Kush do ta zëvendësojë Fullanin

I kthyer nga pushimet gjeta në komentet e rrjetit social shumë kërkesa lexuesish që më kërkonin të shprehesha mbi çështjen Fullani. Më duhet t'u shpjegoj se gjatë dy javëshit pushime i qëndrova qëllimisht sa më larg atmosferës publike shqiptare, dmth. medieve dhe gazetave, si një nevojë çhelmimi. Dhe më duhet ta pranoj se ndjehesha më mirë, deri edhe fizikisht. Kontakti me natyrën, me malet, me detin është shumë herë më i shëndetshëm në Shqipëri sesa kontakti me njerëzit - veçanërisht me ata që bëjnë jetën publike në vend e me të cilët një gazetar është i detyruar të merret.

Pra, i shtytur edhe nga kjo kërkesë e lexuesit, iu futa me pak vonesë leximit të lajmeve mbi Fullanin dhe më duhet të them se, në një gjysmë dite, u ndjeva më i lodhur dhe më i helmuar nga ç'ndjehesha para pushimeve.

Çfarë t'u them lexuesve pas këtyre leximeve helmuese?

Së pari, jam dakord me ata që vjedhjen e thesarit e kanë konsideruar si "rënie e shtetit". Vjedhja deri edhe në Bankën e Shtetit nënkupton një rënie edhe disa gradë më poshtë të mosbesimit të qytetarit tek institucionet e shtetit tonë në atë humnerën kriminale ku, në fakt, ky shtet gjendet i rënë prej kohësh.

Së dyti, jam dakort edhe me ata që thonë se heshtja dhe mbrojtja e guvernatorit të Bankës - përjashto klithmat teatrale me erë të qelbur selektiviteti të ndonjë socialisti, që, kur vjen puna për fakte që flasin për kriminelë në radhët e tyre në Parlament, s’bëzan fare - ashtu sikurse edhe heshtja e frikshme ndaj vrasjes së drejtuesit të bankës private Credins, Artan Santo, janë heshtje që flasin shumë. Flasin jo vetëm për humnerën ku kemi rënë, por edhe për faktin se kjo klasë politike, punon si një e tërë kur vjen puna për të mos hapur kapakun e kësaj humnere ku na ka hedhur gjatë këtyre 20 e kusur vjetëve në bashkëpunim me oligarkinë e saj.

Së treti, jam dakord me gjithë ata që kërkojnë dorëheqjen e Fullanit dhe të gjithë Këshillit Mbikëqyrës së Bankës. Mund të tirren shumë argumente se sa e si mund të jenë ata përgjegjës për ngjarjen konkrete. Mund të thuhet edhe se ky nuk është skandali më i madh që është bërë në Shqipëri përsa i përket vjedhjes dhe abuzimit me pasurinë e publike. Por, për vetë natyrën e institucionit, ky ka një vlerë simbolike të tillë që perceptohet si pika që mbush kupën.

***

Veçse lidhur me këtë kërkesën e fundit, kam një koment, jo në kontekstin e përforcimit të idesë sime se këtu kemi të bëjmë me dy banda që zëvendësojnë njëra tjetrën, që bëjnë sikur po ndryshojnë gjithçka për të mos ndryshuar asgjë, por duke u thelluar diçka më shumë - pikërisht pas leximit të lajmeve mbi Fullanin, - rreth pyetjes se kush do t'i zëvendësojë këta banditë për të sjellë ndryshimin e vërtetë në Shqipëri?

Më duhet t'i them lexuesit se ajo që më tërhoqi më shumë se gjithçka vëmendjen në lajmet rreth Fullanit ishin ato që flisnin për sistemin e vlerave të të birit. E kam fjalën për ato mburrjet e tij në facebook me ora e makina të shtrenja e më the të thashë. Dhe nuk e shkruaj këtë për të amplifikuar populizmin e atyre që duan të manipulojnë ndjenjat e të varfërve të shumtë të këtij vendi, për interesa personale, ndërkohë që vetë aplikojnë të njëjtat vlera, por për të ngritur një problem që më duket dramatik pikërisht lidhur me atë që thashë më lart: se kush do të sjellë ndryshimin e vërtetë të vlerave në Shqipëri. 

Kam dëgjuar shumë shqiptarë që, kur justifikojnë pisllëqet që u duhet të bëjnë, përveç argumentit se ky është sistemi dhe po nuk iu përshtate atij ai të nxjerr jashtë dhe të le pa bukë,  shtojnë edhe argumentin: "fëmijët". E bëj për fëmijët - të thonë, - të paktën ata të kenë një shkollim të mirë, një të ardhme të sigurt, të rriten pa streset tona etj..

Mua ky argument më ka kujtuar gjithmonë dramën "Franku i V" i Dyrrenmattit. Me dy fjalë ajo që tregon autori është historia e një familjeje bankierësh të cilët, edhe ata, thonë se i kanë bërë punët e pista për fëmijët, që ata të studiojnë në shkollat më të mira etj., etj. Por, kur djalit dhe vajzës iu vjen radha të marrin në drejtim bankën,  ata nuk duken fare më të ndriçuar, përkundrazi, shumë shpejt i ftojnë të atin dhe të ëmën të futen edhe ata në tabutin ku këta kanë futur herë pas here viktimat e tyre të mëparshme. "Ke lexuar ca si shumë libra ti baba, i thotë i biri të atit, nuk je i përshtatshëm për kohën që jetojmë, prandaj futu edhe ti këtu." Këtë më kujtoi historia e të birit të Fullanit dhe ky nuk është problemi i një rasti individual, por drama e rinisë që kemi gatuar dhe po gatuajmë, nga e cila presim pastrimin e kësaj hale shoqërie që kemi krijuar.

Sikurse dihet shumë nga këta fëmijë janë çuar edhe në shkollat më të mira dmth. në ato privatet më të shtrenjta të vendit, madje edhe në ato jashtë. Si ka mundësi, çfarë u mungon atyre për të qenë njerëz me ndjeshmëri dhe interesa të tjera nga pasuria? Si ka mundësi që vijnë nga jashtë me një barrë shkollë dhe bëhen fët e fët shërbëtorë të heshtur të këtij sistemi kriminal? Janë pyetje këto që po i ngre pa e pasur përgjigjen, thjesht duke e kërkuar atë. Në fakt prej kohësh ndjehet nevoja e reflektimit të të rriturve për këtë sepse në asnjë mënyrë nuk mund të akuzohen fëmijët si fajtorë për injorancën dhe varfërinë e tyre shpirtërore.

Në kërkim të përgjigjeve do të rendisja disa faktorë që janë kryesisht kulturorë.

Së pari: invadimi i vendit prej kulturës konsumiste. Ajo bën që objekte të tilla si vilat, makinat, rrobat, çantat, orët e shtrenjta etj. të jenë gjithnjë e më shumë çështje statusi, forma vaniteti për tu dalluar e diferencuar nga të tjerët. Njeriu, e veçanërisht të rinjtë,  vetëdijshëm e pavetëdijshëm manipulohen ditë për ditë prej kësaj kulture, kryesisht nëpërmjet medieve dhe reklamave të tyre, me idenë se duke i pasur këto mund të ndjehen superiorë, prandaj dhe më i lumtur se të tjerët. E ndërkohë që bota ka e çmon edhe vlera të tjera, nga ato që nuk blihen me para, siç janë psh. pasuria e dijeve që zotëron një individ, e ndjenjave, e talenteve, e marrëdhënieve sociale të ndërtuara edhe mbi sinqeritetin e solidaritetin, luftën për të drejta e barazi etj. në këtë shoqërinë tonë karikaturë vlerat e kulturës konsumiste shfaqen në formën më groteske.

Një nga arsyet e kësaj karikature është se për shkak të varfërisë dhe izolmit komunist shqiptarët u gjendën përpara vlerave të konsumizmit si ata indianët e Amerikës që evropianët kolonizues i gënjenin me objekte që s'vlenin një grosh për tu marrë arin. Dhe, ç'është më e keqja, nëse në botën kapitaliste objektet me vlerë blihen kryesisht me punë të ndershme dhe nganjëherë me breza ne vendin tonë obsesioni që tingëllon në veshët e shqiptarëve në formën e pyetjes: çfarë je ti po nuk pate një vilë apo një makinë si kjo, një kostum apo një orë që kushton kaq apo aq etj.? i ka shtyrë shumë syresh deri edhe të vjedhin për t'i bërë sa më shpejt këto "vlera". Grotesku ka arritur deri në atë pikë sa në nga reklamat e shpeshta që sheh në televizionet tona zëri joshës i reklamuesit të tregon një vilë që kushton 500 mijë euro dhe të thotë se kjo është dhurata më e bukur që ti mund t'i bësh njeriut tënd të dashur. Vini re, njerëzit kudo në botën normale punojnë një jetë të tërë për të blerë një shtëpi, për nevojë, kurse këtu ne paskemi kaq shumë milionerë që mund të blekan vila 500 mijë eurosh… për dhuratë!!!

Dhe nuk ka dyshim se të rinjtë, në përgjithësi, janë më të brishtë ndaj tundimeve të këtyre zotëve të rremë.

Në këtë pikë dikush mund të bëjë vërejtjen se nga një i ri në moshën e të birit të Fullanit mund të presim edhe të kundërtën: që të jetë rebel ndaj sistemit të vlerave që përfaqësojnë apo promovojnë prindërit, në emër të idealeve, në kërkim të aventurës… edhe si formë e afirmimit të  vetvetes. Kam parasysh këtu edhe atë thënien e Çurçillit se në moshën njëzet vjeç çdokush duhet të jetë komunist. Pse nuk ndodh kjo në Shqipëri? Përse konformizmi i rinisë sonë me vlerat banale që promovojnë të rriturit është tronditës deri në palcë? Pse nuk ka në Shqipëri konflikt brezash ndërkohë që ecja përpara e njeriut drejt më shumë lirie, njohjeje, krijimtarie ka ardhur edhe nga aftësia e brezave për të konfliktuar me brezat paraardhës në emër të idealeve të reja.

Nuk pretendoj t'i jap përgjigje shteruese kësaj pyetjeje, por do të veçoja tre arsye:

Së pari, kjo ndodh sepse ne kemi mbetur një shoqëri tejet autoritare e patriarkale, që vazhdon t'i mësojë fëmijët me nënshtrimin dhe përshtatjen që në vezë. Kjo e bën të vështirë edhe pasjen dhe kultivimin e një mendimi ndryshe nga ai mbizotërues i "atit".

Së dyti, sepse vazhdojmë të jemi një familje klanore, ku identifikimi me klanin, familjen është shumë më i rëndësishëm sesa personaliteti dhe individualiteti i individit. Në botën e lirë i nxjerrin fëmijët shumë herët në jetë të sigurojnë vetë bukën e gojës, të krijojnë pavarësinë dhe personalitetin e tyre, edhe kur i kanë mundësitë t'i mbajnë, kurse tek ne fëmija duhet të jetë në varësi dhe shërbim të klanit, prandaj dhe të ndajë e ruajë të njëjtin moral e vlera me të.

Së treti, sepse mbetemi një shoqëri e varfër që zhvillon një kulturë mbijetese. Dhe "mbijetesë do të thotë bashkëpunim" - thotë Imre Kertesz - në këtë rast me sistemin që të jep bukë. Edhe fëmijët trashëgojnë këtë kulturë mbijetese që në familje. Prindërit bashkëpunojnë me sistemin e madh - me më të fortin - nëpërmjet nënshtrimit, korrupsionit, gënjeshtrës, hipokrizisë etj., dhe fëmijët imitojnë prindërit që në familje duke mbetur të lidhur pas parave që sigurojnë prindërit në këtë sistem. Kjo kulturë e mbijetesës bën që kultura që nxit vlerat e sakrificës, e sinqeritetit, e të qenit me të dobëtin, me të humburin, të mos gëzojë pikë popullariteti.

Janë këto disa arsye pse, siç thotë edhe Konica, "Në Shqipëri nuk ka të rinj, por ca që kanë lindur më parë dhe ca që kanë lindur më prapa".

***

Ç'duhet të bëjmë për të pasur të rinj ndryshe që të ndryshojnë Shqipërinë?

Përgjigja që mund të jap, gjithmonë në formën e kësaj sprove të shkurtër, lidhet pikërisht me problemet që identifikova.

Së pari, duhet të luftojmë autoritarizmin që në familje - dhe kjo kërkon prindër mendjehapur që nuk synojnë të sundojnë, por të edukojnë fëmijë të lirë.

Së dyti, duhet të ndërtojmë individë që mendojnë me kokën e tyre, me aftësi kritike dhe krijuese, kundërshtarë të një edukimi që synon të rrisë skllevër bij skllevërish, siç është ky i yni. Dhe kjo kërkon investim serioz në sistemin arsimor, që në shkollat fillore më së pari.

Duhet të ndërtojmë një ekonomi të shëndoshë që t'i bëjë njerëzit sa më të pavarur, por edhe me shumë më tepër mundësi që të mendojnë për plane afatgjata dhe jo sot për nesër. E këtu, për hir të së vërtetës, duhet thënë se sistemi neoliberist që kemi aplikuar ne në formën më radikale, ka shfaqur problemet e veta edhe në botën më të zhvilluar duke nxitur edhe ai, nëpërmjet pasigurisë për të nesërmen, kulturën e mbijetesës që i çon njerëzit tek përshtatja dhe bashkëpunimi me sistemin dhe jo kontestimi i tij. Prandaj dhe është shumë e nevojshme që, veçanërisht të rinjtë, të gëzojnë përfitimet e një shteti social që u siguron atyre sigurinë e jetës në kohën e formimit.

Dhe së fundi, por jo për nga rëndësia, duhet të marrim masa urgjente kundër kulturës konsumiste që ka uzurpuar hapësirën publike për interesat e një pakice në mënyrën më skandaloze. Kjo presupozon ndryshime serioze në mjetet e informimit e edukimit dhe ato të komunikimit të vendit, media, gazetat, etj. në emër të kultivimit të asaj kulture që promovon vlerat shpirtërore, marrëdhëniet njerëzore të solidaritetit e sinqeritetit, dashurisë së njeriut për njeriun, të respektit për publiken etj..

Përndryshe, "bijtë e Fullanit" do të na ftojnë shumë shpejt të futemi kokulur në tabutin ku ne kemi futur paraardhësit tanë, duke na thënë me qesëndi se na ka mbetur ende një fije yndyre - pasi kemi lexuar edhe ndonjë libër - kurse sistemi i tyre i do njerëzit pa yndyrë fare. (Panorama, 18 gusht 2014)