Po a është ky një
parashikim i drejtë?
Për t’i dhënë
përgjigje kësaj pyetjeje le të ndalemi në krahasimin midis Italisë së Renzit
dhe Shqipërisë së Ramës, në ngjashmëritë
dhe diferencat midis tyre.
Nuk ka dyshim se
nëse do të kërkojmë ngjashmëritë ato do t’i gjejmë si në tipologjinë e të dy liderëve
(më së shumti), edhe në disa tipare të përbashkëta të sistemeve që vijnë nga
fakti se Italia ka qenë veçanërisht model i Shqipërisë post komuniste.
Përsa i përket
tipologjisë së dy liderëve do të theksoja disa ngjashmëri të dukshme, që nuk
burojnë vetëm nga karakteret e dy personave në fjalë, por janë edhe reflektim i
një modeli politikani të kohës.
Së pari, edhe Renzi
edhe Rama akuzohen në vendet e tyre për personalizim të politikës, për prirje
të theksuar për t’iu imponuar institucioneve.
Së dyti, që të dy
akuzohen si politikanë me lidhje me ato që në Itali i quajnë “poteri forti”
(pushtete të forta) apo më saktë si përfaqësues të interesave të tyre dhe, më
në përgjithësi, të kastave të vendeve të tyre.
Së treti, edhe Renzi
ashtu si Rama shquhen për prirjen për ta zëvendësuar politikën e aksioneve të
mira me propagandë mediatike dhe akuzohen se kanë vënë në kontroll mediat
kryesore (Renzi veçanërisht RAI-n çka ra në sy si asnjëherë tjetër gjatë kësaj
fushate për referendumin.)
Përsa i përket
sistemit politik ekonomik do të veçoja faktin se edhe Italia vuan nga
partitokracia që pengon forcimin e shtetit të institucioneve, në favor të
shteti të klientelave të partive, si dhe modelin Berlusconi të konfliktit të
interesave për shkak të përqendrimit të pushteteve politike, ekonomike dhe
mediatike në të njëjtat duar.
***
Shkaqet e humbjes së
Renzit në 4 dhjetor janë komentuar në Itali nga shumë këndvështrime. Ka pasur
nga ata që e konsideruan referendumin më
shumë social, sesa kushtetues, në kuptimin se “po”-ja dhe “jo”-ja ndau shtresat
më në gjendje ekonomike dhe në moshë më të madhe, nga shtresat më të varfra dhe
në moshë më të re. Ka pasur të tjerë që e kanë vënë theksin tek evroskepticizmi
në rritje, i italianëve i lidhur edhe me problemin e ndalimit të emigracionit. Por
të gjithë komentatorët, edhe mbështetësit e Renzit madje, vënë në dukje se
“jo”-ja që triumfoi në 4 dhjetor ishte, mbi të gjitha, një shuplakë që
italianët i dhanë arrogancës së një kryeministri që, nëpërmjet ndryshimeve
kushtetuese, kërkonte të rriste fuqinë e tij e të partisë që drejton, duke
dobësuar instrumentet mbrojtës të demokracisë që Italia ka ngritur pas dramës
së fashizmit. Një tentativë të tillë, të propozuar në emër të qeverisshmërisë
dhe semplifikimit, italianët ia refuzuan edhe Berlusconit në vitin 2006, po
nëpërmjet një referendumi. Kësaj here, të majtë dhe të djathtë, evroskeptikë
dhe evropianistë, ish partizanë dhe
pasardhës së Movimento Sociale-s,
sëbashku me konstitucionalistë dhe intelektualë të njohur krijuan
frontin e “Jo”-së që fitoi me 60%, duke e çuar Renzin në shtëpi.
***
Pyetja që shtrohet,
kur e ballafaqojmë këtë realitet italian me realitetin shqiptar, është: të
ndodhur përballë një kryeministri që dukshëm po shfaq, madje në masë shumë më
të ekzagjeruar, tiparet e arrogancës dhe personalizimit të Renzit, e që, po
ashtu, ka prapa “pushtete të forta” shumë herë më agresive se në Itali, a do të
mundnin shqiptarët, të frymëzuar edhe nga italianët, t’i jepnin një mësim kryeministrit
Rama? Apo do të vazhdojmë të zhytemi gjithnjë
e më shumë në pasivitet dhe nënshtrim përballë arrogancës në rritje të Ramës
dhe të “pushteteve të forta” që e mbështesin atë?
Personalisht, përtej
ngjashmërive që përmenda, shoh ndryshime të mëdha midis dy realiteteve që nuk
më lenë shumë vend për optimizëm.
Ndryshimi thelbësor
qëndron në faktin se nëse Italia e Renzit sot mund të konsiderohet një “postdemokraci”
- në kuptimin që i jep Colin Crouch kalimit të shumë vendeve perëndimore nga
vendimmarrja e popullit në vendimmarrjen e “pushteteve të forta” - Shqipëria e
Ramës është një parademokraci, që do të thotë se nuk e ka njohur ende demokracinë.
Nëse do të përdorja
një metaforë, për të bërë dallimin midis postdemokracisë dhe parademokracisë, do
të thoja se post demokracia nënkupton se më parë e ke provuar demokracinë, çka
do të thotë se ke kaluar një sprovë/ethe antiautoritare që të ka krijuar një
lloj imuniteti. Kurse parademokracia nënkupton se ky imunitet të mungon pasi
sëmundja nuk të ka kaluar ende dhe mund të përkeqësohesh shumë lehtë.
Në fakt Shqipërisë
nuk i mungon një përvojë e refuzimit të prirjeve autoritare. Ajo ka arritur të
kryejë tre rotacione pushteti në këta 25 vjet ku, pa dyshim, ka ndikuar edhe
refuzimi i prirjeve autoritare të liderëve të radhës e, më gjerë, prirja e
partisë më të madhe për t’u bërë e vetmja parti-shtet. Por kaq nuk mjafton për
të thënë se e kemi imunitetin që treguan italianët ndaj sëmundjes së autoritarizmit,
i cili shfaqet sot në formën e një regjimi më soft, që nuk ushtron dhunë
policore, por dhunën strukturore të sistemit - quaje po deshe mediatik,
plutokratiko–oligarkik, i totalitarizmit të parasë. Ne jemi ende në fazën e arrogancës
së pushtetit që synon ta verë poshtë përfundimisht parademokracinë shqiptare, pa
na lënë ta krijojmë antikorpet imunitarë ndaj saj. Në një shkrim të disa viteve
më parë sëmundjejen që s’na le të ndërtojmë demokracinë e kam krahasuar me sëmundjet
autoimunitare si SIDA, viruset e të cilave prodhojnë trupa që vrasin antikorpet
imunitar të organizmit. Këta antikorpe në demokraci duhet të jenë një gjyqësor
vërtet i pavarur, një medie vërtet e pavarur, një shoqëri civile vërtet
kundërpart i pushtetit e të tjera vlera si ato që tregoi se i ka në masën e
duhur kritike postdemokracia italiane për të mos lejuar synime si ato të Renzit.
Psh. në Italinë e sotme gjen një respekt për ligjin dhe opinionin publik që e
bën të pamundur edhe ta imagjinosh se aty mund të ndodhin akte të tilla si ato
që bën kryeministri ynë përditë kur u jep koncesione miqve apo sponsorëve të
partisë së tij, apo kur shemb stadiume e prish sheshe pa bërë merak as që të
respektojë ligjin, lëre pastaj opinionin. Në Itali gjen një ekonomi që,
megjithë vështirësitë që ndesh, është shumë e larmishme dhe njëmijë herë më e
pavarur nga shteti e nga krimi, duke i bërë njerëzit, kësisoj, shumë më të
pavarur nga kërcënimet e taksidarëve, policëve e kriminelëve të tij. Por mbi të
gjitha ndryshimin e gjen tek kultura dhe morali i njerëzve. Në Itali gjen pa
numër njerëz që mendojnë me kokën e tyre dhe jo sipas liderit të radhës apo
ambasadorit të radhës. Edhe Renzi shkoi në SHBA e mori mbështetjen e Obamës,
kishte edhe mbështetjen e Merkelit, por 60% e italianëve nuk deshën t’ia dinin
për këtë. Po ashtu, në sajë të një sistemi arsimor dhe edukativ që ka ende në
krye njerëz seriozë dhe të përkushtuar dhe jo batakçinj e mashtrues të paturp, në sajë të intelektualëve të
shumtë që e përqeshin dhe përçmojnë servilizmin ndaj pushtetit, dija dhe vlerat
intelektuale e shpirtërore të njerëzve në Itali vazhdojnë të kultivohen si në
botën laike dhe në botën fetare duke bërë që njerëzit të kenë më shumë respekt
për veten, prandaj dhe për tjetrin, më shumë solidaritet, ndjeshmëri ndaj
ruajtjes së natyrës kundër agresionit të industrisë së përfitimit etj.. Është
pikërisht ekzistenca e këtyre antikorpeve ndaj arrogancës ajo që i dha mësimin
e duhur Renzit më 4 dhjetor.
Në Shqipëri njerëz
si kryeministri dhe ata të pushteteve të forta rreth tij (që deri dje rrethonin
kryeministrin paraardhës), ashtu si viruset e sëmundjeve autoimunitare, punojnë
përditë për t’i mbytur antikorpet e pakët imunitare që ka prodhuar shoqëria
parademokratike shqiptare. Prandaj sot mund të thuash se parademokracia në
Shqipëri është e shtrirë përtokë. Edhe vetë fakti që njerëzit shpresojnë se kjo
gjendje mund të ndryshojë duke e hequr një arrogant si Rama me ndihmën e
Trump-it apo udhëheqësve evropianë që mund të zëvendësojnë Renzin apo Merkelin
janë shenjë e sëmundjes. Më parë se të ndodhë kjo mund të ndodhë që sëmundja të avancojë derisa të vrasë edhe
viruset e së keqes dhe gjithçka të
fillojë nga e para. (Panorama, 13 dhjetor
2016)
No comments:
Post a Comment