Berisha dhe Rama të shkojnë në Spac

Duhet ta shikojnë nga afër atë vend si shoqëria civile ashtu edhe politikanët  

Nga Fatos Lubonja

Intervistë gazetës Shqiptarja.com, 12 shkurt 2013

Si dhe kush ju njoftoj për atë batërdi që po ndodh në Spac? Ju ishit vetë në vendngjarje, a mund të na përshkruani diçka më shumë nga ç’thonë fotot?

Ndodhesha vetë atje sëbashku me një fotografe zviceriane, Barbara Haussamman, me të cilën kemi shkuar disa herë në Spaç. Ajo ka qenë fotografja e instalacionit që bëra unë vjet me objektet të Sçaçit me titull “Objekte – Subjekte”. Shkatërruesit i gjeta duke punuar me kazma dhe vare. Ishin duke thyer shtylla betoni të përdorura për të shtruar vende vende shtigjet në të cilat ngjiteshin të burgosurit për në minierë.Pasi u thërmonin betonin u merrnin shufrat e hekurit që ato kanë brenda. Një grup tjetër ndoshta po bënte të njëjtën punë më lart. Kurse në një galeri një grup po nxirrte shinat e shtruara atje prej vitesh duke rrezikuar edhe jetën. Kur hyra në kamp vura re, me tronditje, se në krahasim me një vit më parë gjendja ishte rrënuar edhe më. Më bëri veçanërisht përshtypje prerja totalisht e ballkonit të katit të parë sic duket edhe në fotot që kam bërë. Po te pyesnit Barbaren do të shihnit se ajo mbeti edhe më e tronditur se unë – pasi ne shqiptarët sikur jemi mësuar me kësi lloj barbarish. Bëra disa telefonata midis të cilave edhe në Institutin e Kujtesës të cilat për fat sollën policinë që të paktën për atë ditë e ndaloi batërdinë.

Çfarë rëndësie ka për kujtesën e shqiptarëve, Spaçi, ky burg me galeri, i shpallur muze, por që po zhduket nga faqja e dheut, dalë ngadalë...

Kam përshtypjen se rëndësia është evidente. Është rëndësia që ka kujtesa në jetën tonë. Ne edhe si qënie individuale por edhe si shoqëri tek e fundit jemi ëndrrat tona për të ardhmen, por jemi edhe kujtesa jonë e së shkuarës. Pa kujtesën ne nuk do të dinim se si ta përcaktonim veten, madje as ëndrrat e të ardhmes. Sipas meje eshte nje humbje e madhe materiale dhe shpirtërore si edhe e çdo monumenti që fikson të kaluarën, kujtesën. Njerezit në botë vizitojne minierat e vjetra per të parë se si kanë qene ato, kushtet e punës së paraardhësve të tyre,  kurse ne kemi nje miniere Gulag qe ka krahas saj edhe kampin e te burgosurve e do te ishte nje vend unik ndoshta edhe ne bote. Unë nuk kam dëgjuar të ketë një tjetër në vendet e Lindjes si Spaçi. Kurse  ne e shkatërrojmë me një mendjelehtësi që na bën më shumë të ngjashëm me kafshët që jetojnë një të tashme pa të shkuar e pa të ardhme sesa me njerëzit.

Në krye të këtij biznesi thuhet se është vëllai i Ndrea Prendit, i akuzuari për vrasje gjatë protestave të 21 janarit... Si do ta komentonit këtë fakt?

Kështu më tha policia që i arrestoi. Nuk dua të bëj akuza familjare sepse jam kundër identifikimit të individëve me familjarët e tyre cilëtdo qofshin ata. Por as mund të mohoj faktin se në Shqipërinë tonë, për fat të keq, përkatësia familjare funksionon si privilegj e mundësi mbrojtjeje apo e kundërta: si mundësi goditjeje e persekutimi. Në rastin në fjalë kam të drejtë të dyshoj se personi në fjalë e ka ndjerë veten të mbrojtur për të bërë çfarë po bënte duke u nisur nga pozita e vëllait të tij - madje edhe ditët kur vëllai ka qenë në momentet më të vështira. E nëse do të nisemi nga ifakti se shqiptarët, për fat të keq, janë të ndarë politikisht sipas përkatësisë familjare këtë do ta komentoja edhe si një fakt që vërteton se tek e fundit në Shqipërinë tonë, përtej retorikave që dëgjojmë të përdorin shumë vetë, nuk ka të majtë apo të djathtë, komunistë apo antikomunistë, por kusarë që shohin vetëm se si të bëjnë ndonjë lek, veçanërisht duke vjedhur pasurinë e të gjithëve.

Edhe pse ka vite që bëhen projekte për ta kthyer në një muze të vizitueshëm, ai vend sërish është gërmadhë.  Kë mund të fajësojmë për këtë?  Çfarë duhej të kishte bërë deri më sot Ministria e Turizmit Kulturës rinisë dhe sporteve?

Faji bije mbi të gjithë, mbi elitën politike dhe kulturore që ka drejtuar këtë vend gjatë këtyre njëzet vjetëve. Dhe ky faj është shumëfaqësh. Ky faj ka të bëjë më së pari me mungesën e ndjeshmërisë së vërtetë të kësaj elite ndaj kësaj faqeje më të errët të diktaturës, për shkak se në përgjthësi kjo elitë është dominuar nga njerëz të cilët në jetën e tyre gjatë diktaturës nuk kanë qenë në anën e të persekutuarve. Por  ka të bëjë edhe me gjendjen e mjerueshme materiale dhe shpirtërore që e ka katandisur vendin kjo elitë duke menduar vetëm për pasurimin e vetvetes – çka bën që gjynahqarë e mjeranë, të cilët ndoshta nuk ia dinë as kuptimin fjalës “kujtesë”,  të shkojnë të kërkojnë të nxjerrin bukën e gojës edhe në atë vend dhimbjeje e vuatjeje që e bën të shenjtë, - deri duke rrezikuar jetën e tyre.

Ministria së paku do të duhej të kujdesej që atje të viheshin disa tabela që të tregonin se është vend muze – sepse edhe ashtu ai është një vend muze, ku nuk duhet të merret asgjë pa leje nga shteti – e jo vetëm ndërtesat, por edhe i gjthë mali ku ka qenë miniera. Edhe shtyllat e pakta të rrethimit që kanë mbetur edhe shtyllat e betonit të galerive që gjinden nëpër rrugë.

Forumi për mbrojtjen e monumenteve ka hedhur idetë e para, për ta bërë publik këtë skandal. Çfarë mbetet  për tu bërë nga shoqëria civile sa i takon një rasti të tillë?

Mendoj se e para gjë që duhet të bëjnë njerëzit e shoqërisë civile, por edhe politikanë, është që të shkojnë ta shohin nga afër atë vend. A keni dëgjuar të ketë shkuar atje ndonjëherë Sali Berisha psh, apo Edi Rama apo shkrimtarë e artistë të njohur? Jo. E trajtojnë si një diçka që nuk u përket. Kanë shkuar në Aushvic, por jo në Spaç.

Po të shkosh atje vendi flet vetë. Kuptohet ende se atje ka ndodhur diçka e rëndë megjithë përpjekjet që bëjnë barbarët për ta kthyer në një gjendje normale.

Intervistoi Admirina Peçi