Postimi i Ramës me vlerësimin për
Santos si "Çun Tirone", "nga ata të vërtetët", hapi një
debat jo të vogël kryesisht në rrjetin social. Lehtësia, për të mos thënë papërgjegjshmëria,
me të cilën e lëshoi Kryeministri postimin e tij, veçanërisht duke marrë
parasysh se është një politikan,
ngacmoi shumë vetë. "Po të tjerët që s'kanë lindur në Tironë ç'janë?"
- ishte reagimi më i përhapur. "Ç'është kjo ndjenjë superioriteti si
tironas, që tregon ky, ndërkohë që e kemi kryeministër të të gjithëve?"
Ndërkaq, ne na duhet ta marrim me mend se ç'kupton
Kryeministri me "çun Tirone" "të vërtetë", pasi ai nuk e
shpjegoi; por edhe gazetaria nuk i kërkoi ndonjë sqarim. E këtu ndoshta duhet
venë në dukje ana negative e rrjeteve social si Twiteri apo Facebooku përsa i përket
komunikimit të politikanëve me publikun sepse këta duket se gjithnjë e më shumë
mjaftohen me ndonjë postim, që mediet dembele apo servile e marrin dhe e
publikojnë pa u ballafaquar me ta e pa na thelluar kësisoj për nga e vërteta. Kurse, me këtë rast, mendoj që postimi
i Ramës mund të na shërbente të bënim një radiografi jo vetëm të stereotipeve
dhe thashethemeve që kanë qarkulluar e vazhdojnë të qarkullojnë në Shqipëri për
të kategorizuar njerëzit, por edhe të statuseve sociale të njerëzve dje edhe
sot, atyre të trashëguara dhe atyre të fituara pas 90-tës si dhe të faktorëve
kryesorë të përcaktimit të tyre.
Blloku i vjetër
Shumë nga të prekurit nga postimi
i Ramës i mëshuan menjëherë stereotipit të bijve të Bllokut, të ushqyer aq shumë
nga makina propagandistike e
Berishës: pra sikur Rama identifikohet me ata të Bllokut dhe sheh me përçmim të
tjerët.
Për mendimin tim ideja se Rama me
"çun Tirone" ka pasur parasysh, vetëdijshëm apo pavetëdijshëm,
"bijtë e Bllokut" nuk qëndron. Pikë së pari as Santo as Rama nuk i
kanë përkitur Bllokut, nëse me këtë kuptojmë banorët e asaj zone në qendër të
Tiranës ku banonte nomenklatura më e lartë. Dhe, nëse flasim për këta, duhet vënë
në dukje se - të paktën siç e kujtoj unë - elita e ashtuquajtur e Bllokut ka
pasur një status të veçantë qe e diferenconte deri edhe nga nomenklatura dhe
elita e privilegjuar që s'bënte
pjesë në Bllok, e jo më nga qytetarët e Tiranës, ata të provincës apo dhe
fshatarët, pra edhe nga të supozuarit "çuna Tirone". Kurse ata që e
quanin veten "Tiranas" apo "Tironas" (me sa kujtoj jo
"çuna Tirone") i përkisnin një kategorie tjetër. Gjithë duke qenë i
vetëdijshëm se kategorizimi, si semplifikim, mund të të çojë në thjeshtëzime të
realitetit dhe gabime, do të thosha se në kategorinë e "Tiranasve" në vitet '60 bënin pjesë më së
shumti ata që, duke dashur të dallonin statusin e tyre social, flisnin për lebër
që u kishin pushtuar qytetin (dhe në këtë kategori mund të hynin edhe një pjesë
e familjeve të Bllokut) dhe për provinciale qe s'linin gjë pa bërë për të
ardhur në kryeqytet. Gjithashtu këta "tiranas", më së shumti, nuk
identifikoheshin me pushtetarët, por i qesëndisnin ata. Në vitet '80 një pjesë
e bijve të "të padëshiruarve" janë integruar në këtë kategori duke
diskriminuar të tjerë.
Gjithë duke folur për statuse sociale
në diktaturë le të mos harrojmë, po ashtu, se në atë kohë kishte edhe një
diferencim të madh social, bazuar në biografinë e "familjeve" që e
kishte përcaktuar "lufta e klasave". Kishte "familje të
mira" dhe "familje të këqija". Por ama familjet e ashtuquajtura
"të këqija", në më të shpeshtën, kishin qenë të privilegjuarit e
dikurshëm madje quheshin edhe "klasat e përmbysura" apo "të
deklasuarit" dhe shumë syresh, ndër ta edhe mjaft tironas të vjetër thellë
thellë, ndjeheshin superiorë ndaj klasës që i kishte përmbysur edhe pse këtë
nuk mund ta shprehnin hapur.
Dua të them se nuk është kaq e
thjeshtë të flasësh për kategori dhe statuse sociale në kohën e diktaturës pa rënë
në semplifikime. Le të mos harrojmë edhe se diktatura, me atë prirjen rrafshuese
që paranoja e diktatorit e bënte edhe më vrastare, bënte çmos t'i priste herë
pas here kokat që tentonin të ngriheshin sadopak, si dhe t'i lëvizte kuadrot
nga qyteti në qytet. Mjaft të kujtojmë se edhe pjesa më e madhe e të
ashtuquajturve familje të bllokut përfunduan nëpër burgje dhe internime.
Gjithsesi, statuset e ndryshme
sociale në komunizmën, ekzistonin - me gjithë propagandën e vazhdueshme për
barazinë apo për klasën punëtore si udhëheqësen e revolucionit dhe vëllazërinë
e saj me fshatarësinë dhe inteligjencien. Paradoksalisht, në atë kohë, edhe vetë
fjala "shok", që ishte përdorur për të shenjuar barazinë e komunistëve,
kishte marrë një kuptim hierarkik: ai që ishte më poshtë i drejtohej duke i
vene fjalën "shoku" përpara emrit të atij që ishte më lart, kurse ky
i fliste vetëm me emër atij që kishte më poshtë.
Përsa u përket faktorët që përcaktonin
hierarkinë e statuseve sociale, para së gjithash do të veçoja sipas rëndësisë:
Së pari Pushteti dmth. kush kishte më
shumë pushtet kishte status më të lartë. Dhe sigurisht Blloku kishte statusin më
të lartë dhe rreth tij nomenklatura komuniste.
Biografia politike, që, sikurse e thashë,
kishte edhe anën tjetër të medaljes
Arsimimimi, dija, që përcaktonte edhe
llojin e punës shpesh edhe vendin e qytetin e punës. E këto nuk ishin pa lidhje
me pushtetin dhe biografinë politike pasi, siç dihet, të deklasuarit, në më të
shpeshtën e rasteve, nuk kishin të drejta studimi për në universitet dhe bënin
punët më të rëndomta.
Nga ana tjetër nuk mohohet se
pjesa më e paarsimuar, edhe kur nuk ishte e persekutuar, ishte fshatarësia. Kjo
ishte edhe pjesa më e varfër e shoqërisë, me aq sa mund të flitet për varfëri
dhe pasuri në atë sistem që tentonte kolektivizimin absolut, ku varfëria e
pasuria vareshin nga faktorët e mësipërm, nuk ishin, pra, faktor më vete në përcaktimin
e statusit social
Blloku i ri
Sipas mendimit tim, termi "çun
Tirone" nuk i përket kohës së diktaturës dhe Edi Rama nuk e ka përdorur
duke pasur parasysh të privilegjuarit e asaj kohe. Megjithë ambiguitetin që ka
termi - që e ve në dukje edhe Rama kur shton "nga ata të vërtetët" -
nuk mund të mos ndjesh tek postimi
i tij identifikimin e vetë Kryeministrit me kategorinë ku ka futur Santon dhe
shfrytëzimin politik të këtij përcaktimi. Ai e ka përdorur atë term sigurisht për
të shprehur një diferencim duke përcaktuar, dashur pa dashur, një status më
superior se të tjerët. Santoja ishte si puna jonë… jo si e tyrja… qe nënkuptimi
i parë. Disa, që futën edhe ish kryeministrin Nano në këtë kategori, i mirënjohur
si mik i Santos, pasi debatuan nëse edhe ky ishte apo jo, sipas Kryeministrit,
"çun Tirone i vërtetë" arritën në përfundimin se përkthimi i postimit
mund të ishte pak a shumë ky: ne jemi nga ata "çuna" Tirone që e duan jetën, lekun e luksin,
që bëjnë edhe marifete për ta fituar atë, por që nuk meritojmë të vritemi, se
edhe ne nuk shkojmë deri tek vrasja siç shkojnë ca malokë.
Pra termi është një rimarrje e një
ideje fort të përhapur pas rënies së komunizmit për të bërë diferencimin midis
atyre që rënia e komunizmit i gjeti qytetarë dhe të tjerëve që u dyndën
kryesisht për në kryeqytet e që shpesh morën edhe cilësime të tilla si "çeçenë",
"malokë", "bathoras" e që të parët i veshin përgjegjësinë për
të keqen që i ka ndodhur Shqipërisë këta 20 vjet. Nëse do t'i referohemi filozofit
frëng Derrida mund të thoshim se tek ky kategorizim ndjehet edhe ekzistenca e
nevojës së "tjetrit", "të përjashtuarit", "çifutit"
për të përligjur vetveten dhe sistemin që ti përfaqëson.
Lidhur me këtë do të thosha se
nuk mohohet se ky urbanizim i menjëhershëm ka krijuar transformime dhe njëherësh
probleme pa fund në Kryeqytetin shqiptar, por nga kjo deri në veshjen e përgjegjësisë
për çfarë ka ndodhur atyre që kanë migruar ka një hendek të madh. Mjaft të kesh
parasysh dy gjëra për ta hedhur poshtë këtë pretendim. Migrimi i brendshëm,
ashtu sikurse edhe emigrimi, u bënë nga njerëz kryesisht në nevojë që s'kishin
kurrfarë pushteti. Pushtetin e kishin elitat post komuniste që ishin kryesisht,
në mos ekskluzivisht, qytetare. Le të marrim një nga të këqijat më të mëdha të
këtyre njëzet vjetëve: uzurpimin dhe shkatërrimin e territorit ku më i dukshëm është
ai i kryer në Tiranë dhe në Durrës.
Nëse do të kërkojmë të gjejmë përgjegjësit
e këtij shkatërrimi nuk ka pikë dyshimi se përgjegjësit janë "çunat e
Tironës" dhe të Durrësit jo katundarët dhe malokët. Dhe nuk kam parasysh
vetëm faktin se kryeministrat, kryebashkiakët e ndihmësit e tyre që lejuan
dyndjet në rrethinat kanë qenë qytetarë, por edhe se "dyndja" më e
tmerrshme u bë brenda qyteteve nga vetë banorët e Tiranës dhe të Durrësit që
prishën pa u dhimbsur çdo normë urbane. Është e vërtetë se ata që u quajtën
"bathorasit" apo "çeçenët" zbritën e zaptuan toka, por, po
të vesh re, ata sollën atje ku zbritën pak a shumë kulturën e tyre të fshatit;
ndërtuan shtëpi, maksimumi dy tre katëshe me oborr dhe me pemë, kurse masakra e
vërtetë është bërë nga ndërtuesit e pallateve dhe mu në qendër si të Tiranës
edhe të Durrësit e mu prej atyre që kishin statusin më të lartë.
***
E këtu le t'i kthehemi edhe një
herë idesë së Bllokut si status social dhe postimit të Ramës. Më së pari duhet
thënë se ashtu sikurse udhëheqësit e Bllokut në retorikën e tyre nuk
identifikoheshin me Bllokun, por me "popullin", "klasën punëtore"
ashtu edhe Rama, kur ka përdorur termin "çuna Tirone", nuk ka dashur
të përcaktojë Bllokun e ri të Shqipërisë, por një kategori të perceptuar
pozitivisht, sipas tij, nga një pjesë e mirë e elektoratit që ai përfaqëson.
Po cili është Blloku i sotëm mund
të shtrohet pyetja. Përgjigjen e kësaj pyetjeje mund ta gjejmë duke iu përgjigjur
pyetjes se cilët janë diferencimet sociale të sotme dhe nga cilët faktorë përcaktohen
ata.
Sipas meje disa ndër këta janë të
përbashkët me faktorët e sistemin të djeshëm dhe disa të ndryshëm.
I përbashkëta është pushteti, pra kush ka në dorë
vendimmarrjen ka status më të lartë social.
I përbashkët deri diku është edhe
arsimimi.
Kush ka më shumë dije kush ka studiuar jashtë shteti ka një status social më të
lartë.
Përsa i përket biografisë mund të thuhet se
megjithë përpjekjet e ish të deklasuarve për të kthyer shkëlqimin e kohëve të
para të familjeve të tyre dhe po ashtu megjithë përpjekjet e Berishës dhe
krahut më intolerant të antikomunistëve për të zëvendësuar të deklasuarit e
djeshëm me ish bllokmenët biografia nuk ka peshë të madhe sot në përcaktimin e
një statusi më të lartë social.
Prandaj, kur bëhet fjalë për pushtetin e ri, megjithë faktin e pamohueshëm se ai është kryesisht në
duart e të privilegjuarve të diktaturës, është abuzive dhe manipulative të
thuash, siç bëjnë disa, se fijet e tij tërhiqen nga ish bllokmenët.
Po ashtu edhe të qenit katundar
apo qytetar nuk e ka peshën, që ka pasur përsa i përket statusit social ndërkohë
që edhe vetë të qenit tiranas e kane siguruar thuajse të gjithë ata që kanë
dashur.
Pasuria
Nuk ka pikë dyshimi se në këtë
shoqërinë tonë shumë nga dallimet e dikurshme përsa i përket statusit social
janë duke u zbehur për t'ia lënë peshën kryesore në përcaktimin e statusit pasurisë. Ky faktori i ri në përcaktimin
e statusit social në shoqërinë lidhet me faktin se ajo është modeli ndoshta më
radikal i asaj që quhet shoqëri e konsumit. Duke karakterizuar shoqërinë e
konsumit Jean Baudrillard thotë se shumë nga objektet që prodhohen dhe blihen në
këtë shoqëri më shumë sesa shprehje të nevojës funksionale janë shprehje e
nevojës për tu diferencuar në statusin social. Pra pasuria në formën e vilave,
makinave të shtrenjta, shkollave private ku çon fëmijët, vendeve ku kalon
pushimet etj. si këto janë përcaktuesit e statusit social. Edhe kur flasim për
Bllokun e ri atë duhet ta kërkojmë në komplekset e vilave të shtrenjta të
pasunarëve të rinj që, si në vendet e Amerikës Latine, janë të rrethuara me
mure dhe me roje private. Besoj se edhe Santo bënte pjesë në këtë kategori, por
jo si "çun Tirone", por si "bllokmen i ri".
E përbashkëta e të dy Blloqeve
Ajo që mund të thuhet në tërësi për
shoqëritë shqiptare (po e përdor termin në shumës pasi nuk mund të flitet për
një shoqëri të vetme) është fakti se, që kur është krijuar shteti shqiptar, ato
nuk kanë qenë dhe vazhdojnë të mos jenë demokratike, nuk janë bazuar mbi
meritokacinë dhe punën e ndershme dhe sundimin e ligjit, por mbi sundimin e
personave dhe klaneve të fuqishme që kapin pushtetin politik. Në këto shoqëri, ndryshe
nga ato demokratike, statuset sociale janë shumë më hierarkike dhe njëherësh
shumë më të përqendruara rreth pushtetit. Pra nëse në shoqëritë demokratike
statusi i politikanit apo ai i intelektualit dhe statusi i pasanikut ashtu
sikurse edhe statusi i punëtorit apo i fshatarit mund të bashkëjetojnë sadokudo
më ndarazi, secili në vendin e vet dhe dinjitetin e vet, në mënyrë si të thuash
sa më horizontale, në shoqëritë autoritare këta janë të vendosur shumë më
vertikalisht dhe në mënyrë shumë më të ndërvarur. Sipas meje kjo çon në
fenomenin e Bllokut që mbetet maja e kësaj hierarkie dhe përcaktuesi kryesor, në
mos i vetëm, i statuseve sociale. Sipas meje jo rastësisht, por bash si vazhdimësi
e fenomenit që krijoi Bllokun e vjetër, në komplekset e vilave të Bllokut të
ri, të shoqërisë së sotme, ku kulturës së saj autoritare e të pushteti të
personave e klaneve i është bashkuar edhe kultura konsumiste, gjen një mpleksje
paradoksale të njerëzve të pushteteve që në një demokraci duhet të jenë të
ndara, siç janë vilat e pushtetarëve
politikë, atyre financiarë, të gjyqësorit
atyre mediatike e shoqërisë civile madje edhe të atyre të botës së
krimit, ku dhe vetë rrethimet me mure më shumë se nevojë mbrojtjeje janë shenja
statusi.
Dhe jo rastësisht në këto shoqëri
njohim edhe përmbysje të forta e të dhunshme të statuseve sociale.
No comments:
Post a Comment