Mendoj se nuk duhet të na shpëtojë një kontradiktë e Kryeministrit kur flet më një anë për “sistemin” si fajtor që prish njerëzit e më anë tjetër për “burgun” si riedukim për njerëzit fajtorë.

“Edhe gjermanët po të vijnë në Shqipëri do të korruptohen.” – ka thënë Rama më se një herë – duke ia veshur fajin sistemit. Ndërkaq, kur vjen puna për të ndryshuar këtë sistem, deri tani na ka propozuar vetëm burg për vjedhësit. Në fakt, nëse do të bëjmë një silogjizëm të thjesht, mund të arsyetojmë kështu: nëse sistemi është fajtor që njerëzit vjedhin dhe fajtorët duhen ndëshkuar me burg atëhere si konkluzion është sistemi që duhet futur në burg.

Pyetja që ngrihet edhe për Kryeministrin do të ishte: cili është sistemi, që të mund ta fusim atë në burg? Nuk është e lehtë të japësh një përgjigje që do ta përkufizonte me kufij dhe trajtë të qartë atë që e quajmë “sistemi”. Mund të arrinim deri në akuzat marksiste se e keqja është sistemi kapitalist i pronës private. Por një gjë është e sigurt: se kur flasim për sistemin nuk mund të përjashtohen njerëzit si ndërtuesit e tij, që e kanë pasur një qëllim që e kanë ndërtuar këtë.

Mua më duket se mund të na hedhë dritë mbi sistemin historia e ndërtimeve në Shqipëri – duke patur parasysh edhe faktin se Rama së fundi kërkoi futjen në burg të atyre që ndërtojnë pa leje. Kujtdo që ka vizituar Shqipërinë nuk mund të mos i bjerë në sy masakra e madhe urbane që është bërë me dëme të pakthyeshme për vendin. Më e tmerrshmja është kryer në Tiranë dhe rrethinat e saj, pastaj në Durrës dhe ne plazhin e Durrësit, pastaj do të thoja në Sarandë, pastaj do të veçoja edhe Vlorën. Pastaj do të fusja tokat e bukës të zaptuara me ndërtime si dhe anët e rrugëve ku nuk ka vend pa njolla të shëmtuara ndërtimesh pa sens dhe pa ndonjë funksion, si pika karburanti, kafe - bare, restorante, magazina e dyqane pa fund. I ka bërë sistemi këto apo i kanë bërë njerëzit?

Për të gjetur përgjigjen le të vemë në dukje më së pari se këto janë ndërtime edhe pa leje edhe me leje. Së dyti se ka dallime midis këtyre ndërtimeve që nuk janë pa rëndësi. Dallimi i parë qëndron pas pyetjes nëse masakrimet më të mëdha janë ato të kryera pa leje apo ato me leje. Për mua duket sheshit se ndër ato që përmenda janë ndërtimet me leje ata më voluminozet dhe më skandalozet. Këtë e përforcon edhe një dallim tjetër i rëndësishëm midis ndërtimeve pa leje dhe me leje. Ai që ka ndërtuar pa leje është kryesisht një individ apo një familje apo grup familjar që ka ndërtuar për të banuar vetë, ndoshta edhe për të hapur ndonjë biznes të vogël. Kurse ndërtimet me leje janë bërë kryesisht për tu shitur, pra për të nxjerrë përfitime nëpërmjet shitjes. Këta duhet të jenë domosdo me leje sepse vështirë se gjen kënd që të blejë një apartament apo një vilë apo ku di unë të pa hipotekuar. Pra shumica e ndërtimeve që kanë kryer masakrën më të madhe mbi qytetet, territorin, bregdetin, trashëgiminë tonë kulturore, pejsazhin urban, pejsazhin natyror janë me leje. Madje edhe ata që i kanë bërë pa leje nuk i kanë bërë jashtë syrit të atyre që duhet të vigjëlojnë që gjërat të bëhen me leje. Më së shumti edhe ata e kanë marrë një “leje”: duke u paguar ndonjë gjë në dorë po njerëve të sistemit.

E pra, sipas mendimit tim, nëse do të kërkojmë të përcaktojmë një sistem fajtor për këtë masakër atë duhet ta kërkojmë më së pari tek ndërtimet me leje që janë dhënë. Shembulli më i freskët është ai i pallatit që u tha se ishte i Bashës në Vlorë. Në fakt ai nuk ishte thjesht i Bashës apo vjehrrit të tij, por produkt i sistemit, një sistem që lidhte në një rrjet kriminal Bashkinë socialiste të Vlorës që kishte dhënë lejen pasi kishte “kontrolluar siç duhet” dokumentet, gjykatësit që kishin njohur prona inekzistente, punonjësit e hipotekave që i kishin regjistruar, ndërtuesit që kishin bërë projekte mbi prona publike siç është deti, noterët që kishin bërë shitjet -  deri edhe mediet,  do të thoja unë duke e zgjeruar rastin, pasi e dimë se një nga mjetet kryesore për të marrë leje ndërtimi, veçanërisht në Tiranën e Edi Ramës, kanë qenë televizionet e pronarëve ndërtues.

E pra, siç tregon edhe historia e pallatit që u shemb, - por si një përjashtim që përforcon rregullin, - të gjithë këtij sistemi keqbërësish nuk i ka hyrë anjë gjemb në këmbë. (Edhe Kryetari i Bashkisë së Vlorës i akuzuar për masakrat në Vlorë doli i pafajshëm së fundi). Po pse ndodh kështu? Sepse njerëzit e sistemit dhe sistemi: - që mban në këmbë edhe ngrehinën e pushtetit të Kryeminstrit janë një gjë e vetme. Janë “ata” që kontrollojnë njëherësh pushtetin politik, atë ekonomik, atë mediatik, atë gjyqsor – gjithçka në këtë vend. Janë ata që duke mos qenë në gjendje të ngrenë një ekonomi të ndershme, futen në politikë/sistem dhe i shfrytëzojnë institucionet e kapura prej tyre për t’u pasuruar në mënyrën më të pandershme: duke grabitur pronën publike. Për mua ky është sistemi që fillon, që me mënyrën se si janë ndërtuar partitë politike: (si kompani biznesi privat) e mbaron tek njeriu i thjeshtë që nuk mund të mbijetojë pa bashkëpunuar në një mënyrë a në një tjetër me këtë sistem. Pra dua të them se e keqja më e madhe këtij vendi nuk i ka ardhur nga gjërat pa leje, por nga sistemi që jep lejet me leje apo pa leje ( e deri këtu jam dakort me Kryeministrin) dhe se prandaj ndëshkimet (e këtu jam kundër Kryeministrit) duhet të fillojnë nga ata që japin lejet dhe jo nga njerëzit e thjeshtë. Këtu duhet të përqendrohen edhe ndryshimet ligjore ku mund të hyjnë edhe ato në Kodin Penal.

Mirëpo ndërkaq, në rreth vicioz, pyetja ngrihet: e si mund të ndëshkohen ata kur janë ata vetë kryendëshkuesit e këtij vendi, kur për ndëshkimin e tyre duhet të japë vendim gjykata që është pjesë e sistemit të tyre, kur mediat që duhet t’i demaskojnë janë edhe ato pjesë e sistemit? Me burg dhe me shembje mund të ndalohen ndërtimet pa leje, dhe kjo nuk është gjë e keqe, por jo zullumet e sistemit. Sistemi është si një përbindësh i madh, shumëkëmbësh e shumëkokësh i ngritur nga një pakicë që ha pareshtur interesin e shumicës. Shikoni fabrikat e çimentos që ka dhënë sistemi nga Tirana deri afër Shkodrës. Dëmi që ato i sjellin territorit, popullsisë së atyre anëve, pejsazhit, trashëgimisë kulturore është i pakrahasueshëm me ndërtimet pa leje që kanë bërë banorët në ato anë. Dhe ato janë me leje jo pa leje. E njëjta gjë mund të thuhet edhe për hidrocentralet që po shkatërrojnë jo vetëm ekosistemin kudo ku po ngrihen, por po u rrëmbejnë edhe ujin banorëve përreth. Edhe për guroret. Edhe ato janë ushqim për sistemin. A e keni dëgjuar Kryeministrin të thotë qoftë edhe një fjalë për to?

Pyetja që shtrohet megjithatë është: si ta lexojmë atëhere Kryeministrin që këtej flet kundër sistemit që prish njerëzit dhe andej fut në burg njerëzit jo sistemin. Pikë së pari duhet t’i kërkojmë të na shtjellojë se ç’kupton ai me sistemin kur e përdor këtë fjalë pasi  mund të mos ketë parasysh këtë që them unë. Personalisht mendoj se roli i tij nuk është të ndryshojë sistemin për të cilin fola, sepse ai e ka sjellë dhe mban në pushtet, por t’i shërbejë atij. Ai në fakt nuk ka guxuar të prekë asgjë nga ato që janë shtyllat e këtij sistemi pa ndryshimin e të cilave asgjë nuk mund të ndryshojë duke filluat që nga format e financimit të partive, konfliktet e interesave të udhëheqësve e sponsorizuesve të partive, sistemin mediatik etj..  Në fakt po ta vesh re, atë historinë e fajësisë së sistemit ai e nxjerr nga kapelja si prestigjiator, sa herë ndjehet ngushtë kur i kërkojnë të huajt arrestimet e funksionarëve të lartë të korruptuar. Me sa kujtoj më se një herë e ka thënë kur ka rënë fjala për Metën. Prandaj kërcënimet për burg të njerëzve i lexoj në rastin më të mirë si paaftësi për të ndryshuar sistemin e në rastin më të keq si dinakëri për ta fshehur atë gjithë duke punuar në funksion të forcimit të pushtetit të tij.  (Panorama, 22 dhjetor 2014)