Kurba e rritjes dhe kurba e mirëqënies

Fjala "rritje" ka qenë një nga më të përdorurat gjatë këtij tranzicioni. Kohët e fundit ajo u bë edhe objekt debatesh të nxehta paraelektorale midis mazhorancës dhe opozitës. E para u përpoq ta rriste shifrën e treguesit të saj për këtë vit kurse opozita, duke iu referuar edhe të dhënave të institucioneve ndërkombëtare, e përgënjeshtroi. Polemika ka mbetur deri këtu. Të dy palët luftojnë t'i mbushin mendjen elektoratit se shifrat e rritjes që japin ata janë të vërtetat, që ai të bindet se ato janë edhe realiteti i gjendjes që ai duhet të përjetojë. Në fakt polemika nuk duhet të mbetej këtu, cilado qoftë shifra e rritjes. Kjo sepse sepse realiteti i të ashtuquajturës rritje ekonomike dhe realiteti i mirëqënies apo cilësisë së jetës së shqiptarëve nuk janë e njëjta gjë.
Studiuesit kanë konstatuar se në vendet e ashtuquajtur në zhvillim, por edhe në vende ku ky zhvillim ka qenë i stabilizuar, kurbës së rritjes, që në përgjithësi ka shkuar në rritje, nuk i korespondon një kurbë paralele me të, e mirëqënies. Të dy kurbat ecin për një kohë paralelisht, por pastaj, ndërkohë që ajo e rritjes vazhdon të ngjitet, kurba e mirëqënies fillon të bjerë duke u ndarë gjithnjë e më shumë nga kurba e rritjes. Ky është një konstatim i njohur sot në botë.
Janë dy shkaqet kryesore të mosecjes paralel të këtyre këtyre dy kurbave. Shaku i parë ka të bëjë me faktin se e ashtuquajtura rritje, që ndryshe e quajnë edhe zhvillim, në të shumtën e rasteve, edhe në botën më të zhvilluar, është bërë në kurriz të prishjes, në terma afatgjata, të cilësisë së jetës. Ndotjet e ambjentit, çimentifikimet, urbanizimet e stërmëdha janë aspektet më të dukshme të kësaj prishjeje të cilësisë së jetës, por nuk janë vetëm ato.
Një faktori i dytë i rëndësishëm i ndarjes së kurbës së rritjes me atë të mirëqënies ka të bëjë me faktin se rritja matet me shumën e përgjithshme të prodhimit të të mirave apo fitimeve. Por, nga ana tjetër, pasurimi që sjell kjo rritje nuk shpërndahet tek të gjithë njëlloj. Rezulton se kjo rritje kryhet në fuksion të pasurimit gjithnjë e më shumë të një grushti të vogël njerëzish në kurriz të numrit të të varfërve që shtohet.
Shqipëria përbën një ndër shembujt më dramatikë të ndarjes së këtyre dy kurbave, në të dy aspektet e sipërpërmendura.
Urbanizmi që ka ndodhur në Tiranë dhe Durrës e në hapësirën midis tyre, patjetër që është futur në shifrat e rritjes. Dhe, deri në një farë pike, mund të konsiderohet se edhe kurba e mirëqënies ka ecur deri diku paralele me të, përderisa jo pak njerëz përmirësuan kushtet e strehimit të tyre të lëna në gjendje të mjerë nga diktatura, u punësuan apo edhe ndërtuan shpresa të së ardhmes. Por shumë shpejt rritja e përbindëshme e kaosit urban nëpërmjet, dyndjeve të pakontrolluara, mungesës së planeve rregullatore dhe dendësisë së ndërtimeve ka bërë që kurba e mirëqënies së këtyre njerëzve të vijë duke zbritur. Ajri i parespirueshëm i Tiranës, mungesa katastrofike e hapësirave të gjelbëra, e hapësirave publike në përgjithësi, sëbashku me shtrenjtësimin e jetës sot janë vetëm disa nga treguesit e padiskutueshëm të uljes dramatike të cilësisë së jetës që ka prodhuar rritja.
Edhe ajo që ka ndodhur në plazhet e bregdetit, me ndërtimet dhe çimentifikimet e papara, është futur në kurbën e rritjeve ekonomike kurse, në të vërtetë, prej kohësh tashmë dihet se ato e kanë çuar poshtë e më poshtë kurbën e cilësisë së jetës.
Nuk po hyj këtu në shkatërrimin e "llukseve" të tilla si kujtesa historike e qyteteve, e pasurive arkitekturore, e pejsazheve rreth tyre. As në fenomenet e rritjes së numrit të kancereve e të sëmundjeve të tjera të lidhura me ndotjet ambjentale.
Nga ana tjetër nuk ka pikë dyshimi sot se një pjesë e rëndësishme e kësaj rritjeje është kryer në funksion të pasurimit të një pjese të vogël të popullsisë e në kurriz të mbetjes në varfëri, për të mos thënë në gjendje shfrytëzimi të egër, të të tjerëve. E, përsa i përket kurbës së cilësisë së jetës, mund të thuhet se, në një kuptim më të gjerë, kjo rritje jo vetëm se ka ulur cilësinë e jetës së shumicës së varfër, por, në terma afatgjata, paradoksalisht, ka ulur edhe cilësinë e jetës së të pasuruarve. Kjo sepse ata nuk jetojnë dot në një ishull. Ata do të jenë gjithnjë e më të rrethuar e kërcënuar nga kriminaliteti e me rradhë. Në këtë kontekst duhet shtuar se në Shqipëri ai që mund të quhet pasurim i një grushti njerëzish nuk ka shkuar paralel me investimet publike ndërkohë që cilësia e jetës nuk mund të përmirësohet në një vend ku shërbimet publike janë në nivelet më të ulta. Mjafton të kesh parasysh, për këtë, nivelin e mjerueshëm të shkollave publike dhe spitaleve publike.
Edhe efektet e emigrimit të shqiptarëve mund të thuhet se kanë ndjekur ligjësinë e dy kurbave që vijnë duke u ndarë. Nëse në fillim emigrimi ishte një faktor i rritjes, por edhe i cilësisë së jetë, sa më shumë kalon koha aq më tepër ai e humbet aftësinë e tij për të përmirësuar mirëqënien e njerëzve në Shqipëri. Në rastin e emigrimit, me kalimin e kohës, edhe efekti i tij në kurbën e rritjes vjen duke u ulur do të thoja, por kurrsesi njëlloj me ujen e cilësisë së jetës. Një grusht emigrantësh të pasuruar edhe mund ta mbajnë nivelin e kurbës së rritjes disi më lart, por efekti i shumicës do të vijë duke u zbehur përsa i përket kurbës së mirëqënies. Shkaqet janë të shumtë: që nga fakti se nëpërmjet emigrimit, në terma afatgjata, vendit i humbasin njerëzit më të aftë e më me energji, e deri në atë se, me rritjen e kostos së jetës në Shqipëri, shumat që mund të sjellin emigrantët bëhen gjithnjë e më të pamjaftueshme.
Por Shqipëria ka edhe shkaktarë të tjerë specifikë të ndarjes dramatike të kurbës së rritjes me kurbën e mirëqënies. Ajo që quhet "rritje" në një sasi të konsiderueshme ka ardhur në Shqipëri edhe si pasojë e ekonomisë kriminale të pastrimit të parave të pista të trafiqeve të drogës e të prostitucionit. Mirëpo efektet shkatërrimtare të kësaj ekonomije, përsa i përket uljes së cilësisë së jetës, janë të shumtë. Së pari, një rritje e tillë në vend të meritokracisë zhvillon krimokracinë duke helmuar krejt atmosferën politike shoqërore të vendit, krejt sistemin e vlerave të shoqërisë. Së dyti, ajo investohet kryesisht në rrugët më të lehta të pastrimit të parasë si restorantet, hoteleritë, ndërtimi duke mos zhvilluar një ekonomi vërtet prodhuese, një zhvillim harmonik e të gjithanshëm të vendit. Duke qenë e fshehtë, e padeklaruar, e paformalizuar një ekonomi e tillë, në terma afatgjata, e frenon zhvillimin duke e mbajtur ekonominë të mbërthyer në kthetrat e krimit Ajo rrit polarizimin. Ajo kap politikën, korrupton drejtësinë, policinë, duke ndërtuar sistemin e pandëshkueshmërisë.
Janë fenomene që shqiptarët i jetojnë përditë dhe ata e dinë më mirë se kushdo se sa ua kanë ulur cilësinë e jetës materiale dhe shpirtërore, paçka se ka të huaj që, duke gjykuar vetëm nga niveli i ndërtimeve në Tiranë apo i restoranteve, habiten me nivelin e lartë të rritjes në Shqipëri.
Sipas gjykimit tim pas 18 vjetësh ecje në këtë drejtim ndarja midis kurbës së rritjes dhe asaj të mirëqënies ka arritur nivele dramatike e rrezikon të bëhet edhe më dramatike me krizën botërore të ekonomisë që po ul edhe kurbën e rritjes. Planet e Obamës për të orientuar zhvillimin e mëtejshëm të SHBA në drejtim të projekteve ambientaliste janë një alternativë që synon të zvogëlojë këtë diferencë midis dy kurbave edhe në vende që janë shumë më të ndërgjegjësuar se ne për këtë problematikë. Edhe sfida e politikës shqiptare do të duhej të ishin projektet për zvogëlimin e kësaj diference në zhvillimet e ardhshme të vendit. Mirëpo ajo që bije në sy në këtë fushatë elektorale është mungesa e këtij ndërgjegjësimi nga forcat politike. Kampione e kësaj miopie është partia në pushtet. Projektet e saj janë të tilla që ndarjen midis kurbës së rritjes (pavarësisht nga pjerrësia që do të marr ajo) dhe kurbës së mirëqënies do ta thellojnë edhe më. Çimentifikimi i vendi me parqe industriale dhe energjitike e me fabrika çimentoje (të gjitha thuajse kryesisht si investime të vendeve të zhvilluara evropiane për ekonominë e tyre jo atë shqiptare) i përmban fort të dy aspektet e ndarjes dramatike të të dy kurbave. Së pari ato do të prishin në terma afatgjata ambjentin në mënyrë thuajse të paripareshme duke e varfëruar Shqipërinë në burime jetësore të qëndrueshme. Së dyti, çka është po aq dramatike, ato nuk do të pasurojnë vendasit, por të huajt. Shqiptarët në këtë projekte më së shumti do të gjejnë një vend pune të përkohshëm të paguar si në vendet me krah të lirë pune, kurse përfitimet do të shkojnë për pasurimin e të huajve që do të investojnë. duke u hequr shqiptarëve dhe fëmijëve të tyre mundësinë e shfrytëzimit nesër të burimeve të tyre tokësore, energjitike, turistike, pejsazhistike e me rradhë.
Përballë kësaj situate opozita është thuajse inekzistente sepse ndan të njëjtën kulturë politike me mazhorancën dhe është e kapur nga të njëjtët grupe interesi shqiptare dhe të huaj. Ndonjë premtim i Ramës atje këtu për kthimin e shqiptarëve në fermerë apo denoncimi i idesë së termocentralit bërthamor në Shkodër nuk mjafton assesi për të na bindur se ajo ka një projekt alternativ ndaj atij të Berishës. Aq më tepër po të kemi parasysh se, kur vijnë në pushtet, forcat tona politike harrojnë premtimet që bëjnë për shumicën pikërisht pse janë në shërbim të asaj pakice që për pasurimin e vet kurbën e rritjes e orienton krejtësisht në dëm të kurbës së mirëqënies e të cilësis së jetës së shumicës. (Korrieri, 30 prill 2009)