Po shtohen rastet e publikimit të videove nga momente private të personave, me qëllim demtimin e tyre, stigmatizimin. A mendoni se falë teknologjisë me zhvillime të shpejta, po humbet gjithnjë e me shume hapësira private e njeriut, pra një pjesë e rëndësishme e lirisë së tij...
Nuk më duket se duhet të fajsojmë teknologjinë për këtë fenomen. Spiunimi, kërcënimi, shantazhimi, stigmatizimi i njeriut nga njeriu janë fenomene të vjetra sa shoqëria njerëzore që, ndoshta, teknologjia u jep forma të reja më interesante e më të larmishme, por që nuk e kanë burimin e tyre tek rritja e mundësive që krijon teknologjia. Askush nuk mund ta mohojë se kompiuteri e interneti, ashtu sikurse edhe celulari, kanë rritur në mënyrë të jashtzakonshme mundësitë e komunikimit e të regjistrimit të fakteve e dokumenteve. Por fakti që krahas këtyre vemë re se ka mendje të mbrapshta që bëjnë gjithshka për të hyrë në të dhënat e të tjerëve, si psh. të bankave për t’i vjedhur apo që prodhojnë viruse për të shkatërruar të dhënat e të tjerëve apo njerëz që e përdorin celularin si videokamer për të filmuar skena që mund t’i përdorin nesër si mjet shantazhi më duket se janë çështje që duhen trajtuar në tjetër prizëm, në atë të marrëdhënieve shoqërore e të moralit që ekziston në shoqëri, të respektit ndaj ligjit e të privatësisë, po ashtu. Ka një problem, do të thoja, lidhur me teknologjinë: në një vend ku teknologjia ka hyrë pa ecur në një hap me rritjen e demokracisë, të qytetarisë e të respektit për ligjin e privatësinë e të drejtat e njeriut atëhere ajo, pa dyshim, duke rënë në duar që, si të thuash, nuk e meritojnë mund të përdoret shumë herë më tepër për keq se atje ku ajo ecën krahas ecjes së shoqërisë. “Shkenca pa ndërgjegje nuk është tjetër veçse rrënim i shpirtit” thotë La Roshfuko. E më duket se në këtë aspekt ky është një problem i yni në raport me teknologjinë, por që nuk do të mund të zgjidhej kurrsesi me kufizimin e teknologjisë, por me rritjen e ndërgjegjes së shoqërisë.
Ma merr mendja se ju e keni fjalën për rastin e fundit të një filmimi që i është bërë deputetit Lesi në lokalin e një personi që sot është në burg për krime, i cili person, më anë tjetër, ka qenë mik i afërt i ish kryeministri Nano e është akuzuar nga media se është personi që ka ndihmuar në zhdukjen e provave të vrasjes së ndodhur në Shkallnuer. Ta do mendja që Lesi është futur në grackë për t’u shantazhuar duke patur parasysh se asokohe ai ishte akuzuesi kryesor i kryeministrit për vrasjen e Shkallnuerit. E gjitha kjo histori për mua do trajtuar në aspekte krejtësisht të tjera nga diskursi i teknologjisë. Ajo duhet trajtuar si provë e lidhjes së politikës me krimin deri në nivele shumë të larta, për të mos thënë i simbiozës së tij me krimin dhe është një paralajmërim i madh për shoqërinë. Fakti që krimi nuk ka reaguar më shpesh deri më sot me akte të kësaj nature si kryerja e pastaj publikimi i kësaj videoje, por edhe shumë më të rënda, nuk vjen për shkak se tani është rritur teknologjia, por nga një gjë shumë më e thjeshtë: sepse krimi ka mbretëruar i pashqetësuar në vend, sepse ai ka pasur lidhje dhe mbrojtje nga të katër anët nga politika, por edhe nga prokuroria edhe nga gjyqsori. Kurse po të fillojmë të ndërtojmë shtetin ligjor dhe krahas saj dhe një gazetari të guximshme investigative, çka do të thotë që krimi të fillojë të ndjehet i kërcënuar seriozisht – siç më duket se sapo ka filluar diçka - do të duhet të priten edhe akte të tilla edhe më të rënda. E nuk di se sa jemi të përgatitur si shoqëri për këtë gjë.
Ne librin e tij, “Fundi i pasionit politik”, filozofi spanjoll Jozef Ramoneda paralajmëron zhdukjen e politikes, dhe rritjen e pushtetit te biznesit dhe teknokrateve. A mendoni se e njëjta gjë ndodh dhe në Shqiperi, dhe sa vend për zgjidhje politike ose ideologjike lenë shoqeri ne rrethana si tonat...
Librin nuk e kam lexuar, por, nga sa e kam lexuar Ramonedan, kam përshtypjen se ai e ka paralajmëruar këtë si një rrezik i mundshëm që duhet evituar. Dhe, sipas meje, është vërtet një rrezik, por, nga ana tjetër, nuk më duket se do të mund të bëhet realitet. Madje, mendoj, çështja nuk do shtruar nëse do të ndodhë apo jo, por se duhet punuar që të ndodhë e kundërta. Me të kundërtën kuptoj rritjen e pasionit politik si rritje edhe e demokracisë, dmth gjetjen e mënyrave të rritjes së pasionit politik tek njerëzit në mënyrë të tillë që ata të jenë gjithnjë e më shumë e më të shumtë në marrjen e vendimeve për fatet e tyre.
Në fakt, me rënien e komunizmit ka pasur një iluzion sikur më në fund bota skartoi një model të gabuar dhe i mbeti modeli perfekt i sistemit ekonomiko politik perëndimor. Mirëpo, sipas meje, pikërisht rënia e komunizmit dhe mbetja vetëm e këtij modeli me kalimin e viteve të para triumfaliste ka nxjerrë në pah shumë më tepër difektet e sistemit të ekonomisë së tregut e të pluralizmit partiak. Dhe mendjet e ndritura kudo në botë nuk kanë reshtur së analizuari situatat e reja të krijuara dhe së kërkuari ndryshime më të moderuara apo më radikale. Psh. vazhdon debati i madh lidhur me ekonominë e tregut të lirë e globalizimin që ka prodhuar një polarizm të tillë sa 200 të pasur kanë pasuri sa 2 miliard vetë në botë e nuk kanë rreshtur përpjekjet dhe eksperimentet për të gjetur mënyra alternative të organizimit të ekonomisë. Kurse lidhur me pluralizmin partiak gjithnjë e më shumë është vënë në dukje rënia në partitokraci e nevoja për të futur në politikë edhe lëvizjet qytetare. Së fundi është konstatuar fort pushtimi flagrant i drejtpërdrejt i politikës nga bizneset e fuqishme siç flitet psh. për rastin e Bushit e Çenejt që i akuzojnë si instrumente të kompanive të fuqishme të naftës e se lufta në Irak është bërë për ato interesa. E këtu rrahja e ideve midis të majtëve dhe të djathtëve mbetet një nga instrumentet krysore të zhvillimit të mendimit dhe praktikave politike.
Problemi i Shqipërisë, në këtë kontekst, është se ne pjesërisht për shkak se na u desh të fillojmë të montojmë modelin kaptalist duke e marrë fjalë për falë, e pjesërisht sepse edhe kulturalisht na mungon fryma kritike, përkundrazi dominohemi nga prirja infantile për idhujtari, kemi mbetur në adhurimin e atij modeli dhe nuk kemi zhvilluar, apo qoftë edhe marrë të gatshëm nga perëndimorët, mendimin kritik ndaj sistemit të tyre. Madje madje, përkundrazi, e kemi thjeshtëzuar dhe banalizuar atë ashtu sikurse thjeshtëzuam dhe banalizuam në ekstrem edhe marksizmin. Kjo ka çuar në reduktimin e konceptimit të politikës sikur ajo të jetë thjeshtë një menaxhuese e interesave të bizneseve të vendit: që e gjej të shprehur në mënyrën më eksplicite në një deklaratë të një ish ministri socialist që deklaronte se shteti është bërë partner me biznesin ndërkohë që shteti, përkundrazi, sipas një kuptimi liberal është arbitër midis palëve, midis kapitalit dhe punëtorëve psh, kurse në një kuptim më të majtë është një rregullues i shpërndarjes në mënyrë që të zbutë problemet sociale që krijon tregu i lirë. Jo vetëm kaq, por këtë konceptim e kemi banalizuar e instrumentalizuar deri në atë pikë sa politikanët dhe biznesmenët janë bërë shpesh i njëjti person. Edhe ky konceptim kaq thjeshtëzues e reduktues çon pastaj në reduktimin e politikës në punë menaxherësh biznesi personal. Një ekonomist i famshëm amerikan këshilltar i presidentit Kenedi tallej shumë me idenë e krahasimit të shtetit me një ndërmarrje të madhe (shprehje që e përdor shpesh edhe Berluskoni në Itali) dhe i thoshte këtij: po të ishte kështu atëhere president i SHBA duhet të ishte yt atë.
Si e keni përcjellur kampionatin e futbollit botëror, për kë keni bërë tifo, dhe çfarë ndryshimesh vini re nga koha në kohë, për mënyren se si ndiqet një manifest i tillë kaq masiv...
E kam ndjekur kampionatin thuajse në të gjitha ndeshjet, por në një mënyrë shumë më të ndryshme nga mënyra se si e kam ndjekur vite e vite më parë, dmth qysh nga 1966 kur kam parë për herë të parë një kampionat botëror. Një nga ndryshimet kryesore që ve re tek vetja është mënyra e të bërit tifo ose më saktë ndryshimi i kulturës së tifozllëkut. Në moshën e rinisë tifollzllëkun e përjetoja si besnikëri ndaj një skuadre me të cilën si të thuash identifikohesha, dashurohesha dhe kjo duhej të ishte ajo më e forta e po të humbte ajo sikur e humbte kuptimin edhe ndjekja më pas e kampionatit. Kujtoj se në ato kohë ka pasur një periudhë kur futboli atletik anglez dhe gjerman dhe pastaj ai total hollandez sikur mbizotëruan mbi futbollin latinoamerikan si dhe futbollin italian dhe spanjoll. Në atë kohë unë jam bërë tifoz me Gjermaninë ndërkohë që shumë të tjerë u bënë tifozë të Hollandës apo të Anglisë. Ka ndikuar shumë për këtë kampionati i 1974-ës. Në atë kohë çfarëdo loje të bënte skuandra gjermane do të isha me të. Dhe ishte një skuadër që nuk të zhgënjente sepse fitoi edhe kampionatin evropian të 1980 edhe qe shumë e fortë në 1982 dhe thuajse gjithmonë në këto kompeticione të mëdha shkonte në gjysëmfinale apo finale.
Mirëpo sa më shumë ka kaluar koha aq më shumë jam shkëputur nga kjo kulturë tifozllëku. Me kalimin e viteve fillova të çmoj gjithnjë e më shumë spektaklin dhe artin në futboll që, tek e fundit, është thelbi i futbollit e jo ajo se kush fiton e kush humbet, se kush del i pari kush i dyti. Brazili i 1982 ishte një skuadër e jashtzakonshme që ta impononte këtë diferencë. Kurse Maradona i 1986 ishte një pikë përfundimtare kthese për mua kur tifozllëku im u nda më dysh: më një anë skuadra e dashur e rinisë Gjermania dhe më anën tjetër futbolli i madh i Maradonës së Argjentinë. Që prej asaj periudhe tifoja ime ka pësuar një ndryshim rrënjësor. Sot ndjek ato skuandra ose lojtarë që më japin kënaqësi me lojën e tyre dhe po qe se një skuadër nuk ma jep këtë kënaqësi mund të divorcoj kollaj me të për të bërë tifo për një tjetër, sigurisht jo me pasionin e zjarrtë të rinisë, por me kënaqësinë e gëzimin që më japin lojtarët e talentuar që bëjnë gjëra të bukura në fushë. E duke qenë se skuadrat që ma japin më shumë këtë kënaqëzi të fotbollit si spektakël dhe si art janë skuadra si Brazili dhe Argjentina gjithnjë e më shumë kam pasur simpati për to sepse kam dashur t’i shoh gjithnjë e më gjatë. Në këtë kampionat isha me Argjentinën. Pastaj kalova tek Brazili me shpresë se do të rritej spektakli i tyre nga loja në lojë, por më zhgënjeu dhe më vjen keq që më zhgënjeu me lojën dhe jo që nuk fitoi. E në këtë aspekt sipas meje ky kampionat nuk na dha ndonjë skuadër të madhe nga ato që mbeten në histori.
Por njëkohësisht tifozllëku im është pasuruar edhe me ndonjë element tjetër. Nëse Brazilin apo Argjentinë i kam ndjekur me dashurinë për futbolin e bukur, më pëlqen të bëj tifo edhe për skuadrat e Afrikës kur shoh rritjen e tyre. Kjo është një tifo jashtë futbollistike që dikush mund të ma shohë si komponente të majtë në tifozllëkun tim e nuk e mohoj se në këtë lloj tifoje ka edhe ndjenja antiraciste e simpatie e mbështetjeje për më të dobëtit që rriten, ndër të cilët, nuk duhet ta harrojmë, bëjmë pjesë edhe ne vetë.
Vë re se tek një masë e gjerë tek ne ende mbizotëron ajo kulturë tifozllëku që kam jetuar edhe unë në rinënë time. Ajo e të bërit me një skuadër të njhur e të fortë paçka se si luan, e të bërit me një skuadër sepse fiton e jo pse luan bukur, apo edhe pse është evropiane (dikush e shoqëron edhe me ndjenja raciste duke të thënë “po pse me kë do të bëhem me ata bythzinjtë”) e që në fjakt nuk kanë lidhje me futbollin si lojë, art dhe spektakël. Kam përshtypjen se është përhapur shumë më tepër nga ç’ka qenë më parë edhe tifozllëku i diktuar nga bastet, i cili edhe ai nuk ka të bëjë me futbollin si lojë art dhe si spektakël.
Tek e fundit çështja e kulturës së tifozllëkut më duket se ka të bëjë me atë se çfarë të shkakton emocione në një lojë futbolli. Dmth pse ti qëndron përballë ekranit për 90 minuta duke ndjekur një ndeshje futbolli? Sipas meje të qëndrosh përpara ekranit për të shijuar emocionet që të jep loja në vetvete, madje e të dyja skuadrave, e jo emocionet që të jep identifikimi me një skuadër apo bastet që ke vënë për një skuadër do të thotë të kesh kultivuar në një nivel më të lartë shijet për futbollin. (Rubrika Përpjekja, Standart, 8 korrik 2006)
Nuk më duket se duhet të fajsojmë teknologjinë për këtë fenomen. Spiunimi, kërcënimi, shantazhimi, stigmatizimi i njeriut nga njeriu janë fenomene të vjetra sa shoqëria njerëzore që, ndoshta, teknologjia u jep forma të reja më interesante e më të larmishme, por që nuk e kanë burimin e tyre tek rritja e mundësive që krijon teknologjia. Askush nuk mund ta mohojë se kompiuteri e interneti, ashtu sikurse edhe celulari, kanë rritur në mënyrë të jashtzakonshme mundësitë e komunikimit e të regjistrimit të fakteve e dokumenteve. Por fakti që krahas këtyre vemë re se ka mendje të mbrapshta që bëjnë gjithshka për të hyrë në të dhënat e të tjerëve, si psh. të bankave për t’i vjedhur apo që prodhojnë viruse për të shkatërruar të dhënat e të tjerëve apo njerëz që e përdorin celularin si videokamer për të filmuar skena që mund t’i përdorin nesër si mjet shantazhi më duket se janë çështje që duhen trajtuar në tjetër prizëm, në atë të marrëdhënieve shoqërore e të moralit që ekziston në shoqëri, të respektit ndaj ligjit e të privatësisë, po ashtu. Ka një problem, do të thoja, lidhur me teknologjinë: në një vend ku teknologjia ka hyrë pa ecur në një hap me rritjen e demokracisë, të qytetarisë e të respektit për ligjin e privatësinë e të drejtat e njeriut atëhere ajo, pa dyshim, duke rënë në duar që, si të thuash, nuk e meritojnë mund të përdoret shumë herë më tepër për keq se atje ku ajo ecën krahas ecjes së shoqërisë. “Shkenca pa ndërgjegje nuk është tjetër veçse rrënim i shpirtit” thotë La Roshfuko. E më duket se në këtë aspekt ky është një problem i yni në raport me teknologjinë, por që nuk do të mund të zgjidhej kurrsesi me kufizimin e teknologjisë, por me rritjen e ndërgjegjes së shoqërisë.
Ma merr mendja se ju e keni fjalën për rastin e fundit të një filmimi që i është bërë deputetit Lesi në lokalin e një personi që sot është në burg për krime, i cili person, më anë tjetër, ka qenë mik i afërt i ish kryeministri Nano e është akuzuar nga media se është personi që ka ndihmuar në zhdukjen e provave të vrasjes së ndodhur në Shkallnuer. Ta do mendja që Lesi është futur në grackë për t’u shantazhuar duke patur parasysh se asokohe ai ishte akuzuesi kryesor i kryeministrit për vrasjen e Shkallnuerit. E gjitha kjo histori për mua do trajtuar në aspekte krejtësisht të tjera nga diskursi i teknologjisë. Ajo duhet trajtuar si provë e lidhjes së politikës me krimin deri në nivele shumë të larta, për të mos thënë i simbiozës së tij me krimin dhe është një paralajmërim i madh për shoqërinë. Fakti që krimi nuk ka reaguar më shpesh deri më sot me akte të kësaj nature si kryerja e pastaj publikimi i kësaj videoje, por edhe shumë më të rënda, nuk vjen për shkak se tani është rritur teknologjia, por nga një gjë shumë më e thjeshtë: sepse krimi ka mbretëruar i pashqetësuar në vend, sepse ai ka pasur lidhje dhe mbrojtje nga të katër anët nga politika, por edhe nga prokuroria edhe nga gjyqsori. Kurse po të fillojmë të ndërtojmë shtetin ligjor dhe krahas saj dhe një gazetari të guximshme investigative, çka do të thotë që krimi të fillojë të ndjehet i kërcënuar seriozisht – siç më duket se sapo ka filluar diçka - do të duhet të priten edhe akte të tilla edhe më të rënda. E nuk di se sa jemi të përgatitur si shoqëri për këtë gjë.
Ne librin e tij, “Fundi i pasionit politik”, filozofi spanjoll Jozef Ramoneda paralajmëron zhdukjen e politikes, dhe rritjen e pushtetit te biznesit dhe teknokrateve. A mendoni se e njëjta gjë ndodh dhe në Shqiperi, dhe sa vend për zgjidhje politike ose ideologjike lenë shoqeri ne rrethana si tonat...
Librin nuk e kam lexuar, por, nga sa e kam lexuar Ramonedan, kam përshtypjen se ai e ka paralajmëruar këtë si një rrezik i mundshëm që duhet evituar. Dhe, sipas meje, është vërtet një rrezik, por, nga ana tjetër, nuk më duket se do të mund të bëhet realitet. Madje, mendoj, çështja nuk do shtruar nëse do të ndodhë apo jo, por se duhet punuar që të ndodhë e kundërta. Me të kundërtën kuptoj rritjen e pasionit politik si rritje edhe e demokracisë, dmth gjetjen e mënyrave të rritjes së pasionit politik tek njerëzit në mënyrë të tillë që ata të jenë gjithnjë e më shumë e më të shumtë në marrjen e vendimeve për fatet e tyre.
Në fakt, me rënien e komunizmit ka pasur një iluzion sikur më në fund bota skartoi një model të gabuar dhe i mbeti modeli perfekt i sistemit ekonomiko politik perëndimor. Mirëpo, sipas meje, pikërisht rënia e komunizmit dhe mbetja vetëm e këtij modeli me kalimin e viteve të para triumfaliste ka nxjerrë në pah shumë më tepër difektet e sistemit të ekonomisë së tregut e të pluralizmit partiak. Dhe mendjet e ndritura kudo në botë nuk kanë reshtur së analizuari situatat e reja të krijuara dhe së kërkuari ndryshime më të moderuara apo më radikale. Psh. vazhdon debati i madh lidhur me ekonominë e tregut të lirë e globalizimin që ka prodhuar një polarizm të tillë sa 200 të pasur kanë pasuri sa 2 miliard vetë në botë e nuk kanë rreshtur përpjekjet dhe eksperimentet për të gjetur mënyra alternative të organizimit të ekonomisë. Kurse lidhur me pluralizmin partiak gjithnjë e më shumë është vënë në dukje rënia në partitokraci e nevoja për të futur në politikë edhe lëvizjet qytetare. Së fundi është konstatuar fort pushtimi flagrant i drejtpërdrejt i politikës nga bizneset e fuqishme siç flitet psh. për rastin e Bushit e Çenejt që i akuzojnë si instrumente të kompanive të fuqishme të naftës e se lufta në Irak është bërë për ato interesa. E këtu rrahja e ideve midis të majtëve dhe të djathtëve mbetet një nga instrumentet krysore të zhvillimit të mendimit dhe praktikave politike.
Problemi i Shqipërisë, në këtë kontekst, është se ne pjesërisht për shkak se na u desh të fillojmë të montojmë modelin kaptalist duke e marrë fjalë për falë, e pjesërisht sepse edhe kulturalisht na mungon fryma kritike, përkundrazi dominohemi nga prirja infantile për idhujtari, kemi mbetur në adhurimin e atij modeli dhe nuk kemi zhvilluar, apo qoftë edhe marrë të gatshëm nga perëndimorët, mendimin kritik ndaj sistemit të tyre. Madje madje, përkundrazi, e kemi thjeshtëzuar dhe banalizuar atë ashtu sikurse thjeshtëzuam dhe banalizuam në ekstrem edhe marksizmin. Kjo ka çuar në reduktimin e konceptimit të politikës sikur ajo të jetë thjeshtë një menaxhuese e interesave të bizneseve të vendit: që e gjej të shprehur në mënyrën më eksplicite në një deklaratë të një ish ministri socialist që deklaronte se shteti është bërë partner me biznesin ndërkohë që shteti, përkundrazi, sipas një kuptimi liberal është arbitër midis palëve, midis kapitalit dhe punëtorëve psh, kurse në një kuptim më të majtë është një rregullues i shpërndarjes në mënyrë që të zbutë problemet sociale që krijon tregu i lirë. Jo vetëm kaq, por këtë konceptim e kemi banalizuar e instrumentalizuar deri në atë pikë sa politikanët dhe biznesmenët janë bërë shpesh i njëjti person. Edhe ky konceptim kaq thjeshtëzues e reduktues çon pastaj në reduktimin e politikës në punë menaxherësh biznesi personal. Një ekonomist i famshëm amerikan këshilltar i presidentit Kenedi tallej shumë me idenë e krahasimit të shtetit me një ndërmarrje të madhe (shprehje që e përdor shpesh edhe Berluskoni në Itali) dhe i thoshte këtij: po të ishte kështu atëhere president i SHBA duhet të ishte yt atë.
Si e keni përcjellur kampionatin e futbollit botëror, për kë keni bërë tifo, dhe çfarë ndryshimesh vini re nga koha në kohë, për mënyren se si ndiqet një manifest i tillë kaq masiv...
E kam ndjekur kampionatin thuajse në të gjitha ndeshjet, por në një mënyrë shumë më të ndryshme nga mënyra se si e kam ndjekur vite e vite më parë, dmth qysh nga 1966 kur kam parë për herë të parë një kampionat botëror. Një nga ndryshimet kryesore që ve re tek vetja është mënyra e të bërit tifo ose më saktë ndryshimi i kulturës së tifozllëkut. Në moshën e rinisë tifollzllëkun e përjetoja si besnikëri ndaj një skuadre me të cilën si të thuash identifikohesha, dashurohesha dhe kjo duhej të ishte ajo më e forta e po të humbte ajo sikur e humbte kuptimin edhe ndjekja më pas e kampionatit. Kujtoj se në ato kohë ka pasur një periudhë kur futboli atletik anglez dhe gjerman dhe pastaj ai total hollandez sikur mbizotëruan mbi futbollin latinoamerikan si dhe futbollin italian dhe spanjoll. Në atë kohë unë jam bërë tifoz me Gjermaninë ndërkohë që shumë të tjerë u bënë tifozë të Hollandës apo të Anglisë. Ka ndikuar shumë për këtë kampionati i 1974-ës. Në atë kohë çfarëdo loje të bënte skuandra gjermane do të isha me të. Dhe ishte një skuadër që nuk të zhgënjente sepse fitoi edhe kampionatin evropian të 1980 edhe qe shumë e fortë në 1982 dhe thuajse gjithmonë në këto kompeticione të mëdha shkonte në gjysëmfinale apo finale.
Mirëpo sa më shumë ka kaluar koha aq më shumë jam shkëputur nga kjo kulturë tifozllëku. Me kalimin e viteve fillova të çmoj gjithnjë e më shumë spektaklin dhe artin në futboll që, tek e fundit, është thelbi i futbollit e jo ajo se kush fiton e kush humbet, se kush del i pari kush i dyti. Brazili i 1982 ishte një skuadër e jashtzakonshme që ta impononte këtë diferencë. Kurse Maradona i 1986 ishte një pikë përfundimtare kthese për mua kur tifozllëku im u nda më dysh: më një anë skuadra e dashur e rinisë Gjermania dhe më anën tjetër futbolli i madh i Maradonës së Argjentinë. Që prej asaj periudhe tifoja ime ka pësuar një ndryshim rrënjësor. Sot ndjek ato skuandra ose lojtarë që më japin kënaqësi me lojën e tyre dhe po qe se një skuadër nuk ma jep këtë kënaqësi mund të divorcoj kollaj me të për të bërë tifo për një tjetër, sigurisht jo me pasionin e zjarrtë të rinisë, por me kënaqësinë e gëzimin që më japin lojtarët e talentuar që bëjnë gjëra të bukura në fushë. E duke qenë se skuadrat që ma japin më shumë këtë kënaqëzi të fotbollit si spektakël dhe si art janë skuadra si Brazili dhe Argjentina gjithnjë e më shumë kam pasur simpati për to sepse kam dashur t’i shoh gjithnjë e më gjatë. Në këtë kampionat isha me Argjentinën. Pastaj kalova tek Brazili me shpresë se do të rritej spektakli i tyre nga loja në lojë, por më zhgënjeu dhe më vjen keq që më zhgënjeu me lojën dhe jo që nuk fitoi. E në këtë aspekt sipas meje ky kampionat nuk na dha ndonjë skuadër të madhe nga ato që mbeten në histori.
Por njëkohësisht tifozllëku im është pasuruar edhe me ndonjë element tjetër. Nëse Brazilin apo Argjentinë i kam ndjekur me dashurinë për futbolin e bukur, më pëlqen të bëj tifo edhe për skuadrat e Afrikës kur shoh rritjen e tyre. Kjo është një tifo jashtë futbollistike që dikush mund të ma shohë si komponente të majtë në tifozllëkun tim e nuk e mohoj se në këtë lloj tifoje ka edhe ndjenja antiraciste e simpatie e mbështetjeje për më të dobëtit që rriten, ndër të cilët, nuk duhet ta harrojmë, bëjmë pjesë edhe ne vetë.
Vë re se tek një masë e gjerë tek ne ende mbizotëron ajo kulturë tifozllëku që kam jetuar edhe unë në rinënë time. Ajo e të bërit me një skuadër të njhur e të fortë paçka se si luan, e të bërit me një skuadër sepse fiton e jo pse luan bukur, apo edhe pse është evropiane (dikush e shoqëron edhe me ndjenja raciste duke të thënë “po pse me kë do të bëhem me ata bythzinjtë”) e që në fjakt nuk kanë lidhje me futbollin si lojë, art dhe spektakël. Kam përshtypjen se është përhapur shumë më tepër nga ç’ka qenë më parë edhe tifozllëku i diktuar nga bastet, i cili edhe ai nuk ka të bëjë me futbollin si lojë art dhe si spektakël.
Tek e fundit çështja e kulturës së tifozllëkut më duket se ka të bëjë me atë se çfarë të shkakton emocione në një lojë futbolli. Dmth pse ti qëndron përballë ekranit për 90 minuta duke ndjekur një ndeshje futbolli? Sipas meje të qëndrosh përpara ekranit për të shijuar emocionet që të jep loja në vetvete, madje e të dyja skuadrave, e jo emocionet që të jep identifikimi me një skuadër apo bastet që ke vënë për një skuadër do të thotë të kesh kultivuar në një nivel më të lartë shijet për futbollin. (Rubrika Përpjekja, Standart, 8 korrik 2006)
No comments:
Post a Comment