Një krim ndaj Gjirit të Vlorës

Gjiri i Vlorës është nga ato vende që zakonisht i quajmë bukuri të rralla të natyrës. Kështu quhen vendet ku mblidhen shumë bukuri njëherësh - apo të gjitha bukuritë së bashku - në mënyrë të tillë sa të duket e pabesueshme që natyra tregohet kaq bujare me një vend. Edhe Gjirin e Vlorës natyra e ka bërë të tillë. Ai të mahnit me kombinimin e jashtëzakonshëm të detit të kaltërt me malet e larta rreth tij, me gadishullin e Karaburunit dhe ishullin e Sazanin që e mbrojnë nga deti i hapur në perëndim, por edhe me lagunën e Nartës në veri. Ai ka energjinë e detit, por edhe qetësinë dhe paqen e një liqeni njëherësh. Është e vështirë të përshkruhen perëndimet dhe lindjet e diellit në Gjirin e Vlorës. Është një nga ato vende që meriton me tepri fjalën “i bekuar”.
Gjirin e Vlorës mund ta imagjinosh të mbushur me jahte e varka me vela shumëngjyrëshe si një nga portet më tërheqës e më piktoreskë të Mesdheut, si një nga portat më të bukura të hyrjes në Ballkanin perëndimor. Por sot, në këto ditë fundmarsi, ai është bosh dhe i zymtë në bukurinë e tij, sepse sikur e ndjen se i kanoset një e keqe e madhe: vdekja.
Është e pabesueshme, por e vërtetë: shqiptarët ose më mirë të them disa shqiptarë nga ata që kanë në dorë fatet e vendit, në traditën e paraardhësve të tyre që për 50 vjet e izoluan dhe shpërfytyruan sa mundën e ku mundën Shqipërinë me bunkerë dhe metalurgjikë e monstra gjithfarëshe duke pretenduar se po i bënin mirë - kanë vendosur ta kthejnë gjirin e bukur të Vlorës në një moçal të ndyrë nafte. Atij i kanosen dy plane vrastare. Në pjesën veriore të tij, në Triport, atje ku sot, për një kombinim fatlum të disa rastësive, ka mbetur një pjesë e gjirit krejt e virgjër me një brez të gjerë rëre të pastër e të imët në breg dhe pastaj me një pyllnajë pishash që shtrihet disa kilometra, këta lloj shqiptarësh kanë vendosur, pa pyetur as komunitet dhe askend që i ka mbetur dy pare mend e ndërgjegje në kokë, ta kthejnë në një vend ku do të ngrihen oxhaqet e teceve në një sipërfaqe 14 hektarë si dhe një rezervuar e rafineri nafte e ashtuquajtur Petrolifera që do të zaptojë edhe ajo 18 hektarë të tjera. Për t’i bërë vend këtyre monstrave – e pabesueshme, por e vertetë – do të priten pishat e një plazhi që do ta kishte zili çdo vend në Evropë.
Nuk mjafton kjo. Në pjesën jugore të gjirit të Vlorës do të vendoset terminali i së ashtuquajturës AMBO që do të thotë se brenda Gjirit to Vlorës do nxjerrin grykët e tyre të zeza tubat e naftës që do të mbushin 750000 deri në 1 milion fuçi nafte në ditë për ta shpërndarë në tërë botën. Sa për dijeni, Shqipëria ka nevojë vetëm për 700 000 ton naftë në vit kurse AMBO do të sjellë rreth 300 000 ton në ditë. Nuk do shumë mend për ta përfytyruar shpërndërrimin e Gjirit të Vlorës brenda një kohe të shkurtër në një vend të helmuar e në agoni. Efektet shkatërruese të naftës njihen tashmë. Nuk do të vonojë e ujrat e tij të kaltër, ku sot notojnë gjithfarë peshqish, do të shndrrohen në ujra të zinj të vdekur –sepse, veç tjerash, ujrat e gjirit të Vlorës nuk ndrrohen lehtë pikërisht prej mbrojtjes së tij nga deti i hapur. Po ashtu oxhaqet e tecit do të lëshojnë në qiellin mbi Vlorë hijen e tyre të zezë e të ndotur me helme. (Nuk po flas këtu për ndotjen akustike dhe ndotjen estetike të pejsazhit sepse shqiptarët për të cilët bëj fjalë duket nuk e kanë mësuar ende se sot në botë ka edhe urbanistë pejsazhi.) Vlonjatët duhet të harrojnë peshkimin, duhet të harrojnë kultivimin e vreshtave për verë e raki si dhe të frutave gjithfarëshe, duhet të harrojnë ëndrrat për turizëm e agroturizëm, duhet të harrojnë deri sportin e notit për t’ia lënë vendin përbindëshit të naftës që do të ushqehet me Gjirin e Vlorës..
Është një krim ndaj gjirit, që do të thotë një krim ndaj banorëve të sotëm të tij, por edhe ndaj fëmijëve të këtyre banorëve dhe fëmijëve të fëmijëve, por edhe një krim ndaj tërë vendit? Shqipëria ka vetëm 400 km bregdet dhe ky është shumë pak dhe shumë i shtrenjtë për ta masakruar kësisoj. Shqiptarët tashmë kanë prishur shumë nga ky breg me padijen dhe babëzinë e tyre e të politikanëve që kanë në krye. Edhe Gjiri i Vlorës nuk ka mbetur pa u dëmtuar nga betoni dhe çimentua e hedhur pa përgjegjësi nga ndërtuesit që pretendojnë t’i marrin atij sot për sot tërë fitimin që duhet të shpërndahet në breza. Në fakt është pangopshmëria e papërgjegjshmëria e shqiptarëve mbarë që i ka hapur rrugën trajtimit të tyre në këtë mënyrë edhe nga të huajt. Por gjithsesi Gjiri i Vlorës ka mbetur ndër pjesët më të bukura të bregdetit dhe shkatërrimi i këtij gjiri me naftën do të jetë grushti përfundimtar, mu në zemër, që do t’i jepet bregdetit shqiptar.
Çdo shtet normal evropian një vend të tillë si ai i Triportit ku duan të vendosin tecin dhe Petroliferën e ku qeveria famëkeqe e Nanos parashikoi një park energjitik qindra hektarësh do ta kishte shndërruar në një park të madh kombëtar natyror. Nuk do shumë punë e mund për këtë sepse deti është aty dhe i pastër, pyllnaja e pishave është aty dhe rëra është aty. Nuk do shumë punë e mund që atje të vinin e të bënin plazh, të thithinin ajrin e pastër e të shijonin pejsazhin shqiptarë nga tërë Shqipëria, Kosova e Maqedonia që nuk do të mund të shkojnë më në Golemin e kthyer në kosh të shëmtuar plehërash. Aty do të vinin pa dyshim edhe turistët e huaj të cilët përsëri në vende të tilla si Saranda dhe Durrësi nuk mund të qëndrojnë më as edhe një ditë për shkak të ndyrësisë dhe betonimit të paparë të bregut. Vlora me hotelet, bare restorantet e shtëpitë e dhëna me qira do të mbushej përplot me ta. Ky park duhet të ishte pjesë organike me lagunën e Nartës që e ka përbri e që është zonë e mbrojtur. Prandaj, duke përfytyruar këtë mundësi kaq të dukshme nuk mund të mos shtrosh pyetjen: si ka mundësi që mu ngjitur me një zonë të mbrojtur për veçansitë e saj natyrore, si laguna, të ndërtohet një monstër natyrëvrasës e njerivrasës? Si ka mundësi që Gjiri i Vlorës të mendohet njëherësh si zonë turistike dhe industri nafte dhe energjitike? Nuk ka gjë më absurde. Vetëm në Shqipëri i gjen absurditete të tilla si për të na kujtuar se qeverisemi ende nga një klasë politike që ka trashëguar kulturën e Enver Hoxhës i cili në breg të liqenit të Pogradecit ndërtoi Ferrokromin, në luginën e mrekullueshme e pjellore të Elbasanit Metalurgjikun e që bregdetin e populloi me bunkerë në vend se me turistë.
Ajo që të vjen në mendje kur mëson për projektet e qeveritarëve të sotëm në kombinim me partnerët e tyre ndërkombëtarë në këtë rast është se Shqipëria shihet si një vend i zgjedhur nga bota globale për shkarkimin e plehërave të kësaj bote. E në këtë përzgjedhje politikanët tanë kanë marrë rolin e menaxhuesve të mirëpaguar të këtij procesi të shpërndërrimit të Shqipërisë në koshin e plehërave të Evropës. Jo rastësisht në projektet e mëparëshme të famëzezës qeveri Nano parashkohej që në Shqipëri të digjeshin plehërat e Italisë e të prodhohej energji edhe për Italinë. Sigurisht njerëzve të naftës globale nuk ka pse t’u dhimbet Shqipëria. Ata kanë hapur edhe luftë dhe kanë vrarë njerëz e po vrasin njerëz për naftë. Dhe pushimet kanë se ku i kalojnë në pika të tjera më fatlume të globit. Po ashtu ata nuk kanë ndonjë lidhje historike, shpirtërore dhe kulturore as me Vlorën dhe as me Shqipërnë. Por Vlora dhe Shqipëria duhet t’u dhimbet shqiptarëve.
Të shkatërosh Vlorën me pretendimin se kështu po prodhon energji për të patur drita shqiptarët është njëlloj sikur të djegësh pemët e oborrit të shtëpisë për t’u ngrohur e bërë dritë. Jo vetëm, por, në fakt, prapa idesë së nevojës së shqiptarëve për drita qëndron nevoja për të paisur me energji pompat e përbindëshit AMBO. Teci më shumë do të ngrihet për pompat e AMBOs sesa për Vlorën. Kurse ideja se në sajë të AMBOs shqiptarët do të kenë 40 milion dollarë më shumë në vit është qesharake sepse vetëm turizmi që mund t’i humbë Vlorës prodhon më tepër se kaq e do të prodhojë shumë herë më tepër se kaq pa AMBOn.
Vlora u bë e njohur në vitin 97 për shkak se ishte vendi ku u përqendrua kriza e rënies së piramidave financiare. Por ato ishin vetëm letra që humbën, tek e fundit, kurse krimi që do t’i bëhet Vlorës duke i ngritur tecin Petroliferën dhe terminalin e AMBOs është shumë herë më i madh, shumë herë më afatgjatë dhe do të mbetet gjithherë aty. Megjithatë Aleanca Qytetare e krijuar në Vlorë për mbrojtjen e Gjirit të Vlorës nuk ka sot mbështetjen e asnjërës parti ndonëse shumica e komunitetit të Vlorës është me të. Asaj nuk iu njoh as e drejta për referendum nga KQZ e komanduar nga partitë. Por mu për këtë lëvizja e saj është më e fortë e premton të bëhet baza prej së cilës mund të ngrihet nesër një klasë e re politike dhe një kulturë tjetër politike. Në fakt lëvizja e saj nuk denoncon vetëm masakrën që kërkon t’i bëhet Vlorës, jo vetëm klasën politike që e njeh qytetarin vetëm kur i kërkon votën dhe pastaj e mashtron. Kjo lëvizje denoncon edhe faktin se sa e rezikshme është kur dy parti dalin jashtë kontrollit të shoqërisë duke u kthyer në banda që e grabisin atë. Në kohën e krizës së piramidave Vlora ishte në faqe të parë të gazetave e të lajmeve. Sot nuk ndodh kështu jo vetëm pse asnjërës forcë politike nuk i intereson, por edhe pse, për fat të keq, një pjesë e qytetarëve nuk e dinë e nuk janë të informuar për çfarë i pret – ashtu sikurse dje nuk qenë të informuar derisa iu mbyll dera e piramidave. Përgjegjësit janë të njëjtë. Por një gjë është e sigurtë: politikanëve si Sali Berisha Fatos Nano me shokë edhe mund t’u harroet humbja e parave të njerëzve në piramidat, edhe mund t’u falet korrupsioni, por krime të tilla si ky që po bëjnë e planifikojnë kundër natyrës së Shqipërisë, do të mbajnë emrin e tyre për breza e nuk do t’u harrohen e falen kurrë. (Korrieri, 29 mars 2007)