.jpg)
Të gjithëve na ka
ndodhur të shohim veten duke u rrotulluar para pasqyrës derisa të ndalemi në
atë pamje ku na duket vetja më i/e hijshme. Është kjo pamja që ruajmë zakonisht
në perceptimin që kemi për veten tonë fizike. E njëjta gjë ndodh edhe kur shikojmë
një numër fotografish tonat, veçanërisht tani që kemi aparatet dixhitale: i
fshijmë ato ku “kemi dalë keq” dhe ruajmë ato ku dukemi më mirë. Më së shumti
ato pamjet që fshijmë i neglizhojmë, ose nuk i quajmë tonat, ose i konsiderojmë
aksidentale. Vendosim në facebook ato që na duken më të mirat; më tonat.
Çfarë qëndron në bazë të këtij fenomeni selektiviteti? Nevoja që kemi të
ndihemi mirë, të kemi sa më shumë vlerësim për vetveten. Sipas biopsikologëve,
ka zona të trurit që punojnë enkas për këtë punë. Dhe jo vetëm në raport me
pamjen tonë të jashtme, por edhe për perceptimin që kemi për veten tonë si
tërësi.
Është një fenomen
individual ky, por që shtrihet edhe në psikologjinë e grupit, pasi perceptimi
që kemi për veten ndikohet shumë nga grupi ku bëjmë pjesë. Është një fenomen
normal dhe i shëndetshëm deri në një farë pike, pasi, po ta shohim veten si një
qenie të shëmtuar dhe pa vlerë, humbasim deri motivin për të jetuar. Por, ama,
kur vetëvlerësimi hipertrofizohet i pakontrolluar nga mendimi kritik, që bën
edhe ai pjesë në aktivitete normale të trurit, mund të na çojë shumë larg në
gabime. Sipas njërit prej psikologëve që e ka studiuar këtë fenomen, amerikanit
Leon Festinger, nevoja për të mos u zhgënjyer me vetveten mund të na çojë deri
në atë që ai e quan në anglisht “cognitive dissonance” disonancë konjitive
(njohëse), që duke e shqipëruar në formë jo shkencore mund ta quaja edhe gënjim
i vetvetes.
Leon Festinger,
krijuesi i termit disonancë konjitive, u bë i famshëm në vitet ‘50 në SHBA
nëpërmjet studimit të një sekti që profetizonte fundin e botës. Një grua
amerikane, që e quante veten priftëreshë, proklamonte në Winsconsin se një
jashtëtokësor i kishte komunikuar asaj një mesazh të fshehtë, sipas të cilit do
të ndodhte një përmbytje universale që do të zhdukte njerëzimin dhe se ajo vetë
ishte e zgjedhura për t’u shpëtuar. Në vend që të vinte veten në dyshim, ajo
krijoi një sekt që mblidhej e lutej në pritje të këtij apokalipsi. Kur u bë e
qartë se ky nuk ndodhi, ta donte mendja që sekti të shkrihej. Por nuk ndodhi
kështu. Anëtarët e sektit, në vend që të pranonin se ishin një tufë
budallenjsh, nxorën teorinë se ishin pikërisht ata, me lutjet e tyre, që e
kishin shpëtuar botën.
Festingeri shtroi
pyetjen se çfarë ndodhte në mendjen e këtyre të marrëve kur argumentonin
kësisoj. Ai i vuri këtij procesi psikologjik emrin: disonancë konjitive
(njohëse). Me dy fjalë shpjegimi është ky: ne kemi ide/njohje për diçka, për
dikë, për veten tonë që shoqërohen me një lloj besimi në vërtetësinë e tyre dhe
një lidhje shpirtërore që kemi me to. Në përgjithësi sipas psikologëve është e
rëndësishme për shëndetin tonë mendor që idetë/njohjet tona të jenë konsonante
d.m.th. në harmoni me njëra-tjetrën, p.sh. që një njeri që e njohim për të mirë
(dhe e duam për këtë) bën mirë, që një njeri i keq bën keq. Por ç’ndodh kur
përjetojmë njohje që janë disonante d.m.th. në mospërputhje me idenë/besimin
tonë. Sipas psikologëve, kjo na shkakton një ndjenjë frustrimi, saqë mendja
jonë ka nevojë të aktivizojë një lloj mbrojtjeje për të mos vuajtur. Mjaft që
të mos përballojmë frustrimin dhe ndjenjat negative që na shkakton pranimi i
faktit se besimi ynë ishte i gabuar, dhe ne preferojmë të mos e shohim
disonancën dhe të sajojmë çfarëdo përralle për t’u justifikuar. Këtë kanë bërë
edhe anëtarët e atij sektit që argumentonin se bota shpëtoi për shkak të
lutjeve të tyre. Është pak a shumë ajo që na e thotë edhe Ezopi mbi 2000 vjet
më parë: ngaqë nuk e arrin dot rrushin, në vend që të pranojë se nuk e arrin
dot, dhelpra thotë se rrushi është i thartë.
***
Nëse ka ndonjë
grupim ku bie dukshëm në sy disonanca njohëse kjo është tifozeria. Si tifozë ne
identifikohemi me grupin/skuadrën e zemrës tek e cila besojmë dhe fitorja ndaj
kundërshtarit na bën të ndihemi mirë, kurse humbja na bën të ndihemi keq.
Disonanca konjitive shpjegon se pse, për të lehtësuar ndjenjën e keqe pas një
humbjeje, tifozët i gjen shpesh të gatshëm t’ia vënë shkakun e humbjes
arbitrit, fushës, topit, fatit, shiut, shtyllës, por jo skuadrës së zemrës, apo
aftësisë së kundërshtarit.
Edhe më shumë se te
tifozeria sportive disonancat konjitive bien në sy te militantët e sëmurë të
partive. Këta militantët vazhdojnë ta duan në mënyrë të pakondicionuar një
lider partie, edhe kur atij i zbulohen korrupsione apo bën punë të tjera të
pista; këta e kanë shumë të vështirë të pranojnë humbjen në zgjedhje si
rezultat i punës së tyre të dobët. Është fenomen që e gjen gjithandej, por në
këtë vendin tonë është tejet i përhapur dhe shumë problematik. Nuk besoj se
është nevoja të jap shembuj për këtë për të provuar se jemi kampionë të këtij
fenomeni. I ka fajet Sali Berisha apo i ka fajet Edi Rama janë fjala e parë që
nxjerrin militantët e sëmurë nga goja për çdo gjë që nuk shkon mirë.
***
Besoj se lexuesit
inteligjentë e kuptojnë se pse po i shkruaj këto radhë në këto ditë të nxehta
tifozerie nacionaliste që kanë pasuar ndeshjen Serbi-Shqipëri. Paaftësia jonë
kulturore për të parë në pasqyrë edhe përgjegjësitë tona, për të kërkuar ndjesë
kur gabojmë, që përkthehet në aftësinë tonë spektakolare për të gënjyer veten,
për t’u matur me hijen e mëngjesit, për të gjetur fajtorin gjithmonë jashtë
vetes, u shfaq edhe në këto ditët e fundit në mënyrën më dramatike do të thosha
– por (fatkeqësisht) pa u përjetuar si dramë pikërisht për shkak të disonancës
konjitive.
Për të gjithë ata
që e kanë parë nga jashtë botës së emocioneve nacionaliste ballkanase atë që
ndodhi në stadiumin e Beogradit, aty kishim të bënim me një manifestim të
shëmtuar nacionalist nga të dyja palët, për të qeshur e për të qarë. Mirëpo ne
nuk gjetëm asgjë për të qeshur apo për të qarë në veten tonë, i gjithë shëmtimi
u përkiste serbëve. Droni me Shqipërinë e madhe nuk ishte një provokim
nacionalist, ishte diçka normale (një pjesë deri vonë e quanin “flamuri ynë”
dhe pastaj nxorën teorinë se ishte shkruar “Autochtonus” jo “Shqipëri e madhe”;
një pjesë tjetër thanë se na e kanë hedhur serbët qëllimisht, nuk e kemi hedhur
ne); lojtarët tanë u treguan heronj që u vërsulën për t’ua marrë nga duart
lojtarëve serbë; ata bënë mirë që nuk e vazhduan lojën, edhe pse komisionerët e
UEFA-s dhe arbitri anglez u thanë se duhet të vazhdonin lojën. Fitorja na
takonte ne 3-0 me të drejtë. Pra, në pasqyrën që ndërtuam për veten me ndihmën
sigurisht të politikanëve e gazetarëve tanë të disonancës konjitive, ne
dukeshim më të mirët dhe më të bukurit e botës në atë çast. Kur erdhi vendimi i
UEFA-s, që ishte në disonancë me këtë vetëperceptim, shpjegimet qenë pak a
shumë si ato të atij sektit të Festinger-it: Platini është një francez i
fëlliqur, se francezët kanë qenë gjithnjë në krah të serbëve. Arbitri anglez
dhe komisionerët e UEFA-s janë pjesë e Europës kurvë, e me radhë e me radhë.
E njëjta gjë u
përsërit me vizitën e Ramës në Beograd. Sipas pritshmërive të atyre që ishin
edhe promovuesit e takimit, por edhe të njerëzve me vullnet të mirë brenda e
jashtë vendit, Kryeministri kishte shkuar atje për të dialoguar në emër të
uljes së tensioneve, bashkëpunimit, një të ardhmeje europiane të paqes midis dy
vendeve. Ishte një takim i vështirë që kërkonte diplomaci të lartë, duke pasur
parasysh sa historinë më të hershme, sa çështjen e Kosovës, aq edhe atë që
kishte ndodhur së fundmi në stadiumin e Beogradit, për çka dhe u shty vizita. E
vërteta është se Kryeministri u shty nga falangat nacionaliste dhe nevoja e tij
për t’u duartrokitur nga sa më shumë njerëz që të mos shkonte me këtë mendje,
por për të vazhduar pjesën e dytë të ndeshjes së ndërprerë. E përsëris: pyetja
që shtrohet është: a shkoi për të hedhur ura bashkëpunimi dhe paqeje apo për të
thelluar hendeqe urrejtjeje dhe ndarjeje. Shkoi për të rregulluar punët e
hallet e njerëzve të të dy popujve, apo për të lënduar mburrjen nacionaliste të
njërit dhe fryrë mburrjen nacionaliste të tjetrit? Apo për t’u shitur para të
huajve sikur po bën të parat dhe në fakt duke bërë të dytat. E vërteta është
kjo e fundit sipas meje, që do të thotë se hendeku është thelluar më shumë.
Këtë e vërteton triumfalizmi nacionalist shqiptar i pas takimit më një anë, e
vërteton fakti se pala tjetër e quajti rast i humbur (Vuçiç), kurse ministri i
Jashtëm Daçiç tha se marrëdhëniet u bënë më të acaruara se ç’kanë qenë. Edhe
nga të njohur serbë antinacionalistë, kundërshtarë të Vuçiç, na vijnë komente
se pas kësaj fjala “shqiptar” është bërë edhe më e urryer në Serbi. Dhe kjo
është e dëmshme për shqiptarët, pasi përmirësimi i marrëdhënieve me fqinjët
është vital qoftë për ekonominë, qoftë për demokratizimin e mëtejshëm të jetës
në vend, qoftë për integrimin në Europë. E prandaj kemi më së shumti një
dështim diplomatik, paçka toneve të vakëta inkurajuese të perëndimorëve. Mirëpo
përsëri, me artin e gënjimit të vetvetes, tifozeria shqiptare nuk do ta shohë
kështu këtë ngjarje, si një dështim të parapërgatitur. Vizita ishte një sukses.
Thyem akujt akullnajat me Serbinë, na thotë Kryeministri dhe zëdhënësit dhe
këshilltarët e tij. Pati një problem të vogël, që Vuçiç e quajti provokim, por
kjo që qe për faj të serbëve. Ajo që bëri Kryeministri duke u thënë serbëve atë
që edhe fuqitë e mëdha nuk ua thonë publikisht, por privatisht, nuk ishte provokim,
por një gjë normale. Pse provokim është kur ti i thua Berishës apo Ramës disa
të vërteta në sy?- më drejtohej në replikën e tij Andi Bushati, pasi e
kritikoja për ekzaltimin e tij nacionalist, kur na e paraqiti liderin tonë si
një europian të vërtetë përpara serbit primitiv. Krahasim i gabuar, sepse
detyra e Kryeministrit nuk ishte të bënte gazetarin, që përplas të vërtetë edhe
duke provokuar (sepse e vërteta dhe provokimi nuk e përjashtojnë
njëra-tjetrën), por të bënte politikanin, kryediplomatin, që për hir të
bashkëpunimit dhe interesave të njerëzve të dy vendeve duhet t’u mëshonte
gjërave që na bashkojnë, jo atyre që na ndajnë. Kurse detyra e gazetarit ishte
të na informonte se takimi ishte një dështim në këtë aspekt dhe jo të na jepte
një shembull më shumë të disonancës konjitive.
Por ka edhe një
disonancë tjetër, që po na servir kopeja e atyre nacionalistëve të cilët, në
një kohë kur po na mbyt korrupsioni, konfliktet, papunësia, varfëria, krimi,
plehrat dhe pasiguria e jetës në vendin tonë (por ndoshta edhe pikërisht për
këtë), po na japin të hamë barin e krenarisë kombëtare; të cilët nxituan ta
quajnë Ramën baba mbrojtës të të gjithë shqiptarëve duke na kujtuar Enver
Hoxhën kur qante për atdheun abstrakt (teksa dëgjonte këngën “Për ty Atdhe”),
por që shqiptarët konkretë i katandisi në gjendje mjerimi. Ata nuk po na
lënë të shohim të vërtetën e madhe që thotë publicisti dhe autori i njohur
anglez, Victor Gollancz, në autobiografinë e tij kur flet për nacionalizmin:
“Nga të gjitha të këqijat, nacionalizmi është ai që urrej më shumë.
Nacionalizmi, d.m.th. egoizmi nacional, të menduarit në termat e një kombi e jo
në termat e humanizmit, është i keq, sepse ai përqendrohet në gjëra jo
thelbësore (ku jeton një njeri, çfarë lloj gjuhe flet, cilës kulturë i përket,
çfarë gjaku ka etj.) duke injoruar atë që është thelbësorja, faktin që ai është
njeri. Nacionalizmi e bën një popull ta urrejë një popull tjetër sapo t’i
shfaqet rasti më i vogël për të urryer; ai të çon në xhelozi, ekspansionizëm,
shtypje, grindje dhe deri në luftë. (Panorama, 17 Nentor 2014)
No comments:
Post a Comment