Dosjet nuk do të hapen

Nuk e vura këtë titull me qëllim që lexuesi, i bombarduar këto ditë nga mediat me fjalët “do të hapen dosjet”, të mund t’i kthehet edhe shkrimit tim me titull të kundërt. Jo, kam bindjen se hapja e dosjeve nuk do të ndodhë. Të paktën nuk do të ndodhë në mënyrën se si janë hapur dosjet në vende të tilla si Gjermania, Hungaria, Çekia.
Le të jap argumentet, dhe pastaj, kush do të më kundërshtojë, le ta bëjë. Jam i hapur për këtë debat sa të stërkonsumuar, aq edhe të nevojshëm.
Së pari, ka një arësye shumë materiale pse nuk do të hapen dosjet: sepse nuk mund të hapen, madje as mbyllen, gjëra që nuk ekzistojnë. A mund të hapet apo mbyllet një derë që nuk ekziston? Dhe dosjet nuk ekzistojnë; janë zhdukur, fshehur apo asgjësuar. Këtë e ilustroj me përvojën time personale. Ka kaq kohë që jam vënë në kërkim të dosjes sime operative pasi një ish punonjës i Ministrisë së Brendëshem më tha se ditaret e mija të pesë viteve të universitetit, të konfiskuara kur unë u arrestova, mund të ndodheshin në dosjen time operative. Shpjegoj për lexuesin se kjo është dosja që i hapej një personi kur për të fillonte përpunimi për arrestim. Kjo arshivohej si “me vlerë historike” kur mbaronte kjo punë, por rihapej kur ky rindiqej e përpunohej përsëri për t’u ridënuar – siç ka qenë rasti im. Aty mblidheshin edhe denoncimet që vinin në adresë të këtij personi nga të famshmit bashkëpunëtorë.
E pra, në kërkim të pesë blloqeve të ditareve të mija të viteve të universitetit, të cilët, sipas personit që më dha indikacionin, mund të ishin në dosjen time operative - dhe jo atë gjyqsore sepse ato mund të ishin të vlefshme edhe për ndjekje të personave të tjerë që përmendeshin në këta ditare, - kam mundur të siguroj vetëm kartelën e dosjes sime që tregon se kur është hapur, emrin e punëtorit operativit që e ka hapur dhe atë të titullarit të organit në kohën në fjalë si dhe vendet se ku ka shkuar. Kurse për vetë dosjen operative titullarët më të lartë të djeshënm e të sotëm më kanë thënë se ajo nuk gjendet.
Kam të dhëna dhe arësye të besoj se ashtu siç janë zhdukur dosjet e përpunimit të viktimave janë zhdukur edhe dosjet e bashkëpunëtorëve ku mblidhej gjithshka që denonconte një bashkëpunëtor i Sigurimit për viktimat e ndryshme të tij. Në fakt çështja e zhdukjes së dosjeve është një gjë e thënë dhe rithënë, por çuditërisht dhe jo çuditërisht, sa herë hapet plaga e hapjes së dosjeve, kjo harrohet dhe i gjithë debati, madje edhe ligjet që propozohen, bëhet sikur ato të ekzistojnë. Sipas meje sikur ta kishin seriozisht ata që bëjnë ligje për hapjen e dosjeve më së pari duhet të kërkonin të hetohej mbi gjendjen e dosjeve dhe, nëse një pjesë syresh rezultojnë të zhdukura, duhet të kërkohet më së pari hetimin i shkaqeve, pasojave dhe autorëve të zhdukjes sepse zhdukja e tyre ka krijuar një situatë që cënon një prej parimeve bazë të së drejtës: barazinë e qytetarit para ligjit. Dhe nuk mund të ndërtohen ligje që nuk marrin parasysh këtë parim bazë kushtetues. Ja një arësye pse mendoj se ata nuk e kanë seriozisht.
Por dosjet nuk do të hapen edhe për një arësye tjetër shumë më thelbësore sesa kjo që thashë më sipër. Tek ne, kur flitet për hapjen e dosjeve, bëhet sikur ne të ishim ndonjë vend si Gjermania, Polonia apo Çekia. Mirëpo ne duam të besojmë sikur jemi një vend i tillë. Në fakt ne jemi një vend që ka një raport me të kaluarën komuniste si Rusia madje do të thoja se vendi ynë ndoshta është edhe më i ngjashëm me Kinën sesa me Rusinë përsa i përket raportit me të kaluarën komuniste. Ç’dua të them me këtë? Dua të them se në Rusi komandon një njeri si Putini që ka qenë KGB-ist. Atje as nuk flitet për hapjen e dosjeve të bashkëpunëtërëve të KGB-së. Edhe në Kinë, po ashtu, nuk ka përmbysje të një elite politike, por vazhdimësi. Edhe tek ne më shumë jemi tek vazhdimësia e elitës në pushtet pavarësisht nga emri i partisë që kanë krijuar ish komunistët apo ish bashkëpunëtorët e djeshëm të diktaturës. Sot vazhdojnë të dekorohen e të varrosen me nderime të larta të njëjtët njerëz që i kanë shërbyer atij regjimi në të gjitha fushat si të qeverisjes ashtu edhe të drejtësisë apo të kulturës. Rastet janë fare të freskëta: dy muajt e fundit një prokuror si Skënder Breca që vetëm me tre procese të inskenuar ridënimesh në burg ka pushkatuar pesë ish të burgosur plitikë dhe dënuar mbi tridhjetë të tjerë dekorohet për merita në drejtësi. Një ish drejtor i TVSH si Thanas Nano, që ka qenë simbol i propagandës më konservatore enveriste, i bëhen homazhe pas vdekjes në selinë e RTVSH! A mund të mendohet se njerëz që bëjnë këto nderime mund të bëjnë njëherësh seriozisht ligje për pastrimin e shoqërisë nga njerëzit e rekrutuar me hir apo pahir nga persona të kategorisë që ata nderojnë e dekorojnë? Në vende si Gjermania apo Çekia nuk është folur për atë se çfarë do të ndodhte me elitën politike e intelektuale të komunizmit sepse një pjesë e saj kishte qenë me kohë disidente kurse ata që i kishin shërbyer komunizmit nënkuptohej që nuk do mund të bëheshin pjesë drejtuese e proceseve demokratike. Pa harruar se ata nuk ishin ashtu edhe aq të kriminalizuar sepse atje ka pasur procese që i kanë paraprirë me vite ardhjes së demokracisë. Prandaj atje spiuni ishte më i demonizuari për të bërë karrierë sepse për rekrutuesin e tij, ashtu sikurse për këngëtarët dhe shërbyesit e hapur të diktaturës, nuk bëhej fjalë të bënin karrierë në periudhën pas rënies së regjimit. Kurse këtu tek ne vazhdojmë të drejtohemi nga njerëzit që bënë karrierë në komunizëm. Antikomunizmi për ta ka qenë thjeshtë dhe vetëm karta politike e radhës për të vazhduar karrierën. Duke pasur gjithshka në dorë në pushtet ata thjesht kanë mundur të zhdukin apo ruajnë ndonjë dosje, por kurrsesi nuk mund të presësh që ata t’i shesin kolegët e tyres përveçse kur nuk u qëndrojnë besnik. Ata nuk mund ta kenë kurrë seriozisht hapjen e dosjeve. Edhe vetë zhdukja e dosjeve ka qenë një akt për të siguruar vazhdimësinë e tyre.
Ka edhe një arësye tjetër pse nuk do të hapen dosjet. Sot flitet shumë për hapjen e dosjeve të politikanëve. Flitet edhe për hapjen e dosjeve të gazetarëve, madje ka propozime që dosjet të hapen për të gjithë. Mirëpo, duke iu referuar edhe një fjale të Berishës të para dy tre ditëve, mund të shtrohet pyetja: nëse hapen dosjet e gazetarëve, po dosjet e atyre që, sipas Berishës së pardjeshëm, i mbajnë në pranga gazetarët duke i kthyer në shërbëtorët e tyre, e kam fjalën për pronarët, a do të hapen? E, më në përgjithësi, a do të hapen dosjet e tërë atyre oligarkëve që në fakt janë punëdhënësit e vërtetë, jo vetëm të gazetarëve, por edhe të politikanëve si Berisha, Rama etj., që paguajnë fushatat e partive e më the të thashë? Sepse, deri dje është thënë shumë, veçanërisht nga ish opozita, se një pjesë e mirë e bizneseve kanë rënë në dorë të ish sigurimsave dhe bashkëpunëtorëve të tyre. Dhe kur flitet për nevojën e hapjeve të dosjeve, flitet në emër të pastrimit të politikës dhe vendimarrjes veçanërisht nga njerëz të pamoralshëm që kanë në dorë shumëçka. Dhe këta dihet se sa të fuqishëm janë. E në qoftë kështu këtu shtrohet pyetja: sikur të hapen edhe dosjet e tyre, cilët do të jenë sanksionet për ta. Mos vallë do t’u shtetëzohet pasuria që kanë vënë me moralitetin e shprishur. Unë nuk i besoj këto gjëra. Këto janë ëndrra në diell. Më shumë i besoj asaj shprehjes se “politika është shprehje e koncentruar e ekonomisë”. Interesat e tyre përcaktojnë politikën dhe unë do të thoja se këtyre nuk u intereson të hapen dosjet dhe prandaj ata do ta urdhërojnë politikën të mos i hapë.
Ja tre argumente pse dosjet nuk do të hapen, që përmblidhen në argumentin se nuk mund të hapen dosjet nga një elitë që nuk është ndarë nga e kaluara komuniste përkundrazi që suksesin e sotëm ia dedikon asaj. Do të ketë vetëm shumë zhurmë për hapjen e dosjeve. Në fakt çështja nuk shtrohet sot a do hapen apo nuk do të hapen dosjet. Madje as a është më mirë të hapen apo jo, por se pse, për ç’arësye bëhet kjo zhurmë, pse u hap përsëri ky debat? Por këtë po e le ta trajtoj në një shkrim tjetër. (Korrieri, 5 Korrik 2008)