Lubonja: Protesta, fillimi i luftës për të ndryshuar, Rama, mallkime në vend të ndjesës

Intervistoi Aleksandra Bogdani (Mapo 16 nëntor 2013)

Zoti Lubonja, shqiptarët dolën në rrugë, të frikësuar nga sjellja e armëve kimike pas një bllokade informacioni prej mëse trejavëshe nga qeveria, ndërsa mediat ndërkombëtare raportonin se vendimi ishte thuajse përfundimtar. Më në fund protesta popullore fitoi kundër marrjes së këtij vendimi, ndërsa kryeministri na transmetoi idenë se kjo ishte një fitore e gabuar. Ju si e komentoni këtë situatë?

Për mua ky ishte si ai rasti kur një sëmundje, që e kemi në trup prej kohësh, shpërthen me virulencën e saj maksimale duke bërë që i sëmuri kësaj here të kuptojë se po i rrezikohet jeta dhe prandaj duhet të marrë masa serioze. Kjo që ndodhi ishte reagimi i popullit ndaj sëmundjes. Cila është sëmundja dhe agjentët e saj? Paaftësia jonë për të ndërtuar një shtet dinjitoz, që ka gjetur shprehjen e saj më të shëmtuar tek politikanët e korruptuar e të pandëshkuar e paranojakë që kemi, të cilët, duke qenë edhe të paaftë për të ndërtuar ekonomi të shëndoshë, kërkojnë të rrinë në pushtet duke mashtruar, manipuluar e shantazhuar njerëzit e duke kërkuar të fitojnë legjitimitetet e para me mbështetjen e të huajve, duke u bërë atyre çdolloj koncesioni. Këtë sëmundje tonën e kanë shfrytëzuar në këtë rast amerikanët për interesat e tyre, edhe të paqes, por jo të Shqipërisë. Shqipëria në këtë rast, përsa i përket amerikanëve, ishte në rolin e të sakrifikuarit për një çështje shumë më të madhe. A e lexuat ç’thoshte deputeti gjerman Jan van Aken: “…kërkohet hallka më e dobët e një zinxhiri dhe Shqipëria si një vend i vogël, në borxh, vihet nën trysni për ta kryer këtë punë. Politikisht, teknikisht dhe nga aspekti shkencor nuk ka asnjë arsye për të zgjedhur Shqipërinë…”.

Kjo mpleksje interesash bëri që midis kësaj race politikanësh që kemi dhe amerikanëve të arrihet një marrëveshje e turpshme kulisash, si ato që amerikanët, për interesat e tyre, kanë bërë me regjime autoritare dhe jopopullore, jo në pak vende të botës. Por Shqipëria dhe shqiptarët, megjithë mangësitë e mëdha përsa i përket demokracisë, treguan edhe kësaj here, siç e kanë treguar në raste ekstreme, se ka një kufi autoritarizmi dhe abuzimi që ata s’e lejojnë më të kalohet. Sepse kësaj here, kjo racë politikanësh tentoi të shkojë shumë larg. Një nervozizëm të tillë të popullit unë e kam përjetuar vetëm në vitin ’97, kur u vodh nga piramidat financiare.

Si e komentoni fjalimin e Ramës? Ç’duhet të bëjë një kryeministër pas kësaj ngjarjeje, si e parashikoni të ardhmen e Ramës në qeverisje?

Unë bëj pjesë ndër ata që janë shprehur se kjo klasë politike duhet të ndëshkohet e tëra dhe jo të ketë luksin e rotacionit mes vetit. Megjithatë jam shprehur edhe se nuk është racionale të vësh bast për dështimin e kësaj qeverie dhe të Ramës në krye të saj, pasi ky dështim do të bjerë mbi kurrizin e të gjithëve, prandaj duhet mbështetur çdo gjë që na duket pozitive, në interesin publik.  Jam i vetëdijshëm se tregohem kontradiktor, kur edhe kërkoj të gjej zgjidhjen jashtë kësaj klase politike, duke mos pasur besim tek ajo, edhe mbështets selektivisht ndonjë zgjedhje të Ramës. Por kjo vjen për të vetmen arsye se zgjidhja e parë më duket shumë e vështirë. Ndërkaq, ngjarja e fundit duke përfshirë edhe fjalimin e Ramës, ma ka thelluar edhe më kontradiktën, pasi është sinjal i pastër se ky Kryeministër, që nuk duhet t’ia uronim asesi dështimin, e ka dështimin të shkruar në ballë. Fjalimi i tij ishte ogurzi për mua në këtë drejtim. Nga pikëpamja e gjendjes së tij psikologjike (fatmirësisht jo e pasojave) më kujtoi Hitlerin, që kur po humbte luftën për fajin e tij, mallkoi popullin gjerman që nuk e meritonte një lider si ai. Fjalimi ishte një shoshë me gënjeshtra që kërkonte të mbulonte diellin e së vërtetës që e pa çdo shqiptar: e para, se ajo që ai donte të bënte ishte në dëm të Shqipërisë dhe vetëm në interes të tij e të pushtetit të tij personal e prandaj dhe e kishte mbajtur fshehur – sepse përndryshe do të na e kishte thënë me gaz që ditën e parë, siç na tha, pa u bërë ende kryeministër, se do të shkonte në luftë në Siri – dhe e dyta, se atë e detyroi të sprapset presioni i madh popullor, ku duhen futur edhe njerëzit e tij, dhe jo opozita e mallkuar dhe grupe mediatike që e paskan manipuluar rininë. Shkurt, në vend se të dëgjonim një ndjesë të madhe, madje edhe një dorëheqje, dëgjuam mallkimet  e fyerjet e një njeriu që të kujtonte në disa pasazhe fjalimet e Enver Hoxhës kur fliste për Bashkimin e lavdishëm Sovjetik.  Në një vend normal do të kërkohej menjëherë dorëheqja e Kryeministrit, pasi ai paraqet një rrezik të madh me pushtetin që ka, papërgjegjshmërinë, mungesën e serioziteti ndaj popullit që e ka zgjedhur, mungesën e transparencës, me hiletë dhe mashtrimet që përdor. Nga ana tjetër nuk mund të mos mendosh se çfarë vjen prapa. Sepse Berisha na ka krijuar bindjen se do të kishte bërë të njëjtën gjë sikur të ishte në pushtet. Madje, ndoshta do të gjendeshim edhe më keq, sepse në partinë e tij nuk do të dilnin dot zëra kundër, siç dolën në PS kësaj here.

Personalisht ndjehem shumë i shqetësuar për çfarë na pret, megjithë entuziazmin e kësaj fitoreje që i ka kapur disa. Imagjinoni, Rama hapi një betejë për kontrollin e territorit dhe kundër ndërtimeve pa leje, hapi edhe atë kundër lojërave të fatit, edhe kundër evazionit fiskal – për të cilat e kemi mbështetur. Vetëm njëra nga këto kërkon përqendrim e energji të jashtëzakonshme për t’u realizuar dhe do të mjaftonte për t’i shtuar pikë qeverisë po të realizohej. Dhe befas krijoi një situatë të tillë, që e zhvendosi krejtësisht vëmendjen, duke na humbur besimin në seriozitetin e këtyre betejave. Ky njeri kujton se të qeverisësh do të thotë thjesht të bësh ndonjë gjë spektakolare, që të dalësh në televizion dhe gazeta të huaja dhe të bësh ndonjë fotografi me Obamën dhe jo siç, ka thënë vetë duke vjedhur ndonjë frazë të cilën në fakt nuk e ndjen: të punosh për të kryer me përkushtim, modesti dhe durim detyrat që të ngarkon populli që është në pushtet.

Në këto kushte, kjo protestë, minimalisht duhet të ndikojë në korrigjimin e kësaj klase politike, e me çka kuptoj edhe mundësinë e zgjedhjen së një kryeministri tjetër nga kjo mazhorancë. Vetëm gatishmëria për të protestuar për çdo gjë të mbrapshtë mund të krijojë një shpresë se mund të fillojmë të hapim tunelin ku jemi ngujuar e të dalim në dritë. Përndryshe, do të na zërë brenda. Si mund të vijë kjo? Imagjinoni, pa këtë protestë, helmet do të silleshin dhe imagjinoni pastaj një aksident që do të mbyste me mijëra njerëz. Atëherë do të vinte fundi edhe i kësaj klase politike, edhe i joni. Këtë shikojeni edhe si mundësi reale, që u evitua, por edhe si metaforë të gjendjes në të cilën jemi.

Protesta tek Ambasada amerikane mund të quhet “një ngjarje brenda ngjarjes” për një popull që është konsideruar si më pro-amerikani në botë. Rama i mëshoi shumë detyrimeve të tradhtuara, sipas tij, ndaj Amerikës në fjalimin e tij. A po rritet bashkë me protestën një frymë anti SHBA në Shqipëri dhe në këto rrethana, a mund të konsiderohet e dëmshme?

Dashuria jonë e madhe për Amerikën është një manipulim i trashëguar nga kultura propagandiste e Enver Hoxhës. Ju kujtoj se edhe në dashurinë midis dy njerëzve, ka një fazë që quhet “dashurimi”, ajo e fillimit, kur ndjenja është e fortë, quaje po deshe irracionale, ku tjetrit nuk arrin t’i shohësh edhe defektet, por kjo mbaron shpejt për t’ia lënë vendin kthjellimit, institucionalizimit të raportit, çka nënkupton se ai kthehet në dashuri. Dhe kjo dashuri bazohet mbi njohjen dhe respektin reciprok, mbi kritikat reciproke. Një dashuri e tillë nuk ekziston midis nesh dhe Amerikës sepse, sikurse e thashë, kjo nënkupton respekt të ndërsjelltë dhe barazi. Me fjalën “partneritet” është abuzuar shumë këto ditë duke harruar se partneriteti nënkupton barazi, ndërkohë që vetëm barazi midis SHBA dhe Shqipërisë nuk ka në këtë histori. Veç nëse shohim ëndrrat me sy hapur të kohës së Hoxhës, kur na dukej vetja (në fakt i dukej atij paranojakut) si të barabartë me Kinën. Sikur të bëhej fjalë për një raport të tillë dashurie, edhe sikur ne të donim t’i merrnim helmet e Asadit, amerikanët do të na thoshin: jo, do t’i marrim ne, se jemi një vend shumë herë më i madh, më i pajisur, më i sigurt e më me kompetenca e ekspertizë. Po e citoj edhe një herë deputetin gjerman kur tha se kriteret duhet të ishin ose afërsia – duke përmendur Turqinë dhe Qipron, ose përgjegjësia që kanë shtetet për fabrikimin e këtyre armëve, duke përmendur Gjermaninë, megjithëse ai vetë është gjerman. Ka në botë edhe politikanë të ndershëm, e shihni!

E pra, e vërteta e dashurisë sonë për Amerikën është se ne vuajmë nga komplekse të thella inferioriteti. Kjo vjen ngaqë jemi mbajtur për një kohë të gjatë në stadin e fëmijës që i është imponuar nga prindërit e paaftë, injorantë e impotentë, adhurimi për Dajën, nënshtrimi apo bindja ndaj tij, sepse Daja është i pushtetshëm, na mbron, ka para etj.. Fatkeqësisht mesa duket, edhe me ndihmën e Dajës. Ne kemi nevojë të rritemi e ta shikojmë Amerikën ashtu si edhe gjithë shtetet e tjera: si miq në pozitat e të barabartit në dinjitet. Them në dinjitet, nuk po them në pasuri dhe as në fuqi ekonomike apo ushtarake. Tek e fundit, kjo do të thotë që ne, si individë, të ndjehemi të barabartë në dinjitet me çdo individ amerikan. Pastaj ju kujtoj se Amerika nuk është një gjë e vetme që duhet adhuruar si një e tërë. Amerika ka kontradiksionet e veta brenda saj, ka qëndrime të ndryshme brenda Amerikës edhe për politikat e jashtme amerikane, edhe për çështje si kjo që po diskutojmë. Po ashtu, Amerika ka bërë mjaft punë të mira në botë, por ka bërë edhe gafa të rënda edhe punë të pista – për interesat e amerikanëve, që në mjaft raste kanë rezultuar edhe kundër vetë amerikanëve.  Mjaft t’ju kujtoj mbështetjen e diktaturave në Amerikën Latine, që edhe sot ndikojnë aq shumë për ndjenja antiamerikane atje, apo mbështetjen që i kanë dhënë Bin Ladenit e talebanëve. Apo luftën në Irak, që u mbështet edhe mbi një gënjeshtër të madhe: atë se Sadami kishte armë të shkatërrimit në masë.

Prandaj, në këtë kontekst, mendoj se protesta para ambasadës është një ngjarje krejt normale, madje për t’u parë me gëzim, sepse tregon se shqiptarët po rriten, dhe jo si një shqetësim.  Sot për sot në përqindje popullsie, ka më shumë antiamerikanë – në kuptimin e atyre që janë kundër politikave të qeverive amerikane – në SHBA sesa në Shqipëri. Këtu nuk shtrohet problemi i të qënit “anti”, por i të qënit “për” mbrojtjen me forcë të interesave tona, të dinjitetit, të vizionit që kemi për vendin tonë dhe për botën, tek e fundit. Edhe në të gjithë vendet perëndimore ka një pjesë shumë të madhe, veçanërisht të majtët, që janë kundër politikave amerikane, nganjëherë sipas rastit, nganjëherë edhe vazhdimisht. Dhe kjo është normale në demokraci. Anormale – madje antiamerikane në kuptimin se si e idealizojmë ne Amerikën si vend i demokracisë – është që ambasadori amerikan, që na ka dhënë kaq e kaq leksione për demokracinë në Shqipëri, të marrë vendime në errësirë me Edi Ramën duke shpërfillur institucione e ligje të vendit. Dhe më keq akoma, edhe kur sheh një vullnet masiv të popullit kundër këtij vendimi, të shantazhojë shqiptarët me forcën e shtetit më të fuqishëm në botë.

A shihni ju një shpresë për ndryshim tek forca e protestës, në mos për të diktuar vendime, për të detyruar klasën politike të jetë më e përgjegjshme?  

Idealisht do të thosha se lëvizja Aleanca Kundër Importimit të Plehrave duhet të shndërrohet në lëvizjen “Aleanca kundër plehrave” – duke nënkuptuar me këtë aleancën e shqiptarëve për pastrimin e kësaj kaste politikanësh dhe jo vetëm, që boll dëme i ka bërë këtij vendi. Ju vë në dukje se lëvizje të tilla ka sot edhe në vende me një klasë politike shumë më të suksesshme se e jona, si p.sh në Bullgari, Rumani, por edhe në Itali. Unë shpresoj shumë që rinia veçanërisht të ndërgjegjësohet për këtë dhe të gjejë rrugët e mençura për ta bërë këtë. Por nga ana tjetër, e shoh edhe shumë të vështirë një gjë të tillë, sepse një gjeneratë e re e shëndoshë lind nga suksesi dhe jo nga dështimi i paraardhësve. Të jeni të sigurt se ishte dështimi aq i rëndë dhe total i komunizmit që na ka sjellë këtë Shqipëri kaq të dështuar. Dhe ju kujtoj se ishte një regjim, që erdhi duke u përkeqësuar, jo duke u përmirësuar, si përsa i përket ekonomisë, ashtu edhe moralit të shoqërisë e të njerëzve, derisa i ra tuneli mbi shpinë. Shoh me dëshpërimi se të njëjtën rrugë dështimesh të njëpasnjëshme, kemi marrë me klasën politike që ka njëzet vjet që abuzon, përdhunon e poshtëron shqiptarët. Prandaj e shoh shumë të vështirë kthimin e një lëvizjeje si kjo  e këtyre ditëve në diçka më të strukturuar, që e quajta “Aleanca kundër plehrave”, sepse gjatë këtyre njëzet vjetëve, shqiptarët janë shumë të përçarë, shumë individualistë, pa aftësinë për t’u bërë bashkë për ideale, pa besim tek njëri- tjetri dhe shumë egoizëm dhe një sistem vlerash ku mbizotëron suksesi apo pasurimi i shpejtë, banal, individual dhe jo ai i komunitetit. Në këtë protestë i mblodhi rreziku i madh që ndjenë. Sidoqoftë, një ngjarje si kjo e shoh edhe me shpresë. Sepse ajo ishte si ato tragjeditë greke, ku pesha e gjëmës i trondit thellë njerëzit për të keqen që kanë bërë apo që kanë brenda tyre, duke prodhuar katarsis, duke ndarë të ndreqshmit nga të pandreqshmit Sepse tek e fundit, asnjë nga ne nuk është engjëll. Papa Françesku kur e pyeti një gazetar se cili është Françesku, u përgjigj: “një mëkatar”. Ne të gjithë kemi kohë të pendohemi e të ndryshojmë këtë që i kemi bërë vetes, e që na solli deri në këtë pikë, sa mund të na sillnin helmet në shtëpi.

Një koment të fundit për imazhin e Shqipërisë në arenën ndërkombëtare pas kësaj ngjarjeje….

Unë mendoj se kjo ngjarje, ky refuzim për t’u nënshtruar e për t’u bërë kosh plehrash e ngre imazhin e Shqipërisë në sy të botës. Aq sa do të thosha se një figurë si Rama, i aftë për ta bërë të bardhën të zezë dhe të zezën të bardhë si pa gjë të keq, mund të dalë pas ca kohësh e të mburret për vendimin që mori për ta ruajtur Shqipërinë të pastër. Sepse jam i bindur se do t’i vijnë edhe shumë komplimente. Por nga ana tjetër, kjo ngjarje duhet parë vetëm si fillimi i një lufte për të ndryshuar vërtet Shqipërinë dhe jo imazhin e saj, që shpeshherë është manipulativ e virtual e përmbyset menjëherë. Me këtë dua të them se duhet të ndryshojmë Shqipërinë reale, që vazhdon të vuajë rëndë nga sëmundja që përmenda në krye të intervistës e që është shkaku kryesor që ende pas njëzet vjetësh, nuk kemi pastruar as ato 31 hot-spotet me helme që përmendi Rama, e që vazhdojmë të prodhojmë të tjera.