Nuk kisha ndërmend të hyja në vorbullën e shkaktuar
nga ky shkrim i hedhur ashtu dembelisht për tu dëfryer, për të marrë
klikime apo nuk e di për çfarë (siç
bën ndonjëherë Bushati). Por më thithi në vorbull mënyra se si u zgjerua ajo
duke risjellë në skenë, nëpërmjet një shkrimi të Baton Haxhiut, edhe një shkrim
timin të vitit 1995: "Ne shqiptarët dhe kosovarët - ne kosovarët dhe
shqiptarët". Më tërhoqi vëmendjen atje një citim jo i saktë, i vënë në thonjëza, sikur paskam shkruar
asokohe se midis shqiptarëve dhe kosovarëve ka një "armiqësi të fjetur e
cila një ditë do të shpërthejë".
Në fakt shkrimi im i asaj kohe nuk fliste për
"armiqësi që do të shpërthejë", përkundrazi fliste në emër të ndërtimit
të dashurisë. Ai bazohej në idenë se identitetet kombëtare dhe, më gjerë,
kulturat e një populli nuk janë diçka e ngurtë, e palëvizshme, por produkt i
historisë, një proces gjithnjë në lëvizje. Dhe, meqenëse qysh kur u formuan
shtetet shqiptar e jugosllav historia na ndau këtej dhe andej, thosha se gati
një shekull jetë e ndryshme kishin krijuar edhe identitete të reja që nuk i
ndajmë, edhe mjaft diferenca të reja, përveç të përbashkëtave (por edhe
diferencave) që kemi pasur edhe më parë. Një nga diferencat kryesore që kam përmendur
në shkrim është ajo se, pas 1912-tës e deri në atë kohë kur shkruaja shkrimin,
ne shqiptarët e Shqipërisë kemi pasur si kryeproblem sundimin nga njëri-tjetri,
thuaj më mirë çlirimin nga njëri-tjetri, kurse shqiptarët e Kosovës kanë pasur
problemin e çlirimit nga sundimi serb. Si pësojë, kur dolëm në vitet '90 nga
diktaturat komuniste, kemi përjetuar, mes tjerash, konfliktin e pashprehur midis patriotizmit të kosovarëve, që
ishin gati të jepnin jetën për të pasur shtetin e tyre të bashkuar me Shqipërinë
dhe "antipatriotizmin" e shqiptarëve që po e braktisnin Shqipërinë,
pas gjëmave që u kishin shkaktuar të vetët, - gjë kjo e pakonceptueshme dhe e
papranueshme nga patriotët kosovarë në atë kohë.
Vlerësimi im i asaj kohe ishte se për këto diferenca e
mosbesime, të vjetra e të rejat që po lindnin, ne nuk flisnim. I mbulonim ato
me retorika boshe për "vëllezërit kosovarë", për "çështjen e
Kosovës", për "armikun e përbashkët serb",
"bashkimin" etj., ndërkohë
që duhet të flisnim për të ndërtuar një komunikim të vërtetë, për të kaluar kësisoj
nga faza e "dashurisë
platonike" e distancës në atë të një dashurie të kontaktit real midis
shqiptarëve këtej dhe andej kufirit
***
Ajo që bije në sy në debatin e këtyre ditëve, si në
shkrimin dhe replikën e Bushatit edhe të shumë të tjerëve që e pasuan, është se
autorët e komentuesit nga Shqipëria dhe ata nga Kosova, në reagimet e tyre, po e venë theksin tek diferencat. Disa venë në dukje epërsinë
e Kosovës dhe të tjerë të Shqipërisë apo po flasin për komplekse e paragjykime
të vjetra e të reja. Pra, siç konstaton Haxhiu, duket sikur po shpërthen ajo
"armiqësia e fjetur", që unë e paskam paralajmëruar e që disa po përpiqen
ta qetësojnë, duke marrë anën e tjetrit.
Duke iu referuar shkrimit të 21 vjetëve më parë mund të
them se në këtë debat ndjehet pikërisht mungesa e atij dialogu dhe komunikimi të
vërtetë që kam kërkuar asokohe në mënyrë që, pasi t'i kuptojmë diferencat,
mosbesimet e paragjykimet, nga faktorë ndarës këta të bëhen pjesë e ndërgjegjes
sonë historike, të kulturës sonë, "burime komunikimi, mirëkuptimi."
***
Nuk është kurrë vonë për ta bërë këtë që thashë më sipër,
por 21 vjet pas atij shkrimi, aq të
kontestuar asokohe, më duhet të them se jetojmë në një kontekst tjetër në të
cilin kryeproblemi shqiptar i debatit dhe dialogut që duhet të bëjmë në emër të
afrimit dhe dashurisë, paradoksalisht, nuk janë diferencat, por ngjashmëritë.
Po e them këtë edhe pas një vizite që bëra para disa
ditësh në Kosovë, ku munda të flas me njerëz të mençur atje, për problemet që
kanë kosovarët e t'i krahasoj me problemet që kemi ne shqiptarët këtu. Pa
dyshim Kosova ka probleme specifike nga ato që nuk i ka Shqipëria, që lidhen me
pavarësinë e papërfunduar plotësisht, por definitivisht mund të them se ajo që,
paradoksalisht, na ndan më shumë nuk janë diferencat, si 20 e kusur vjet më parë,
por ngjashmëria e problematikave. E përbashkëta dramatike shqiptare sot është
se edhe Kosova ka hyrë në fazën e Shqipërisë dje dhe sot, ku nuk i lipset më çlirimi
nga armiku i huaj, por çlirimi prej të keqes që vjen nga të vetët. Sepse të dy
palët sot kemi ndërtuar, si askund tjetër në Ballkan, shtete të kapura, të dështuara.
Sepse nëse në vendet e tjera mund të flitet për shtete që kanë edhe mafiet e
tyre, në dy vendet tona mund të
flitet për mafie që kanë shtetet e tyre. Në të dy vendet besimi i
qytetarëve tek institucionet e tyre të shtetit është minimal, për të mos thënë
se shteti shihet si armik i tyre. Në të dy vendet flitet për një bjerrje
dramatike të shpresës, për një atrofizim të ndjenjës së revoltës dhe protestës;
për ikjen nga vendi si shpëtim. Në të dy vendet njerëzit kërkojnë të vijnë të
huajt tu vendosin drejtësinë dhe shtetin e së drejtës. Në të dy vendet ka
zgjedhje të kontestueshme nga palët. Në të dy vendet konflikti midis forca
kryesore politike i ngjason luftës së bandave për kontroll territori dhe përfitimesh.
Në të dy vendet po bjerr gjithnjë e më shumë sistemi i vlerave, kultura, dija.
Në të dy vendet rruga e çlirimit nga kjo e keqe shihet me parandjenjën e një
fundi dramatik.
Me fjalë të tjera, sot e përbashkëta dramatike që na
ndan është se si shqiptarët edhe kosovarë jetojnë keq në vendet e tyre, sepse
relacionet njerëzore në të dy vendet janë përkeqësuar dramatikisht; sepse njëri
tjetrin e shohim gjithnjë e më shumë vetëm si instrument për ta përdorur, si
klient apo si viktimë për ta vjedhur; sepse deri trashëgiminë dhe natyrën e përbashkët
dhe publiken, që lidhin njerëzit, shqiptarët e shohin si plaçkë për ta
privatizuar dhe grabitur për interesa paraje dhe pushteti. Në këtë klimë, ku
jeta si njeri i ndershëm, i lirë dhe me dinjitet bëhet gjithnjë e më e vështirë, ku burimeve si natyrore edhe shpirtërore
po u vjen fundi, ndjenja të tilla
si miqësia, dashuria, besimi i njeriut tek njeriu zveniten. Këto janë të këqija
të përbashkëta që, detyrimisht, na ndajnë po qe se nuk bashkohemi dot t'i
luftojmë, siç nuk po e bëjmë dot. Këtë janë më keq se një pushtim i huaj sepse
pushtimi edhe të bashkon, siç ka bashkuar kosovarët dje.
Në sajë të këtij pushtimi nga të vetët sot bijtë e
atyre kosovarëve që nuk arrinin të kuptonin shqiptaret që iknin në fillimvitet
90, besoj se i kuptojnë sot shumë më mirë. Sepse ata po ikin edhe vetë në Evropë
(apo edhe deri në Siri për të
luftuar në krah të ISIS-it), si pasojë e bëmave të të vetëve.
Harrova të them: të përbashkët si në Shqipëri dhe në
Kosovë kemi edhe faktin se kryepërgjegjësit e këtij "më keq se pushtimi"
mbi shqiptarët kërkojnë ta mbulojnë këtë masakër duke u rënë tambureve të
atdhedashurisë, të miqve dhe armiqve të huaj të përbashkët apo duke tundur
flamurin kuq e zi nëpër stadiume.
***
Meqënëse ky shkrim lindi nga një lajm mbi futbollin le
ta mbyll me të përbashkëtat edhe në sport. Të dy palët kemi të përbashkët
faktin se, për vetëmburrje kombëtare, u kërkojmë djemve të emigrantëve, të
rritur, edukuar e stërvitur në Zvicër apo Gjermani, të luajnë në përfaqësueset
e tona. Të dy palët qorrollepsemi pas ndonjë fitoreje, nganjëherë duke bërë të
tillë edhe humbjen, siç ndodhi me përfaqësuesen shqiptare në Francë. Të dy palëve
nuk na preket fare sedra kur shohim fqinjët grekë, serbë, kroatë, malazezë të
marrin pjesë në kaq po kaq shumë sporte, madje edhe me suksese të jashtëzakonshme,
si në Olimpiadën që po zhvillohet
këto ditë në Brazil e të ngremë pyetjen: po ne çfarë na mungon? Asgjë, përveç
faktit të përbashkët se vazhdojmë të bartim nga brezi në brez një kulturë që e
sheh shtetin vetëm si instrument për të vjedhur e sunduar të tjerët e që i ka
kthyer shqiptarët në një turmë individësh që s'dinë të ndërtojnë interesin e përbashkët.
E pra, jo diferencat, as armiku i huaj, por se si të
shpëtojmë nga kjo e keqe e përbashkët duhet të jetë sot "çështja shqiptare"
më e madhe që duhet ta trajtojmë edhe veçmas në Tiranë dhe Prishtinë, por edhe
së bashku, qoftë edhe në godinën e Lidhjes së Prizrenit po të doni, në emër të
dashurisë me njëri-tjetrin jo thjesht si shqiptarë, por si njerëz mbi të
gjitha. (Panorama, 22 gusht 2016)
No comments:
Post a Comment