Laguna Blu dhe kapitalizmi ynë kafshëror

Para dy vjetësh, kur jam pyetur se kush do të qe më mirë të fitonte zgjedhjet e vitit 2013 kam bërë një arsyetim që disa e morën me qesëndi: nëse fitonte Berisha, shqiptarët do të humbnin edhe katër vjet me shpresën se, kur të vijnë këta të tjerët, gjërat do të ndryshojnë, kurse po fitoi Rama do të ndërgjegjësohen më shpejt  se këta nuk janë zgjidhja, por pjesë e problemit, prandaj ndoshta do të fillojnë të kërkojnë zgjidhjen e vërtetë.

Nuk e kisha menduar se qeverisja Rama do të punonte kaq shumë për ta përmbushur sa më shpejt parashikimin tim. Por kjo historia e lejes dhënë Sandrit dhe Samir Manes për të ndërtuar në Qerret, buzë detit dhe e lejes tek Parku përballë Ekonomikut në Tiranë që mbahet sekret se kujt i është dhënë, por zëra të mirëinformur flasin se rrotull tyre duhet ta kërkojmë lejemarrësin – duke pasur parasysh se kjo dyshe ishte paraqitur nga Rama dhe të tijtë si emblema e lidhjeve korruptive të Berishës me biznesin dhe mediet – sikur e mbushi kupën e bindjes se gjërat me Ramën po vashdojnë atje ku i la Berisha, veç duke precipituar edhe më shpejt. Dhe nuk e kam fjalën se u ndërgjegjësuan banorët e Lagunës Blu të Qerretit,  shumica e të cilëve, sipas meje, kanë qenë kaherë të ndërgjegjësuar për kuptimin e vërtetë të përshëndetjes “Të fala Sandrit” që Rama i drejtonte këtij me gazetarët. E kam fjalën për njerëzit që po e ndjekin ngjarjen nga jashtë gardheve të Lagunës Blu historinë.

Gjeneza e së keqes

Në fakt kjo historia e Qerretit është emblematike për të kuptuar mekanizmin se si është pervertuar që në gjenezë sistemi kapitalist që deshëm të ndërtonim, për të përcaktuar përgjegjësit, për të analizuar se në ç’fazë jemi sot, dhe për të gjetur rrugëdaljen. Mund të ishte edhe një subjekt i lezeçëm romani me titull “Ngritja dhe rënia e Lagunës Blu”.

Historia fillon kur toka në fjalë u dha me koncesion medemek për ndërtimin e një fshati turistik me idenë e zhvillimit kapitalist të vendit. Me fjalë të tjera ideja që iu shit popullit ishte se atje do të ngrihej një kompleks turistik nëpërmjet të cilit investitorët do të nxirrnin përfitimet e tyre por, vini re,  në të njëjtën kohë do të punësonin njerëz në hoteleri, bar - restorante e shërbime të tjera, do të paguanin edhe taksa me të cila do të mbahej shteti dmth. do të kurohej edhe interesi publik.

Por çfarë ndodhi? Në vend të objekteve turistike atje, kryesisht në kohën e socialistëve, u ndërtuan vila dhe apartamente për elitën  re që po drejtonte vendin, politikanë, biznesmenë, gazetarë, shkrimtarë, shoqëri civile etj.. Kur erdhi koha e demokratëve ndërtimet e kryera, në vend se të ktheheshin në destinacionin turistik, u privatizuan duke u ndryshuar ligji. Pra kjo copë e vyer bregdeti që mund të prodhonte të mira për të gjithë shoqërinë mbi bazën e harmonizimit të interesit privat me atë publik, me shtetin si rregullator të kësaj harmonie, u kthye praktikisht në një pronë private e një pakice të privilegjuarish të pushtetshëm që kanë edhe ligjin edhe arrën në dorë.

Sistemi i ngritur

Të kuptohemi, nuk është halli i një fshati të vogël, por se Shqipëria është kthyer e gjitha në një “fshat turistik” të tillë që shfrytëzohet për interesa private të një pakice. Po ta shohim nga ky këndvështrim shumë nga banorët e Qerretit që revoltohen sot kundër Sandrit që u ka uzurpuar  fushat e sportit, janë “bashkëvuajtës dhe bashkëfajtorë” me Sandrin pasi po pësojnë atë që në një farë kuptimi u kanë bërë të tjerëve poshtë tyre -  sigurisht sipas jerarkisë dhe përshkallëzimit që ndodh në një sistem oligarkik të egër si ky i yni.

Tingëllon meskine kur dëgjon sot debatin të fokusohet mbi atës e kush ua dha lejet Sandrit dhe Samirit në Qerret: Berisha, Basha apo Rama, për të gjykuar se kush është fajtori kush del i larë. Apo se janë apo nuk janë në rregull me ligjin këta, kur dihet se ligjet i kanë bërë siç u ka interesuar. Sipas meje është e qartë si drita e diellit se ky është një krim që është bërë së bashku  dhe debati duhet bërë mbi atë se qerretizimi është mënyra se si ka funksionuar e funksionon Shqipëria nën drejtimin e këtyre njerëzve që përfaqësojnë tre pushtetet më të rëndësishme në vend: atë ekonomik, atë mediatik dhe atë politik si dhe i asaj se si kemi reaguar ne si shoqëri civile, gazetarë, qytetarë ndaj tij.

Figurativisht do ta krahasoja sistemin oligarkik të qerretizimit të Shqipërisë që kanë ngritur këta me një godinë tre katëshe ku në katin e parë qëndron Samiri & Co dmth. i ashtuquajturi biznes, në katin e dytë është perandoria e Sandri & Co, dmth të ashtuquajturat medie, kurse në katin e tretë është e ashtuquajtura politikë, ku sundojnë Rama, Berisha, Basha, Meta & Co. Por ndërkaq të tre katet janë të lidhur me shkallë të lëvizshme që ndihmojnë që një pjesë e mirë e protagonistëve të lëvizin nga njëri kat në tjetrin duke bërë edhe biznesmenin edhe pronarin e medieve edhe politikanin, veçanërisht duke qarkulluar pronat dhe paranë publike nga njëri kat në tjetrin. Duhet thënë se zyrat kryesore në dy katet e para i zotërojnë prej kohësh të njëjtët njerëz, figurativisht Samiri dhe Sandri, kurse në katin e tretë ndodhin herë pas here ndoca lëvizje: protagonistët ndërrojnë zyrat, ata të maxhorancës shkojnë në zyrat e opozitës dhe vice - versa - lëvizje këto gjithmonë të miratuara dhe inkurajuara nga interesat e katit të parë dhe të dytë. Të rinjtë që duan të ngjiten në katin e tretë duhet më së pari të marrin “bekimin” e Samirit me shokë, pastaj të kalojnë në katin e dytë, të promovohen nga Sandri me shokë në mënyrë që, kur të kalojnë në katin e tretë, të kenë dhënë prova se do të punojnë për godinën e pushtetit oligarkik. Po ashtu ndërkohë që në katin e parë punët bëhen sa më në heshtje në katin e dytë dhe të tretë ka më shumë zhurmë, bëhen edhe debate, ku ata të katit të tretë zbresin dhe bëjnë sikur shahen e ofendohen me njëri tjetrin apo me gazetarët, deri akuzojnë njërin tjetrin se marrin drogë, se kanë vrarë njerëz, se kanë çuar njerëz që të vriten, se venë gjoba, se marrin gjoba. Por kur vjen puna askush nuk përmend lidhjet e përbashkëta që kanë me Samirin & Co. Madje aftësia e tyre më e madhe është të bëjnë sikur grinden për interesat e publikut gjithë duke punuar për interesat e katit të parë – dhe të vetes së lidhur me ta, sigurisht. Psh. kur Rama thoshte “Të fala Sandrit” njerëzit e thjeshtë duhet ta kuptonin sikur po u thoshte: prit sa të vij unë në pushtet pa ta tregoj qejfin, kurse, në fakt, i kujtonte atij të mos harronte punët që kishin bërë bashkë kur ishte kryetar bashkie, si psh. se si prishën sëbashku gjithë kompleksin rreth stadiumit Qemal Stafa që Sandri të ngrinte Klanin dhe pastaj pallatin njëzet katësh.

Dua të them se në thelb kjo godina e pushtetit tonë oligarkik, - që, harrova të them, ka diku, si aneks të saj, edhe zyrat e Drejtësisë, që e përdorin sa herë u duhet për të hequr qafe ndonjë që u kërcënon sadopak pushtetin e tyre ekonomiko - mediatiko – politik, vazhdon të punojnë si në kohën e Hoxhës, si një grusht i vetëm në mjeljen e popullit për të mbajtur me pekule nomenklaturën. Dhe për të vërtetuar se këta janë një bllok i vetëm ju ftoj të shkoni të shikoni se si banojnë së bashku në Qerret apo në Roling Hills ku kanë krijuar nga ato të ashtuquajturit “gated community” (komunitet i mbrojtur me mure e roje) që i gjen kryesisht në vendet e Amerikës Latine, e që ne, si përvojë, e kemi me Bllokun në Tiranë dhe atë të Plazhit. Tani është zgjeruar një çikë po në thelb e njëjta filozofi e nomenklaturës së djeshme i inspiron. Dhe nëse doni të gjeni se kush është më i pushtetshëmi sipas logjikës së nomenklaturës  së Hoxhës shikoni madhësitë e vilave që kanë. Mua më rezulton se në Rolling Hills, ku ka ministra dhe ish kryeministra nga të gjitha krahët statusin e Enverit dhe Mehmetit e kanë Samiri dhe Sandri.

Ç’po ndodh sot?

Këtë që po ndodh në Qerret dhe tek Parku i Liqenit nuk duhet ta mendojmë ngushtë – siç bëjnë disa - duke thënë se këta qenkan kaq të poshtër, sepse, megjithëse kanëkaq shumë, s’paskan të ngopur. Problemi që ngre kapitalizmi i ngritur nga bllokmenët e Qerretit dhe Roling Hillsit është se ashtu sikurse bllokmenët  e Enver Hoxhës ishin krejtësisht të paaftë të ndërtonin një socializëm me fytyrë sadopak njerëzore edhe këta të sotmit janë krejtësisht të paaftë të ndërtojnë një kapitalizëm me fytyrë njerëzore. Jua them unë, këta janë sot në hall të madh dhe hall më i madh sesa bulimia e tyre për para dhe prona është paaftësia e tyre për të ndërtuar shtet dhe për të ndërtuar një ekonomi që prodhon. 

A keni parë ndonjë vend tjetër nga ata të ish Lindjes të kolapsojë nga piramidat mashtruese ashtu si ne? A keni parë ndonjë vend tjetër ndër këta ku të ketë ndodhur masakra urbane ashtu si tek ne? A keni parë të mbillet ndonjëri prej këtyre vendeve nga veriu në jug me drogë si tek ne. A keni parë që të marrin njerëzit arratinë sikur të jenë në Luftë si tek ne? Ja, në luftë është Ukraina, por nuk ikin siç ikin shqiptarët nga lufta që u kanë hapur këta grabitqarë. Problemi është se duke mos qenë në gjendje të ndërtojnë një kapitalizëm prodhues, ata pasurimin e tyre e kanë llogaritur vetëm në vjedhjen e parave të të tjerëve. Është thjesht si puna e hajdutit që meqënëse nuk ka bërë asnjë shkollë dhe s’ka mësuar asgjë kërkon të jetojë duke vjedhur të tjerët. Madje - të më falë lexuesi për guximin që po marr duke thënë këtë që vijon - personalisht kam më respekt për trafikantët e drogës sesa për këta lloj grabitqarësh të pronës publike. Sepse trafikantët të paktën venë veten në rrezik kurse këta punojnë të sigurt nën mbrojtjen e policisë, mediave dhe drejtësisë.

Mirëpo një sistem ku vjedhja mbetet e vetmja mënyrë për t’u pasuruar krijon varfërim gjithnjë e më të madh - kujtoni piramidat - sepse dikush duhet të punojë që këta të vjedhin. Ka të dhëna, që kati i tretë dhe ai i dyti nuk i bëjnë të njohura, që këta kapitalistë kafshërorë janë në krizë, sepse janë të zhytur në borxhe dhe tani po negociojnë me kryeaktorët e katit të tretë se si t’i kalojnë këto borxhe në kurriz të shqiptarëve. Për mua kjo krizë shpjegon se pse Sandri merr guximin t’u kundëvihet edhe njerëzve me të cilët ka bashkëjetuar tek Laguna; që duan të na hanë edhe një pjesët tjetër të Parkut; që Goni kërkon ta paguajmë si frëngu pulën rehatinë e bythës së ministrave duke e vënë atë në Jaguarët që do t’ia japë qeverisë me leasing; që nxirren para nga fondi rezervë i shteti për të paguar aparate dixhitale që do t’i sjellë një nga ata që shëtit me ashensor nga kati i parë në të dytin e në të tretin. Kjo shpjegon se pse kryeaktori i katit të tretë që këta e veshin nga koka te këmbët për ta nxjerrë sa më të bukur në skenën e mashtrimit, ka lëshuar policinë që të mjelë lopën me hir dhe me pahir. Dhe meqë lopa nuk po prodhon më qumësht ka zëra se më të fortët e godinës trekatëshe do të vendosin për therjen së saj përfundimtare dhe ndarjen e mishit në tre katet që rezikon të përfundojë me vrasje brenda godinës çka e paralajmëruan fadromat e Lagunës Blu. Jemi në logjikën e Bllokut të vjetër mos harroni, veçse ai ishte socializëm me fytyrë kafshërore ky është kapitalizëm me fytyrë kafshërore.

Zgjidhja e problemit

Historia e Qerreti tregoi se  godina trekatëshe e pushtetit ekonomik, mediatik politik me aneks atë gjyqsor, që punon për interesat e një pakice që jeton në blloqet lluksoze të ngritur mbi grabitjen e shumicës  duhet shembur sa më parë në emër të një projekti të ri. Në këtë projekt të ri sektorët e biznesit, të mediave, politikës dhe drejtësisë duhet të zhvendosen në hapësira të ndara nga njëri tjetri dhe të merren në duar njerëzish të aftë për të bërë biznes, për të bërë gazetari, për të bërë politikë për të bërë drejtësi, dmth. për të ngritur një kapitalizëm me fytyrë njerëzore jo si ky që kanë ngritur këta që nuk dinë as ç’është biznesi i vërtetë as politika as gazetaria dhe as drejtësia. Ku t’i  gjejmë këta njerëz është pyetja. E para gjë që duhet bërë për t’i gjetur është që gjithsekush që e ndjen peshën e këtij kafshërimi të përditshëm ta kërkojë njeriun tek vetja dhe jo  të shpresojë se këtë problem do t’ia zgjidhin kafshët që e kanë krijuar. Sepse, e thotë edhe Ajnshtajni: nuk zgjidhen problemet duke menduar në të njëjtën mënyrë si kur i kemi krijuar. Dhe kafshë si këta të godinës trekatëshee kanë konfirmuar tashmë se s’njohin mënyrë tjetër të menduari përveç asaj kafshërore të Bllokut të Enver Hoxhës. (Panorama, 2 Nentor 2015)

E diela pa makina si metaforë e punëve të qeverisë

Para disa kohësh duke dashur të shpreh kontradiktën midis disa ideve të mira që kërkon të aplikojë Rama në atë që shumëkush sot e quan operacion fasadë, vetëm për tu dukur sikur po zhbën gabime të së shkuarës, dhe efekteve negative që ato kanë prodhuar, kam përdorur metaforën e hapjes së një trupi që i ka të sëmura të gjitha organet me pretendimin se mund të bësh operacion në të gjitha njëherësh, çka rezulton me vdekjen dhe jo shërimin e të sëmurit.  Duke vëzhguar si këmbësor dhe si shofer operacionin e ndalim qarkullimit në qendrën e Tiranës ditën e dielë mu duk se gjeta një metaforë më konkrete për të ilustruar se si idetë e mira mund të kthehen në të kundërtën e tyre.

Le ta përshkruaj metaforën e së dielës:

Nuk ka dyshim se ndotja e ajrit dhe pengesa e qarkullimit si këmbësor në Tiranë është bërë dramatike. Duhet thënë se kjo është kryer veçanërisht gjatë viteve 2000 - 2010 kur Tirana pësoi transformimin kryesor nga qytet i ndërtuar për këmbësorë në qytet të makinave. Megjithë sugjerimet që i janë bërë ish Kryetarit të Bashkisë Rama dhe oligarkëve ndërtues që e sollën në pushtet se qendra historike kryesisht duhej të restaurohej kurse ndërtimet e mëdha duhet të bëheshin në periferi sipas një plani urbanistik që do të parashikonte më së pari ndërtimin e infrastrukturës, dhe pastaj ndërtesat, u bë e kundërta: ndërtimet e larta, që shtuan densitetin e popullsisë në mënyrë dramatike, u kryen në qendër që nuk kishte infrastrukturë për t'i mbajtur ato dhe, po ashtu, edhe kur u bënë jashtë unazës u bënë duke u ndërtuar fillimisht pallatet e pastaj rrugët, pa përfillur asnjë parim të raportit ndërtim gjelbërim apo ndërtim infrastrukturë, sepse synohej vetëm rritja maksimale e sipërfaqes së shitëshme të ndërtimit. Për t'i krijuar popullsisë që u rras veçanërisht në qendër sadopak vend për makinat u krye zgjerimi i rrugëve që rezultoi thjesht si krijim i një radhe parkimi makinash dhe përgjysmim, në mos edhe krejt zhdukje, të trotuareve të këmbësorëve. Si përfundim në lagjet e banuara të Tiranës sot nuk gjen gjë tjetër përveçse pallate me dendësi të paparë, rrugë dhe rrugica dhe ndonjë shesh të mbetur ende pa u ndërtuar  - të gjithë të zaptuar me makina në lëvizje ose në parkim. Tirana ka dalë kështu krejtësisht jashtë standardeve evropiane përsa i përket jo vetëm cilësisë së ushqimit më primar të njeriut: ajrit, por edhe shumëçkaje tjetër që ndikon në cilësinë e jetës së qytetarit si hapësirat e gjelbëra, fushat e sportit, shëtitoret, trotuaret ku mund të ecësh i qetë etj.. Sigurisht kjo kërkon një ndryshim. Po a mund të jetë i suksesshëm operacioni që na u imponua me urdhër që të lemë makinat dhe të kthehemi në këmbësorë apo biçiklistë duke ndërprerë qarkullimin e makinave në qendër një herë në muaj.

I kujtoj lexuesit se këtë rast po e përdor si metaforë të thuajse të gjitha punëve të qeverisë.

E pra, çfarë ndodhi të dielën në Tiranë?

Ndërkohë që në bulevard një pjesë këmbësorësh ecnin të lirë nga makinat, në rrugët paralele dhe tërthore me bulevardin, si ajo që kalon  prapa Bankës dhe prapa Parkut Rinia si dhe në rrugë të tilla kryesore si ato në të dy anët e Lanës shihje një lum makinash që ecnin më ngadalë se këmbësorët pasi nuk kishin se ku të kalonin nga ndalimi i qarkullimit në arterien kryesore. Dhe e para gjë që të vinte në mendje ishte pikërisht ndotja e ajrit. Mjafton të bësh një kalkulim të shpejtë për diferencën e ndotjes që krijon një makinë që ecën shpejt dhe kalon nga njëri cep i bulevardit në tjetrin për të dalë jashtë qytetit dhe ndotjes që prodhon një makinë që rri e ndezur dhe ecën me hapin e breshkës nëpër rrugët e qytetit për të dalë në konkluzionin se ndotja e ajrit mund të jetë edhe më e madhe me këtë operacion. Kam takuar njerëz që më kanë thënë se për të dalë nga Rruga e Elbasanit për të shkuar tek rruga Dom Bosco në pasditen e së dielës u është dashur një orë e gjysmë. Ndotjes katastrofike të ajrit që prodhojnë këto makina duhet t'i shtosh pastaj edhe disa dëme të tjera, pa llogaritur fare shpenzimet e karburantit. Psh. jeta e banorëve në pallatet ku kalon ky lum makinash shndërrohet në ferr jo vetëm përsa i përket ajrit, por edhe zhurmës. Po ashtu duhet llogaritur ajri i ndotur që thith tërë ajo mori njerëzish që rrinë brenda lumit të makinave që lëvizin me shpejtësinë e breshkës. Nuk po i hymë fare humbjes së kohës apo stresit psikologjik.

Dikush mund të thotë po pse lëvizin këta me makinë sepse aksioni i Baskisë synon pikërisht pakësimin e tyre? Këtu vijmë edhe një herë tek problemet që kemi akumuluar pa korrigjimin në bazë të të cilave operacione të tilla kthehen në të kundërtën e tyre. Siç e thashë një nga problemet e mëdha të qytetit tonë është se, përveç qendrës, nuk gjen më lulishte apo  një park për njerëzit të dalin të shëtisin apo të ulen e të bëjnë muhabet, ku nuk ka një fushë sporti ku të rinjtë të luajnë futboll apo basketboll, por vetëm pallate rrugë, parkingje dhe ndonjë kafe. Prandaj, për të mbetur vetëm tek ajri, një të mirë aq të madhe për cilësinë e jetës që e kemi pasur gratis: natyrën dhe ajrin e pastër sot, përveçse tek Parku i Liqenit duhet ta kërkojmë jashtë qytetit, paradoksalisht duke ndotur ajrin dhe duke thithur një ajër të superndotur derisa të dalim atje, sepse për të dalë nuk ka mundësi tjetër veçse të marrësh makinën. Kurse po u ndalove njerëzve këtë mundësi ua bën të dielën edhe më të mërzitëshme. Ja kështu pra, në një kohë kur pretendohet se po i jep qytetarëve një ditë më të mirë në kuptimin  e një ajri më të pastër dhe të mundësisë për të lëvizur në qytet lirshëm si këmbësor krijohet një qytet që jo vetëm ndoshta ndotet edhe më shumë por bëhet edhe më i padurueshëm në shumë aspekte të tjera.

Rikujtoj edhe një herë se kjo është një metaforë për të shprehur se sa e vështirë është t'u gjesh  vetëm me mjete policore, pa u konsultuar dhe bashkëpunuar me qytetarët zgjidhjen e duhur problemeve që janë mahisur e bërë mullar, e se, edhe idetë e mira, po nuk u aplikuan në kontekstin e duhur, me seriozitetin dhe përgjegjësinë e duhur, rezultojnë ose si operacion fasadë ose si papjekuri dhe marrëzi - siç po rezultojnë shumë nga ato të qeverisë Rama. (Panorama, 21 tetor 2015)

Afera CEZ dhe Reforma në Drejtësi

Kush kërkon të masë se sa ka ecur Shqipëria nga shteti totalitar në drejtim të shtetit të së drejtës, apo në çfarë drejtimi ka ecur, duhet t'i referohet skandalit CEZ dhe luftës politike që po zhvillohet rreth tij, si një test bazë i vitit 2015 që shënon një çerek shekulli nga fillimi i kalimit nga partia shtet në pluralizëm politik.  Ky test duhet tu shërbejë shumë edhe atyre që po merren sot me të ashtuquajturën reformë në drejtësi.

E pra për mua ky test jep të dhëna dramatike. Ai tregon se struktura e sistemit të kaluar të partisë shtet vazhdon të dominojë strukturën e sistemit aktual jo vetëm përsa i përket raportit piramidal të pushteteve, por edhe përsa i përket mendësisë që buron prej këtij raporti, që, në një rreth vicioz, mbështet strukturën piramidale. Flas për mendësinë pasi për mua është skandaloz fakti  që shumica e atyre që plazmojnë opinionin publik, me në krye partitë, po përdorin një gjuhë enveriste në analizimin e skandalit ÇEZ. Ç’dua të them me këtë? Të gjithë ata që e kanë jetuar kohën e diktaturës dhe veçanërisht pastrimet e njerëzve të pushtetit e kujtojnë mirë se, kur bëhej fjalë për zbulimin e armiqve dhe dënimin e tyre, këta i zbulonte partia dhe udhëheqësi kryesor dhe po ashtu i dënonte partia. Kurse Drejtësia ishte thjesht ekzekutorja e vendimeve të marra në Plenium, në Byro apo në shtëpinë e Enver Hoxhës. Edhe kur bëhej fjalë për faljen apo riabilitimin e tyre edhe kjo ishte një punë e partisë. Drejtësia punonte disi më e lirë vetëm mbi ata që kryenin krime që quheshin ordinere, por edhe në këto raste biografia politike ishte shumë e rëndësishme në vendimet që merreshin.

Në thelb e njëjta mendësi po reflektohet edhe në këtë rast. Publiku u ndesh me një megaskandal vjedhjeje, ku dalin të përfshira të tre partitë kryesore, liderët e tyre dhe oligarkët rreth tyre. Mirëpo ky skandal nuk u vendos në kontekstin e një shteti demokratik, si një çështje e drejtësisë, si krim ordiner, por i gjithë skandali u vendos - në praninë e një Drejtësie krejtësisht impotente që e ndjek atë si spektatore - në kontekstin e luftës politike për pushtet midis të fortëve të partive: se kush do të fitojë dhe kush do të humbasë, se kush e ka bërë intrigën apo se çfarë thonë ndërkombëtarët. “Pakt midis Ramës dhe Bashës për likuidimin e Metës”, “Detantë midis Ramës dhe Metës”, “Rama shkon në zyrën e Metës”, “Meta i kërkon Ramës kokën e dy ministrave”. Këto janë disa nga kryetitujt e aferës ÇEZ që u janë transmetuar njerëzve me një gjuhë që jo rastësisht të kujton likuidimet e dikurshme, ndërkohë që fakti i megavjedhjes shërben thjesht si pretekst për luftë dhe mund të harrohet krejt në momentin që këta vendosin të bëjnë paqe. Dhe ndërkohë shohim që prokurorët tanë, me urdhër të kryetarit të këtyre luftëtarëve nxitojnë tu venë prangat gjynahqarëve që s’kanë  paguar një faturë energjie.

Sigurisht ky sojsorrollop prokurorësh e gjyqtarësh enveristë ngjall neveri. Por ama, ashtu sikurse kur gjykojmë sistemin enverist themi se e keqja e ka pasur një jerarki, edhe e keqja e sotme e ka një të tillë, e, pa dyshim, kokë e së keqes sot nuk është Drejtësia, sikurse po kërkojnë të na e shesin reformatorët e rrejshëm të saj.

Çështja e drejtësisë sipas meje duhet të shtrohet ndryshe dhe sipas një arsyetimi shumë të thjeshtë. Ne synojmë të bëjmë shtet të së drejtës. Kjo do të thotë t’u heqim pushtetin të fortëve dhe t’ia japim atë ligjit. Atëherë, që të arrijmë këtë, duhet të përcaktojmë se cilët janë të fortët sepse pikërisht atyre duhet tua heqim pushtetin. Dhe testi ÇEZ flet qartë se këta të fortë nuk i përkasin, Drejtësisë por janë autorët e megavjedhjes me në krye liderët e partive. Kurse drejtësia ka mbetur, si dikur, në rolin e pushtetit më të dobët, më saktë të shërbëtorit, instrumentit të tyre.

Sigurisht ka disa ndryshime me të kaluarën enveriste. Drejtësia nuk sundohet më nga partia e vetme e Enverit, por nga disa parti të lidhura me një numër oligarkësh, pronarë dhe jo pronarë mediesh. Kjo bën që, kur bëhet fjalë për luftëra politike si kjo, nuk kemi më propagandën mediatike të një partie, por të disave, të cilat kanë fuqi ta nxisin apo frenojnë veprimin e Drejtësisë varësisht nga raporti i forcave midis tyre. Këto raporte deri tani kanë diktuar një pakt të heshtur midis këtyre partive dhe Drejtësisë sipas të cilit politikanët mund të bëjnë shfaqje në Parlament duke akuzuar njëri tjetrin për vjedhje milionash, por drejtësia nuk ka kurrsesi të drejtë të fusë hundët në këtë shfaqje. Banga e të akuzuarit për ta mund të jetë vetëm në Parlament sepse krimet e tyre mund të jenë vetëm politike jo ordinere, pra s'mund të jenë tagër i Drejtësisë sonë. Sa për sy e faqe herë pas  here në këtë shfaqje në Parlament bëhet edhe thirrja që akuzat e tyre t'i shkojnë drejtësisë ndërkombëtare sepse të gjithë e dinë se kjo është e pamundur. Edhe akuzat për vjedhje janë thjeshtë pretekst për luftë politik. Prandaj dhe vjen justifikimi: kjo po më bëhet për arsye politike. Dhe fatkeqësisht, siç e tregon afera CEZ, kjo është e vërtetë pasi nga dhjetë kompani që janë të përfshira në megavjedhjen përmendet vetëm njëra duke krijuar idenë se po grinden se njëri nga krerët e partive nuk i ka qëndruar paktit të ndarjes së plaçkës dhe se për këtë po instrumentalizon drejtësinë kundër tjetrit për çka destabilizim. mirëpo ky tjetri kërcënon me destabilizim duke rikthyer stabilitetin e vjetër.

Ndërkaq, në këtë kontekst, po flitet për një reformë në Drejtësi duke u përhapur ideja se burimi i të keqes në Shqipëri është Drejtësia, "e degjeneruar” - siç u shpreh kryetari i kastës. Për fat të keq në këtë lojë të Kryeministrit janë futur edhe ndërkombëtarët, pa kuptuar se ajo që kërkon ai, duke sulmuar kësisoj Drejtësinë, nuk është heqja dorë nga pushteti personal për t'ia dhënë këtë ligjit, por që të bëhet ai garanti i vetëm i drejtësisë, që do të thotë që drejtësia të prishë paktin me partitë e tjera dhe të bëhet instrument vetëm i tij.  Ideja që po tenton të shesë Kryeministri për të arritur këtë qëllim është ajo sipas së cilës ndërkohë që anija e politikës (së tij) ecën përpara ajo e drejtësisë tërheq nga prapa, sepse është e degjeneruar. Mirëpo të thuash që e keqja e këtij vendi vjen nga drejtësia është sikur të thuash se fajin që këta na kanë vjedhur miliona nëpërmjet CEZ-it e ka Drejtësia, dhe se lekët e vjedhura i ka futur në xhep Drejtësia.

E vërteta, siç e provoi edhe rasti i fundit ÇEZ, është e kundërta: është anija e politikës ajo që tërheq e para nga e keqja, vjedhja, kurse Drejtësia i vjen prapa nga halli apo nga qejfi. Madje edhe pushteti i katërt, ai mediatik, është më i fortë se Drejtësia në këtë tërheqje drejt vjedhjes, pasi është edhe më i lidhur me këto parti/banda. Prandaj unë ngulmoj se nuk mund të ketë vendosje të ligjit në pushtet me Drejtësisë si ruajtëse dhe shërbëtore të tij, nëse nuk u heqim pushtetin partive banda/shtet që sot mund të kenë në krye Sali Berishën, Edi Ramën, Ilir Metën, Luzim Bashën dhe nesër të tjerë duke bërë ndarjen e pushteteve që këta vazhdojnë t'i mbajnë nën kontroll.

Dikush në këtë pikë të argumentit mund të thotë: po pikërisht Drejtësia është ajo që duhet të veprojë e t’i procedojë e t’i dënojë këta, duke e prishur rrethin vicioz e duke bërë, kësisoj, që të mos guxojë kush t’i hyjë politikës për të vjedhur. Kundër këtij argumenti është ai që thashë më lart, se këta, duke qenë më të fortë se Drejtësia, pasi tek ne vazhdojnë të funksionojnë strukturat e mendësia e partisë shtet, kanë pushtet ndaj saj. Këtë e përforcon edhe argumentin se janë po këta që kërkojnë drejtësi ndërkombëtare duke e konsideruar drejtësinë tonë instrument të qeverisë. Shtoi këtij edhe argumentin se para pak kohësh kur nga ndërkombëtarët, e besuar si arbitër i paanshëm, doli një raport (ai i OSBE-së) që i akuzonte për të korruptuar këta shpejt e shpejt i delegjitimuan duke i akuzuar si vegël të tjetrit. Dhe kështu vijmë tek rrethi vicioz që duhet këputur dhe tek pyetja se nga duhet filluar këputja. Sipas meje, po t’i referohemi edhe historisë së heqjes së pushtetit nga njeriu dhe dhënies të tij ligjit në vende të tjera, kjo këputje duhet të fillojë nga politika. Në njërën nga demokracitë më të vjetra në botë, atë Britanike, kjo punë është kryer duke ia hequr pushtetin mbretit nëpërmjet Revolucionit të Lavdishëm, siç e quajnë britanikët dhe hartimit të Bill of Rights (1689). Edhe tek ne nuk mund të ketë reformë të vërtetë në drejtësi pa vënien nën pushtetin e ligjit të  të fortëve tanë që s'ka nevojë t'i kërkosh me qiri se janë të tërë të përfshirë në skandalin ÇEZ.  Po s'u bë kjo nëpërmjet një "revolucioni të lavdishëm" ne do të vazhdojmë t'i shohim këta duke akuzuar njëri tjetrin për vjedhës, duke kërkuar herë pas here drejtësinë ndërkombëtare apo dhe paqeruajtësit ndërkombëtarë dhe Drejtësinë tonë duke ndjekur si spektatore në televizion skandalin e tyre të radhës, siç kemi bërë këta 25 vjet. (Panorama, 12 tetor 2015)

U mbars mali dhe polli një foto seksi shatërvançe

Të gjithë çoç prisnin nga kjo afera e CEZ-it sepse lufta politike u duk sikur arriti një zhvillim kulmor. Disa - ata më optimistët - prisnin që, më në fund, në Shqipëri të fillojë të bëhet drejtësi: zullumet e grabitqarëve të parasë e pronës publike nuk mund të vazhdojnë pa fund;  ja ku erdhi dita e gjyqit final. E mbështesnin këtë edhe me idenë/shpresën se kësaj radhe amerikanët dhe evropianët e kanë seriozisht, kanë vendosur të spastrojnë oligarkinë shqiptare sepse sisteme të tilla oligarkike rrezikojnë stabilitetin në rajon. Shihni se ç’ndodhi në Ukrainë. Për disa të tjerë raporti PS + LSI > PD po prishej në favor të një raporti të ri ku më të shumtit parashikonin zhdukjen e LSI. Edhe variantet e pastrimit të Metës qenë të ndryshme. Për disa pastrimi i tij do të bëhej nëpërmjet marrëveshjes së fshehtë Rama - Basha, sigurisht me shtysën e amerikanëve, duke nxjerrë jashtë politikës me këtë rast edhe Berishën. Kështu do të fillojë rilindja e vërtetë - shtonin pjesa socialiste e këtij varianti sepse Rama, pas kësaj fitoreje kundër Metës as nuk e llogarit më Bashën. Por për disa të tjerë ky sulm ndaj Metës qe produkt i pa kalkuluar mirë i Ramës në funksion të forcimit të pushteti të tij putinist. Për të tjerë akoma ishte një sulm i organizuar nga Basha – Berisha jo vetëm kundër Metës, por kryesisht për të sulmuar pastaj edhe Ramën. E çfarë nuk u tha.

Pse them “u tha” dhe jo “thuhet” sepse, për mua, ky akt i dramës“CEZ– i” për momentin u mbyll. I gjithi ky mal i mbarsur me të vërteta dhe gënjeshtra, me ëndrra dhe pasione për pushtet për para dhe për një Shqipëri më të mirë nuk prodhoi asgjë më shumë për publikun se sa dy fotografi seksi të Dritan Priftit me një femër. Edhe ato nuk kishin asgjë të re sepse pozicioni ishte krejt i rëndomtë: burrat e quajnë “shtërvançe” sepse penisi e hedh spermën nga poshtë lart, siç hedhin ujin disa lloj shatërvanëtsh, kurse gratë e quajnë “kaluar” sepse gruaja kalëron burrin.

Sipas meje nuk kishte se si ndodhte ndryshe në moçalin shqiptar. Mjaft të lexoje me kujdes informacionet që vinin për aferën CEZ nga të gjitha burimet. E përsëris: nga të gjitha burimet sepse mali u mbars me informacione që sekush i lexonte në njërin prej burimeve. Po të lexoje burimet pranë qeverisë do të shihje se përgjegjësia për megavjedhjen CEZ-i është e Sali Berishës i cili ka bërë një privatizim korruptiv pikërisht me synimin për të vjedhur. Po të lexoje ato pranë PD-s do të shihje se hetimi duhet të përqendrohej tek kompania DIA me lidhje korruptive me Metën dhe tek qeveria Rama që e mbylli çështjen CEZ-i duke u shkaktuar shqiptarëve humbje qindra milionëshe. Kurse sipas LSI-së së Ilir Metës hetimi duhej gjithëpërfshirës dhe ndërkombëtar duke aluduar se përveç kompanisë DIA në aferën e megavjeljes apo megavjedhjes janë edhe një tufë (tetë) kompanish të tjera, që kanë mbledhur 80% të parave, emrat dhe pronarët e të cilave nuk i përmend askush sepse, pas shumë gjasash, janë të lidhura me PD-në  edhe me PS-në.  Shkurt, ndërkohë që po t’i mbledhësh e t’i lexosh sëbashku të gjitha informacionet del qartazi se në paratë e vjedhura nëpërmjet CEZ-it i kanë futur duart të gjithë shantazhuesit, madje edhe ndërkombëtarët me mbiemrin “çeku”, të gjithë kërkojnë të hetohet tjetri, dmth. të gjithë shantazhojnë njëri tjetrin me thirrjen “kapeni hajdutin”.

E vërteta sipas meje është se s’mundet kurrsesi as të pritej as të pritet që Prokuroria jonë të ngrihet mbi të gjithë këto palë dhe të hapë një proces gjithëpërfshirës për këtë vjedhje gjigante që i është bërë nga këto parti/banda popullit shqiptar sepse dihet se Prokuroria jonë nuk punon në interes të popullit të vjedhur, por në interes të pushtetit të tyre. E vërteta është se ajo që pritej nga protagonistët e konfliktit, sipas hesapeve të tyre, ishte që lufta politike pas aferës CEZ të nxirrte një fitues që për disa do të ishte Rama, për të tjerë Rama - Basha, kundër Metës e për të tjerë Basha  kundër Rama - Metës. Ata prisnin edhe që Prokuroria të vepronte në emër të më të fortit, ku më me gjasa ky do të ishte Rama dhe më i dobëti Meta, si më i diskredituarri edhe në sy të ndërkombëtarëve. Mirëpo Meta reagoi fare pak, sa për t’i kujtuar Ramës se lufta kundër Metës do duar të pastra jo duar të zhytura në moçalin me ngjala të korrupsionit e gjithshka u kthye për momentin në ekuilibrin e mëparshëm. Rama nxitoi të deklarojë nga SHBA se koalicioni është shëndoshë e mirë dhe gjithë këtë zhurmë e kanë bërë disa maskarenj të medies.

Kështë, shqiptarët që prisnin çudinë mund të kënaqen për momentin duke masturbuar me foton porno të Dritan Prifit. Personalisht do t’i këshilloja të kërkojnë në google “free sex” sepse atje gjen foto e video me një cilësi shumë më të lartë, me pozicione shumë më interesante dhe aktorë shumë më seksi. Dhe gratis, të kuptohemi. Kurse nëse vërtet duan të dalin nga moçali i megavjedhjeve PS-PD-LSI & Co duhet ta dinë se kjo nuk është një gjë që mund t’u dhurohet gratis. (Panorama, 2 tetor 2015)

Raporti i OSBE si delegjitimim i kastës (ose reforma në drejtësi si mision i pamundur)

Opinioni po zien rreth botimit të një raporti konfidencial për përdorim të brendshëm të OSBE-së në të cilin përmenden emrat e Edi Ramës, Sali Berishës, Ilir Metës si dhe të një numri deputetësh biznesmenë oligarkë duke i cilësuar si  të korruptuar dhe të lidhur me krimin. Zhurma rreth tij s'po ka të shuar edhe pas deklaratave të përsëritura të prezencës dhe të ambasadorit Rauning se raporti ka qenë për përdorim të brendshëm, se ai nuk shpreh qëndrimin zyrtar të OSBE. Kjo nuk e pengoi aspak Edi Ramën të vazhdojë t'i quajë kriminale mediet që e botuan këtë raport, sipas tij plot gënjeshtra, që Sali Berisha ta quajë "trillim të turpshëm e qesharak" e t'i shkruajë ambasadorit se është bërë "palë me shpifësit", që Ilir Meta t'i quajë "karagjozllëqe me të cilat nuk ia vlen të merresh" ato që shkruheshin në raport, që gazeta e deputetit të përmendur Kokëdhima të kërkojë largimin e misionit të OSBE nga Shqipëria, e që një pjesë nga deputetët e përmendur të kërcënojnë se do ta hedhin në gjyq OSBE-në. Është folur edhe për një  telefonatë kërcënuese të pakonfirmuar të Ramës ndaj ambasadorit Rauning si dhe për plane të qeverisë për tërheqjen e projekteve me OSBE. Më anë tjetër gjithë ky reagim i politikës ka bërë që të elektrizohen shqiptarët  e thjeshtë me shpresën se diçka po ndodh në këtë moçal krimi dhe korrupsioni.

Ka një paradoks që duhet shpjeguar në tërë këtë histori. Si ka mundësi që po bëhet gjithë kjo zhurmë si nga të akuzuarit edhe nga shqiptarët e thjeshtë  ndërkohë që në atë raport nuk ka asgjë të re për bëmat e Edi Ramës, Sali Berishës, Ilir Metës e shumë prej deputetëve të përmendur.

Le të përpiqemi ta shpjegojmë këtë paradoks.

E para gjë që duhet vënë në dukje është se politikanët e revoltuar me raportin e dinë shumë mirë se ato që thuhen atje janë të vërteta (të paktën ato që thuhen për palën kundërshtare) sepse janë edhe ata që kanë furnizuar qoftë mediet qoftë ndërkombëtarët me ato të dhëna. Mjafton të kesh parasysh se për korrupsionin e Edi Ramës me leje ndërtimi e me tenderë opozita dhe mediet pranë saj kanë ngritur një mal me dosje duke filluar nga i famshmi Komisioni Olldashi. Po ashtu mjafton të kesh parasysh se sa është folur nga maxhoranca e sotme dhe mediet pranë saj për Gërdecin dhe përfshirjen e të birit të Berishës atje apo për aferat e së bijës me studion e saj ligjore, për të kuptuar se OSBE s'ka pasur se si të mbyllë sytë e veshët ndaj këtyre akuzave. Kurse për Ilir Metën kemi akuzat e të dy palëve, shumë herë më të rënda sesa ato që thuhen në raport. Mjaft të kemi parasysh faktin se Edi Rama çoi drejt kasaphanës së Sali Berishës një turmë protestuesish në krye të së cilës ishin treqind spartanët e Tom Doshit mu për shkak të një videoje ku, sipas tij, dilte qartë korrupsioni i Ilir Metës e më pas akuzat e opozitës ndaj Metës për çështjen Doshi.

Po atëherë pse janë shqetësuar kaq shumë këta për një raport për përdorim të brendshëm, i cili, sipas meje, mund të kishte qenë edhe shumë më i pasur qoftë me bëma qoftë me pasoja të këtyre bëmave? Sipas meje kjo ndodh sepse raporti u bë i jashtëm. Shqetësimi i tyre tregon se komuniteti ndërkombëtar është faktor shumë herë më i rëndësishëm për legjitimitetin e kësaj elite sesa populli shqiptar, që i di përmendësh e i bisedon përditë nëpër kafene, me detaje shumë më të hollësishme të thënat e të pathënat e këtij raporti. Ata nuk i tremb fakti se OSBE apo amerikanët i dinë bëmat e tyre, por frika se mos vallë aleatët e tyre kanë vendosur të mos ua japin më legjitimitetin që u kanë dhënë, pra të veprojnë në një mënyrë apo tjetër për t'i rrëzuar ata nga pushteti.

Më anë tjetër, pikërisht kjo frikë e tyrja është shkaku se pse janë elektrizuar kaq shumë shqiptarët? Tani që lojës mashtruese të mbështetjes së njërës parti kundër tjetrës në favor të së njëjtës kastë i ka dalë boja tërësisht  ata ndjehen të pafuqishëm ndaj kësaj kaste dhe të gjithë shpresën e shpëtimit e kanë tek të huajt. Prandaj dhe kanë tjerrur teori konspiracioni njëra pas tjetrës sipas të cilave amerikanët dhe evropianët kësaj radhe kanë vendosur ta rrëzojnë regjimin oligarkik të Tiranës e se kjo e ka nismën që nga fjala e John Kerry-t. Dhe nuk kanë faj ç'është e vërteta. Po të shikosh historinë e Shqipërisë  sa herë që janë rrëzuar nga pushteti kastat e urryera janë rrëzuar si pasojë ngjarjesh ndërkombëtare. Puna është se këto nuk kanë ndodhur për hatër të shqiptarëve.

Ja ky është sipas meje shpjegimi se pse po bëhet kaq shumë zhurmë për asgjë qoftë nga të akuzuarit në raport qoftë nga viktimat e tyre shqiptare.

Megjithatë zhurma flet për një gjë thelbësore: gjendjen mjerane të shteti të së drejtës në Shqipëri. Sepse sikur në Shqipëri të funksiononte një drejtësi e ndarë nga pushteti i oligarkëve të përmendur dhe i disa të tjerëve që s'kanë hyrë ende në Parlament, ajo do të kishte siguruar me kohë vërtetësinë ose pavërtetësinë e këtyre akuzave e nuk do të kishim fare një raport të tillë. Ja pra pse duhet reforma në drejtësi - do të thonë disa me në krye ndërkombëtarët në fjalë. Mirëpo pas reagimit që pamë me raportin shtrohet pyetja: a  mund të kryhet një reformë që të sigurojnë drejtësi, dmth. edhe barazi përpara ligjit nga politikanë të cilët sapo u përmendet emri sulmojnë edhe autoritetin e vetëm që ka një lloj kredibiliteti për tu quajtur arbitër dhe i drejtë në këtë vend? JO, sipas meje politikanë të mësuar me sundimit të më të forti e jo të ligjit nuk mund ta lejojnë një reformë të tillë. Ky është një mision i pamundur me këta njerëz në pushtet sepse sundim i ligjit dhe sundimi i sojit të këtyre politikanëve janë dy gjëra që e përjashtojnë njëra tjetrën. Që ligjit dhe të drejtës t'i hapet rruga e sundimit në Shqipëri duhet që delegjitimimi i tyre të mos mbesë në letrat e një raporti konfidencial të OSBE-së, por të bëhet realitet nga shqiptarët. Dhe kjo mund të ndodhë vetëm kur ata të kuptojnë se kjo punë nuk bëhet me letrat e ndërkombëtarëve, por me luftën e tyre për liri, dinjitet dhe drejtësi. (Panorama, 23 shtator 2015)

Industria e baltës dhe industria e propagandës

Në shfaqjen e radhës të organizuar në Pallatin e Kongreseve me titull “antidroga”, fjalimi i regjisorit dhe kryeaktorit të shfaqjes, Kryeministrit Rama, u përqendrua fund e krye rreth një shprehjeje: “industria e baltës”. Kjo industri, sipas tij, na qenka një fenomen i njohur botërisht i reagimit të së keqes ndaj qeverive të suksesshme si kjo e tija, madje, sa më shumë kanë suksese ato, aq më shumë rritet industria e baltës ndaj tyre. 

Personalisht, duke parë shfaqjen, bëra çudi, për të kushedi të satën herë tashmë, se si ka mundësi që një njeri që dikur e krijoi karizmën e tij duke ironizuar diktatorin dhe të kaluarën komuniste, ka degraduar aq shumë, sa që nuk arrin të kuptojë se ajo që po shpaloste në Pallatin e Kongreseve ka një emër shumë të mirënjohur për shqiptarët: industria e propagandës komuniste. 

Si një fantazmë e asaj kohe, kjo industri na u shpalos në sallën e stërmadhe të atij pallati famëkeq të ndërtuar pikërisht në funksion të propagandës, në mënyrën më të ekzaltuar. Aty pamë si dikur, njerëz që kishin vetëm një detyrë: ta mbushnin atë sallë përplot për të treguar unitetin e partisë rreth popullit dhe të duartrokisnin, vetëm të duartrokisnin. Si në kongreset e dikurshme të Enver Hoxhës aty na u shpalosën fillimisht arritjet dhe sukseset me zërin e ministrit dhe shefit të Policisë dhe pastaj dëgjuam mbështetjen e delegacioneve të huaja, ambasadorit amerikan dhe atij italian, e më në fund e mori fjalën udhëheqësi vetë. 

Ishte një fjalim që po ta shohësh nga pikëpamja psikologjike, të ndihmon të kuptosh se si funksionojnë mendjet e sëmura totalitare, si ajo e Enver Hoxhës me shokë, që vetëm me demokracinë nuk kanë lidhje, por që tingëllonte qesharak më shumë sesa i frikshëm, për shkak të kontekstit ku jetojmë. 

Pse e them këtë? Sepse arsyeja ta do që, duke njohur problematikën e rëndë që kemi pasur dhe vazhdojmë të kemi me krimin e organizuar e me trafiqet e drogës, edhe nëse Policia ka arritur ndonjë sukses, siç është pakësimi i sipërfaqeve të mbjella me kanabis, detyra e një qeveritari është të përqendrohet te problematika, te punët për të nesërmen, pra të jetë sa më modest për sukseset dhe sa më i ndjeshëm ndaj mosrealizimeve. Por kështu funksionon një mendje e shëndoshë demokratike, jo ajo e Kryeministrit tonë. 

Ai ka të tjera shqetësime në kokë: të justifikohet për të keqen që ka brenda, duke e hedhur fajin jashtë vetes, si dhe të damkosë ata që vazhdojnë t’ia tregojnë fytyrën në pasqyrë ashtu siç e ka, duke mos e lënë të sundojë i pashqetësuar në mbretërinë e njerëzve të frikësuar e depersonalizuar që kërkon të ndërtojë. 

Duke u mbështetur vetëm në një gjë, pakësimin e hektarëve të mbjellë me drogë, i gjithë fjalimi i tij shpalosi vizionin e një Shqipëria ashtu siç e shihte dikur mendja delirante e Enver Hoxhës, ku më një anë qëndron qeveria e tij dhe populli që po i gëzon të mirat që i ka sjellë partia dhe udhëheqësi kryesor dhe, më anë tjetër, armiqtë e popullit dhe bashkëpunëtorët e tyre – ata që sot kanë ende mundësi të shkruajnë në gazeta, të flasin në televizione, të bëjnë opozitë, – sipas tij duke ngritur një mal me baltë dhe shpifje. Detyra jonë e parë – tha Kryeministri – është të mos i dëgjojmë ata. 

Unë hedh poshtë me neveri – vazhdoi ai – ata që i bëjnë përgjegjëse të dy palët për gjendjen e Shqipërisë (duke hedhur poshtë edhe fjalën e ambasadorit amerikan që e vuri në dukje një gjë të tillë). Jo, më një anë jemi ne, të bardhët, më anë tjetër janë ata të zinjtë: “industria e baltës”. Kujtdo që ka jetuar kohën famëkeqe të Enver Hoxhës nuk mund të mos i asociohej “industria e baltës” me shprehjet “reaksioni”, “armiqtë e partisë dhe të popullit” që, sipas Hoxhës, duheshin hequr qafe sa më parë dhe sa më tërësisht që Shqipëria të lulëzonte siç lulëzoi.

Duke dëgjuar Kryeministrin, askush nuk arriti të kuptojë një gjë, megjithatë, (besoj se edhe ambasadori amerikan dhe ai italian): Si ka mundësi që ky kalorës radikal i luftës kundër të keqes, krimit dhe drogës paska futur aq shumë kriminelë, trafikantë e të korruptuar në Parlament në krahun e tij? Dhe pse? Por detyra e industrisë së propagandës nuk është kjo. Detyra e saj është të manipulojë dhe frikësojë njerëzit. (Panorama, 17 shtator 2015)

  

Pengje apo njerëz të krimit

Në kontekstin e fushatës për pastrimin e Parlamentit nga figurat të krimit, mediet shqiptare, por edhe ato të huaja, kur analizojnë raportet e shtetit tonë me krimin, më specifikisht të qeverisë dhe kryeministrit Rama, i referohen një opinioni të përhapur që përdor shpesh fjalën "peng". Thuhet psh. se Ramës i janë dashur të fortët e krimit për të mbrojtur apo blerë votën kundër Berishës me justifikimin e  bashkimit të të gjithë qelbësirave për ta mundur atë, se kjo nevojë e shtyu të bashkëpunojë me njeriun që e kishte akuzuar për korrupsion, kryetarin e LSI Ilir Meta, e se tani nuk çlirohet dot prej tyre, pra është peng i tyre. Disa e thonë me të keq, por kuptohet se përdorimi i këtij termi shpreh edhe një lloj empatie ndaj Kryeministrit pasi përmban brenda edhe kuptimin e një viktime, të një individi (apo grupi njerëzish apo institucioni, partie, qeverie deri shteti) që nuk është në gjendje të marrë vendime të lira me vullnetin e vet sepse ka mbi kokë kërcënimin e krimit. E kësisoj ai  sikur justifikohet, bëhet si të gjithë qytetarët: bashkëvuajtës.

Duke u nisur edhe nga ky këndvështrim psikologjik termi "peng" më duket një fjalë kyç në analizimin  e raportit të shtetit tonë me krimin.

***

A është gjendja e pengut e vërteta e Sali Berishës, Edi Ramës, Ilir Metës dhe më në përgjithësi e klasë sonë politike që ka ndërtuar institucionet tona shtetërore? Nëse është kështu: a mund të shpresojmë se Edi Rama mund të çlirohet nga gjendja e pengut dhe të kthehet në gjendje që, me vullnetin e tij të lirë, të punojë për të mirën e vendit? Dhe çfarë duhet bërë që ai të çlirohet? Apo përdorimi i kësaj fjale është shprehje e gjendjes së një shoqërie të marrë peng nga një politikë kriminale dhe që, duke qenë e pafuqishme për tu çliruar vetë prej saj, shpreson të çlirohet duke i projektuar shpresat tek një udhëheqës i mirë brenda saj?

Sipas meje ka një problem themelor moral kur flasim për ata individë që vendoskan me vullnetin e tyre të hyjnë në politikë që të "kapen peng" nga krimi, deri duke ndarë pushtetin me kriminelë. Situata postkomuniste e politikanëve shqiptarë nuk mund të krahasohet me situatën e komunizmit kur dikush mund të justifikohej duke thënë se i hyri politikës në emër të disa idealeve të luftës dhe pastaj mbeti brenda sepse e kishte të pamundur të dilte, ngase i ikte koka. Periudha pas komuniste, qoftë për shkak të hapjes së kufijve të Shqipërisë ndaj botës, qoftë për shkak të hapësirave relative të lirisë që krijoi pluralizmi, liria e shprehjes, biznesi privat, ka krijuar shumë herë më tepër mundësi për t'u larguar nga politika, pa u rrezikuar, për ata politikanët që e shohin veten të detyruar të punojnë kundër idealeve të tyre apo të detyruar të ulen në bango me kriminelë dhe vrasës.  Fakti që  nuk e kanë bërë këtë flet për diçka tjetër nga situata e një pengu.

Po ashtu edhe argumenti se këtyre u është dashur të bashkëpunojnë me krimin për të fituar pushtetin që pastaj të bëjnë mirë nuk qëndron. Le t'u kthehemi dy momenteve historike, atij të vitit 91 dhe atij të vitit 97, kur kanë ardhur në pushtet dy forcat politike që kanë qeverisur dhe vazhdojnë të qeverisin vendin gjatë këtij afro çerek shekulli. E vërteta është se Sali Berishën nuk e sollën në pushtet të fortët, kriminelët, por pati një mbështetje të madhe popullore si dhe ndërkombëtare që ishte lëvizja kundër komunizmit. Nuk kishte asnjë arsye pra, që, për të marrë e mbajtur pushtetin, të bashkëpunonte me kriminelë - siç ishin psh. ata që ndërtuan piramidat financiare. Edhe socialistët si Nano, Meta, Rama kur erdhën në pushtet në vitin 1997 nuk i solli krimi, por një lëvizje e madhe popullore, e mbështetur edhe ndërkombëtarisht, që shpërtheu pikërisht kundër një shteti që nuk i kishte mbrojtur qytetarët e vet, por ishte bërë palë me krimin.

Në fakt e vërteta është e kundërta. Ata kanë përdorur shumicën e për të ardhur në pushtet dhe më pas kanë tradhtuar idealet dhe shpresat e saj duke bashkëpunuar me një pakicë kriminale brenda kësaj shumice duke e kapur peng këtë shumicë. Dhe pyetja thjesht retorike është: çfarë i shtyn këta të bashkëpunojnë me vjedhësit, mashtruesit, kriminelët nëse nuk janë edhe vetë mendje kriminale, të korruptuara shpirtërisht e moralisht?

Prandaj mendoj se përdorimi i fjalës "peng" për politikanët tanë duhet refuzuar nëse duhet të çlirohemi nga gjendja e pengut ku ata na kanë futur.

***

Në fakt në gjuhën e analizës politike ekziston një term shumë më i saktë sesa "peng" për të përshkruar gjendjen e politikanëve dhe institucioneve të drejtuar prej tyre që punojnë për krimin. Është fjala "i kapur" (në anglisht i thonë "state captured"). Termi "shtet i kapur" nuk përmban asnjë lloj empatie për individin politikan që bashkëpunon me krimin pasi ai nuk shpreh raportin midis një politikani dhe krimit që e ka kapur atë. Termi "kapje e shtetit" nënkupton më një anë shtetin si institucion, në kuptimin abstrakt, që presupozohet se duhet të punojnë në emër të së mirës publike dhe, më anë tjetër, individë politikanë konkretë me prirje kriminale që e tjetërsojnë rolin e shtetit.

Pra ka një dallim thelbësor midis politikanëve peng dhe politikanëve të shtetit të kapur. Kur përdorim termin "peng" nënkuptojmë një shtet që ka në strukturat e tij njerëz të ndershëm, por të cilët nuk arrijnë të bëjnë mirë pasi pengohen apo shtrëngohen nga krimi, por që gjithsesi janë edhe të mbrojtur nga struktura të tjera shtetërore. Nëse do t'i referohemi përvojave do të përmendja psh. shtetin italian të pas Luftës II dhe raportin e tij me mafjen. Në rastin e tij është folur shpesh për bashkëpunim të segmenteve të shteti italian me mafien nën shtrëngimin e saj, apo edhe për interesa korruptive apo edhe të votës. Megjithatë, për atë shtet, nuk është përdorur termi "i kapur" sepse ka pasur struktura të tjera të shtetit që kanë funksionuar drejt si gjyqësori psh.. Le të kujtojmë Falconen dhe Borselinon.  Kurse kur flasim për shtetin e kapur kemi parasysh një shtet të ndërtuar nga një parti kriminale ku nuk ka kuptim të bësh ndarjen midis shteti dhe krimit se janë dy anë të së njëjtës medalje dhe kundër tij nuk të mbron asnjë institucion, sepse në krye të shteti janë vetë drejtuesit e krimit. Si kulminacion ekstrem të tij do të sillja shtetin komunist prej nga vijmë.

Mendoj se realiteti i sotëm shqiptar, megjithë diferencat në shkallën e lirive të fituara, është më afër modelit të trashëguar nga komunizmi sesa modelit italian që permenda. Tek ne nuk mund të flitet për segmente të devijuara, por për një shtet të devijuar tërësisht nga objektivat e një shteti që punon për të mirën publike. Provat për këtë janë të dukshme. Një prej tyre është edhe vazhdimësia e funksionimit të praktikave të partisë shtet që kontrollon edhe Gjyqësorin, edhe policinë, edhe mediet edhe ekonominë në favor të pjesës më kriminale të shoqërisë. Vërtet sot ka më shumë se një parti dhe një tjetër kontekst gjeopolitik e ligjor, çka e bën të ndryshme gjendjen nga ajo  shtetit komunist përsa i përket mundësive të shtypjes, por mentaliteti është po ai. Fakti është se pasi merr pushtetin partia fituese sillet si një parti -shtet e vetme, që merr nën kontroll edhe ata institucione që, në një shtet demokratik, duhet ta kontrollojë atë nëse ajo kryen aktivitet kriminal. E provojnë këtë edhe zhvillimet e fundit. Në një kohë kur partia shtet po akuzohet për lidhje me krimin, për lidhje me trafikantë droge e prostitucioni që i ka futur deri Parlament dhe kur Ministri i Brendshëm kapet me gënjeshtra flagrante në tentativat për t'i përgënjeshtruar këto nuk shohim asnjë organ  të pavarur prej tyre të vihet në veprim për të hetuar këto akuza. (E njëjta gjë ndodhi edhe kur shpërtheu skandali Doshi - Meta që tregoi se kufijtë që duhet të ndajnë politikën me krimit janë shuar në këtë vend.) E ndërkohë, nga ana tjetër, Kryeministri terrorizon vendin duke kërcënuar me burg e me gjoba marramendëse qytetarët, vetëm për një faturë, shëmbëllyeshëm me një kryemafioz që përdor bandën e tij të policëve, prokurorëve e gjyqtarëve të kapur për të ushtruar raketing mbi qytetarët e vet.

***

Si përfundim, për tu kthyer tek fushata e pastrimit të politikës nga njerëzit e krimit që është sot në rend të ditës, sipas meje ajo po bazohet gabueshëm mbi konceptin e politikanit peng që funksioon njëherësh si alibi e politikanëve mafiozë, dhe nevojë psikologjike e njerëzve për të shpresuar tek e mira. Ai të kujton një parulle që përhapej në popull gjatë kohës së diktaturës, sipas së cilës "Uji nga lart vjen i kulluar, por turbullohet poshtë." Sipas meje të heqësh nga Parlamenti disa deputetë me "rekorde kriminale" (siç thuhet), në kushte e një shteti të kapur nga një politikë që e ka futur atë të tërin në një drejtim kriminal është si të hedhësh në det disa ngarkesa të tepërta për të lehtësuar anijen që po mbytet. Ajo për çka kemi nevojë nuk është ky lloj lehtësimi, por ndryshimi i drejtimit kriminal që ka anija dhe për këtë duhen larguar e ndëshkuar kapitenët që e kanë drejtuar për andej, jo ushtarët e tyre. Përndryshe ajo është e destinuar të vazhdojë të lundrojë në ujërat e krimit që do t'ia çajnë fundin gjithnjë e më shumë duke e bërë mbytjen gjithnjë e më të shpejtë e më katastrofike. (Panorama, 15 shtator 2015)