“Në datën 27 shkurt (1951) trokitën në derë, hynë brenda dy persona të cilat na komunikuan: ‘Manush Peshkëpia është pushkatuar sot, si armik i popullit. Me 3 mars të keni bërë gati plaçkat sepse do të dëboheni nga Tirana.’ Në 3 mars erdhën me kamiona për të na marrë. Shumica ishim gra dhe fëmijë të trembur…”
Kështu e filloi Gëzim Peshkëpia, i biri i njërit nga të pushkatuarit e 26 shkurtit 1951, shkrimtarit Manush Peshkëpia, fjalën e tij në takimin përkujtimor të 55 vjetorit të pushkatimit pa gjyq të 22 qytetarëve, shumica intelektualë e figura të njohura nga gjithë vendi.
Ishin mbledhur në atë takim në një nga sallat e Muzeut Kombëtar një pjesë e madhe e atyre “fëmijëve të trembur” tashmë të bërë me thinja. Kishte edhe fëmijë të tyre, kishte edhe të rinj, nipër e mbesa të të pushkatuarve. Por këta nuk ishin shumë, në sallë mbretëronin, gjithsesi, veshjet e errëta e me kostume të të moshuarve. Nëpërmjet kujtimeve të tyre, që pasuan referatin me të dhëna tronditëse të Uran Buktës, ata risollën edhe një herë në të tashmen atë kohë, atë tmerr të paimagjinueshëm ku 22 të pafajshëm u moren, pas një vendimi të Byrosë Politike, e u pushkatuan pa gjyq dhe u varrosen në një gropë të madhe në breg të Erzenit. Gëzim Peshkëpia thërret në ndihmë edhe Jacque Preverin për ta shpjeguar këtë krim të pashpjegueshëm:
Hurdha të mëdha gjaku ka në botë
Ku vete gjithë ky gjak i derdhur,
Vallë mos toka e pi dhe dehet?
Edhe sot e kësaj dite ata sikur nuk duan ta besojnë se ka ndodhur kjo dehje kriminale e tokës dhe e njerëzve. Si është e mundur të ndodhte kjo - duket se pyesin ata me të njëjtën çudi si 55 vjet më parë. Është e lehtë të mendosh me racionalitet se ideologjitë totalitare nuk e konsideronin njeriun veçse si një gur shahu në skakierë që mund të sakrifikohej për fitoren e planeve të tyre (monstruoze) dhe tjetër gjë, shumë tjetër, të kërkosh të imagjinosh se si njeriu mund ta marrë njeriun dhe ta mbysë me duart e tij duke e ditur se është i pafajshëm. Por kësaj çudije në atë sallë i mbivendoset edhe një çudi tjetër që krijon atmosferën e vaçantë të këtij përkujtimi. Është çudia, përzjerë me mëri të dhimbshme dhe revoltë, e harresës. Si është e mundur të harrohet ai akt terrori shtetëror, si është e mundur të harrohen ata njerëz, si është e mundur të harrohet gruaja shkencëtare Sabiha Kasimati që u morr, sëbashku me 21 burra e u pushkatua pa gjyq e u fut në një gropë buzë lumit të destinuar për të qenë varri i harresës së tyre? Si është e mndur të mos dënohen autorët e këtij krimi monstruoz?
Në fakt, një ngjarje e tillë, në çdo vend me ndërgjegje shoqërore normale, do ta kishte një pikë referimi, një ditë të shënuar në ndërgjegje që do të përkujtohej nga e gjithë shoqëria, për të cilën duhet të fliste presidenti, kryeministri, eksponentë të politikës dhe kulturë. Tek ne duket se gjithshka bëhet si përkujtim është reduktuar në përpjekjen e familjarëve dhe të asaj shtrese të persekutuarish afër tyre e se kjo ngjarje rrezikon të harrohet me shuarjen e tyre. Sepse nuk është bërë pjesë e ndërgjegjes sonë kolektive. Ministri i Kulturës kishte ardhur dhe foli fatmirësisht, por nuk qëndroi dot as deri në fund për të ndruar kujtimin e tyre sepse kishte punë të tjera. Shqipëria në fakt ka shumë punë të tjera.
Përgjigjen ndaj psesë së kasaj harrese duket sikur kërkon ta japë Amik Kasaruho, i biri i një të pushkatuari tjetër të asaj dite të zezë, ekonomistit Qemal Kasaruho, kur bën një krahasim mdis dy përvojash historike dhe dy kulturash. Tregon se në rrethimin e varrit të Dantes ka edhe një grumbull të madh të lartë dheu i cili qëndron aty në shenjë të kujtimit të faktit se gjatë Luftës, për të shpëtuar eshtrat e Dantes nga ndonjë bombardim, italianët kishin hapur aty një gropë të thellë 7 metra për t’i strehuar eshtrat e poetit. Kurse ne kemi jetuar në një vend e me njerëz që i nxorrën eshtrat e një poeti, Gjergj Fishtës, dhe i hodhën në lumë në një përpjekje paranojake për të zhdukur kujtesën. Kjo inerci e zhfukjes së kujtesës që nuk është vetëm inerci e pavetëdijshme e diktuar nga hallet e panumërta që i krijojmë njëri tjetrit në këtë tokë të bekuar, por edhe strategji, veçanërisht e këtyre tetë vjetëve qeverisje nga trashëgimtarët e autorëve të atij krimi (dhe të atyre krimeve), është një nga temat e diskutimeve të tyre. “Do ta kishim përballuar shumë më lehtë tragjedinë tonë sikur dikush të kishte treguar pendesë e të kishte kërkuar ndjesë” – tha Kasaruho – por fatkeqësisht kjo nuk ka ndodhur.
Në emër të të gjithë atyre viktimave ai kërkon ashtu sikurse kërkoi edhe Gëzim Peshkëpia dhe Filip Guraziu, ashtu sikurse kërkuan edhe shumë të tjerë aty të bëhet drejtësi. Të bëhet një gjyq, qoftë edhe simbolik ndaj autorëve të krimit jo thjeshtë për ta, por që t’i shërbejë katarsisit, pastrimit të së keqes nga ndërgjegja e shqiptarëve, që të shërbejë edhe si një shembull moral për brezat që do të vijnë. Ata kërkuan që, ashtu sikurse kanë nje emër ata që u vranë, duhet të kenë një emër edhe ata që i vranë. Ata kërkuan, edhe duke iu referuar rezolutës së Asamblesë Evropiane, të ketë një ditë përkujtimi për viktimat e komunizmit. Të rishkruhen tekstet e historisë ku të futen edhe tragjedi si kjo. Të ketë rrugë dhe shkolla me emrat e këtyre martirëve.
“Drejtësia është hakmarrja që heq dorë” – tha Kasaruho duke cituar një filozof të njohur.
Shqipërisë i duket se ka punë të tjera, por ajo duhet të kuptojë se kjo punë e pambaruar e nderimit të viktimave të komunizmit dhe të dhënies atyre drejtësinë që meritojnë nuk do t’i ndahet e se, vetëm kur ajo drejtësi do të ketë gjetur vendin e vet në ndërgjegjet e shqiptarëve, ata do të mund të jenë më të drejtë, më humanë, më të sinqertë e më të drejtë me njëri tjetrin në tërësi e të denjë për të bërë pjesë në familjen e popujve me kujtesë. (Korrieri, 28 shkurt 2006)
Kështu e filloi Gëzim Peshkëpia, i biri i njërit nga të pushkatuarit e 26 shkurtit 1951, shkrimtarit Manush Peshkëpia, fjalën e tij në takimin përkujtimor të 55 vjetorit të pushkatimit pa gjyq të 22 qytetarëve, shumica intelektualë e figura të njohura nga gjithë vendi.
Ishin mbledhur në atë takim në një nga sallat e Muzeut Kombëtar një pjesë e madhe e atyre “fëmijëve të trembur” tashmë të bërë me thinja. Kishte edhe fëmijë të tyre, kishte edhe të rinj, nipër e mbesa të të pushkatuarve. Por këta nuk ishin shumë, në sallë mbretëronin, gjithsesi, veshjet e errëta e me kostume të të moshuarve. Nëpërmjet kujtimeve të tyre, që pasuan referatin me të dhëna tronditëse të Uran Buktës, ata risollën edhe një herë në të tashmen atë kohë, atë tmerr të paimagjinueshëm ku 22 të pafajshëm u moren, pas një vendimi të Byrosë Politike, e u pushkatuan pa gjyq dhe u varrosen në një gropë të madhe në breg të Erzenit. Gëzim Peshkëpia thërret në ndihmë edhe Jacque Preverin për ta shpjeguar këtë krim të pashpjegueshëm:
Hurdha të mëdha gjaku ka në botë
Ku vete gjithë ky gjak i derdhur,
Vallë mos toka e pi dhe dehet?
Edhe sot e kësaj dite ata sikur nuk duan ta besojnë se ka ndodhur kjo dehje kriminale e tokës dhe e njerëzve. Si është e mundur të ndodhte kjo - duket se pyesin ata me të njëjtën çudi si 55 vjet më parë. Është e lehtë të mendosh me racionalitet se ideologjitë totalitare nuk e konsideronin njeriun veçse si një gur shahu në skakierë që mund të sakrifikohej për fitoren e planeve të tyre (monstruoze) dhe tjetër gjë, shumë tjetër, të kërkosh të imagjinosh se si njeriu mund ta marrë njeriun dhe ta mbysë me duart e tij duke e ditur se është i pafajshëm. Por kësaj çudije në atë sallë i mbivendoset edhe një çudi tjetër që krijon atmosferën e vaçantë të këtij përkujtimi. Është çudia, përzjerë me mëri të dhimbshme dhe revoltë, e harresës. Si është e mundur të harrohet ai akt terrori shtetëror, si është e mundur të harrohen ata njerëz, si është e mundur të harrohet gruaja shkencëtare Sabiha Kasimati që u morr, sëbashku me 21 burra e u pushkatua pa gjyq e u fut në një gropë buzë lumit të destinuar për të qenë varri i harresës së tyre? Si është e mndur të mos dënohen autorët e këtij krimi monstruoz?
Në fakt, një ngjarje e tillë, në çdo vend me ndërgjegje shoqërore normale, do ta kishte një pikë referimi, një ditë të shënuar në ndërgjegje që do të përkujtohej nga e gjithë shoqëria, për të cilën duhet të fliste presidenti, kryeministri, eksponentë të politikës dhe kulturë. Tek ne duket se gjithshka bëhet si përkujtim është reduktuar në përpjekjen e familjarëve dhe të asaj shtrese të persekutuarish afër tyre e se kjo ngjarje rrezikon të harrohet me shuarjen e tyre. Sepse nuk është bërë pjesë e ndërgjegjes sonë kolektive. Ministri i Kulturës kishte ardhur dhe foli fatmirësisht, por nuk qëndroi dot as deri në fund për të ndruar kujtimin e tyre sepse kishte punë të tjera. Shqipëria në fakt ka shumë punë të tjera.
Përgjigjen ndaj psesë së kasaj harrese duket sikur kërkon ta japë Amik Kasaruho, i biri i një të pushkatuari tjetër të asaj dite të zezë, ekonomistit Qemal Kasaruho, kur bën një krahasim mdis dy përvojash historike dhe dy kulturash. Tregon se në rrethimin e varrit të Dantes ka edhe një grumbull të madh të lartë dheu i cili qëndron aty në shenjë të kujtimit të faktit se gjatë Luftës, për të shpëtuar eshtrat e Dantes nga ndonjë bombardim, italianët kishin hapur aty një gropë të thellë 7 metra për t’i strehuar eshtrat e poetit. Kurse ne kemi jetuar në një vend e me njerëz që i nxorrën eshtrat e një poeti, Gjergj Fishtës, dhe i hodhën në lumë në një përpjekje paranojake për të zhdukur kujtesën. Kjo inerci e zhfukjes së kujtesës që nuk është vetëm inerci e pavetëdijshme e diktuar nga hallet e panumërta që i krijojmë njëri tjetrit në këtë tokë të bekuar, por edhe strategji, veçanërisht e këtyre tetë vjetëve qeverisje nga trashëgimtarët e autorëve të atij krimi (dhe të atyre krimeve), është një nga temat e diskutimeve të tyre. “Do ta kishim përballuar shumë më lehtë tragjedinë tonë sikur dikush të kishte treguar pendesë e të kishte kërkuar ndjesë” – tha Kasaruho – por fatkeqësisht kjo nuk ka ndodhur.
Në emër të të gjithë atyre viktimave ai kërkon ashtu sikurse kërkoi edhe Gëzim Peshkëpia dhe Filip Guraziu, ashtu sikurse kërkuan edhe shumë të tjerë aty të bëhet drejtësi. Të bëhet një gjyq, qoftë edhe simbolik ndaj autorëve të krimit jo thjeshtë për ta, por që t’i shërbejë katarsisit, pastrimit të së keqes nga ndërgjegja e shqiptarëve, që të shërbejë edhe si një shembull moral për brezat që do të vijnë. Ata kërkuan që, ashtu sikurse kanë nje emër ata që u vranë, duhet të kenë një emër edhe ata që i vranë. Ata kërkuan, edhe duke iu referuar rezolutës së Asamblesë Evropiane, të ketë një ditë përkujtimi për viktimat e komunizmit. Të rishkruhen tekstet e historisë ku të futen edhe tragjedi si kjo. Të ketë rrugë dhe shkolla me emrat e këtyre martirëve.
“Drejtësia është hakmarrja që heq dorë” – tha Kasaruho duke cituar një filozof të njohur.
Shqipërisë i duket se ka punë të tjera, por ajo duhet të kuptojë se kjo punë e pambaruar e nderimit të viktimave të komunizmit dhe të dhënies atyre drejtësinë që meritojnë nuk do t’i ndahet e se, vetëm kur ajo drejtësi do të ketë gjetur vendin e vet në ndërgjegjet e shqiptarëve, ata do të mund të jenë më të drejtë, më humanë, më të sinqertë e më të drejtë me njëri tjetrin në tërësi e të denjë për të bërë pjesë në familjen e popujve me kujtesë. (Korrieri, 28 shkurt 2006)
No comments:
Post a Comment