Wednesday, August 17, 2005

Dushku dhe mjerimi i pluripartitizmit tone

Nder fenomenet qe nxorren ne pah zgjedhjet e 3 korrikut si nje "prove ne ngarkese" e mire apo keqfunksionimit te demokracise se re shqiptare, fenomeni i ashtuquajtur "Dushku i madh" eshte nga me domethenesit, prandaj dhe eshte diskutuar aq shume per te. Por kryesisht ay eshte trajtuar si nje tregues i degradimit moral te klases politike, kurse me pak eshte trajtuar per te analizuar elektoratin, dhe edhe me pak, apo aspak, eshte trajtuar si fenomen qe ka te beje me ate qe i lidh keta te dy, pra politikanin dhe partine e tij me elektoratin, cka eshte, tek e fundit, thelbi i sistemit te pluralizmit politik.

Nderkaq me duket se perpjekjet qe Dushku te mos perseritet duhen perqendruar pikerisht tek kjo lidhje. Dhe kur them Dushku kam parasysh edhe variante te tjera te paprovuara te tij sepse, sipas meje, "Dushku i vogel" dhe pastaj ai "i madhi" jane vetem dy variante te nje nje te keqeje te sistemit tone te pluralizmit politik qe na ka shoqeruar vazhdimisht keto 15 vjet.

Ne fakt, po t'i kerkojme rrenjet e Dushkut do t'i gjejme qe ne lindjen e pluripartitizmit ne Shqiperi, kur ne emer te krijimit te ketij sistemi te bashkekzistences dhe kompeticionit te vlerave dhe interesave te ndryshme, ne nje shoqeri linden shume parti nga inisiativa individesh apo grup individesh. Problemi i ketyre partive ishte pikerisht fakti se ne shoqerine tone mungonin vlerat dhe interesat e ndryshme per te lindur aq shume parti qe t'i perfaqesonin ato. Pra protagonizmit dhe ambicieve per pushtet te ketyre individeve te ndryshem nuk u korrespondonin interesa dhe vlera respektive shoqerore te ndryshme. Realisht kishte nje ndjenje antikomuniste shoqeruar me nje program reformash perendimorizimi qe u materializuan tek Partia Demokratike dhe vetem gabimet e saj, kryesisht autoritarizmi i ri i PD-se, u bene motivi kryesor i mbijeteses se partise opozitare PS, ashtu sikurse edhe i disa te partive te tjera. Por, tek e fundit, qellimi kryesor edhe i tyre ishte kryerja e te njejtave reforma dhe promovimi i te njejtave vlera, ne emer te te cilave bente politike edhe PD-ja. E njejta gje mund te thuhet edhe per PD-ne si parti opozitare e ketyre tete vjeteve, me ndryshimin se abuzimi me pushtetin i PS nuk ishte edhe aq autoritarizmi tradicional, por krijimi i sitemit te korrupsionit. Kjo ka qene nje specifike e pluralizmit tone qe, pa dyshim, ka mbrojtur disa vlera te demokracise, por qe e kufizuar vetem ne kaq, nuk mund te konsiderohet pluralizem politik jetegjate i mbeshtetur ne lidhje te forta te partive me elektoratin, mbi baze jo thjesht kundervenieje ndaj pushtetit abuziv, por te perfaqesimit te interesave social-ekonomike dhe vlerave te ndryshme identitare e kulturore.

Lidhja e dobet e partive me elektoratin ka sjelle edhe precedentet e Dushkut per te mberritur tek Dushku i madh. Le te kujtojme fenomenin e dublikimit te shume partive, kur politikane qe kishin poste ne kohen e Berishes, preferonin me mire te ruanin postin duke krijuar nje parti te re, sesa te qendronin me partine e tyre qe dilte ne opozite. Ne kohen e socialisteve do te veme re nje fenomen tjeter, qe perseri eshte precedenti i Dushkut. Ate te partive qe linden si parti me ambicje te medha si Aleanca Demokratike apo PSD dhe qe me kalimin e viteve u shndrruan ne parti satelite, me nje elektorat minimal prapa dhe asnje lloj identiteti te ndryshem nga partite kryesore, e qe i sherbenin vetem politikaneve ne krye te tyre. Ne nje faze te dyte edhe keto njohen fenomenin e ndarjes me dysh. Qene pikerisht politikanet e ketyre partive qe, duke njohur kete deshtim, per te mbijetuar, sajuan Dushkun e vogel me 2001. Kush kujton rezultatin proporcional te 99 zonave pa Dushkun, e di mire se shume nga ato parti nuk duhet te ishin ne Parlamentin shqiptar dhe pa dyshim, aq me pak do te merrnin ato me 2005, sikur te mos aplikohej Dushku i Madh.

Kesisoj Dushku tek e fundit eshte vetem nje nga variantet e mbijeteses se nje elite politike qe qysh prej fillimit, por edhe ne nderkohe, e ka pasur te dobet kuptimin e ekzistences se saj e qe, prandaj ka kerkuar te kapet me thonj e me dhembe tek pushteti, duke sajuar lloj-lloj marifetesh, e ne kete perpjekje ka ardhur duke u degraduar gjithnje e me shume edhe ne kuptimin e lidhjes se saj me elektoratin e vet.

Dushku i madh ishte akti me ekstrem dhe me i deshperuar i saj. Por ay eshte tregues i nje krize jo vetem te klases politike, por edhe i sistemit tone te pluripartitizmit. Dhe me krize kuptoj, sa mosperkimin e partive me realitetet elektorale, aq edhe paaftesine e tyre per t'iu pergjigjur realiteteve te reja social-ekonomike te krijuara ne vend.

Vete fjala krize nenkupton nevojen e kapercimit te saj dhe kjo nevoje nuk mund te mos na coje ne nje debat qe eshte hapur disa here ne Shqiperi, por qe asnjehere nuk eshte marre seriozisht nga klasa politike, sepse cuarja e tij deri ne fund do te thote edhe venie ne pikepyetje te ekzistences se kesaj klase dhe te shume partive. E kam fjalen per debatin mbi nevojen e normalizimit te spektrit politik shqiptar, me cka kuptoj tek e fundit ndertimin e nje spektri politik qe t'i pergjigjej realiteteve te reja social-ekonomike te krijuara, cka edhe me konkretisht nenkupton nevojen, sa per ristrukturimin, aq edhe per zhdukjen e shume partive dhe krijimin e dinamikes e djathte - e majte ne kuptimin evropian qe, prej kohesh, i ka ardhur koha te filloje te funksionoje.

* * *

Tashme eshte vene ne dukje se nese do t'i behej nje prerje nga pikepamja social-ekonomike elektoratit qe votoi per PD dhe PS ne keto zgjedhje, me synim evidentimin se cilat shtresa kane votuar per njeren e tjetren e per te percaktuar kesisoj se cila prej tyre eshte parti e majte dhe e djathte, dihet tashme se ato duhet te ndryshonin emer. Do te ishte gjeja me normale qe te ndodhte kjo dhe Shqiperia te fillonte te hynte ne nje dinamike e majte - e djathte evropiane edhe ne aspekte te tjera. Por kjo gje, ne dukje kaq e thjeshte, eshte shume me e veshtire dhe me e komplikuar. Komplikimin e shkaktojne shume faktore, por ne kete shkrim dua te theksoj vetem njerin, qe me duket pengesa me me e rendesishme per fillimin e normalizimit te spektrit politik shqiptar. Le te kujtojme se ne kete situtate si sot, ne kuptimin e spektrit politik, kemi qene edhe ne 1997, kur u be rotacioni i fundit i pushtetit: ne kishim nje force politike qe quhej "e djathte", e cila krahas reformave qe kishin pergjithesisht kahe te djathte, synonte te perfaqesonte edhe interesat e biznesit te ri qe kishte lindur, madje qe po tentonte te krijonte shtresen e pasur qe do ta mbeshteste dhe, me ane tjeter, nje PS qe, krahas luftes kryesore, asaj kunder autoritarizmit te PD, ne retoriken e saj kerkonte te perfaqesonte me te pambrojturit nga ky proces i djathte. Mirepo me ardhjen ne pushtet te PS-se, keto dy parti nderruan rolet, te pakten ne retoriken e tyre, duke ruajtur megjithate, sipas meje ne menyre abuzive dhe manipulative, identitetet "e majte", "e djathte".

Ne fakt, prapa kesaj lufte fiktive e majte - e djathte qendron nje realitet tjeter politik dhe nje dinamike tjeter. Ajo cka eshte instaluar si pluralizem politik sot eshte lufta per pushtet midis grupimeve politiko-ekonomiko-mediatike qe jane shume te levizshme, shume te personalizuara e qe, tek e fundit, kane krijuar nje shtrese te pasurish, qe gjithsesi mbrohet e perfaqesohet nga politika, qofte nga ajo ne pushtet, qofte nga ajo ne opozite, por ky pluralizem assesi nuk mbulon tere shoqerine dhe aq me pak ndikon per zhvillimin e nje pluralizmi te shendoshe, qofte ne kuptimin e programeve te ndryshme social-ekonomike, qofte ne kuptimin e vlerave te ndryshme kulturore te se majtes dhe te se djathtes. Ne fakt Shqiperia jeton nje realitet absurd te nje pluralizmi partiak pa pluralizem idesh. Paradoksalisht nese ne vitin 1990 lideri i fundit komunist Ramiz Alia per te ruajtur pushtetin e partise se tij kerkoi te lejonte pluralizmin e ideve, pa lejuar pluralizmin partiak, sot, pas pesembedhjete vjetesh kjo klase politico-ekonomike kerkon te ruaje nje pluralizem partiak pa pluralizem idesh.

Tek e fundit realiteti eshte se turma e madhe e te varferve rend per tek njera apo tjetra parti me shprese qe te gjeje perfaqesim, por mbetet e zhgenjyer. Kaq flagrante u be kjo ne kohen e socialisteve, saqe u duk sikur u krijua nje pakt midis pasunareve politikane dhe turmes: ne prag te zgjedhjeve politikanet pasunare do t'u benin ndonje rruge apo ndonje investim tjeter dhe ata do t'u jepnin voten, te cilen pastaj ata do ta perdornin per kater vjet per interesat e tyre. Aq sa tregohet edhe nje anekdote se si kandidati per deputet i PD-se Ngjela shkoi ne zonen e tij elektorale, ku e priten te shqetesuar njerezit e partise se tij. Cfare ka ndodhur, i pyeti ay? Kandidati i PS-se ka sjelle miell dhe e ka shperndare ne tere zonen. Ashtu? Nxitoni sillni vaj, te beje populli petulla - tha Ngjela, por voten ta hedhin atje ku duan.

Populli e hodhi voten duke treguar se kerkon perfaqesim dhe jo ta shese tek ay qe ia ble me shtrenjte. Dhe ky perfaqesim kerkon transformimin e jetes politike, nga lufta per pushtet midis grupeve te fuqishme qe perfaqesojne pakicen, ne kompeticionin midis partive qe mbulojne krejt shoqerine, nga retorikat manipulative "e majta", "e djatha", ne nje dinamike te vertete e majte - e djathte, qe megjithe zbutjen e pas komunizmit mbetet sot per sot mekanizmi i vetem i nje rotacioni te kuptimte dhe qe shtyn perpara zhvillimin e tere shoqerise ne boten demokratike.

Kjo pune kerkon transformimin e shume aktoreve. Por para se gjithave te aktoreve politike qe duhet ta kthejne politiken nga synim per pushtet-para ne synim per te sherbyer, si dhe te aktoreve ekonomike qe duhet te kuptojne, se pa nje mareveshje midis punes dhe kapitalit, pa nje rregullim jo vetem ligjor, por edhe ne kuptimin e perfaqesimit te ketij raporti, do te mbetemi ne aventuren e nje ekonomie ilegale, ku secili nuk do te shperblehet sipas aftesise per te punuar dhe krijuar, por sipas aftesise per te korruptuar politiken - cka nuk mund te sjelle vecse degradim dhe jo perparim.

Por ky proces transformimi nuk mund te kryhet pa pjesemarrjen e nje aktori tjeter, atij kulturor. Ne fakt, nese per krijimin e nje realiteti ekonomiko-social qe ka nevoje te perfaqesohet politikisht nga nje parti e tipit te majte perendimor eshte folur tashme kohet e fundit, vecanerisht nga LSI-ja, por edhe kur eshte theksuar nevoja e nje Partie Socialiste te pastruar nga biznesmenet, ajo qe sipas meje ka munguar dramatikisht eshte zhvillimi i nje debati te gjere ne rrethet politike vecanerisht, por edhe ne krejt shoqerine, mbi nevojen e njohjes dhe te krijimit te nje kulture te majte, ashtu sikurse edhe te nje kulture te djathte, ne kuptimin evropian te fjales. Pa keto kultura dhe depertimin e tyre tek njerezit, veshtire se do te mund te kryhet procesi i veshtire, por i domosdoshem, i strukturimit demokratik te spektrit politik shqiptar. Por kete teme, ne fakt shume e gjere, po e le ta trajtoj ne nje shkrim me vete.

No comments: