Të diplomuar për maskaralogji

Kam disa ditë që ndodhem në Itali dhe po çmeritem me zhurmën që paska bërë këtu diploma e blerë në Shqipëri e Renzo Bossi-t. Është kthyer në barcaletën e ditës. Në një emision special të LA 7, që zgjati tre net, “Quello che non ho” (Ajo që nuk kam), drejtuar nga Fabio Fazio dhe Roberto Saviano, me të ftuar të nivelit më të lartë të kulturës italiane, ajo u përmend nga tre të ftuar. Në të tria rastet roli i Shqipërisë ishte ai i krahasimit me atë më të keqen e mundshme. Pak a shumë, po të perifrazoja një barcaletë të shpikur në kohën e komunizmit për t’u tallur me filmat kinezë të kohës së Revolucionit Kulturor (me një konotacion edhe racist), humori ishte i tipit: ka studentë të mirë, shumë të mirë dhe të mrekullueshëm: ka studentë të këqij, shumë të këqij dhe të diplomuar në Shqipëri. Aq sa, të them të drejtën, ndonëse, sikurse më njeh edhe lexuesi, nuk ushqej ndjenja nga ato të krenarisë kombëtare, më kapi një lloj inati jo vetëm me këta tanët që na shtuan edhe këtë damkë, sikur të mos na mjaftonin ato të trafikantit të drogës e prostitutave dhe mafiozit, por edhe me italianët. Fillova t’u shpjegoj atyre që njoh, ku të mundja, se këto lloj maskarallëqesh i kemi mësuar prej tyre, duke filluar që me Berluskonin dhe berluskonizmin, se ne, për shembull, nuk kemi pasur më parë biznesmenë që bëheshin edhe pronarë mediash, edhe presidentë klubesh futbolli, edhe aspirantë për Kryeministër, paçka se pastaj, nga injoranca dhe naiviteti, këto figura i kemi çuar deri në karikatura.


Nejse, le t’i kthehemi emisionit në fjalë. Ajo që më mbeti në mendje nuk qe një humor i Paolo Rossi-t kur bëri një rrimë të tipit “laurea in economia/ … Albania”, as ironia therëse e Travaglio-s, që, për të fshikulluar të vetët, përdori laurean e Kristalit si fundin e botës, por një monolog i gjatë i komikes Luciana Littizzetto.


Emisioni i Fazio-s dhe Saviano-s u dedikohej fjalëve. Çdonjëri nga të ftuarit e shquar kishte zgjedhur një fjalë:  dikush fjalën “përgjithmonë”, dikush fjalën “fletore”, dikush “fëmijë”, dikush “koha”, dikush “bashkëjetesa”, dhe  zhvillonte pastaj një monolog të shkurtër përpara publikut rreth asaj se çfarë i evokonte kjo fjalë. Litttizzetto, si komike që është, kishte zgjedhur fjalën “stronzo”, që në shqip nuk është lehtë të përkthehet, por për mua përkthimi më i mirë është “maskara”. Gjatë lakimeve dhe stërlakimeve të stronzo-s, Littizzetto, midis të tjerave, arriti edhe te Shqipëria jonë e diplomave universitare. Dhe si arriti? Filloi në fillim të shpjegojë se, që të bëhesh “stronzo”, d.m.th. maskara, duhet që në një fazë më të hershme të jesh “cretino”. Këtu kam një problem me përkthimin shqip të kësaj fjale, jo aq pse s’mund t’ia gjej një fjalë – e para që më vjen në mendje është “budalla”, – por sepse Littizzetto përdori më pas edhe një fjalë tjetër, të cilën unë, me të parën, do ta përktheja përsëri “budalla”: fjalën “scemo”. Që t’ia shpjegoj lexuesit në italisht – se pastaj, dora-dorës, mund t’ua gjejmë edhe një përkthim më të saktë fjalëve në shqip – Littizzetto tha se, për të kaluar në shkallën e stronzo/maskarait duhet që, më parë, të jesh në nivelin e cretino-s. Pra cretino-ja, nëpërmjet “studimeve” dhe “arritjeve” në jetë, arrin të ngjitet në nivelin e stronzo/maskarait. Ndërkaq, tha ajo, janë edhe scemo-t, të cilët, sado të përpiqen, nuk e marrin dot kualifikimin në cretino që pastaj të mund të laureohen në stronzo/maskara – dhe këtu, vini re çfarë tha: “Edhe sikur të marrin një ‘laurea’ në Shqipëri”. Pra, sipas saj, një scemo, edhe sikur të marrë një laurea në Shqipëri, nuk arrin dot të bëhet cretino, që të mund të ngjitet pastaj në nivelin e stronzo/maskarait – dhe nuk e përmendi fare faktin e blerjes, as Kristalin, pasi për të, si e blerë, si e vërtetë, si në Kristal si në USHT, diploma, ishte e njëjta gjë.


Të them të drejtën, ashtu me intuitë, them se “scemo” në shqip duhet ta përkthejmë “debil”, kurse “cretino” mund ta lemë “budalla”. Megjithatë, në këtë pikë më mirë po hap fjalorin italisht – shqip ku shoh se “scemo” mund ta përkthejmë edhe “i metë”. Pra, sipas kategorive të Letizeto-s, një debil ose i metë, si puna e Renzo Bossi-t, edhe sikur të marrë një diplomë në Shqipëri në universitetet tona, nuk mund të arrijë të bëhet dot stronzo/maskara. Siç është i ati, Umbertoja p.sh., i cili më një anë flet gjithë ditën kundër emigrantëve, madje edhe organizon polici vullnetare kundër rrezikut të tyre, e më anë tjetër vjen e blen me paret e partisë laurea për të birin në Shqipëri.


Tani, le të përpiqemi t’i aplikojmë këto kategori në realitetin tonë politik – social – ekonomik – kulturor - arsimor – letrar – artistik etj. E para gjë që më vjen të them është se duhet të nisemi nga një e dhënë që në Shqipëri e gjen si qiellin, tokën, ujin, ajrin: faktin se ne kemi një numër jashtëzakonisht të madh maskarenjsh që japin kontributin e tyre të shquar në politikë, ekonomi, arsim, kulturë, art, gazetari e me radhë. E dyta, se para së gjithash duhet të shohim pjesën plot të shishes, d.m.th. atë që na jep optimizëm dhe shpresë për të ardhmen. Dhe them se ne, si popull, kemi arsye ta shohim goxha pozitivisht këtë të dhënë. Pse e them këtë? Pasi, duke parë numrin e madh të maskarenjve që kemi, rezulton se ne kemi shumë pak debilë, që do të thotë shumë pak njerëz me të meta mendore. Dikush do të thotë: Po mirë, po gjithë ata prindër që i çojnë fëmijët në këto universitete, ku i fute ti? Nuk të duken debilë që hedhin paret e kursimet e tyre në ato piramida, pasi e kanë ngrenë edhe nja dy herë të tjera me piramida të llojeve të tjera? Hëm, ky është një kundërargument i fortë, por, sipas meje, nuk duhet ta marrim kaq negativisht këtë punë. Vetë fakti që ata arrijnë të fitojnë aq sa të mund të paguajnë shkollat e fëmijëve të tyre me shifra që shumica e shqiptarëve nuk i përballon dot – dhe shumë më të larta edhe se në Europë, ku dominojnë universitetet publike – tregon se nuk mund të jenë kurrsesi me të meta mendore. Jo, për mua ata mund të jenë më shumë “cretini” që janë ngjitur në shkallën e “stronzo”- ve – një pjesë edhe nga halli, sigurisht – sesa “scemi” që, mund ta përkthejmë edhe “të trashë”. Pse e them këtë? Pasi, sipas meje, ne jetojmë në një vend ku, siç e ka konfirmuar, me të thënë e me të bërë, edhe vetë kryetari i opozitës, nuk i ngjit dot shkallët e jetës pa u bërë maskara. Pra dua të them se nuk është se këta prindërit nuk e dinë se ku po i çojnë fëmijët, por kjo është mënyra për t’u ngjitur këtu te ne, për t’ua hedhur edhe atyre që kanë bërë shkolla më të mira… sigurisht, pasi të bëhen edhe militantë të ndonjë partie.


Prandaj, për të mbetur në anën plot të shishes, do të thosha se ne duhet të krenohemi që shkollat tona fillore shatë–tetë-nëntëvjeçare dhe të mesme në përgjithësi, kanë nxjerrë dhe nxjerrin cretini/budallenj që i kanë të gjitha mundësitë që, kur të mbarojnë universitetet tona, të laureohen në maskarenj. Madje edhe shkollat e komunizmit s’kemi pse i shajmë në këtë drejtim, sepse numri i maskarenjve që ato kanë nxjerrë është i pafundmë.


Tani le të vijmë në pjesën bosh të shishes. Ç’është e vërteta, “maskara” nuk është ndonjë lëvdatë, prandaj, numri i madh i maskarenjve vërtet tregon se kemi pak debilë, por, gjithë sipas përkufizimit të Littizzetto-s, tregon se kemi shumë cretini. E para e punës them se në këtë pikë na duhet të ndalemi pak më mirë në përkthimin saktë të asaj se ç’duhet të kuptojmë me “cretino” në shqip dhe për këtë mund të na ndihmojë edhe hulumtimi i asaj se çfarë kanë në ADN e tyre cretino/budallenjtë që i dallon nga scemo/debilët më një anë, por edhe çfarë i shtojnë vetes ata, si vlera intelektuale dhe morale, kur shndërrohen në maskarenj, më anën tjetër.


Dallimi i parë është i qartë: debilët janë njerëz me të meta mendore që nuk bëhen dot të rrezikshëm për shoqërinë, kurse maskarenjtë janë të rrezikshëm. Por çfarë i shtojnë vetes cretini/budallenjtë për t’u graduar në maskarenj? Sipas meje, kur themi “budalla”, që, edhe sipas fjalorit, është përkthimi më i drejtë i “cretino”, ne kemi parasysh disa kuptime të fjalës. Njëri prej tyre është ai që gjejmë në shprehjen: “Sa budalla që jam!”, “Pse, budalla është ai?”, që sugjerojnë idenë se, po nuk bëre siç bëjnë të tjerët, d.m.th. maskarenjtë, të quajnë budalla. Pra budallai tek ne ka edhe kuptimin e naivit apo njeriut të mirë që s’vjedh dot, nuk mashtron dot, nuk ua fut dot të tjerëve etj. si këto; shkurt, një njeri që nuk ngrihet dot në nivelin e maskarait. Po atëherë, cili është dallimi i këtij me cretino/budallain që bëhet maskara, nëse konditë e domosdoshme për t’u bërë stronzo/maskara është që të jesh më së pari cretino? Më duket se në këtë pikë del qartë se, për përkthimin e “cretino” në shqip, duhet të bëjmë dallimin midis cretino-s që s’bëhet dot maskara dhe atij që bëhet. E për këtë ndoshta duhet të kërkojmë një fjalë sinonim të budallait. Duke pasur parasysh se stronzo/maskarai ka në bazën e tij prej cretino/budallai edhe një lloj guximi e paturpësie për t’u bërë keq të tjerëve, do të thosha se fjala më e përshtatshme për gjendjen e tij para gradimit në maskara ndoshta nuk është budalla, por… “trap”. “Trapi” sipas meje, edhe e ka brenda budallain, – kur themi p.sh. “ai është trap i gjithi”, – por edhe ndryshon nga budallai, sepse shpesh themi “trap” për një njeri që nuk është thjesht naivi i paditur që rri në punën e vet, por një ambicioz në veprim, që edhe pse nuk sheh përtej hundës së tij, i fut hundët në punët e gjithë botës, derisa bëhet edhe kërcënim publik. Trapi ka besim se, me pak shkollim mund t’ua hedhë të gjithëve, dhe kalon kështu shpejt e shpejt në nivelin e maskarait. Dikush do të thotë: Po atëherë “trap” dhe “stronzo” janë e njëjta gjë, pse ta përkthejmë “stronzo” në “maskara”? Jo, sepse “stronzo” në italisht apo “maskara” në shqip mund t’i thuash edhe një njeriu që në pamje të parë nuk duket fare si trap e që mund të ketë edhe tituj shkencorë, ndonjë master a doktoraturë për shembull, madje mund të jetë edhe Dr. prof. Pra duhet të ketë diçka më shumë trapi për t’u bërë maskara. Gjithsesi, sipas meje, – po hyj në të thella, të më falë lexuesi, – stronzo/maskarai, megjithëse mund të duket i suksesshëm, i kënduar, i lëvduar, megjithëse mund ta quajnë njeri karizmatik, mediatik, analist, opinionist, profesor, doktor, piktor, poet, shkrimtar, gazetar, filozof dhe megjithëse mund të ketë mbaruar universitetin jo vetëm në Shqipëri, por edhe në Itali, Francë, Gjermani, SHBA, mbetet në bazën e formimit të tij, ose ndryshe, në thelbin e thelbeve të tij, trap i trapave. Ja për shembull, ata që hapin këto universitetet private, çfarë janë, sipas jush: budallenj, trapa apo maskarenj? Po ata që japin mësim nëpër këto universitete e që kanë goxha tituj shkencorë, po ata që firmosin edhe diploma si ajo e Bossi-t që po na bëjnë të skuqemi kur themi se jemi shqiptarë? Po ata të Ministrisë së Arsimit që ua akreditojnë? Po ata lart e më lart, me në krye Presidentin e Kryeministrin, që bëjnë sikur s’ka ndodhur asgjë, çfarë janë? Hëm, shumë larg shkon pyetja. Për mua janë trapa të shndërruar në stronzo/maskarenj pasi kanë studiuar, janë laureuar e pastaj kanë dhënë mësim në universitetin e madh shqiptar të stonzologji/maskaralogjisë. (Panorama, 22 maj 2012)