mbizotërimit në politikë të kësaj nomenklature të vjetër e të re të ashtuquajtur demokratike që u krijua nga inteligjencia që doli nga komunizmi me një traumatizim të fortë çka e bëri moralisht të paaftë për të ndërtuar ideale e besim tek principet. Ajo që më dëshpëron edhe më shumë është se, nën shembullin dhe modelin e saj, po dalin në skenën politike të rinj që më duken se përfaqësojnë një fenomen bastardimi edhe më të keq e që, në një farë mënyre, po sigurojnë vazhdimësinë e kësaj klase politike. Por le të shpresojmë se ndërkaq fara e së mirës ka mbetur diku qoftë edhe tek vetë një pjesë e këtyre njerëzve.

Një takim Berisha Rama që po përflitet herë pas here a mund të jetë zgjidhja më e mirë e krizës politikë për zgjedhjet lokale që sipas dekretit të presidentit do të zhvillohen në 20 janar?

Nga sa gjykoj unë nëse do të ndodhë një takim i tillë ky nuk do të jetë zgjidhja e krizës, por thjesht akti final i një zgjidhjeje tashmë të arritur në prapaskenë, si të thuash "firmosja" e marrëveshjes së përgatitur para takimit.
Nuk mendoj kurrsesi se kjo do të ishte zgjidhja më e mirë. Jam kundër këtyre akteve që tregojnë një gjendje parademokratike të shoqërisë sonë, (çka është e vërtetë), por që, edhe më keq, e përforcojnë atë gjendje (dhe kjo nuk duhet inkurajuar). Po të vesh re përvojën, takime kokë më kokë liderësh bëhen vetëm midis palësh që janë në konflik apo luftë të armatosur midis tyre. Kurse ne jemi një vend që pretendon se shkon drejt demokracisë ku mosmarrëveshjet apo edhe konfliktet që mund të ndodhin zgjidhen vetëm nëpërmjet institucioneve dhe jo nëpërmjet takimeve kokë më kokë të liderëve. Kurse kjo do të thotë të vazhdojmë të përforcojmë autoritetin e personave e të marrëveshjeve (shpesh në kundërshtim me ligjin apo kushtetutën) dhe jo autoritetin e ligjit. Vetëm respektimi i ligjit dhe ndarja e pushteteve garanton zgjidhjen e situatave si kjo që kemi dhe jo përqendrimi i pushteteve në një apo dy persona, qofshin edhe shpëtimtarë, pale që janë shpëtimtarë të rremë. E konsideroj negative edhe atë thirrjen që bën herë pas here Presidenti kur thotë se është gati të shkelë kushtetutën për të ndryshuar datën e zgjedhjeve po qe se partitë arrijnë një konsensus për këtë. E ç'kuptim ka kjo? Pse është president ai atëhere, për të bërë atë që u teket partive apo shefave të tyre në interes të tyre? Përkundrazi ai është atje për tu bërë garantues i mbrojtjes së Kushtetutës. Ai duhet të kërkonte respektimin e ligjit e të Kushtetutës me forcë nga të dyja palët. Kurse mesazhe të tilla japin pikërisht perceptimin tek njerëzit se tek ne shteti nuk ka për të funksionuar kurrë me institucione, por vetëm me vullnete mujsharësh.
Le të jap një shembull nga nje vend perëndimor që nuk shquhet për demokraci sepse, pas fashizmit, ka kaluar edhe afro katër dekada në një sistem thuajse monopartiak sepse ka pasur në pushtet gjithnjë demokristianë. E kam fjalën për Italinë. Atje ka një konfliktualitet mjaft të ashpër midis dy poleve që janë krijuar pas viteve '90, atij të qëndrës së djathtë të Berluskonit dhe të qendrës në majtë të Prodit. Ka madje edhe një antipati të fortë personale midis Prodit dhe Berluskonit. Por, megjithë problemet që kanë pasur, as që mendohet ndonjëherë që çështje të tilla si këto që janë krijuar tek ne me rastin e zgjedhjeve, por edhe në përgjithësi, të zgjidhen nga takime kokë më kokë midis Prodit dhe Berluskonit.
Prandaj gjykoj se pikërisht këto raste krizash, që mes tjerash kanë vënë në dukje edhe se sa e dëmshme dhe e rrezikshme është kur tërë pushteti akumulohet në persona e jo në ligj, duhet të ndikojnë që të lindë nevoja e forcimit të ligjit dhe të institucioneve. Kjo krizë, pra, duhet shfrytëzuar për ndryshimin dhe jo përforcimin e metodave të vjetra. Në këtë kontekst them se kjo krizë tregoi edhe se sa e rëndësishme është ekzistenca e institucioneve që nuk varen nga partitë, si psh. Komisioni Qendror i Zgjedhjeve. Tregoi pra se këto lloj institucionesh nuk duhet të ndërtohen me formula balancimi, sepse kështu bëhen shumë kollaj pjesë e konfliktualitetit.
Kurse duke e patur shpresën tek zgjidhja nëpërmjet personave dhe partive që ata krijtojnë dhe jo institucioneve e ligjit ne nuk bëjmë tjetër veçse përgatisim krizën tjetër të ardhëshme që do të na e shkaktojnë po këta persona e po këto parti sepse ata/ato nuk do të kenë frikë nga ligji sepse ne i bëjmë të jenë ligji vetë.

Beteja për Tiranën duket se është thelbi i fushatës elektorale për zgjedhjet lokale. Duke i analizuar të dy kandidatët si do t'i vlerësoni projektet që ata kanë për Tiranën në 3 vjetët e ardhëshme?

Të them të drejtën më duket se kjo fushatë nuk po bëhet nën shenjën e projekteve, por nën shenjën e asaj se kush është fajtor për krijimin e kësaj situate konfliktuale deri në absurd. Zgjedhjet sikur janë shndrruar në një referendum për këtë dhe kam përshtyjen se po u shtynë ato do të bëhen edhe më shumë në një referendum për shkaktarin e shtyrjes. Sepse, të mos harrojmë, shtyrja ose mosshtyrja e zgjedhjeve nuk do të thotë fitore e zgjedhjeve. Mirëpo politikanët tanë nuk shohin dot përtej sherrit të rradhës që zhvillojnë. Dhe fakti që ne nuk merremi dot me projektet, por me sherrin, është ilustrim i asaj se sa e mbrapshtë është një politikë kësisoj.
Gjithsesi, për tu kthyer tek projektet: më ka tërhequr vëmendjen një projekt i Olldashit për të bërë sipërfaqe të gjelbër ish fushën e aviacionit dhe më tepër sesa ky fjalët e tij kundër betonizmit të Tiranës. Kur dëgjoj të flitet për gjelbërim të Tiranës e kundër betonimit sikur më çelet një llampë shprese, por kjo zgjat vetëm për pak çaste sepse e kemi humbur besimin. Nuk mund të mos kujtoj se edhe Edi Rama me ngjyrën e gjelbërt e nisi fushatën e parë e duke u mburrur se kishte pastruar e gjelbëruar Lanën e fitoi të dytën, por të gjithë e dimë se Tirana është kryeqyteti më i betonuar e më i mbipopulluar për metër katror në Evropë, ai që ka ajrin më të ndotur e ku plehërat kutërbojnë si askund tjetër.
Ende nuk kam dëgjuar të thuhet një fjalë për nevojën e rikthimit të konceptit të njësisë urbane lagje apo bllok, me çka kuptoj se në çdonjërën nga këto njësi duhet të ketë shërbimet kryesore publike si parqet, shkollat, kopshtet e çerdhet, fushat e sportit etj. Njësia urbane e Tiranës u katandis, sikurse e kam thënë e shkruar shpesh, thjesht në truallin&lejen e ndërtimit që sigurohej nga bashkëpunimi korruptiv midis Bashkisë, sekserëve dhe pronarëve të një trualli, pa pyetur fare se çfarë kishte aty e përreth e çfarë do të duhej të kishte. Rezultati duket sheshit sot. Mirëpo, ndërsa dëgjova Olldashin të flasë për gjelbërim dëgjova më anë tjetër me shqetësim Sali Berishën të thotë se do t'i liberalizojnë lejet e ndërtimit. Ai e tha në kuptimin e luftës kundër korrupsionit, se Edi Rama i ka përdorur lejet si burim pushteti dhe paraje për veten e të tijtë, por ky liberalizim i lejeve nuk mund të mos të të çojë në idenë se po të vijë Olldashi në pushtet do të kemi një bum ndërtimesh, pra një shtim të betonimit ndërkohë që, sipas meje, qyteti, e në mënyrë të veçantë qendra brenda unazës, ka nevojë për një ngrirje të ndërtimeve deri në hartimin e një plani urbanistik që do të duhej të hartohej me idenë të shpëtojmë çfarë mund të shpëtojmë, të normalizojmë çfarë mund të normalizojmë. Sepse qyteti është bërë i pabanueshëm fizikisht për shkak të shpeshësisë së ndërtimeve, për të mos folur për mungesën e atyre gjërave që e bëjnë një qytet të banueshëm shpirtërisht e kulturalisht siç janë kinematë, teatrot, galeritë e arteve, kishat apo xhamitë. Ve bast se dhe një qytet i humbur prej 50 mijë banorësh kudo në Evropë, madje edhe në Lindje, ka më shumë kinema e teatro sesa ç'ka kjo fjetorja jonë e pamatë afro 1 milionëshe. Leqë është bast i fituar se edhe një fshat 5 mijë banorësh e ka një kinema sa çka Tirana jonë e demokracisë së injorantëve, hajdutëve, dhe trafikantëve. Një qytet ashtu sikurse dhe një fshat ashtu sikurse edhe një shtëpi merr pamjen e banorëve të tij, e kulturës dhe e qytetërimit të tyre. Tirana nuk do të ishte katandisur sikurse është katandisur po të kishte të tjerë banorë. Por, nga ana tjetër, ajo nuk do të ishte katandisur sikurse është katandisur sikur në krye të saj të kishte pasur njerëz që nuk do të stimulonin pjesën më të keqe të banorëve, por atë më të mirën. Fakti që në fushata e propagandë flitet për gjelbërimin kurse ajo që ndodh në realitet është betonimi tregon se pjesa e keqe mashtron shumicën që do gjelbërimin sa për t'i marë votën dhe pastaj punon për pakicën që do betonimin për të nxjerrë fitime për veten. Kam shumë frikë se kjo praktikë do të vashdojë si me Ramën edhe me Olldashin. Personalisht e quaj veten humbës në betejën për të shpëtuar qytetin tim të lindjes, identifikohem gjithnjë e më pak me të, prandaj nuk kam shumë zë për të kënduar për jetën e tij. Më shumë më vjen një këngë vaji për vdekjen e tij. (Rubrika Përpjekja, Standart, 23 dhjetor 2006)