Në Jalë dhe Vuno

(Shënime udhëtimi)

Jalë

Dhjetë vjet më parë gjirin e vogël të Jalës, poshtë Vunoit, e kam gjetur krejt të virgjër, me ullinj të shumtë që zbrisnin deri afër detit, me zallin e bardhë qelibar përgjatë bregut oval dhe kaltërsinë e kulluar të detit përballë. Vetëm dy tre rrënoja të vogla poshtë dhe një pallat katërkatësh i oficerëve lart në kodër, prej të cilit zbritej me shkallë çimentoje deri në breg të detit, tregonte se umanëve nuk u kishte shpëtuar nga sytë bukuria e atij vendi. Asokohe mbrritëm atje nëpërmjet një rruge të ngushtë të paasfaltuar, por të bukur. Tani po zbrisnim nëpërmjet një rruge të gjerë e të asfaltuar, nga ato që mua, paradoksalisht, më kallin tmerrin pasi nuk i shoh si lehtësim lëvizjeje për njerëzit, por si lehtësim për ushtrinë e kamionëve dhe buldozerëve që të fillojnë luftën me natyrën.

Para dhjetë vjetësh, po të mbrrije në atë orë të mbrëmjes, do të gjeje vetëm "qiellin me yje mbi ne" dhe zhurmën e dallgëve të detit pranë nesh. Tani gjetëm drita të shumta dhe muzikë në kupë të qiellit. Ndonëse natë nuk ishte vështirë të shihje se virgjëria e truallit të vogël e intim të gjirit tani ishte shkelur gjithandej nga umanët. Lokale të shumtë ngritur mu në breg të detit, një numër jo i vogël ndërtimesh ndër të cilat nja dy të shembura nga një aksion i ndërtimores, dy tre hotele ca më përtej dhe nja tre kampingje me çadra e kishin zaptuar tashmë atë gji. Këtyre duhet t'u shtoje po aq sipërfaqe të përdorur, pa asnjë lloj kujdesi, për sheshe parkingu të makinave. Masakër ndërtimesh të larta atje nuk kishte, por pamja më kujtoi fazën e parë të dyndjes barbare në plazhin e Durrësit në fillimvitet 90, kur u ngritën bare e restorante pafund në breg të detit dhe ku njerëzit shkonin me makina deri tek dallgët.

Vumë re se shtëpia e oficerëve lart ishte me drita ndezur. Dikush na tha se ato ditë kishte ardhur për të pushuar vetë ministri i mbrojtjes.

Shumë shpejt, pasi bëmë edhe disa telefonata në ato numrat e celularit të shkruara nëpër mure përbri njoftimit "japim dhoma me qira", e kuptuam se nuk do të mund të gjenim ndonjë dhomë atë natë në Jalë. I vetmi shans, na thanë, ishin kampingjet me çadra. Shkuam në të parin. Na priti vetë pronari, i zoti i tokës që e kishte shndrruar atë vend nga ullishte në atë lloj biznesi. Mirëpo aty zbuluam se muzika që kishim dëgjuar kur mbrritëm në Jalë vinte bash nga ajo zonë, përbri tij kishte një kamping rinor me nja njëqind a dyqind të rinj që sapo do fillonin argëtimin e natës.

Më duhet të them se një nga arsyet pse zgjodhëm të mos prenotojmë dhoma fjetjeje gjatë udhëtimit tonë, por të përparojmë duke gjetur çdo ditë një vend të ri, nuk ishte thjesht kërkimi i aventurës, por edhe kërkimi i shmangies së aventurës së rënies pre e zhurmave të muzikës. Kur prenoton e ke më të vështirë të ikësh, pasi ke paguar, qoftë edhe me fjalën e dhënë, kurse kështu je i lirë, mund të shohësh dhe të bësh. Vendosëm të mos qëndrojmë në çadrat pranë kampit rinor, të cilin shkuam ta vizitojmë megjithatë. Të rinjtë kishin ardhur grupe grupe nga vende të ndryshme të Shqipërisë të joshur prej menaxhuesve nga një rrjet interneti e të njohurish. Në atë moment po merrnin darkën që gatuhej në një si mencë të madhe. E drejta e tyre e shenjtë për tu dëfryer e shoqërizuar, njohur e dashuruar - thashë me vete - si mund t'i kundërvihesh kësaj. Më kujtuan  pak kampet e rinisë së kohës së komunizmit në plazhin e Durrësit e Golemit. Por ata ishin të veçuar, larg kabinave ku banonin familjet dhe, nga sa kujtoj, s'kishin muzikë, ose kurrsesi jo këto daullet elektronike

Na thanë të shkonim në një kamping tjetër, që ishte si më i veçuar, në fund të gjirit, në anën e tij veriore. Dikush na paralajmëroi se edhe atje do të fillonte muzika, por ne u nisëm. Ishte një investim vërtet i këndshëm. Kishte edhe disa bungalo prej druri, por ato ishin të gjitha të zëna me prenotim. Ndërsa çadra kishte plot. 2000 lekë çadra, - më tha përgjegjësi. Ok, - i thashë, - po muzikë a ka këtu? Është një lokal këtu pranë, por në dymbëdhjetë e mbyllin, - mu përgjegj. Në atë moment kishte qetësi. Lunës i pëlqeu shumë ideja e fjetjes në çadër. I telefonuam Yurit dhe Davidit, na njoftuan se kishin gjetur një dhomë të vetme në Himarë. Atëhere, - u thamë, - ne po rrime në Jalë.

U ulëm të hamë darkë tek restoranti i kampingut, nën ullinj: fresk, qetë dhe ushqim i mirë. Ishim shumë të kënaqur. Ndërkohë që po hanim, në lokalin afër kampingut filloi muzika, por mendova se deri në mesnatë do ta duroja.

Pasi mbaruam së ngrëni, Debora mori të dhënat logjistike se ku ishte lavamani dhe ku ishte banja, mori Lunën dhe shkuan të flenë. Unë qëndrova edhe ca me pëgjegjësin, njërin nga baristat dhe një grua që shërbente aty, të cilët ishin thuajse pa punë sepse lokali ishte pa njeri.

I pyeta si u shkonte biznesi. Keq, - më thanë, - ky vit është katastrofë. Si e masni ju këtë? Po ja, para dy tre vjetësh klientët që flenë në bungalot vinin hanin në restorant. Tani gatuajnë brenda dhe shpenzojnë shumë pak. A sheh njeri tjetër të hajë këtu? Dhe mos harro, se në shtator këtu bëhet shkretëtirë. Nuk e di se si do të mbulohet gjithë ky investim që ka bërë pronari.

* * *

Kur kaloi mesnata pashë se muzika jo që s'po ndalonte, por po shtohej në forcë. Madje filloi të më bëhej e padurueshme. Fillova të ngre me një shpeshësi gjithnjë e më të madhe atë pyetjen retorike që më ndodh ta ngre në kësi rastesh; po si e durojnë ata vetë xhanëm; a nuk e kuptojnë se u bën dëm!? Ka që thonë se të rinjtë e durojnë pasi veshët e tyre nuk kapin disa frekuenca. Për mua edhe të rinjtë i kapin të gjitha frekuencat, por është si puna e alkoolit: trupi i tyre e duron më shumë dhe i pastron më shpejt helmet. Kurse ata që janë të zhytur në muzikë ndodhen në një gjendje eksitimi të përgjithshëm trupor krejt të kundërt me atë të atij që kërkon qetësi për t'u përqendruar të lexojë apo për të fjetur.

Për mua ishte e qartë se nuk mund të shkoja  të shtrihesha në çadër e të flija me atë muzikë, por shkova të shoh se ç'bëhej. Lunën e kishte zënë gjumi tashmë, kurse Debora ishte e qetë dukej se ishte gati në të fjetur. Eh, këto nuk kanë mëkate thashë me vete, kur i pashë aq të qeta. Sa herë shoh Lunën që fle e qetë në kësi rastesh, ndërkohë që unë e humbas gjithnjë e më shumë durimin, më kujtohet përgjigja që më dha një miku im musliman kur iu ankova një ditë për faktin se dy xhamitë në qendër të Tiranës më bëjnë zgjimin çdo mëngjes në orën pesë me altoparlantet e tyre që kanë zëvendësuar muezinët e dikurshëm, të cilët i kujtoj me nostalgji, sepse thirrja e tyre ishte njerëzore.

"Ç'taksirat kemi ne, që s'bëjmë pjesë në komunitetini musliman, të zgjohemi bashkë me ju në orën pesë të mëngjesit?" - i thashë.

Ai më dëgjoi dhe në vend të përgjigjes më bëri vetëm një pyetje:

"Po vajza a fle?"

"Fle." - iu përgjigja.

Pas kësaj seç më erdhi një si gjysëm fjale gjysëm psherëtime nga ana tjetër e telefonit që më tha dhe s'më tha se vajza, që nuk ka mëkate, s'ka nevojë të zgjohet që në pesë të mëngjesit t'i lutet Zotit, kurse ne mëkatarët duhet të zgjohemi që ç'ke me të.

Frekuencat, mëkatet nuk di çt'ë them, por mua ma shton pagjumësinë edhe revolta me këta lloj njerëzish që s'duan të dinë se ka të tjerë. Më kujtohet me brerje ndërgjegje edhe një periudhë e rinisë sime, kur banoja pa prindërit në një apartament mbi atë të një profesori të Universitetit të Tiranës të cilit nuk kam arritur t’i kërkoj kurrë ndjesë për shqetësimet që i kam shkaktuar me disa mbrëmje të organizuara aty të cilat shpesh degjeneronin në dafrunga pijanecësh - derisa një ditë na erdhi policia. Por atëhere - them me vete - kishte një heshtje të madhe të imponuar nga diktatura. Ne na dukej se po bënim edhe një akt antiautoritar me ato dafrungat tona që qenë gjithsesi të rralla. Kurse tani zhurma është bërë rregulli, kurse qetësia përjashtimi. Pastaj, tek e fundit, atëhere na erdhi policia dhe ne ndryshuam sjellje, kurse tani s'ke as ku ankohesh.

Pasi durova edhe ndonjë gjysëm ore, vendosa të shkoj tek pronarët e atij lokalit. Ora ishte afro një pas mesnate. Tashmë kisha dëgjuar nga të pakënaqurit e shumtë aty rrotull lloj lloj variantesh për origjinën e tyre: emigrantë të dëbuar nga Greqia, militantë arrogantë të Partisë Demokratike, trafikantë. Më thanë se edhe Ministri i Mbrojtjes, që flinte në kodrën përballë, ishte ankuar për këtë zhurmë, por s'kishte arritur gjë; vetëm një prokuror ia kishte dalë të siguronte qetësi aty (për pushimet e veta, kuptohet).

Kur shkova gjeta tre djem të rinj, të pashëm, që dukeshin si vëllezër. Njëri, me flokë të gjata të bëra bisht kali, dukej si kapua. Më dëgjuan me vëmendje dhe mu përgjigjen me shumë mirësjellje kur u thashë se ata duhet të kishin parasysh se kishte edhe të tjerë aty rrotull që në atë orë donin të flinin:

"Ti ke shumë të drejtë, - më thanë - por na thuaj, ne, që kemi investuar miliona, si do t'i nxjerrim ato po ta mbyllim diskon?"

"Po a keni orar ju?" - u thashë.

"Sot është e premte, e kemi deri në orën 2 pas mesnate." - mu përgjigjën.

"Mos u lodh kot." - më tha një i mërzitur tjetër me ta. - "Do ta mbyllin kur t'u teket."

"O malet e Shqipërisë", - thashë edhe një herë me vete. Vendimin e mora shpejt e shpejt: të marr makinën dhe t'i ngjitem malit përpjetë Jalës derisa të arrij në një pikë ku nuk dëgjohet më kjo zhurmë e të përpiqem të fle në makinë derisa të mbarojë zhurma. Dhe kështu bëra.

Mirëpo ato zhurmat e diskove kanë një veti: kur zë u largohesh, melodia sikur filtrohet e vjen e humbet për të të sjellë në vesh vetëm goditjen ritmike të daulles "bum", "bum", "bum" si çekan. Ndalova disa herë gjatë ngjitjes për të dëgjuar nëse vinte "bum-bumi" apo jo. Në një pikë vura re se filluan të më vijnë dy "bum-bume" ai i diskos pranë nesh dhe ai i diskos së të rinjve. Vazhdova ngjitjen derisa më në fund arrita në një kthese, ku me xhama mbyllur nuk hynte dot më gjë. Ula sediljen me shpresën se do të flija sadopak. Por në vend të ëndrrave të gjumit vura re se filluan të më parakalojnë mëkatet e shumta në jetë derisa, më në fund, ngrita xhamin dhe pashë se Zoti ishte kënaqur me ndëshkimin ndaj meje për atë ditë dhe kishte vendosur heshtjen mbi bregun e Jalës.

Por isha gabuar. Pasi zbrita në çadër shpresova se do ta bëja gjumin top, por s'kishte kaluar shumë kur më zgjoi zëri i një femre që po bërtiste në një çadër aty pranë. Nuk u desh shumë që të kuptoja se zgjedhja e çadrës kishte një difekt të paparashikuar: paretet e saj të holla. Dhe të mos kujtojë lexuesi se britmat e asaj po vinin nga ndonjë kënaqësi seksuale që provonte në atë çast. Këtë do t'ia kisha bërë kabull me gjith qejf. Përkundrazi, me një zë të histerizuar, ajo i kërkonte llogari partnerit të saj për sms-në e një tjetre që ia kishte lexuar në celuar. Ai përpiqej ta qetësonte apo ta mashtronte, por ajo ngulmonte e ngulmonte duke u bërë gjithnjë e më agresive. Dikush nga çadrat kërkoi qetësi. Ai mashkulli duket e shfrytëzoi këtë për një çast, por ajo ia filloi përsëri. Pastaj më në fund ra heshtja.

* * *

Kur dolëm në mëngjes vonë nga kampingu, pasi hëngrëm mëngjesin, pashë se bregu ishte i çadërzuar dhe shezllonguar, që do të thotë i privatizuar. Mbi det, afër bregut, vura re edhe një si shkumë të bardhë që për mua ishte shenjë e bashkëveprimit kimik të kripës së detit me ujrat e zeza. As që bëhej fjalë të bënim banjo deti atje. Do të kërkonim ndonjë breg më të pastër e më të qetë.

Në ikje vura re se ai lokali që na kishte tmerruar gjithë natën e për të cilin pronarët na kishin thënë se kishin investur miliona ishte një barakë e mbuluar sipër dhe anash me kallama. Syri më ra edhe mbi një çift të ri që po dilnin nga kampingu ynë: mashkulli, tre metra përpara ajo prapa dhe me imagjinatë thashë se këta duhet të ishin zullumxhinjtë e natës.

Vuno

U ngjitëm për të vizituar Vunoin që e kishim lënë në errësirë një natë më parë. Rrugës ndaluam të tërhequr nga një pamje e veçantë. Ishte një rezervuar i kohës së komunizmit, thuajse i boshatisur nga uji, që dukej si një krater i madh, oval, i shkaktuar nga rënia e ndonjë meteoriti. Në rrëpirat e tij në atë çast po zbriste një tufë e madhe dhish për të pirë ujë në fundin e tij. Ishte një pamje e pazakontë, shumë tërheqëse ndoshta për kontrastin që përmbante midis shkretimit që paraqisnin paretet ovale të rezervuarit të tharë dhe jetës që megjithatë tentonte të gjëllonte në të, ndoshta thjesht për shkak të asaj forme të veçantë e të papritur që merrte pejsazhi në atë vend.

Në Vuno ndalëm të pimë një kafe në klubin anës rrugës ku kishim ndalur një natë më parë për të kërkuar dhomë. Është vendi ku vunjotasit shoqërizohen me udhëtarët. Përbri tij më tërhoqi vëmendjen lapidari me heronjtë e Vunoit.  Pasi porosita kafen shkova për një çast të lexoj emrat me rradhë. Zaho Koka, hero i popullit, ishte më i njohuri për mua jo për luftën, por për dashurinë tragjike me Ramize Gjebrenë. Është ndër historitë e para që kam dëgjuar në rini, nga nëna ime mesa kujtoj, që më kanë çmitizuar Luftën Nacional Çlirimtare dhe heronjtë e saj. Ai tregim më ka bërë ta përfytyroj vdekjen e tij jo si një akt vetmohimi për atdheun, por si një akt vetvrasje nga dëshpërimi i pushkatimit aq mizor të së dashurës së tij nga shokët e luftës.

* * *

Shumë vetë që vizitojnë fshatrat e Jugut bëjnë krahasimin midis Dhërmiut e Vunoit se cili është më i bukur. Besoj se pamja e fshatit Vuno prej pikës ku ndodhet klubi ndikon shumë të bëhet ky krahasim. Është një pamje që të ndjell të marrësh të përpjetat e fshatit.

Por unë, përpara kësaj, nuk mund të rrija pa fotografuar dy gomerë qe po mbllaçiteshin mbi një grumbull plehërash mu prapa piedestalit të lapidarit, në një shesh të vogël ku ishte parkuar, për kontrast, edhe një makine lluksoze e zezë.

Pastaj iu ngjita Vunoit përpjetë duke takuar rrugës, ashtu si në Dhërmi, befasira të mrekullueshme arkitektonike, gomerë shumë të urtë, pak njerëz dhe shumë rrënoja.

Ndjenja e rrënimit në Vuno ishte më e madhe se në Dhërmi, pasi shihje shumë më tepër shtëpi të braktisuara e të pabanueshme. Ajo që më la më tepër mbresa ishte rrënoja e një kishe të vogël lart, në majë të fshatit, në një pikë prej ku kontrollohej i gjithë pejsazhi poshtë, deri në det. Kishëza e ngratë qëndronte ende e gjitha në këmbë megjithëse pa çati. Nuk e di se si bënin afreskset e saj të zbuluar t'i rezitonin diellit përvëlues, të ftohtit, shiut dhe ngricave të dimrit. Një pjesë syresh ishin gërvishtur me diçka si majë gozhde. Të paktën çatija thashë me vete, të ngrihet, që të mos vazhdojë rrënimi e të ruhen afresket. Ishte shumë e vogël ajo çati, ngritja e saj nuk mund të kushtonte më shumë se 100-200 mijë lekë.

Kur zbrita poshtë, dy burra të moshuar, që më njohën si gazetar, më ftuan për një kafe.

"Si është e mundur që e keni lënë kishën pa restauruar? - ishte fjala e parë që u thashë.

"Cilën kishë? - më thanë, - Se këtu ka shumë kisha."

"Atë të voglën, lart. Si e ka emrin?"

"Kisha e Shën Kollit." - mu përgjigjën.

"Po pastaj pse kishte të gërvishtura?"

"Na kanë ardhur ca muslimanë këtej para do kohësh."

Nuk kërkova ta zhbiriloj më thellë këtë histori sepse gjithmjë e kam dëgjuar me mosbesim këtë variantin e muslimanëve që prishin afresket e vendeve të shenjta kristiane. Nuk di a janë muslimanë ikonoklastë, që e shohin si profanim të së shenjtës figurimin e hyjnores në format "banale" të njeriut, ata që i kryejnë këto akte, fanatikë muslimanë që e bëjnë për të ofenduar simbolet e kaurrit, apo thjesht njerëz fëmijë, pa din e pa imam, siç thonë muslimanët, që zhgarravisin pasi s'kanë ndonjë formë tjetër më të lartë për të thonë se janë edhe ata në këtë botë. 

"Po edhe kemi rindërtuar, ja kishën aty po e mbarojmë." - vazhdoi njëri nga ata të dy.

"Po shkoj ta shoh, - u  thashë, - dhe pastaj do të vi të pimë kafen."

Zbrita poshtë dhe mbeta pa fjalë. Nuk pashë kishë të restauruar, por një kishë krejt të re, që s'kishte asnjë shenjë, mor po asnjë shenjë të vetme, që të tregonte se kishte qenë një kishë e vjetër. "No comment" thashë me vete.

* * *

"Po ne na dogji gjermani." - ishte përgjigja që mora kur i pyeta dy të moshuarit, me të cilët u ula më në fund të pi kafe, se si kishte mundësi që në Vuno kishte kaq shumë shtëpi të rrënuara pa çati?

Në fillim e mora si shprehje figurative, por pastaj u kujtova se kisha dëgjuar për Vunoin e djegur nga gjermani gjatë Luftës së Dytë. Kjo më bëri të kujtohem se Vunoi njihej edhe si fshat që banohej kryesisht nga shqiptarë, jo minoritarë grekë, dhe prej nga kishin dalë shumë kuadro të larta të komunizmit. Kisha njohur edhe personalisht disa prej tyre, ndër të cilët Sofo Lazrin, shtëpinë e të cilit, mu aty poshtë lokalit, e kisha vizituar para dhjetë vjetësh.

"Dmth., një pjesë e këtyre shtëpive kanë mbi 60 vjet që janë kështu, pa çati?" - u thashë.

"Po." - mu përgjegjën.

"Po nga ky fshat kanë dalë aq shumë kuadro të komunizmit, si shpjegohet që s'kanë menduar ta rindërtojnë fshatin e tyre? Me pushtetin që kanë pasur..."

"Eh, - më ndërprenë - ata u shpërngulën në kryeqytet dhe s'ia kishin ngenë fshatit. Kurse një pjesë tjetër mbetën në emigracion"

"Po Sofo sikur e ka të mirëmbajtur."

"Sofos ia rregulloi i ati, kur erdhi nga Amerika." - mu përgjigj ai më i moshuari.

Më erdhi nëpërmend se ajo ndjenja e ikjes nga identiteti i fshatarit që mund të të bënte të shiheshe si i prapambetur në sytë e të tjerëve ka qenë pjesë e psikologjisë së asaj kohe, ashtu sikurse ajo e ikjes nga identiteti otoman. Ky mund të jetë shkaku që kanë dashur ta harrojnë fshtin? Por s'është kaq e thjeshtë. Vlen të reflektohet gjatë mbi këtë temë. Sepse nuk ka qenë thjesht një ikje, por edhe rindërtimi i një identiteti të ri; një psikologji e re e futur pas lindjes së shteti komb me krijimin e identitetit të shqiptarit të qytetëruar sepse më parë, gjyshërit tanë të lindur në Perandorinë Otomane, kur largoheshin nga fshati, merrnin për mbiemër emrin e tij që të mos e harronin,  por edhe që të identifikoheshin me të. Kështu kanë bërë edhe të mijtë qoftë nga nëna qoftë nga babai. Por për bijtë e tyre nacional - komunistë kjo ikje nga identiteti i vjetër frymëzohej edhe nga komponentja komuniste e ideologjisë së pushtetit, ajo klasorja, që e konsideronte fshatarsinë klasë jo revolucionare. Është një ikje që vazhdon edhe sot përdrejt një ideje të progresit dhe të modernitetit të identifikuar me Evropën e cila në kohën e sotme, post - postmoderne, paradoksalisht, ka krejt tjetër vlerësim për trashëgiminë dhe diversitetin kulturor.

Por nacional - komunistët shqiptarë, si bij radikalë të modernitetit, kishin edhe një përçmim ndaj këtyre vjetërsirave që përfaqësonin botën që ata pretendonin se e kishin përmbysur. Pa radikalizmin e tyre, që shpesh u ushqye edhe me injorancën e vetizolimin, shtëpitë prej guri të Vunoit nuk do të kishin mbetur ashtu pa çati, që nga Lufta e Dytë. Dhe trashëgimtarët e tyre nuk do të bënin sot kërdinë që po bëjnë me trashëgiminë kulturore.

* * *

Sikur të restauroheshin tërë ato shtëpi pa çati të Vunoit e të fshatrave të tjerë të Jugut, do të kishte qenë puna më e mirë për banorët, për trashëgiminë kulturore që përfaqësojnë ato fshatra, por edhe për turistët që do të mund t'i vizitonin në bukurinë e tyre të plotë, duke mundur të bujtnin aty brenda fshatit, ndërkohë që Jala e të tjera brigje duhej të mbeteshin të virgjër, thjesht për të shkuar e për të bërë banjo. Kjo duhet të kishte qenë strategjia me vite. E për këtë do të duhej të kishte investuar shteti shqiptar duke u dhënë pronarëve të shtëpive të rrënuara, siç ka bërë bota në raste të tilla, deri edhe 70% të shpenzimeve të restaurimit. Edhe shteti grek që thuhet se u jep minoritarëve 300 Euro pension, do të kishte bërë shumë më mirë t'i kishte ndihmuar në këtë mënyrë mninoritarët grekë të këtyre fshatrave.

Mirëpo në vend të kësaj edhe në Vuno vazhdonte rrënimi e shkatërrimi që pashë në Palasë e Dhërmi. Në Vuno madje më vrau sytë një çudi tjetër arkitektonike, që sikur nuk e kisha parë në Palasë dhe në Dhërmi: ndërtime prej betoni që ngriheshin vertikalisht mbi shpatullat e shtëpive të vjetra prej guri, ose zgjatime apo rindërtime horizontale ku gjysma mbetej me stilin e vjetër me muret prej guri dhe dritaret karakteristike kurse gjysma tjetër zgjatej  me ballkone me taraca dhe me grila moderne.

Gjatë gjithë udhëtimit kam reflektur jo rrallë mbi ndërtimet e reja në Shqipëri duke u rrekur edhe t'i karakterizoj ato. Këtu mu erdhi ideja se duhet të shtoja në shënimet e mija edhe këto lloj ndërtesash që mund t'i mbiquaj hibride. Në fakt ndërtime të tilla i kam parë për herë të parë me pikëllim në zemër në fillimivitet 90 në Tiranë në formën e shtesave të vilave të vjetra, mu në rrugën Qemal Stafa ku jam rritur, por këtu pamja bëhej më e qartë në shëmtinë e vet groteske sepse tek këta hibride bashkoheshin kohë e stile shumë më të largëta. (Vijon nga Panorama e 17 shtator 2010)

(vijon)