Pse njoftimi i Prokurorit Special është në interes të shqiptarëve

Pas bërjes publike të aktakuzës së Prokurorit Special ndaj Thaçit, Veselit e të tjerëve Edi Rama deklaroi se shkoi në Kosovë “për të mësuar”. Por, nëse të mësosh do të thotë të ndryshosh, Rama provoi edhe një herë se duhet të presim një brez tjetër për të ndryshuar antropologjinë e politikanëve tanë, që, historikisht, kur ka ardhur puna që interesi i tyre ka dalë në kundërshtim me interesin e popullit të tyre kanë zgjedhur, pa hezitim dhe me çdo çmim, interesin e tyre, - çka është edhe thelbi i kësaj ngjarjeje.

Kjo antropologji e pandryshuar është shfaqur jo vetëm në politikat e përditshme të brendshme, por edhe përsa u përket politikave të jashtme. Ata nuk kanë hezituar të shpallin armik bash atë që deri dje e kanë cilësuar mikun më të shtrenjtë të popullit shqiptar kur ky u ka vënë në rrezik interesin. Për të mos shkuar më herët po kujtoj se Enver Hoxha e ka bërë tre herë këtë: me Jugosllavinë e Titos, me Bashkimin Sovjetik dhe me Kinën. Në të tre rastet, për interesat e tij, i mbajti shqiptarët tek zgjedhja më e keqe:  stalinizmi. Kjo histori ka vazhduar edhe pas rënies së komunizmit – paçka se jo në dramacitetin dhe radikalitetin e asaj periudhe. Mjaft të kujtosh se si u prish Berisha me amerikanët në 1997 duke akuzuar CIA-n si nxitësen e trazirave të atij viti që e rrëzuan atë nga pushteti.

E njëjta histori, në thelb, po përsëritet edhe tani me ngjarjet në Kosovë. Ka mjaftuar që prokurori i Gjykatës Speciale të deklarojë se ka ngritur akuzë kundër Thaçit e Veselit, që Thaçi dhe rrethi i tij, në bashkëpunim me Edi Ramën e të vetët, t’i bëjnë thirrje popullit shqiptar të bashkohen të gjithë kundër armikut që deri dje ishte një Gjykate që:

- është ndërtuar pas kërkesave këmbëngulëse të aleateve të konsideruar “partnerët tanë strategjikë” që çliruan Kosovën.

- është ndërtuar me  gjykatës e prokurorë nga këta vende.

- është vijuese e frymës e punës së gjykatës që ka dënuar liderët Serbë shkaktarë të gjenocidit në Jugosllavi e  Kosovë

- e ka miratuar vetë parlamenti i Kosovës në vitin 2015.

Për të manipuluar shqiptarët Thaçit dhe Ramës u intereson të mos shprehen qartazi për shkakun. Kanë lënë të nënkuptohet se prokurori Jack Smith është manipuluar politikisht, por  kanë hezituar të thonë haptazi se prapa tij qëndrojnë aleatët strategjikë evropianë (vetëm apo në bashkëpunim me demokratët amerikanë). Thaçi përdori fjalët “rastësi apo intrigë”; Rama  “fletërrufe”, “e papërgjegjshme” që njollos epopenë e lavdishme të UÇK. Por të dy u bënë thirrje të gjithë shqiptarëve të bashkohen kundër armikut të jashtëm. Për këtë ata u ndihmuan, pa dyshim, edhe nga ambiguiteti i administratës Trump.

Ambiguiteti i administratës Trump

Prokurori, në fakt, nuk ka hezituar ta thotë shkakun: e ka bërë sepse ka pasur indicie se Gjykata kërkohet të sabotohet. Dhe indiciet për këtë kanë qenë të shumta. Le të kujtojmë se çfarë deklaronte Delawie, ambasadori amerikan në Kosovë, në dhjetor 2018: “Jam këtu për të kujtuar angazhimin e Kosovës për drejtësi dhe për të ardhmen e saj si një vend demokratik dhe evropian. Ky angazhim është vënë nën kërcënim serioz nga një iniciativë për të abroguar ligjin që ka autorizuar krijimin e Gjykatës Speciale.” … “ ata që e mbështesin këtë iniciativë – dhe ata politikanë që e udhëheqin, ndonëse e mohojnë një gjë të tillë – do të përballen me pasoja të rrepta nëse kjo iniciativë realizohet. Shtetet e Bashkuara do të bëjnë gjithçka për të siguruar që Gjykata të përfundojë mandatin e saj. Kosova nuk mund të jetë një vend ku sundon pandëshkueshmëria.”

Një vit më vonë, në nëntor 2019, Thaçi i ka dërguar sekretarit të shtetit Pompeo një letër ku ankohet për mosfunksionimin si duhet, sipas tij, të Gjykatës dhe i kërkon një reformim të saj. Në përgjigjen e tij, në mars të këtij viti, Pompeo i përgjigjet: “SHBA e kanë mbështetur punën e rëndësishme të Gjykatës Speciale të Kosovës. Kjo përpjekje mbetet thelbësore për instalimin e shtetit të së drejtës në Kosovë, për sigurimin e drejtësisë për viktimat si dhe për të aftësuar Kosovën që t’u qaset në mënyrën e duhur akuzave serioze që përmban “Raporti Marty” i Këshillit të Evropës. Prokurori aktual Jack Smith është amerikani i tretë që udhëheq hetimet për krimet e dyshuara. Zoti Smith dhe ekipi i tij gëzojnë mbështetjen e plotë të qeverisë time.” 

Edhe pas njoftimit së fundit të Prokurorit, e pyetur nga gazeta Koha, Ambasada Amerikane në Kosovë është përgjigjur se: “SHBA besojnë se dorëzimi i aktakuzës të paralajmëruar nga Zyra e pavarur e Prokurorit Special paraqet hap përpara në procesin e drejtësisë dhe të pajtimit në Ballkanin Perëndimor.”

Janë deklarime që flasin qartazi në mbështetje të punës dhe aktit të Prokurorit. Por, krahas tyre, nuk mund të mos shohim se Thaçi u inkurajua nga Grenell që të rrëzonte qeverinë Kurti, pasi donte të ishte ky negociatori me Vuçiç, dhe  se ai po pritej në Washington më 27 qershor. Nuk mund të mos ngresh, prandaj, dyshimin se diçka ka luajtur nën rrogoz në administratën Amerikane. Me gjasa kemi të bëjmë me konfliktin midis vizionit që ka Trumpi për botën dhe vizionit dominues evropian (deri para Trumpit edhe amerikan), apo me lobime të dyshimta, por nxitimi shqiptar për ta braktisur partnerët evropianë, e për të shfrytëzuar politikat aventureske të Trumpit nuk mund të shpjegohet veçse me çfarë thashë në krye të këtij shkrimi: politikanët shqiptarë kanë vënë si gjithmonë interesin e tyre mbi interesin e vendit.  Dita ditës – së fundi me deklaratat e Boltonit dhe të Sonja Biserkos – ambiguiteti amerikan dhe lojërat nën rrogoz të Thaçit, Vuçiçit e Ramës, po bëhen më të qarta në papastërtinë e tyre.

  Pse njoftimi i Prokurorit është në të mirë të shqiptarëve

Pavarësisht se Thaçi dhe Rama nuk e thonë hapur, shkaku i njoftimit të Prokurorit (me apo pa ndërhyrje politike) është pengimi i marrëveshjes që parashikohej të gatuhej në Washington, ku ndërthureshin dy probleme që i bashkoi “rastësia” Thaçi: ndryshimi i kufijve të Kosovës si dhe një amnisti për krimet e luftës, që nënkupton mos hetimin dhe mos gjykimin e krimeve serbe dhe shqiptare, d.m.th. edhe të Thaçit. Po a janë këto kundër interesit të popullit të Kosovës apo në favor të tij?

Përsa i përket ndryshimit të kufijve ka shumë argumente që provojnë se mos ndryshimi është në favor të shqiptarëve, jo vetëm si shqiptarë, por edhe si aspirues për t’u bërë së bashku me serbët, maqedonasit, malazezët etj. qytetarë evropianë. Shqiptarët i pranojnë lehtësisht argumentet në favor të  interesit të tyre direkt, mosdhënia e territorit në Veri, por e kanë më të vështirë kulturalisht të pranojnë se është në interesin e tyre edhe mosmarrja, - në respekt të ruajtjes së paqes së tyre në shtëpinë së madhe ku banojnë. 

Megjithatë, është shumë më e vështirë të bindësh një pjesë të shqiptarëve se është në interesin e tyre edhe një hetim e gjykim i drejtë i krimeve të eksponentëve të UÇK. Po përpiqem të jap disa argumente për këtë.

Pompeo i shkruan Thaçit në përgjigjen e tij: ”Bërja drejtësi ndaj viktimave të krimeve të dyshuara në raportin Marty, shumë prej të cilëve krime ndaj shqiptarëve, nuk i minon përpjekjet për të kërkuar drejtësi ndaj viktimave të tjera të akteve të urryera e kriminale të kryera në Kosovë. Të gjitha viktimat meritojnë drejtësi. Shkaktarët e krimeve të dyshuara, që po hetohen nga Prokurori Special, nuk mund të meritojnë pandëshkueshmëri ngase kriminelë të tjerë nuk janë përballur ende me drejtësinë.”

 Shumë shqiptarët nuk dalin hapur kundër këtyre fjalëve, për shkak se ato janë imponuar nga më i forti, por, brenda tyre nuk i pranojnë ato. Një shumicë e madhe ose i mohon ose i nënvlerëson krimet e kryera duke përdorur argumentet se janë kryer në kushte të jashtëzakonshme, në vlim ndjenjash hakmarrjeje ndaj viktimave, apo pse, sikurse i shkruan Thaçi Pompeos, shumica e agresorëve Serbë nuk janë ndëshkuar, kurse po ndëshkohen vetëm shqiptarët. Por, thellë thellë, ky refuzim i njohjes së krimeve vjen sepse tek ne mbizotëron një kulturë tjetër nga ajo e Pompeos. Është kultura e gjakmarrjes, sipas së cilës ke të drejtë të vrasës çdo të pafajshëm mbi 15 vjeç nëse një familjar i tij ka vrarë një pjesëtar të familjes tënde e kombinuar me kulturën sipas së cilës drejtësinë e bën më i forti, i cili, në sajë të fortësisë është edhe i pandëshkueshëm. Gjykata Speciale u krijua për shkak të dështimit të UNMIK-ut dhe EULEKS-it, dhe kjo jo vetëm për paaftësi a faj të ndërkombëtarëve por, kryesisht, për shkakun e kulturës në fjalë.  Si pasojë e saj asnjë prokuror vendor nuk ka guxuar të hetojë individë nga radhët e UÇK. Në gjyqet që janë bërë gjykatësit shqiptarë kanë votuar kundër.  Jo vetëm, por përveçse për gjykatës e prokurorë ndërkombëtarë në Kosove pati nevojë edhe për policë e gardianë të huaj për shkak se të burgosurit nga radhët e UÇK i trajtonin gardianët shqiptarë (d.m.th. shtetin) siç trajton i forti të dobëtin. Për të mos folur për fatin e dëshmitarëve që në vend të drejtësisë kanë përjetuar viktimizim të dytë.

Ajo që bije në sy është se në këtë kulturë, që veç të tjerash mbjell frikë dhe konformizëm në masë, përfshihet edhe LDK-ja që ka 60 militantë të saj të vrarë thjesht për motive pushteti. 

Sot ka në nëntokën serbe dhe kosovare 1700 të zhdukur. Nga këta 1300 janë shqiptarë dhe 400 serbë. Pyetja shtrohet: a mund të kryhet dot një marrëveshje në interes të të dy popujve që do t’i linte nën dhe këta viktima? Jo dhe jo! Kjo mund të jetë në interes të Vuçiçit, Thaçit e Ramës që u intereson vetëm pushteti e, për këtë, të mbajnë gjallë kulturën e pandëshkueshmërisë së më të fortit dhe viktimizimin e të dobëtit me pasoja që shqiptarët e serbët i vuajnë përditë, por jo në interes të shqiptarëve dhe serbëve. Ata kanë nevojë për një paqe të vërtetë midis tyre dhe jo për marrëveshje që e lenë farën e së keqes nën tokë, të gatshme për të shpërthyer më me virulencë nesër.

Fakti që hetimi dhe gjykimi i krimeve të luftës kryhet nga të huajt është një problem jo i vogël i pa kapërcyer kulturor që e dobëson në mos e ve në dyshim efikasitetin e tij. Por gjithsesi gjykoj se moskryerja e këtij procesi është gjë shumë më e rëndë, pasi do të ishte triumf i kulturës së vjetër. Ky proces, me gjithë problemet që mban, është në interes të shqiptarëve dhe jo aq pse do të dënoheshin disa kriminelë që sot, pas njëzet vjetësh, mund edhe të jenë bërë të tjerë njerëz, pse do të hiqeshin qafe disa politikanë të korruptuar, apo pse në rrafsh ndërkombëtar do të pastrohej imazhi i Kosovë. Ai është i rëndësishëm, mbi të gjitha, sepse do të ndikonte që shqiptarët të kryenin mutacionin kulturor përsa i përket raportit të tyre me drejtësinë dhe shtetin që do t’i çonte nga shteti i të fortit të pandëshkueshëm dhe i frikës ndaj tij drejt shteti të tyre, të barazisë përpara ligjit dhe të frikës vetëm përpara ligjit. (Panorama, 7 korrik, 2020)