.jpg)
Ka një shprehje që thotë:
çdo spektator ka spektaklin që kërkon. Spektakli i vizitës së Papës, që na u
servir nëpërmjet medieve e shtypit tonë, ishte ai që kërkonte shumica e
shqiptarëve, veçanërisht elita në pushtet. Thënë ndryshe ai ishte një
“përkthim” i vizitës së Papës sipas gjuhës/kulturës mbizotëruese në vend - që e
promovon pushteti duke farkuar shqiptarin e ditëve të sotme. E në këtë
“përkthim”/spektakël kjo gjuhë/kulturë, sipas meje, vuri shumë theksa të
gabuara edhe duke e keqpërdorur Papën.
Për të shtjelluar “theksat
e gabuara” në këtë “përkthim” më duhet më së pari të përkufizoj se çfarë kuptoj
me shqiptarin mbizotërues të ditëve së sotme; cilat janë karakteristikat e tij
kulturore? Tema meriton thellime antropologjike, por këtu do të prek shkurt
disa karakteristika kryesore, edhe si përgjigje ndaj reagimeve të shumta që kam
pasur pas letrës së hapur dërguar Kryepeshkvit Rrok Mirdita.
Për ta fokusuar problemin
do t’i referohem “çudisë” që u manifestua gjatë vizitës së Papës – që e
shprehin kryesisht të huajt - se si mund të marrin pjesë në një meshë katolike,
me përmasat e një mitingu të madh
politik, katolikë, ortodoksë, myslimanë, ateistë etj., bashkë e të ndjehen të
gjithë të bekuar nga Papa. A i dedikohet kjo mrekullisë së Zotit, apo ndonjë
“mrekullie” tjetër?
Siç e thashë edhe në
shkrimin paraardhës nuk besoj në mitin e “vëllazërisë së shqiptarëve me fe të
ndryshme” a thua pra se shqiptarët qenkan të ndryshëm nga tërë ata popuj që
kanë bërë luftëra e konflikte fetare në shekuj. Aq më tepër duke pasur parasysh
se shqiptarët nuk janë sjellë e nuk sillen aspak si vëllezër me njëri tjetrin
edhe kur janë të të njëjtës fe, e jo më kur janë të feve të ndryshme. Për këtë
si provën më elokuente, nuk kam vetëm diktaturën e egër, por edhe shumicën e
shqiptarëve myslimanë dhe të krishterë, politikanë, që qenë në radhën e parë të meshës së Papës, përfaqësuesit “par
exellence” të një Shqipërie ku korrupsioni, vjedhja e vrasja e tjetrit, janë
bërë si “buka e përditshme” që na fal Zoti.
Pra edhe pas entuziazmit
tek sheshi Nënë Tereza ngulmoj se mrekullia që i bashkoi të gjithë tek Papa nuk
është fetare, por produkt i farkimit të shqiptarit gjatë një shekulli e gjysmë
që kur lindi shqiptaria deri në ditët e sotme me një kulturë e traditë që
karakterizohet nga një cektësi besimi që e ilustron ajo thënia: gërvishte pak
shqiptarin mysliman dhe do të gjesh atje shqiptarin kristian, por e aplikuar për
të gjitha besimet - edhe të atyre që nuk besojnë. Thënë ndryshe ky proces
historik ka bërë që ne të kemi gjithmonë një “kripto” pas cipës sonë të
lëkurës: çka bën që, sipas rastit, të mund të sillemi si kriptokatolikë, kriptoortodoksë,
kriptomyslimanë, kriptoshqiptaristë, kritokomunistë, kriptoateistë, kripto…
kripto. Më shqeto e ka thënë edhe Noli: “Nuk e ka për gjë shqiptari që kur
zhgënjehet nga Zoti t’i ndezë një qiri Djallit”. Një studiuese e huaj më tha se
në intervistimet që u ka bërë shqiptarëve në emigracion ka gjetur edhe mjaft
raste emigrantësh që edhe i pagëzojnë fëmijët edhe i bëjnë synet e kjo më
kujtoi kohën kur sapo u hap Shqipëria dhe ne u afruam edhe me botën perëndimore,
por edhe u bëmë pjesë e Konferencës Islamike çka shumë e konsideronin si shkathtësi
pasi kështu ua bënim me sy të dy palëve që të merrnim ndihma nga të dy palët.
Problemi është ta
shpjegojmë këtë kulturë e traditë që, sikurse duket, nuk ka vetëm të këqija
përderisa arrin të emocionojë edhe vetë Papën, por që, sikurse tregojnë faktet
e përditshme, nuk mjafton për të na garantuar që të mos vrasim, vjedhim e
mashtrojmë përditë njëri tjetrin, nëse me rol të feve kuptojmë kultivimin e
dashurisë për njëri tjetrin. (Gjithsesi, në këtë mosrespektim të principeve
fetare të dashurisë do të thosha se nuk jemi shumë të ndryshëm nga bota -
ndoshta ca më të ekzagjeruar.)
Nëse do të dalloja disa
faktorë të farkimit të këtij shqiptari besimcekët, do të veçoja si më
kryesoret:
Shoqëria fisnore. Mbetja deri në shekullin XIX më
së shumti analfabet dhe të izoluar ka bërë që përkatësia në një fis të jetë më
e fortë sesa përkatësia në një fe a komunitet fetar duke bërë që ligjet e
Kanunit të jenë më me ndikim se ato të Ungjillit, Kuranit, shqiptarizmit e të
komunizmit, apo shtetit të së drejtës që po kërkojmë të ndërtojmë sot. Mjaft të
kemi parasysh se jo vetëm komunizmi e përdori identitetin fisnor për të
përcaktuar se kush ishin të mirët dhe kush të këqijtë, por edhe demokratët që
erdhën pas tij. Kjo është një nga arsyet që si thënia e Krishtit: “Kush do atin
dhe nënën më shumë se mua nuk është i denjë për mua….” si ajo e myslimanëve që
e quajnë njëri tjetrin “vëlla”, si e nacionalizmit që u ve shqiptarinë mbi
interesin familjar apo e komunizmit që përdori fjalën “shok”për të gjithë, ashtu
edhe shteti i së drejtës që ve ligjin mbi çdo gjë, nuk përjetohen thellësisht
nga shqiptarët, por vetëm në cipën e lëkurës.
Konvertimet e shpeshta. Si rezultat kryesisht i
zhvillimeve të shekujve XIX – XX, mbi këtë shqiptar me identitet të fortë
fisnor, kanë ndodhur disa konvertime të shpejta e të shpeshta të cilat kanë fshirë
njëri tjetrin në emër të mbizotërimit të atij më të fundit duke ndikuar edhe
ato për këtë mbetje në cektësi shpirtërore. Zigmund Baumani do t’i jepte këta
konvertime të shpeshta si shembuj ekstrem të atij që ai e ka quajtur “identitet
i lëngshëm”.
Feja e shqiptarit është shqiptaria. Kështu ky slogan i
lëvizjes nacionaliste të fundit të shekullit XIX, që është edhe koha e fillimit
të arsimimit, të shtypjes së gazetave e të homogjenizimit të shoqërisë, por
edhe e krizës së feve në Evropë, synonte të farkonte një shqiptar që filloi
gjithnjë e më shumë të vinte shqiptarinë mbi fenë e tij, madje edhe kundër fesë
së tij - ndryshe nga çka ndodhur psh. me fqinjët që ia mbivendosën nacionalizmin
e tyre fesë ortodokse.
Myslimanët, maxhorancë e diskriminuar. Kundërvënia e
nacionalizmit ndaj fesë bëhet edhe më evidente për shkak të qenies së
shqiptarëve me origjinë më së shumti myslimane në një kohë kur lëvizja
nacionaliste i drejtoi sytë për nga Evropa “me rrënjë kristiane”. Kësisoj,
normalisht pushtetin më së shumti në Shqipëri e kanë pasur shqiptarë me
origjinë myslimane, por këta kanë përqafuar nacionalizmin, komunizmin,
evropianizimin, që i ka larguar nga feja e gjyshërve e etërve të tyre. Kjo ka
bërë që feja islame, që mund të ishte më e instrumentalizuara nga pushteti, të
mos instrumentalizohet, madje të diskriminohet si bartëse e prapambetjes, si
trashëgimi e një botë prej të cilës shqiptarët donin të shkëputeshin.
Nacional - komunizmi i Enver Hoxhës. Pas rreth çerek shekulli që farkohej,
nëpërmjet institucioneve të shtetit komb, shqiptari nacionalist i orientuar nga
Perëndimi, erdhi ideologjia e pushtetit të Enver Hoxhës që përveç se antifetare
ka pasur edhe elementë të fortë antinacionalistë, veçanërisht gjatë kohës kur
Shqipëria qe e lidhur me Lindjen: Jugosllavinë dhe pastaj me Bashkimin Sovjetik
e Kampin Socialist. Kjo u reflektua në persekutimin e egër të kundërshtarëve të
tyre nacionalistë antikomunistë si dhe të familjeve të tyre. Pas prishjes me BS
Enver Hoxha e rimori nacionalizmin duke e shartuar me stalinizmin. Në këtë
periudhë, duke imituar edhe revolucionin kinez, ai e çoi në ekstrem shqiptarinë
si fe të shqiptarit duke i shpallur fetë dyfish armike: të shqiptarisë dhe si “opium
për popullin”. Ndalimi i feve me Kushtetutë është shembulli më ekstrem i
konvertimeve që kanë përjetuar shqiptarët. Hoxha tentoi të krijojë një njeri të
ri, i cili, dora dorës që zhgënjehej nga praktikimi i këtij konvertimi, i
nënshtrohej pushtetit pa ndjerë asgjë përveç frikës. Kësisoj mund të thuhet se
komunizmi jo vetëm shkatërroi identitetet e ndjenjat fetare të shqiptarëve, por
dëmtoi rëndë edhe ato kombëtare duke e lënë shqiptarin fisnor thuajse pa lëkurë.
Shprehja më elokuente e kësaj ishte ikja e një të tretës së shqiptarëve jashtë
Shqipërisë me hapjen e kufijve.
Konsumizmi dhe nacional evropianizmi. Me rënien e enverizmit, shqiptarit
i mbeti identiteti fisnor, si dhe ai kombëtar, por i dëmtuar rëndë për shkak të
abuzimit që kishte bërë diktatura. Në këto kushte ai qe i gatshëm të vishte lëkurën
e re që i siguronte mbijetesën. Më së shumti dhe më shpejt në këtë gjendje u
vesh ideologjia konsumiste dhe ajo e pasurimit, që mbizotëron edhe në Perëndimi,
duke i bërë shqiptarët të adhurojnë Lopën e Artë më shumë se Zotin. E vuri në
dukje këtë edhe Imzot Rrok Mirdita në fjalën e tij gjatë meshën në sheshin Nënë
Tereza. Gjithashtu, në përpjekjen e endjes së lëkurës së re identitare, si ind
kryesor u përdor ai i krenarisë kombëtare, që
gjatë komunizmit mbahej lart përveç se me të kaluarën e lavdishme edhe
me emrin e Enver Hoxhës, me rezistencën ndaj social imperializmit, me të qenit
i vetmi vend marksist – leninist i vërtetë e ateist në botë. Këto të fundit,
duke rënë, kishin krijuar një boshllëk identitar që lypte mbushje sa më shpejt të
lëkurës me inde të tjera. Ndër këta, zgjedhja e indeve fetare ka qenë dhe
mbetet kontradiktore jo vetëm për shkak të konsumizmit, por edhe pse feja e
maxhorancës, islami, konsiderohet nga një pjesë e elitës si fe e orientalëve; feja
ortodokse si fe e armiqve të kombit, grekëve dhe serbëve; katolicizmi si fe e
minorancës. Kësisoj mbizotëroi me sukses evropianizmi që zëvendësoi komunizmin
si aspiratë, miti i tolerancës fetare si version i zbutur i “feja e shqiptarit
është shqiptaria”, miti i Nënë Terezës që përdoret edhe ai si krenari
identitare, miti i shpëtimit të ebrejve gjatë Luftës së Dytë – që të gjithë për
tu vetëkrenuar e për t’i pëlqyer kryesisht Perëndimit.
Këto janë elementë të
lëkurës së re që kemi veshur nën të cilën, po të kruajmë pak, do të gjejmë një
kriptoshqiptar ashtu siç e ka farkuar Enver Hoxha: pa din e pa imam, i gatshëm
të përqafojë besimin e atij që e mban në pushtet - siç bëri edhe Hoxha kur
ndërroi tre herë aleatë për hir të pushtetit.
Sadomasokizmi
Në fakt “çudia” shqiptare
në Sheshin Nënë Tereza nuk mund të shpjegohet pa trajtuar edhe raportin që ka
pasur (apo i është imponuar) historikisht shqiptari me pushtetin. Është e qartë se Kanuni, paradoksalisht i praktikuar
më së shumti në pjesën katolike, por, në fakt, në një shoqëri fisnore të
izoluar nga Kisha, ka kultivuar mburrjen fisnore e kultin e të fortit; edhe
nacionalizmi dhe komunizmi kanë kultivuar njëri mburrjen kombëtare, tjetri luftën
e klasave – që të dyja të lidhura me forcën. Edhe nga bota islame kemi marrë më
së shumti mësimin “huri ka dalë nga Xheneti.” Të gjitha këto sëbashku kanë
ndërtuar një psikologji sadomasokiste: duke na bërë puthadorës e me kompleks
inferioriteti ndaj më të pushtetshmit dhe të dhunshëm ndaj inferiorit. Ky është raporti mbizotërues
i shqiptarit me pushtetin: ai i një të parrituri që kërkon të njihet të pranohet
nga të fuqishmit e kësaj bote. Kjo ka bërë edhe që identiteti ynë të orientohet
kryesisht për nga identiteti i “pushtuesit” apo “aleatit” të fortë të radhës. Kjo
vjen edhe si një lloj traume e trashëguar nga koha kur shumëçka për njohjen e Shqipërisë,
pas Luftërave Ballkanike varej prej tyre, por edhe pas Luftë së Dytë kur
ekzistenca e shtetit tonë ka qenë gjithnjë e kushtëzuar nga aleatët e fuqishëm,
jugosllavët, sovjetikët, kinezët e më pas euroatlantikët.
E këtu vijmë tek vizita e
fundit e Papës. Edhe ajo nuk bën përjashtim nga fakti se vizitën e çdo të fuqishmi
të kësaj bote ne e përkthejmë shpejt e shpejt si legjitimitet si njohje të
Shqipërisë e më së shumti në funksion të elitës që e drejton vendin. Sipas meje
në këtë proces u fut duke u keqpërdorur edhe Papa që përfaqëson një fe që, së
pari, është universale dhe jo nacionale dhe, së dyti, që ka lindur dhe ka
mbijetuar si fe e të dobëtëve, jo e të fortëve: “Shumë nga të parët do të jenë
të fundit dhe të fundit do të jenë të parët” (Ungjilli sipas Mateut (19, 30))
Prandaj “çudia”
shqiptare, Papa që u prit thuajse njëlloj, pa “dallim feje, krahine, dhe ideje”
nga të gjithë shqiptarët, shpjegohet sipas meje kryesisht ngase e pritëm si
njeri të pushtetit tokësor që vjen e na legjitimon. “Papa bekoi Shqipërinë”, “vendi
i shqipeve” “Shqiponja”, “martirët vdisnin duke thirrur rroftë Shqipëria, rroftë
Papa”, “Shqipëria është një vend
evropian, jo një vend mysliman.” “Kryeministri i dhuron Papës një kupë me dhe
shqiptar”. Këto ishin fjalët kyçe mbizotërues të televizioneve dhe gazetave. Spektakli
që u dha - pa harruar se spektakli i shërben pushtetit sepse ai e zhduk
realitetin duke iu shmangur problemeve që ai paraqet - nuk ishte, sikurse kanë
aluduar një pjesë, një përpjekje misionare për të konvertuar shqiptarët në
katolikë, por një riafirmim i shqiptarisë si fe e shqiptarëve dhe i krenarisë
kombëtare. E ky ishte sipas meje një theks i gabuar. Kupa me “dhe shqiptar” që
i dhuroi Kryeministri ishte simbolika më domethënëse e këtij theksi të gabuar. Nuk
mund të derdhej vizita e Papës në një
kupë që më së shumti është ajo e legjitimimit të krenarisë kombëtare ndërkohë
që krenia është sipas fesë që predikon Papa mëkati fillestar i njeriut. Në
mënyrë metaforike do të thosha se nëse Papa gjatë meshës në sheshin Nënë Tereza
tha se: “Shqiponja nuk e harron folenë, por fluturon lart në qiell”; ne e vumë
theksin tek shqiponja dhe tek foleja kurse ai e vuri theksin tek fluturimi dhe
qielli.
Për këtë “fluturim” dhe
“qiell” si një interpretim ndryshe të vizitës së Papës do të shkruaj në
shkrimin e ardhshëm. (Panorama 30 shtator 2014)
No comments:
Post a Comment