Monday, May 15, 2006

Degradimi qëndron në karakterin e marëdhënieve që po ndërtohen midis shqiptarëve

Duke komentuar publikimin e një videoje pothuajse pornografike ku shquhet një vajzë e njohur për ekranin siç është Inis Gjoni, e keni konsideruar këtë si një akt të një shoqërie të degraduar. Pse sipas jush kjo është një tipar për realitetin shqiptar, dhe jo një dukuri që haset përbotshëm në shoqëritë e konsumit.

Nëse e keni lexuar me vëmendje shkrimin tim unë nuk shprehem kundër pornografisë. Ndonëse jam kundër komercializimit që arrin deri në komercializimin e trupit, ngase jam në përgjithësi kundër matjes së gjithshkaje me vlerat e shitblerje, pornografinë e pranoj nga një këndvështrim tjetër: sepse e konsideroj si një formë të çlirimit të energjisë seksuale të njeriut, si një formë, pra, për t’u çliruar nga ato tabu që e kanë mbajtur këtë energji të ndrydhur e që jo rrallë kanë bërë që ajo të marrë devijime të tmerrshme tragjike qoftë në jetët personale qoftë edhe në nivele katastrofash shoqërore. Pra në këtë kuptim pornografinë e shoh si një mjet për të arritur më shumë liri seksuale çka do të thotë edhe më shumë liri njerëzore.
Po ashtu e kam vështirë të shprehem për ndalimin me ligj të prostitucionit ndonëse e konsideroj si një plagë të shoqërisë që vjen sa nga varfëria (këtu kam parasysh prostitutat) aq edhe nga mungesat e lirive seksuale (e këtë kam parasysh më shumë klientët). E kam të vështirë të shprehem për ndalimin me ligj sepse askush nuk ka të drejtë të vendosë se çfarë don të bëjë me trupin e vet një njeri përveç të zotit të atij trupi. Është njëlloj sikur të kërkosh të ndalosh me ligj që një grua të martohet me një burrë për shkak të parave të tij. Sepse, edhe në këtë rast, a nuk kemi të bëjmë me prostituim, por me një burrë të vetëm? Mund ta dënosh moralisht, por nuk mund ta ndalosh me ligj. E këtu duhet bërë dallimi me trafikimin që duhet të jetë tmerësisht i dënueshëm sepse në këtë rast, për atë çka ndodh me trupin e një njeriu, vendosin të tjerët, trafikantët, që i çojnë e i shfrytëzojnë prostitutat në rrugë.
Thënë kjo le të kthehemi në skandalin Gjoni. Në thelbin e atij skandali, ashtu siç e shoh unë, nuk kemi të bëjmë as me pornografi as me prostitucion. Në botën e huaj për të cilni flisni ju mund të gjesh pafund pornostare që e kanë edhe profesionin e tyre pornografinë, por që kanë edhe personalitetin e tyre edhe dashurinë e tyre ashtu sikurse edhe shumë prostituta që e kanë profesionin e tyre prostitucionin, por që kanë edhe personalitetin e tyre edhe dashuritë e tyre. Ajo çka gjej unë tek skandali Gjoni, ose, më saktë, ajo që më ngacmoi të shkruaj rreth këtij skandali, ka të bëjë me karakterin e marëdhënieve që po ndërtohen midis shqiptarëve. Marrëdhënie që karakterizohen nga mungesa e dashurisë së vërtetë, e respektit të ndërsjelltë në marrdhënie, përkundrazi ku bije në sy krijimi i lidhjeve mbi një kulturë të (sh)përdorimit të njëri tjetrit për qëllime thjesht fitimi parash. (e këtu nuk e kam fjalën vetëm për lidhjet me bazë seksuale, por edhe për lidhjet miqësore e më the të thashë). E në këtë kontekst nuk bëj dallim as me aktin e atij personi shtetëror që e ka nxjerrë videon nga institucioni shtetëror për ta shitur. Në këtë skandal, pra, nuk kemi të bëjmë me pornografi, por kemi të bëjme me një video private, të mbajtur në celular s’dihet se pse, por sipas meje për t’ua treguar si trofe miqve apo për të shantazhuar Inisin, nga një person që rezulton edhe si trafikant droge dhe si i dashuri i saj, e nxjerrë kjo video në të ashtuquajturin “treg të lirë” nga një funksionar i një institucioni shtetëror jo dosido, por i drejtësisë, me qëllime, sipas meje, përfitimi parash. Zorr se mund të gjesh kaq shumë imoralitete e në formë kaq banale në një ngjarje në botën që sollët ju për krahasim, përveçse në filma. Këtu e gjej unë atë që ju e quajtët specifikë shqiptare, jo se nuk ekzistojnë në botën e perëndimore, por sipas meje kurrsesi në një shkallë e shtrirje kaq dramatike.


Kohët e fundi ka pasur një debat të nxehtë mes Kadarese dhe Qoses, në lidhje me identitetin europian, apo lindor të shqiptarëve, ku është cekur elementi i besimit fetar. A e keni ndjekur këtë debat, dhe cili mund të ishte komenti juaj për të.


E kam ndjekur polemikën e Qoses kurse me idetë e Kadaresë njihem prej kohësh. Nuk mund veçse të jem dakort me tërësinë e kritikave të Qoses madje, jashtë modestisë, mund të them se shumicën e tyre (si argumente) do t’i gjeni në faqet e Përpjekjes të shtjelluara prej vitesh, (mjafton të përmend numrin 15-16 “Mbi rolin e miteve në historinë e Shqipërisë” apo numrin 20 “Feja dhe shqiptarët”) edhe në mjaft nga shkrimet e mija (I fundit titullohej “Mbi shpërdorimin e Nënë Terezës”).
Prandaj nuk dua të zgjatem në këtë përgjigje lidhur me tema të tilla si ajo e ikjes nga identiteti musliman, të racizmit e të ndjenjës nacionaliste të epërsisë mbi të tjerët si shprehje, thellë thellë, të një kompleksi inferioriteti; ajo e identitetit kombëtar si një proces historik dhe jo si një e dhënë e pandryshueshme; ajo e anakronizmit dhe keqkuptimit të identifikimit të Evropës me krishtërimin e në këto kontekst edhe mbi shpërdorimin e Nënë Terezës; ajo e manipulimit të së kaluarës; ajo e metodave komuniste të identifikimit të kundërshtarit me armikun e Shqipërisë etj. – të cilat i kam trajtuar edhe si kritikë ndaj Kadaresë, por mbi mbi të gjitha si kundërvënie ndaj një kulture të kultivuar në komunizmin tonë.
Ajo çka desha të komentoj lidhur me polemikën e Qoses janë dy gjëra që sipas meje meritojnë debat.
E para është çështja se pse e gjejmë shkrimtarin Ismail Kadare, (dhe jo vetëm atë, por në përgjithësi elitën tonë ish komuniste) pas hapjes së Shqipërisë, në pozicione që në spektrin politik kulturor evropian do të përkufizoheshin si qëndrime afër ekstremit të djathtë. Qosja e paraqet këtë (ri)pozicionim të tij si konformizmin i ri (ndaj Perëndimit) të një shkrimtari me karakter konjuktural. Por në Perëndim, e veçanërisht tek intelektualët, ekziston edhe kultura e majtë, e pushteti i majtë. Madje, po të vesh re, marrësit e çmimit Nobel, që aq shumë e aspiron Kadareja, kanë qenë e janë kryesisht të majtë.
Sipas meje kjo “zgjedhje” e djathtë për një konformizëm të ri nga ana e Kadaresë është kushtëzuar mjaft nga e kaluara: nga disa faktorë kulturorë, të formimit të vjetër të regjimit komunist, por edhe nga disa faktorë psikologjikë që kanë të bëjnë me komplekset e krijuara gjatë asaj kohe. Kur them “formim i vjetër” kam parasysh atë që e kam thënë dhe e ripërsëris për të njëmijtën herë se kultura e Enver Hoxhës ka qenë nacional – komuniste dhe nuk ka asgjë të përbashkët, në shumë aspekte, me kulturën qoftë liberale qoftë të majtë (edhe komuniste) evropiane. Nacionalizmi, racizmi, ndjenja e superioritetit ndaj kinezëve, turqve, grekëve sllavëve, evgjitëve ashtu sikurse patriarkalizmi e maçoizmi apo persekutimi i homoseksualëve kanë qenë pjesë e kulturës sonë, gjuhë edhe e Enver Hoxhës, dhe po ta vesh re vepra e Kadaresë është e mbushur me elementë të këtillë. Kur ai tallet me kinezët si racë, kur e quan gjuhën serbe “gjuhë jevgë”, apo i bën turqit prurës të ferexheve në Shqipërinë e ndritur të Mesjetës askush nga komunistët nuk është shqetësuar. Edhe ikja nga identiteti turk ka qenë pjesë e asaj ideologjie e trashëguar pa dyshim nga nacional romantizmi i Rilindjes. Edhe atë e gjen me bollëk në veprën e Kadaresë mjafton të lexosh veprat me tematikë perandorinë osmane.
Kur flas për faktor psikologjik në këtë zgjedhje të djathtë kam parasysh “ikjen nga e majta” me të cilën janë identifikuar intelektualët shqiptarë gjatë regjimit e që ka të bëjë me komplekset e fajit që u ka krijuar kjo përkatësi. Prandaj nuk mund të pajtohem plotësisht me Qosen se këtu kemi të bëjmë thjeshtë me një konjukturalizëm. E djathta neokon e Bushit e pas 11 shtatorit veçse e justifikon këtë qëndrim, por nuk është shkaku. Më shumë kemi të bëjmë me një tentativë për të shpëtuar jetën dhe veprën e për të mbijetuar e ruajtur pushtetin kulturor që vërteton edhe thënien e vjetër: ekstremet puqen. E në këtë tentativë hyn një element i ri: ndryshimi i qëndrimit ndaj katolicizmit. Nëse në kohën e Hoxhës Shqipëria qëndronte sipërore dhe e pamposhtur si ndaj Lindjes edhe ndaj Perëndimit, e kështu paraqitet edhe në veprën e Kadaresë, korrigjimi më i vogël i mundshëm që mund t’i bënte Kadareja veprës është të hiqte gjysmën krejtësisht të pambrojtshme antiperëndimorizmin. Pa dyshim kjo nuk ndahet edhe nga ëndrra për tu bërë pjesë e Evropës, por pse duke e identifikuar Evropën me katolicizmin dhe jo me Iluminizmin psh. çka mund të ishte më afër të majtës. Sips meje faktori psikologjik i largimit nga e majta i mpleksur me karakterin thellësisht nacionalist të veprës e kanë diktuar këtë zgjedhje të djathtë.
Një gjë tjetër që vlen të komentohet lidhur me këtë polemikë ka të bëjë me mënyrën sesi ka reaguar e ashtuquajtura inteligjencë shqiptare lidhur me këtë polemikë që është mjaft e rëndësishme si përsa i përket tematikës ashtu edhe autoritetit të polemizuesve. Qosja me të drejtë ve re se disa nga gafat e Kadaresë, kur flet për çështjet e identitetit, janë të tilla që mund të mbesnin në klasë çdo gjimnazit në shkollat normale perëndimore. Ndërkaq tek atikullshkruesit mbi këtë polemikë bije në sy një mungesë kompetence po aq skandaloze përzjerë me një ndjenjë nga ato e njerëzve të vegjël që nuk janë në gjendje intelektuale të kenë mendimet e tyre e aq më pak të venë në dyshim idhujt e kombit, prandaj në vend se të kërkojnë të vërtetën i ha meraku se si të bëjmë që t’i pajtojmë zotat që s’dihete se pse qënkan zëmëruar me njëri tjetrin. Të tjerë, më të ditur, që i dinë këto punë, heshtin e hanë siç kanë heshtur e ngrënë tërë jetës. Po ndryshe si do të ishim në këtë mjerim intelektual e shpirtëror ku jemi.

Pranimi i 5 kinezeve të cilat kanë aplikuar për azil politik, por që kërkohen nga Kina si terroristë, është tema e ditës. Ka pasur shumë komente. Një palë e konsideron një lëvizje me kosto të panevojshme që ka bërë qeveria, duke u konfliktuar me Pekinin. Një palë, mendon se është njerëzore të pranohen 5 qënie humane, të cilat po të dorëzohen, i pret litari. Një palë tjetër e interpreton si një bindje të autoriteteve tona ndaj një dëshire amerikane. Si e gjykoni ju këtë rast.

Do të më vinte shumë keq nëse një akt i tillë do të vinte si rezultat i bindjes sonë shekullore ndaj më të fortit. Sot në Evropë ka një debat të madh lidhur me avjonët e CIAs që kanë transportuar nëpër qiejt e shteteve perëndimore në mënyrë ilegale persona të dyshuar për terrorizëm. Në Itali është hapur një proces për faktin se CIA ka ndërhyrë në Itali dhe ka marrë pa dijeninë e shtetit italian – të paktën kështu pretendojnë institucionet shtetërore - një qytetar arab i dyshuar për terrorist. Mesazhi moral që rrezatohet nga debati është i qartë: ligjet që mbrojnë të drejtat e njeriut nuk duhet asesi të cënohen, sepse kjo do të përbënte një degradim për qytetërimin që kemi ndërtuar e për atë që synojmë të ndërtojmë. Shqipëria nuk duhet të dalë jashtë kësaj logjike, cilido qoftë shteti që i kërkon të shkelen të drejtat e njeriut. Politikanët tanë duhet të kuptojnë më në fund se ajo çka kemi nevojë është që me qëndrimet e tyre ndaj botës ata t’i japin pak më shumë dinjitet vendit me të cilin kemi lidhur identitetin tonë e jo të mbajnë qëndrime që i shërbejnë ruajtjes së pushtetit të tyre në kurriz të dinjitetit tonë. Kur flitet sot për ato vende ku mendohet se CIA ka çuar për të hetuar, duke aplikuar torturën, të dyshuarit për terrorizëm flitet me përçmim, si shtete të kategorisë së dytë e të tretë, si “vend egërsirash” nëse mund ta përdor këtë krahasim. Ne nuk duam që Shqipëria të jetë një kosh i tillë. Sot shumë analistë ngrenë pikëpyetjen nëse shekulli ky kemi hyrë do të mund të quhet deri në fund si shekulli i dytë i SHBA apo do të marrë emrin shekulli i parë i Kinës. Pra Kina është një vend që po i rritet shumë pesha në botë, që investon për këtë edhe duke korruptuar elitat. Po të mbetemi të tillë siç kemi qenë deri më sot e po të ndodhë ajo që profetizojnë ata që thënë se ky do të njihet si shekulli i parë i Kinës ka gjasë që nesër të kthehemi me Kinën kundër SHBA. Mos të harrojmë se jo shumë kohë më parë kemi qenë kështu ashtu sikurse kemi qenë edhe me BRSS kundër SHBA. Kjo histori duhet të mbarojë. Ne duhet të jemi një shtet evropian që marrdhëniet me tjetrin i ndërton mbi respektin e ligjit dhe të atyre vlerave që mbrojnë liritë dhe të drejta e njeriut përpara të cilave të gjithë duhet të ndjehen e trajtohen si të barabartë. Kina do të merrte kështu një mesazh të madh nga Shqipëria e vogël, mesazh që do të ishte shumë më i fortë e më i vërtetë nëse të njëjtën logjikë do ta përdornim edhe për SHBA e këdo tjetër nesër. (Rubrika Përpjekja, Standart 13 maj 2006)


No comments: