Presidenti - jo i panjohur, jo nga populli

Çështja e presidentit po rezulton një rast mjaft i mirë për të testuar sa klasën tonë politike përsa i përket pjekurisë së saj aq edhe se çfarë ka gatuar kjo klasë politike për 15 vjet në krye të punëve tona publike. Ka shumë aspekte që mund të zgjedhësh tek ky test dëshpërues i rradhës. Besoj se njëri prej më domethënësve është edhe ai që na ofron dy variante ekstreme për figurën e presidentit: një president i panjohur i zgjedhur në mënyrë të atillë që të mos ketë thënë asnjë fjalë publike as edhe një prononcim publik që të tregojë pozicionin e tij dhe një president i zgjedhur nga populli që do të nënkuptonte një figurë shumë të njohur sepse askush nuk do të çonte në popull për të votuar një të panjohur. Lëkundja midis këtyre dy ekstremeve në fakt provon se në të dy variantet kemi të bëjmë në rastin më të mirë me papjekuri të madhe politike kurse në më të keqin me qëllimshmëri të mbrapshtë për moszgjedhjen e figurës së kryetarit të shtetit si simbol i unitetit dhe si institucion që qëndron mbi partitë. Sepse, sipas mendimit tim, një ndryshim kushtetues që do të vendoste zgjedhjen e presidentit nga populli do të na e komplikonte jetën politike, njëlloj, në mos më keq, sikurse do të vazhdonte të na e komplikonte një president i panjohur i zgjedhur sipas marrëveshjes së kryetarëve të forcave opozitare. Kemi të bëjmë me dy ekstreme që puqen.
Le të arsyetojmë pak se ku do të dalim po t’i shkojmë me seriozitet idesë së zgjedhjes së presidentit nga populli. Sipas të gjitha gjasave ideja e zgjedhjes së një presidenti nga populli duket se ka lindur në kampin demokrat për shkak se figura që ata mendonin të propozonin si president, Bamir Topi, gëzon një simpati më të gjerë sesa të gjitha figurat e tjera. Mirëpo në rastin e një presidenti nga populli ne do të duhet të kemi parasysh se dy partitë e mëdha do të futen në garë me dy kandidatë të tyre për president. Kuptohet se do të shkojmë drejt një sistemi presidencial. Diçka si në sistemin amerikan apo francez sepse një president i zgjedhur nga populli gëzon, pa tjetër, një legjitimitet shumë të madh dhe forcë më të madhe prandaj dhe duhet të ketë edhe më shumë kompetenca. Nuk mund të mendohet se Sali Berisha do të jetë po ai me pushtetin e tij pas zgjedhjes së partisë së tij të një tjetër emri si psh. Bamir Topi ashtu sikurse nuk mund të pengosh kryetarin e PS Edi Rama të jetë ai kandidati për president i opozitës. Pra një president nga populli nënkupton kompeticion midis figurash që do të duhet të ishin apo do të bëheshin figurat kryesore në dy forcat politike kryesore. Në këtë rast kthehemi atje ku kemi qenë kur Berisha ishte president në vitet 1992 – 1997 ndonëse i pazgjedhur direkt nga populli. Pra, jo tek zgjedhja e një presidenti që siguron paqtim dhe institucion të pavarur nga partitë, jo tek zgjedhja e një garanti kushtetues, por tek zgjedhja e një figure të rëndësishme ekzekutive që realizon reformat e propozuara gjatë fushatës elektorale. Pra ajo që sipas mendimit tim me të drejtë është vendosur në Kushtetutë duke patur parasysh konfliktualitetin e fortë midis dy krahëve, zgjedhja e një presidenti që të kërkojë 3/5, nuk do të realizohej kurrsesi në këtë mënyrë.
Vetëm në një rast do të mund të dilte nga populli një president që të mos ishte i partive: sikur përzgjedhja e tij të kryhej jo nga partitë, por nga tjetër gjë dhe në emër të gjetjes së një figure sa më të paanëshme ndaj dy forcave. Po çfarë mund të ishte kjo tjetër gjë dhe kush do t’i ndalonte edhe partitë të konkuronin me këtë tjetër gjë? Është e qartë se një gjë e tillë është sa e pamundur aq pa kuptim pasi realisht do të kishim një konkurim për votim midis figurash që pretendojnë se janë mbi partitë duke përdorur makinat elektorale të partive dhe duke shkuar tek një votues i polarizuar që gjithsesi do të bënte zgjedhje partiake.
Ndërkaq, nga ana tjetër, në thelb e njëjta gjë, dmth. mosevitimi i konfliktualitetit, rezulton edhe në rastin e zgjedhjes së një presidenti të panjohur që rrjedh nga konsensusi apo marrëveshja e liderëve të forcave pa pasur një konsultim paraprak as me parlamentin as me mediat as edhe me opinionin e gjerë. Nëse në rastin e një presidenti nga populli presidenti do të rezultojë qartazi i njërës palë duke bërë që pala tjetër të pranojë humbjen e të ulë kokën, në rastin e presidentit të panjohur do të kemi vazhdimin e një konflikti permanent pa arbitër. Këtë e pohoi edhe vetë Berisha indirekt në emisionin Opinion të Fevziut kur u shpreh se kërkesa për të ndryshuar ligjin mbi prokurorin, si kusht për presidentin konsensual Zaimi, u bë, mes tjerash, edhe për të mos i lënë presidentit të ri të propozuar këtë “barrë të rëndë” sepse kjo do ta komprometonte atë. Kështu palët e arritën konsensusin për presidentin e panjohur, por, sikur ky të mos ekzistonte, vazhduan menjëherë konfliktin për prokurorin pa pyetur fare se kishin zgjedhur një president i cili, edhe me kompetenca kushtetuese, duhet të qe njeriu që do të vendoste për prokurorin.
Kurse ne kemi nevojë për një president i cili të ketë aftësinë e marrjes përsipër të këtyre “barrëve të rënda”; i cili nëse ka bindjen se prokurori duhet zëvendësuar të marrë përgjegjësinë e heqjes së tij ashtu sikurse e kundërta. Ne kemi po ashtu nevojë për një president i cili, duke qenë garant i Kushtetutës, të emërojë një prokuror që të mos bëhet vegël e asnjërës palë, por t’i shërbejë vetëm ligjit. Një president që të veprojë sipas bindjeve të tij, që të mos jetë palë dhe të mos bëjë padrejtësisht punën e asnjërës palë. Kurse një president i zgjedhur në staturën e të panjohurit e bën atë të pafuqishëm për të kryer me dinjitetet kompetencat që i jep Kushtetuta.
Ja pse në të dy rastet me këto dy lloj zgjedhjesh nuk evitojmë dot atë që Kushtetuta, kur është hartuar, ka menduar me të drejtë: të zgjedhim një presidentin që të mbrojë institucionet nga pushtimi prej palëve në konflikt. Pa një president të tillë edhe reformat për të cilat kemi nevojë rrezikojnë të përdoren në emër të konfliktualitetit.
Fakti që ne nuk po e zgjedhim dot një president të tillë për shkak të konfliktuailtetit dhe mendësisë parti-shtet e parti-lider është tregues se aq më shumë kemi nevojë për një president të tillë. Kushtetuta në këtë rast duhet të shërbejë si një këmishë force që të mos i lejojë këta liderë të bëjnë atë që duan në emër të konfliktualitetit. Ndryshimi i Kushtetutës në mënyrë që ata të realizojnë atë që duan, qoftë nëpërmjet kërkesës për zgjedhjen e një presidenti nga populli qoftë nëpërmjet një konsensusi që rezulton në zgjedhjen e një të panjohuri, është bash e kundërta e asaj për të cilën kemi nevojë.
Konflitktualiteti që çon në kthimin e institucioneve shtetërore në instrumente të partive mbetet një ndër problemet tona kryesore. Ja pse zgjidhja më e mirë e mundëshme është mbrojtja e kësaj Kushtetute nga të gjithë, jo vetëm deputetët e moderuar, por edhe mediat dhe opinioni publik e shoqëria civile dhe ngulmimi për zgjedhjen e një presidenti me numrin më të lartë të mundshëm të votave mbi 84 që do të merrte përsipër barrën e rëndë që i ngarkon kjo Kushtetutë. Është njëqind herë më mirë të largohen nga kreu i partive liderët konfliktualë sesa të shkelet e ndryshohet Kushtetuta në emër të konfliktualitetit të tyre. (Korrieri, 11 Korrik 2007)